Fibromiyalji Hastalar›nda Depresyon, Uyku Bozuklu¤u ve
Yaflam Kalitesinin De¤erlendirilmesi
Assessment of Depression, Sleep Disorders and Quality of Life in Patients with Fibromyalgia
Ö Özzeett
A
Ammaaçç:: Bu çal›flmada, fibromiyalji (FM) hastalar›nda depresyon, uyku bozuk-lu¤u ve yaflam kalitesi de¤erlendirildi.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Çal›flmaya 80 FM’li hasta ile 46 sa¤l›kl› kad›n al›nd›. Her iki grupta yayg›n a¤r› 10 cm’lik VAS ile yaflam kalitesi Fibromiyalji Etki Sor-gulama formu (FES) ve depresyon ise Beck Depresyon Ölçe¤i (BDÖ) kullan›-larak de¤erlendirildi. Uyku bozuklu¤u 10 cm’lik VAS ve hipersomnolans Ep-worth Uykululuk Skalas› (EUS) ile de¤erlendirildi.
B
Buullgguullaarr:: Hasta ve kontrol grubunda ortalama yafl, VAS-uyku ve EUS s›ras›yla 40,12±9,27 y›l, 7,27±2,22, 5,33±44,19 ve 41,69±10,32 y›l, 0,71±1,31, 2,52±2,52’ydi. Ortalama BDÖ ve FES skoru s›ras›yla 21,77±11,9, 57,45±15,23 ve 5,08±3,09, 15,77±11,40 idi. Gruplar aras›nda fark anlaml›yd›. Yayg›n a¤r› ve VAS-uyku ile FES ve BDÖ aras›nda anlaml› korelasyon saptand›. Yine FES ile BDÖ aras›nda anlaml› korelasyon saptand›.
S
Soonnuuçç:: FM’de semptomlar›n çeflitlili¤i nedeniyle sürekli tedavi aray›fl› hasta-lar› ve yak›n çevresini rahats›z edip sosyal uyumhasta-lar›n› bozmaktad›r. Daha çok a¤r› polikliniklerinde de¤erlendirilen FM hastalar›n›n gere¤inde psikiyatrik destek almalar›n›n faydal› olaca¤› kanaatindeyiz. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2009;55:8-12.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Depresyon, uyku bozuklu¤u, yaflam kalitesi, fibromiyalji
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivvee: The aim of this study was to evaluate depression, sleep disorders (SD) and quality of life (QOL) in patients with fibromyalgia (FM).
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Eighty patients with FM and 46 healthy women were included. In both groups, widespread pain was evaluated with VAS, the QOL with Fibromyalgia Impact Questionnairre (FIQ), and Beck Depression Inventory (BDI). SD was evaluated with VAS and the hypersomnolence Epworth Sleepiness Scale (ESS).
R
Reessuullttss:: Mean ages, VAS (sleep), and ESS scores of the patient and control groups were 40.12±9.27 years, 7.27±2.22, 5.33±44.19 and 41.69±10.32 years, 0.71±1.31, 2.52±2.52, respectively. The mean BDI and FIQ scores were 21.77±11.9, 57.45±15.23 and 5.08±3.09, 15.77±11.40, respectively. The differ-ences between groups were significant. Widespread pain and VAS (sleep) scores were significantly correlated with BDI and FIQ scores. The correla-tion between BDI and FIQ scores was also significant.
C
Coonncclluussiioonn:: In FM, the diversity of symptoms resulting in a continuous seeking for cure disturbs the patients and their close ones,disturbing their social cohesion. The authors believe that psychiatric support for these patients, most of whom are evaluated at outpatient clinics of algology, will be helpful.Turk J Phys Med Rehab 2009;55:8-12.
K
Keeyy WWoorrddss:: Depression, sleep disorders, quality of life, fibromyalgia
Filiz ACAR S‹VAS, Bedriye MERMERC‹ BAfiKAN, Lale AKBULUT AKTEK‹N, Nilay KILIÇ ÇINAR, Fatma GÜL YURDAKUL, Kürflat ÖZORAN
Ankara Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i, Ankara, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Filiz Acar Sivas, Ceyhun At›f Kansu Cad. 47. Sok 3/10 Balgat, Ankara, Türkiye Tel: +90 312 508 48 03 E-posta: filiz_sivas@yahoo.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: Mart/March 2008 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: Kas›m/November 2008
© Turkish Journal of Physical Medicine and Rehabilitation, published by Galenos Publishing. All rights reserved. / © Türkiye Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Dergisi, Galenos Yay›nc›l›k taraf›ndan bas›lm›flt›r. Her hakk› sakl›d›r.
