B ü yü k Türk B estekârların dan
Mi’raciye Şairi: Kutb-i Nâyî
Şeyh Osman Dede
— 6 —
M
anzûm elerinde «DERVİŞ OSMAN«, Mev_ levîler arasında «K utb-ijnâyi isim leriy- le b ilin e n v e an ılan ; K u le k a p ısı Ş eyhi N a- y î O sm an D ede, H icrî 1077 d e İs ta n b u l’da, V efâ civ a rın d a d ü n y a y a geldi.S u lta n 2 n c i A hm ed. S u lta n 2 nci Mus ta fa v e S u lta n 3 n c ü A hm ed d e v irle rin d e y e tişen b e ste g â rla rım ızın en b ü y ü k le rin dendir.
B abası; S ü ley m an iy e D ârü ş-şifası’n ın R e îs-ü l-h ü d d âm ’ı (H ad em eler başı) H acı İb ra h im ağ ad ır.
M ü stak im zâde, «Tuhfe» de, b u zatd en b a h sed erk en :
— «Bir Pîr_i sahip nefes ve H ezâr Bî_ m â r-i-B îh û ş’a D ev âres olm uş, H accu L h are- m eyn b ir zât-i-şerîf...» der.
O sm an ded e, genç y aşın d a ilk tah silin i, m uhtelif ilim ve san ’a t şubelerini b itir, d ik te n so n ra b ir y a n d a n güzel yazı ilm ine b a ş lıy a ra k zam an ın m e şh û r h a tta tı N EFES ZÂDE İSM A İL E F E N D İ’d en S ülüs, n esih y a z ıla rın ı m eşk e tti. D iğ er y an d an a ra b î, F a risî v e d in î ilim le rin i ta h sil eyledi.
' P e k genç y a şın d a ik e n K u le k a p ısı M ev- lev ih ân esi Ş eyhi b u lu n a n A hm ed G avsî De d e E fen d iy e in tisâ b e d e re k onun, te rb iy e si a ltın a g ird i.
M ev lev îlik ’e in tisa b ın d a n so n ra D er- g â h -i-şe rîf’e n a k le d e n O sm an D ede, Şey h in e v e M evlevîliğe â şık oldu; h em en h e r a ra d ığ ın ı M ev levîhânede b uldu. Ş eyhinden şi’ir v e tasav v u f, yazı v e h a tta tlık , m u sik î ilim lerine m üteâllik m uhtaç olduğu her şeyi öğrendi. D ergâh’a devam eden Ke m a l e rb a b ın ın h e r b irin d e n a y rı a y rı feyiz- len d i. A y rıca T ü rk m u sik îsin in in c e lik le ri ni v e m ü k e m m e l b ir s û re td e «ney» üflem&- sini öğrendi. Git gide b ir «Üstâd-i.musîkî» oldiu. D e rg âh ’m N eyzen başılığırila geçdi. O nsekiz sene, fâsılasız b ir su re td e b u vazi feyi iy fâ e tti.
M uhterem Mes’ud Cemil’e
Yazan: Cemâleddîn Server REVNAKOĞLU T asavvuf, E d eb iy at v e h a tta tlık d a G av sî D ede’d en çok b ü y ü k istifâ d e le r e ttiğ i gi bi, Ş ey h efen d i D e rg âh ’da M esnev-i-Ş erîf okuturken onun - K aari’liğini (B ir nevi Do çen t) yapdı.
O sm an D ede, Ş eyhî A hm ed G avsî De d e n in ü ç k erim esin d en b iri olan; H atice h a n ım la evlendi. V e b u izd ivaçdan S ırrî A b- d ü L B âk î a d ın d a b ir oğlu; S aîde ism in d e b ir d e k ızı doğdu.