G
Giirriifl
fl
Fibromiyalji (FM) yayg›n müsküloskeletal a¤r›, uyku bozuklu¤u, yorgunluk ve çok say›da hassas noktan›n varl›¤› ile karakterize, eti-yolojisi bilinmeyen nonartiküler, kronik bir romatizmal hastal›kt›r (1). 1990 y›l›nda Amerikan Romatizma Birli¤i (ARA) taraf›ndan tan› kriterleri tan›mlanm›flt›r (2). FM tan›s› koymak için yayg›n a¤r› ve 18 spesifik noktan›n 11 tanesinde veya daha fazlas›nda hassasiyet
bu-lunmal›d›r (3). FM’nin prevalans› yüksek olmas›na ra¤men, epide-miyolojik yap›s› hakk›nda çok az bilgi vard›r (1). Toplumun %3-4’ünü etkiler, hastalar›n %80-90’› kad›nd›r ve s›kl›kla 30-50 yafl aras› görülür (4). FM’nin etiyopatogenezi halen bilinmemekte-dir, ancak fiziksel travma, cerrahi giriflim, enfeksiyonlar, akut yada kronik emosyonel stres gibi faktörler tetikleyici rol oynayabilir (5). FM’li hastalarda kronik a¤r›ya efllik eden müsküler semptomlar, kognitif flikayetler, depresyon, uykusuzluk ve yorgunluk gibi de¤iflik
bulgular tan›mlanm›flt›r (6). Dinlendirmeyen uyku ya da yorgun uyanma FM hastalar›n›n en s›k flikayetidir (7). Uyku bozuklu¤u flika-yeti FM’li hastalarda çok s›kt›r, baz› çal›flmalarda %100’e yak›n preva-lans bildirilmifltir (8,9). Uyku bozuklu¤u gibi, depresyon da FM’deki yorgunlu¤u art›r›r (10). FM’de de¤iflik psikopatolojik bozukluklar bildi-rilmifltir. Hastalar›n›n 1/3’ünde minör depresyon ya da anksiyete gö-rüldü¤ü tahmin edilmektedir. Bununla beraber FM’deki anksiyete ve depresyonun kronik a¤r›ya sebep olup olmad›¤› ya da semptomlar›n fliddetine katk›da bulunup bulunmad›¤› bilinmemektedir (3).
Bu çal›flmada, Türk toplumunda FM’li ev han›mlar›nda uyku bo-zuklu¤u ve depresyonun yaflam kalitesi ile iliflkisi araflt›r›larak has-talar sa¤l›kl› bireylerden oluflan kontrol grubu ile karfl›laflt›r›ld›.
G
Ge
erre
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Çal›flmaya Eylül 2007-Mart 2008 tarihleri aras›nda Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon poliklini¤ine yayg›n a¤r› flikayeti ile baflvu-ran, Amerikan Romatizma Birli¤i (2) kriterlerine göre FM tan›s› alan 80 kad›n hasta ve ayn› yafl grubundan 46 sa¤l›kl› kad›n da-hil edildi. ‹nflamatuvar a¤r›s› olanlar, diabetes mellitus, kollajen doku hastal›klar› gibi sekonder fibromiyaljiye sebep olabilecek hastal›klar› olanlar, nörolojik flikayetleri olanlar, daha önce dep-resyon tan›s› ve buna yönelik ilaç tedavisi alm›fl olan hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Çal›flmaya al›nan tüm hastalar ve sa¤l›kl› kontroller çal›flma hakk›nda bilgilendirilip, onaylar› al›nd›.
Tüm hastalar›n ve kontrol grubunun fizik muayeneleri yap›ld›k-tan sonra hastalar›n tam kan say›m›, eritrosit sedimantasyon h›z›, rutin biyokimya ve tam idrar tetkiklerinden oluflan laboratuvar in-celemeleri yap›ld›. Tüm hastalar›n ve kontrol grubunun boy ve ki-lolar› ölçüldü, vücut kitle indeksleri (VK‹) kg/m2olarak hesapland›,
medeni durumlar›, çocuk say›s›, e¤itim düzeyleri, alkol ve sigara al›flkanl›klar› sorguland›. Sabah tutuklu¤unun süresi (dk) ve a¤r›l› eklem bölgeleri kaydedildi. Yine tüm hastalarda FM’ye efllik eden di¤er semptomlar›n varl›¤› sorgulanarak kaydedildi.