O sm an D ede Ş eyhine S ıh riy y e t pey d a e ttik d e n so n ra çok b ü y ü k F ey z’e v e K em âl m e rte b e sin e m a z h a r oldu. İlm -ü -irfâ n ı y ü k seldi; şöhret ve kıym eti arttıkça artdı. Ni h a y e t H icrî 1109 tâ rih in d e v e fa t ed en G av sî D edenin y e rin e İrşâ d m e v k i’ine geçti. M esnevî’i- ş e r îf i o k u tm ay a başladı. 33 sene devam eden Şeyhliği esnasında bundan fâ- riğ olm adı.
N ih ây et H icrî: 1142 tâ rih in d e , - (S u lta n 3 üncü Ahm ed’in irtihalinden b ir yıl ön ce.) v e fâ t ed e re k k aaim p e d eri v e Ş eyhi A h m ed G avsî D edenin, a v lu n u n so lu n d ak i taş tü rb e sin d e v e onun a y a k ucu n a defnedildi.
O sm an D e d e'n in g öçüşünden so n ra Ş e y h lik m ak aam ın a m e rh û m u n oğlu S ırrî A b d ü lb â k î D ede geçdi. O sm an D ede’n in v e fa tı, A b d ü lb âk î E fendinin Şeyh olm ası m ü n aseb etiy le Seyyid V ehbî, şu sa lta n a tlı v e fa t ta rih in i v ü c û d a getird i:
Ş eyh-i-G alata N âyî, T ü ketdi D em ’in i İteli m ü te se lli V e le d ’i U şşak’t
V E H B İ d ed i tâ rih in i anın m ülhem O sm an D ede göçdü, ola S ırrı Bâkî.
1142
«Nazîrâ» da, şu cev h er tâ r ih i söyledi: Ad¡n’e g itti asr’m k u tb ’u M e v le v i Osman
Dede 1142
Y e rin e geçen oğ lu S ırrı A b d ü lb âk î E- fendi, 22 y ıl Ş e y h lik e ttik te n sonra (42) y aşın d a iken, 1164 d e v e fa t etd i. B aba oğ u l
¡M evlevihâne tü rb e s in d e y a tıy o rla r.
G ü fte v e b e stesi k e n d i e se ri o la n «MF- iraciye» b a şd a o lm ak ü z e re ; m u h te şe m â y în ’leri, D u r a k la r ı, ay rıc a P iş re v v e saz S em aileri g ib i g a y r-i d in i e se rle riy le Os m a n D ede; -S a ’dedidîn K a y n a k ’m dia söy lediği gibi- T ü rk m u sik îsin in erişilm ez b ir rüknüdür.
E lim izde ü çü tam am , b iri n o k san ol m ak ü zere 4 â y în ’n ve b ir -M i’riaeiye bes tesi m ev cu td u r.
« R av za-tü l-İ’câz» n â m ın d a P e y g a m b e rle rin m u cizelerin i ta fsil v e şe rh eden m an zû m b ir eseri v a rd ır.
« R ab tı-ta’b irâ t-i.m û sik î» ad ın d a y in e m an zû m b ir eseri d ah a elim izd ed ir k i; 270 k ü s u r b e y itd e n ib â re t b u lu n a n b u eser, F a rsç a k a le m e alm m ışd ır. M u k ad d im esin de S u lta n 3 ü n cü A h m ed ’le, D am ad İb râ h im P aşa, ö ğ ü lm ek ted irler.