Tüm hastalarda ve kontrol grubunda yayg›n müsküloskele-tal a¤r›n›n fliddetini de¤erlendirmek için 10 cm’lik görsel analog skala (GAS) kullan›ld›. Hastalar›n genel durumu hasta ve doktor taraf›ndan GAS kullan›larak de¤erlendirildi.
Hastalardaki uyku memnuniyetsizli¤i için sabah dinlenmifl olarak uyan›p uyanmad›klar› soruldu ve GAS üzerinde iflaretle-me yapmalar› istenerek (10 çok iyi uyudum, 0 hiç iyi uyumad›m) de¤erlendirildi. Hastalardaki hipersomnolans› de¤erlendirmek için ise ‹zci ve ark. (11) taraf›ndan Türkçe geçerlilik ve güvenilir-li¤i yap›lm›fl olan Epworth Uykululuk Skalas› (EUS) kullan›ld›. EUS hastalarda gündüz uyuklama halinin olup olmad›¤›n› de-¤erlendirmek için kullan›lan 8 bölümden oluflan bir sorgulama formudur. Toplam 0-24 aras›nda de¤iflen puan elde edilir (8).
Yine tüm hastalar›n ve kontrol grubunun psikolojik durumla-r›n› de¤erlendirmek için Beck Depresyon Ölçe¤i (BDÖ) kullan›ld› (12). BDÖ skoru ≥9 depresyon kabul edildi.
Yaflam kalitesi, Burkhardt ve ark. taraf›ndan gelifltirilen ve Türkçe geçerlilik ve güvenilirli¤i de gösterilmifl olan Fibromiyal-ji Etki Sorgulama formu (FES) kullan›larak de¤erlendirildi (13-15). FES, FM’li hastalar için gelifltirilmifl, fiziksel fonksiyonla-r›, çal›flma, depresyon, anksiyete, uyuma, a¤fonksiyonla-r›, tutukluk, yorgun-luk ve kendini iyi hissetme gibi durumlar›n de¤erlendirildi¤i bir sorgulama formudur.
‹statistiksel analizde SPSS 13.0 program› kullan›ld›. Hasta grubunda normal da¤›l›m gösteren say›sal veriler student-t tes-ti kullan›larak kontrol grubu ile karfl›laflt›r›ld›. Say›sal veriler ara-s›ndaki iliflki Pearson korelasyon analizi kullan›larak de¤erlendi-rildi. p<0,05 de¤eri anlaml› kabul edildi.
B
Bu
ullg
gu
ulla
arr
Çal›flmaya yafllar› 20-57 y›l aras›nda de¤iflen ortalama 40,12±9,27 y›l olan 80 kad›n hasta ile 18-58 y›l aras›nda de¤iflen ortalama 41,69±10,32 y›l olan 46 sa¤l›kl› kad›n al›nd›. Her iki gru-bun yafllar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› farka rastlanmad› (p>0,05). FM hasta grubunun ortalama hastal›k süresi 4,68±5,19 y›l idi. Hasta ve kontrol grubunun e¤itim düzeyleri, medeni du-rumlar›, çocuk say›lar› benzerdi. Her iki gruptaki hastalar›n hiç bi-ri alkol kullanmazken, FM hasta grubunda sigara içme oran› (%22,5), kontrol grubundan (%8,7) daha yüksekti. Hasta ve kon-trol grubunun demografik verileri Tablo 1’de gösterilmifltir.
F
Fiibbrroommiiyyaalljjii hhaassttaa ggrruubbuu KKoonnttrrooll ggrruubbuu O
Orrttaallaammaa±±SSSS OrrttaO allaammaa±±SSSS pp Yafl (y›l) 40,12±9,27 41,69±10,32 >0,05 Boy (cm) 158,71±5,88 159,89±5,57 >0,05 Kilo(kg) 69,66±12,19 69,60±15,45 >0,05 VK‹ (kg/m2) 27,41 ±4,22 27,40±6,46 >0,05 Çocuk say›s› 2,50±1,42 2,39±1,42 >0,05 Sabah tutuklu¤u (dk) 36,81±30,83 - >0,05 Medeni durum-Evli 68 (%85) 43 (%93,5) --Bekar 4 (%4) 1 (%2,2) -Dul 8 (%10) 2 (%4,3) E¤itim Düzeyi-ilkokul 24 (%30) 16 (%34,8) -Orta okul 44 (%55) 17 (%37) -Lise 10 (%12,5) 4 (%8,7) -Y. okul 2 (%2,5) 9 (%19,6) Sigara kullanma (%) 18 (%22,5) 4 (%8,7) -Alkol kullanma (%) - -
-VK‹: Vücut kitle indeksi, Y. okul: Yüksek okul
FM’li hastalar en s›k boyun, omuz ve s›rt a¤r›s›ndan flikayet-çi idiler (s›ras›yla %92,5, %91,3, %85). Yine hastalarda %97,5 oran›nda yorgunluk, %77,5 oran›nda sabah sertli¤i, %71,3 n›nda yorgun uyanma, %71,3 oran›nda bafl a¤r›s› ve %71,3 ora-n›nda parestezi flikayetleri mevcuttu. FM’ye efllik eden di¤er semptomlar daha az oranlarda görülmekteydi. Sonuçlar Tablo 2’de özetlenmifltir.