(Segâh, M ü ste’âr, D ügâh, S a b â ’, N evâ, H üseynî) m a k a m la rın d a n b estelen m iş, 6 B a- h i r ’dem ib â re t; başda v e h e r B a h r’in a ra sın da arapça m etinli, husûsî tevşih’leriyle m ey. d a n a g e tirile n M i’raciy e, Osm|an D ede’n in e n m uazzam e se rid ir. H epsi d e b u a srın içinde, p e k m u v a ffa k iy e tli v e e n olgun m a h su lle r a ra sın d a b ir e r şâh eser o la ra k g ö ste rile b ilir. Y alnız M i’ra c iy e ’n in N evâ B ah ri, h e r n a sılsa v a k tiy le te sb ît edilem e d iğ in d e n v e b u B a h r’ı b ile n le rin o rta d a n .çek ilm esiy le b u B a h jr’de, m a a l’esef unun tu lm u şd u r. N e y a z ık k i b u g ü n b ile n m ev- cû d d eğ ild ir. S adece g ü fte h â lin d e m azbu tu m u z b u lu n u y o r. P e k u zu n zam an d an - b e ri k ay b o la n b u B ah ri, a y n i çeşnide ,ay n i kudret ve tav ırd a besteliyecek b ir Beste, g â r d a z u h û r etm em işd ir.
S ü ır^ jü liy e’d en B a la t-F e rrû h K e th ü d a te k k e si Ş eyhi olup «B aalt Şeyhi» n â - m iyle m a’rûf: zâkir başı m erhûm Şeyh H âfız K em âlüddıin E fendi, M i’ra c iy e ’n in k a y b o la n N evâ B a h r’i’n i .y en id en b estele m e k h u su su n d a b ir h a y li em e k v erm işse de vücûda getirdiği m ahsûl Nâyi Osman D e. d e ’n in e se rin in k â ’b ın a v e İb d â ’ k u d re tin e erişem ed iğ in d en tu tu lm a m ışd ır.
F a tîn ’in, söylediği g ib i n e y z e n lik fe n n in d e m e h â re ti o lm a k m ü n a seb etiy le «Nâ-
yî» mtahlası, k e n d û y e m û c ib -i şö h re t o l m u ştu r. F a k a t S â k ib D ede; «Seföft» sinde O sm an D edenin, «m üellefât-i S av îfy y e (No ta ) k a le m e g e tü rd ü ğ ü n ü ...» y a z a rk e n ; o n u n «Ser N ey zen ân -i Zemân» o ld u ğ u n u söyledi ği h a ld e ; h a k k ın d a , y aln ız «H azret-i Nâyî»
Dârül.Elhân’ın (Konservatuar) eski ney muallimi, Kule Kapısı Mevlevîhânesinin son Neyzen Basısı: Mehmed Emîn Efendi merhum.
Aynı zamanda Râkım’a yakın kudrette sü_ lüs, nesih yazan hattat Emîn Efendi; M i’râci. ye’nin dört Bahr’ini, Hobcu Zâde Şeyh Ahmed Gavsî Efendiden geçmiş; Hüseynî Bahr’ini, Hobcu Oğlu’nun küçük kardeşi: Şeyh A li Rıza Efendiden tamamlamış ve diğer Bahir’leri de, .Tashih ettirmek suretiyle. Ondan notaya al. mıştır.
Bu iki Hobcu'lar; M i’râniye’yi, Üsküdar. Selâmî Tekkesi Şeyhi Hâfız Ahmed Muhtar Efendiden geçmişlerdi.
Son devirde Mutrib’e çıkmış klâsik Ney. zen’lerden: (Üstad Halîl Can, Halîl Dikmen, Hakkı Sühâ, Hattat ve Semâ’zen Mustafa Hâ. mî, Dr. Emîn Kılınç; ve en sonra da .«Hafız Hoca» diye bilinen. Hâfız Haşan Hilmî Başa, ranel; muntazam bîr şekilde Emin Efendi mer. humdan ney meşk etmişlerdir.
Emîn Efendinin mübarek huzurunda, on. dan son günlere kadar bol bol feyz alanlar, dan biri de, güzîde bestekârımız Nâfız Saded. din Kaynak olmuştur..
d e m e k le ik tifâ etm iş; «K utb-i Nâyî» u n v a n ı n ı k u lla n m a m ıştır.
M ev lev îlik ta rih iy le ilgili d iğ e r m en - b a ’la rd a ise M ev lân ân ın çok sevdiği H am
-İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