FM hasta grubunda GAS ile de¤erlendirilen uyku bozuklu¤u de¤eri ortalama 7,27±2,22 iken, kontrol grubunda 0,71±1,31 idi. Yap›lan istatistiksel de¤erlendirmede iki grup aras›nda anlaml› fark tespit edildi (p<0,001). Hipersomnolans› de¤erlendirmek için kullan›lan EUS hasta grubunda ortalama 5,33±4,41 iken kontrol grubunda ortalama 2,52±2,52 olarak tespit edildi. ‹sta-tistiksel de¤erlendirmede iki grup aras›nda anlaml› fark saptan-d› (p<0,001).
Psikolojik durumu de¤erlendirmek için kullan›lan BDÖ, FM hasta grubunda ortalama 21,77±11,9 iken kontrol grubunda 5,08±3,09 olarak tespit edildi. Her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark vard› (p<0,001). FM hasta grubunda hastala-r›n %88,75’inde BDÖ skoru ≥9 idi.
Yaflam kalitesini de¤erlendirmek için kullan›lan FES skoru FM hasta grubunda ortalama 57,45±15,23, kontrol grubunda ise 15,77±11,40 idi. Yap›lan istatistiksel karfl›laflt›rmada her iki grup ara-s›ndaki fark anlaml› idi (p<0,001). Sonuçlar Tablo 3’te gösterilmifltir. FM hasta grubunda yayg›n a¤r›, hastan›n ve doktorun global de¤erlendirmesi, uyku bozuklu¤u (GAS), FES, BDÖ ve EUS’nin birbirleriyle iliflkisi de¤erlendirildi. Yayg›n a¤r› ile FES ve BDÖ aras›nda anlaml› korelasyon (s›ras›yla; r:0,553, p<0,001; r:0,333, p<0,01) saptand›. GAS ile de¤erlendirilen uyku bozuklu¤u ile FES ve BDÖ aras›nda anlaml› korelasyon saptan›rken (s›ras›yla: r:0,584, p<0,001; r:0,415, p<0,001), EUS ile aras›nda korelasyon tespit edilmedi (p>0,05). Yine FES ile BDÖ aras›nda anlaml› ko-relasyon saptan›rken (r:0,617, p<0,001), EUS ile FES ve BDÖ ara-s›nda korelasyon tespit edilmedi (p>0,05, p>0,05). Sonuçlar Tab-lo 4’te özetlenmifltir.
T
Ta
arrtt››fl
flm
ma
a
Romatizmal hastal›klar kronik progresyon ve disabiliteye yol açmalar› ile karakterizedir. Bu özellikleri ile hastalar›n fiziksel ve emosyonel durumlar›n› etkileyerek, yaflam kalitesinde farkl› se-viyelerde de¤iflikliklere neden olurlar (16). Kronik bir romatiz-mal hastal›k olan FM, eklemlerde yaralanmaya ya da deformas-yonlara sebep olmaz, ancak hastan›n fonksiyonel kapasitesinde ve günlük yaflam aktivitelerini sürdürmede önemli zorluklara yol açarak, aile iliflkilerini ve sosyal performanslar›n› negatif yönde etkiler (1,16).
FM’de ana semptom yayg›n ve kronik a¤r›d›r (17). A¤r› bazen o kadar fliddetlidir ki kiflinin iflini, günlük aktivitelerini ve yaflam kalitesini etkiler (18). FES, FM hastalar›nda yaflam kalitesini de-F
Fiibbrroommiiyyaalljjii KKoonnttrrooll G Grruubbuu GGrruubbuu Yorgunluk 77 (%97,5) 18 (%39,1) Sabah sertli¤i 62 (%77,5) -Uyku bozuklu¤u 57 (%71,3) 5 (%10,9) Yorgun uyanma 68 (%85) 6 (%13) Parestezi 57 (%71,3) -Bafl a¤r›s› 57 (%71,3) 1 (%2,2) Dismenore 31 (%38,8) 1 (%2,2) Reyno sendromu 23 (%28,8) -‹rritabl barsak sendromu 35 (%43,8) 1 (%2,2) Sicca sendromu 37 (%46,3) -Üretral sendrom 33 (%41,3) -fiifllik hissi 46 (%57,5) 2 (%4,3) Nefes darl›¤› 30 (%37,5) 1 (%2,2) TME disfonksiyonu 10 (%12,5) -Çarp›nt› 46 (% 57,5) 1 (%2,2)
TME disfonksiyonu: Temporomandibuler eklem disfonksiyonu
Tablo 2. Fibromiyaljili hastalar ve kontrol grubunda efllik eden semptom-lar›n görülme oran›.
F
Fiibbrroommiiyyaalljjii KKoonnttrrooll g
grruubbuu ((nn::8800)) grrug ubbuu ((nn::4466)) pp Yayg›n a¤r› (GAS cm) 7,21±1,76 2,43±1,22 <0,05 HGD (GAS cm) 6,43±1,49 1,58±1,00 <0,01 DGD (GAS cm) 5,90±1,46 0,95±0,78 <0,001 Uyku boz. (GAS cm) 7,27±2,22 0,71±1,31 <0,01 FES 57,45±15,23 15,77±11,40 <0,05 BDÖ 21,77±11,98 2,80±3,09 <0,001 EUS 5,33±4,19 2,52±2,52 <0,01
GAS: Görsel a¤r› skalas›, HGD: Hastan›n genel de¤erlendirmesi, DGD: Doktorun genel de¤erlendirmesi, FES: Fibromyalji etki sorgulamas›, BDÖ: Beck depresyon ölçe¤i, EUS: Epworth uykululuk skalas›
Tablo 3. Fibromiyalji hasta grubu ve kontrol grubunun karfl›laflt›r-mal› sonuçlar›.
P
Peeaarrssoonn ((rr)) GGAASS--aa¤¤rr›› GGAASS--HHGGDD GGAASS--DDGGDD GGAASS--UUyykkuu FEFESS BBDDÖÖ EEUUSS GAS-a¤r› 0,638* 0,494* 0,159 0,533* 0,333* 0,127 GAS-HGD 0,638* 0,728* 0,303* 0,608* 0,497* 0,098 GAS-DGD 0,494* 0,728* 0,211 0,592* 0,501* 0,278* GAS-Uyku 0,159 0,303* 0,211 0,584* 0,415* 0,029 FES 0,533* 0,608* 0,592* 0,584* 0,617* 0,149 BDÖ 0,333* 0,497* 0,501* 0,415* 0,617* 0,106 EUS 0,127 0,098 0,278* 0,029 0,149 0,106
GAS: Görsel a¤r› skalas›, HGD: Hastan›n genel de¤erlendirmesi, DGD: Doktorun genel de¤erlendirmesi, FES: Fibromiyalji etki sorgulamas›, BDÖ: Beck depresyon ölçe¤i, EUS: Epworth uykululuk skalas›
**p<0,01, *p<0,05
¤erlendirmek için gelifltirilmifl ve fonksiyonel kapasite, çal›flma, psikolojik bozukluk ve fiziksel semptomlar› de¤erlendirmek için kullan›lan bir sorgulama formudur (18). Daha önce yap›lan çal›fl-malarda FM’li hastalarda FES skorunun kontrol grubuna göre anlaml› oranda yüksek bulundu¤u bildirilmifltir (1,17,18). Türk toplumunda yapt›¤›m›z bu çal›flmada da benzer sonuçlar elde edilmifltir. Ayr›ca yayg›n a¤r›y› de¤erlendirmek için kulland›¤›-m›z VAS ile FES skoru aras›nda anlaml› korelasyon vard›. Düflük sosyoekonomik düzey ve sosyal destek, ileri yafl, efllik eden semptomlar›n fazlal›¤›, fiziksel efor gerektiren ifl, aile öyküsün-de kronik a¤r› olmas› gibi faktörlerin lokalize ya da yayg›n kro-nik a¤r›y› bafllatt›¤› ileri sürülmüfltür (3). De¤iflik çal›flmalarda FM hastalar›nda yaflam kalitesinin, romatoid artrit, osteoartrit, kronik obstrüktif akci¤er hastal›¤›, insüline ba¤›ml› diabet gibi hastal›klarla ve sa¤l›kl› kontrollerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça düflük oldu¤u görülmüfltür (16). Görünürde organik bir rahats›z-l›k olmasa da FM hastalar›nda görülen semptomlar›n fazlal›¤› ve fliddeti hastalarda ve yak›n çevresinde sürekli bir memnuniyet-sizlik haline sebep olmakta ve hastalar› sürekli tedavi aray›fl›na yönlendirmektedir. Hastal›¤›n teflhis ve takibinde spesifik labo-ratuvar bulgular›n›n olmamas› bu hastalar›n takibinde yaflam kalitesi sorgulama formlar›n›n önemini öne ç›karmaktad›r.
De¤iflik psikopatolojik bozukluklar›n bildirildi¤i FM’li hastalar-da yaflam boyu psikiyatrik hastal›klar›n yüksek oranhastalar-da bulundu-¤u, FM hastal›¤›n›n bafllamas›ndan önce de psikiyatrik hastal›¤›n var oldu¤u gösterilmifl ve FM’nin duygudurum bozukluklar› gru-bunun bir parças› oldu¤u ileri sürülmüfltür (3,19,20). Sa¤l›kl› kon-troller ile yap›lan karfl›laflt›rmada FM hastalar›nda depresyonun a¤r›n›n bafllang›c›ndan önce bile var oldu¤u ve hastalarda nispi olarak daha s›k görüldü¤ü bildirilmifltir (3). Çeflitli çal›flmalarda FM’de, depresif bozukluk görülme s›kl›¤› %28,6 ile %70 aras›nda de¤iflen oranlarda bildirilmifltir (21). Offenbauer ve ark. (14), FM’li hastalar›n %27’sinde BDÖ skorunu 21’in üzerinde tespit etmifl-lerdir. Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda ise; Güven ve ark. (3) FM hastalar›n› BDÖ ile de¤erlendirmifller ve %50’sinde hafif, %38’inde orta ve %2’sinde a¤›r depresyon tespit etmifllerdir. Çeliker ve ark. (22) ise çal›flmalar›nda yine BDÖ’yü kullanarak FM’li hastalar›n %30,8’inde orta, %5,1’inde ise a¤›r depresyon oldu¤unu bildirmifllerdir. Bir baflka çal›flmada ise FM’li hastalar-da depresyon oran› % 32 olarak saptanm›flt›r (23). Çal›flmam›z-da FM’li hastalar›m›z›n %38,75’inde hafif, %25’inde orta ve %25’inde ise a¤›r depresyon tespit ettik. Her iki çal›flmada elde edilen ortalama BDÖ skorlar› bizim sonucumuzdan daha düflük-tü. Çal›flmam›zda BDÖ skorlar›m›z›n di¤er çal›flmalardan daha yüksek olmas› ayn› toplumda ve ayn› kültürel yap›ya sahip olma-lar›na ra¤men, bizim hasta grubumuzun sosyoekonomik yap›s›-n›n daha düflük olmas› ile aç›klanabilir. Daha düflük e¤itim sevi-yesi, gelir düzeyi ve gelecek kayg›s› bireylerin yaflam kalitesi ve psikolojik durumlar› üzerinde olumsuz etkilere neden olmufl olabilir.
Yine daha önce yap›lan baz› çal›flmalarda depresyon ile FM’deki kronik a¤r› aras›nda iliflki olmad›¤› bildirilmifl ve a¤r› yo-¤unlu¤unun depresyonun nedenini aç›klayamayaca¤› ileri sürül-müfltür (21,22). Bunun yan›nda baz› çal›flmalarda ise a¤r› ile depresyon aras›nda önemli iliflki oldu¤u, FM’deki kronik a¤r›n›n direkt olarak depresyona yol açabilece¤i ya da hissedilen çare-sizli¤e a¤r›n›n arac›l›k edebilece¤i bildirilmifltir (10). Bizim çal›fl-mam›zda depresyon ile yaflam kalitesi ve kronik a¤r› aras›nda anlaml› iliflki vard›.
FM hastalar›n›n en çok flikayet etti¤i semptomlardan biri de uy-ku bozuklu¤udur. Kötü uyuma, dinlendirmeyen uyuy-ku, yorgunluk ve sabah sertli¤i gibi semptomlar birçok çal›flmada %70’ten daha yüksek oranlarda bildirilmifltir (7,24). FM’li hastalarda uyku labaro-tuvarlar›nda polisomnografik analiz yap›larak uyku bozuklu¤unun nedenlerini araflt›ran birçok çal›flma yap›lm›flt›r (8,24,25). FM has-talar›nda yavafl dalga uykusu, REM uykusu ve total uyku zaman› daha azd›r. Ancak bütün bu uyku bozukluklar› nonspesifiktir (8). Uykunun 4. evresinde anormallik oldu¤u bildirilmifl, daha sonra ya-p›lan alfa-delta uyku çal›flmalar› bu sonucu desteklememifltir (26). FM hastalar›nda yine bir uyku bozuklu¤u olan hipersomnolans› de-¤erlendiren çal›flma say›s› k›s›tl›d›r. Sarzi-Puttini ve ark. (4), çal›fl-malar›nda FM hastalar›nda gündüz görülen hipersomnolans›n FM’nin fliddeti ile iliflkili oldu¤unu bildirmifllerdir. EUS gündüz uyuklama düzeyini ölçmek için gelifltirilmifl basit bir sorgulama formudur (11). Çal›flmam›zda FM hastalar›nda s›k görülen uyku bo-zuklu¤u ve hipersomnolans› de¤erlendirmek için EUS formu ve GAS kulland›k. FM hasta grubunda kontrol grubuna göre daha yüksek oranda EUS skoru ve uyku bozuklu¤u (GAS) tespit ettik. Ancak GAS kullanarak de¤erlendirdi¤imiz uyku bozuklu¤u ile EUS ve yayg›n a¤r› aras›nda iliflki tespit etmedik. FM’de subjek-tif uyku flikayetlerinin objeksubjek-tif bulgularla örtüflmeyebilece¤i bil-dirilmifltir (10). FM hastalar›nda çok genifl spektrumda uyku bo-zukluklar›ndan bahsedilmektedir. Sa¤l›kl› kontrollerle karfl›laflt›-r›ld›¤›nda daha fazla uyku bozuklu¤u görüldü¤ü aflikard›r. Has-talarda uyku bozuklu¤u de¤erlendirilirken, polisomnografi gibi ileri tetkik yap›lmadan ve medikal tedavi planlanmadan önce uyku al›flkanl›¤› göz önünde bulundurulmal› ve basit sorgulama formlar› kullan›lmal›d›r.
FM eklemlerde flekil bozuklu¤una sebep olmayan, yayg›n a¤-r›n›n yan›nda, yorgunluk, uyku bozuklu¤u, sabah tutuklu¤u gibi semptomlar›n yüksek oranlarda görüldü¤ü bir romatizmal has-tal›kt›r. Anksiyete, depresyon gibi de¤iflik psikopatolojik bozuk-luklar›n s›kça görüldü¤ü FM’nin bir duygudurum bozuklu¤u ol-du¤u ileri sürülmektedir. Semptomlar›n çeflitlili¤i nedeniyle sü-rekli tedavi aray›fl› hastalar› ve yak›n çevresini rahats›z edip sos-yal uyumlar›n› bozmaktad›r. Daha çok a¤r› polikliniklerinde de-¤erlendirilen FM hastalar›n›n gere¤inde profesyonel psikiyatrik destek almalar›n›n faydal› olaca¤› kanaatindeyiz.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Linares MCU, Perez IR, Perez MJB, Lima AOL, Torres EH, Castano JP. Analyses of the impact of fibromyalgia on quality of life: associated factors. Clin Rheumatol 2007 Epub (URL:http://www.springerlink.com/content/d42x385k34218611/) 2. Wolfe F, Smythe HA, Yunus MB, Bennett RM, Bombardier C, Goldenberg DL, et al. The American College of Rheumatology 1990 criteria for the classification of fibromyalgia. Arthritis and Rheum 1990;33:160-71.
3. Güven AZ, Kul Panza E, Gündüz OH. Depression and psychosocial factors in Turkish women with fibromyalgia syndrome. Eur Med Phys 2005;41:309-13.
4. Sarzi-Puttini P, Rizzi M, Andreoli A, Panni B, Pecis M, Colombo S, et al. Hypersomnolence in fibromyalgia syndrome. Clin Exp Rheumatol 2002;20:69-72.
5. Fietta P, Fietta P, Manganelli P. Fibromyalgia and psychiatric disorders. Acta Biomed 2007;78:88-95.
6. Jennum P, Drewes AM, Andreasen A, Nielsen KD. Sleep and other symptoms in primary fibromyalgia and in healthy controls. J Rheumatol 1993;20:1756-9.
7. Harding SM. Sleep in fibromyalgia patients: subjective and objective findings. Am J Med Sci 1998;315:367-76.
8. Rizzi M, Sarzi-Puttini P, Atzeni F, Capsoni F, Andreoli A, Pecis M, et al. Cyclic Alternating Pattern: A new marker of sleep alteration in patients with fibromyalgia? J Rheumatol 2004;31:1193-9. 9. Karakufl ‹, Topalo¤lu D, Günayd›n R, Gürgan A, Memifl A, Özer B.
Fibromiyalji Sendromlu Hastalar›m›zdaki Semptomlar›n Da¤›l›m› ve Uyku EEG'si Bulgular›. Türk Fiz T›p Rehab Derg 1998;44(4) (URL:http://www.ftrdergisi.com/yazilar.asp?yaziid=367&sayiid=) 10. Nicassio PM, Moxham EG, Schuman CE, Gevirtz RN. The
contribution of pain, reported sleep qualty, and depressive symptoms to fatigue in fibromyalgia. Pain 2002;100:271-9. 11. ‹zci B, Ard›ç S, F›rat H, fiahin A, Alt›nörs M, Karacan ‹.
Reliability and validity studies of the Turkish version of the Epworth Sleepiness Scale. Sleep Breath 2007 Epub. (URL:http://www.springerlink.com/content/yk671mm7u0j5p138/) 12. Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. Beck
Depression Inventory. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961;4:561-71.
13. Burckhardt CS, Clark SR, Bennett RM. The fibromyalgia impact questionnaire: development and validation. J Rheumatol 1991;18:728-33.
14. Offenbaecher M, Waltz M, Schoeps P. Validation of a German version of the Fibromyalgia Impact Questionnaire (FIQ-G). J Rheumatol. 2000;27:1984-8.
15. Sarmer S, Ergin S, Yavuzer G. The validity and reliability of the Turkish version of the Fibromyalgia Impact Questionnaire. Rheumatol Int 2000;20:9-12.
16. Tüzün EH, Albayrak G, Eker L, Sözay S, Daflkapan A. A comprasion study of quality of life in women with fibromyalgia and myofascial pain syndrome. Disabil Rehabil 2004;26:198-202.
17. Marques AP, Ferreira EA, Matsutani LA, Pereira CA, Assumpção A. Quantifying pain threshold and quality of life of fibromyalgia patients. Clin Rheumatol 2005;24:266-71.
18. Pagano T, Matsutani LA, Ferreira EA, Marques AP, Pereira CA. Assessment of anxiety and quality of life in fibromyalgia patients. Sao Paulo Med J 2004;122:252-8.
19. Güleç H, Sayar K, Güleç MY. Fibomiyaljide tedavi aray›fl›n›n psikolojik etkenlerle iliflkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 2007;18:22-30. 20. Hudson JI, Goldenberg DL, Pope HG, Keck PE, Schlesinger L. Comorbidity of fibromyalgia with medical and psychiatric disorders. Am J Med 1992;92:363-7.
21. Thieme K, Turk DC, Flor H. Comorbid depression and anxiety in fibromyalgia syndrome: relationship to somatic and psychosocial variables. Psychosom Med 2004;66:837-44.
22. Çeliker R, Borman P, Öktem F, Gökçe-Kutsal Y, Baflgöze O. Psychological disturbance in fibromyalgia: relation to pain severity. Clin Rheumatol 1997;16:179-84.
23. Bilgici A, Akdeniz O, Güz H, Ulusoy H. Fibromiyalji Sendromun-da Depresyon ve Sosyal Uyumun Rolü. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2005;51:98-102.
24. Alvarez Lario B, Alonso Valdivielso JL, Alegre Lopez J, Martel Soteres C, Viejo Banuelos JL, Maranon Cabello A. Fibromyalgi-a syndrome: overnight fFibromyalgi-alls in Fibromyalgi-arteriFibromyalgi-al oxygen sFibromyalgi-aturFibromyalgi-ation. Am J Med 1196;101:54-60.
25. Landis CA, Frey CA, Lentz MJ, Rothermel J, Buchwald D, Shaver JL. Self-reported sleep quality and fatigue correlates with actigraphy in midlife women with fibromyalgia. Nurs Res 2003;52:140-7.
26. Leavitt F, Katz RS, Golden HE, Glickman PB, Layfer LF. Comprasion of pain properties in fibromyalgia patients and rheumatoid arthritis patients. Arthritis Rheum 1986;29:775-81.
