SARAY
ve
BABIÂLİNİN
İÇYÜZÜ
Yazan: SÜLEYM AN KÂNI ERTEM — Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur - Tefrika No. 412
— --- 7 -^ g ı
' v t u
■■
Bismarkm bir sözü: Mısırda Devleti
aliyenin müsteciri olun!
Îngilizler Rusya ve Fransa il® kiralarında politikaca olan tezad' ve rekabetleri üzerine devleti ali- yeyi kendi taraflarına meylettire- tnemiş olmalarından dolayı bize gücenmişlerdir.
İngiltere devleti her hususta tneşhud ve mücerrebdir ki ilk ev vel ve belki münhasıran kendi menfaatlerine ehemmiyet verir; dost ve müttefiki olan devletleri her şeyden evvel kendisinin men faatlerine çalıştırmaktan başka şey düşünmez.
Îngilizler devleti aliyeyi de şu »on senelerde germi ve ihtimam ile kendi taraflarına meylettir meme uğraştılar. Bu da Ruslar ile aralarında bir muharebe çıkmak ihtimaline mebni idi.
Halbuki devleti aliye Rusyaya yakındır; hududunun büyük kıs mı Rusya ile müşariktir; Karade niz limanlan, hattâ İstanbul bile Rusyanm Karadeniz limanlarında bulunan kuvvetine karşı muhata radan salim değildir.
Böyle bir muharebe zuhurunda lngiltereden göreceğimiz yardım mecburî olarak keenlemyekün hükmündedir.
Allah etmesin, bir mağlûbiyet halinde devletimizin hayatı bile büyük tehlikede kalabilir. Galebe takdirinde toplıyacağımız seme reler ise lâşey mesabesindedir.
Bir de Avusturya, İtalya ile di ğer küçük hükümetlerin yardımı nı, hiç olmazsa bitaraflığını temin îçın lngiîterenin kendilerine ede ceği vaidler hep hükûmetimiz’n zararına olmak ihtimali pek kuv vetlidir.
Bunun için gerek galib, gerek mağlûb, devleti aliyenin her hal de büyük zarar ve hasara uğrıya- cağı bedihîdir.)
Ingiltereye karşı düşünceleri böyle hülâsa edilebilen Abdülha- midin mukaveleyi tasdikten imtl- naı İngilterece malûm olunca baş- veki! lord Salsburi (her ne zaman Mısır dahilen ve haricen vukubu- îacak muhataraya yalnız başına müdafaaya iktidar kazanacak olurs o zaman İngiltere devletî Mısırdan askerini mukavelesiz çe kecektir.)
Tebliğinde bulundu. Bu (artık Mısır İngiltere idaresinde kala caktır) demenin İngilizcesi Idil
Bundan sonra Londrada Os- manîı elçisi Rüstem paşa Mısır id leri için ne vakit müzakereye ko yulmak istese lord Salsburiden:
— Artık müzakereye mahal kal» madıî
Cevabını alıyordu. Salsburi bu günlerde irad ettiği bir nutukta da şu sözleri söylemişti;
(lngiîterenin tavır ve vaziyeti icraatının tabiî bir neticesidir. İn giltere tarafından işgal edildiği vakit Mısır karmakarışık îdi. Oa- manîı devleti ile bir tesviye sureti aktetmek istedik; teşebbüsümüz neticelenmedi; bu muvaffakıyet- sizlik bizi bütün taahhüdlerimiz- den kurtardı!)
Zaten Abdülhamid Âli paşa nın (saltanatı seniyenin yalnız temm:m bir cüzü .değil, mabi'hil- hayat bir kısmıdır) diye tavsif et tiği M:sm artık gözden
çıkarmış-B aşveki! A bd ürrahm an p aşa
tı! O artık Mısır ile sıkıca temas tan bile tehaşi eder olmuştu! Onun filerinde saltanat makamına karşı müslüman Mısırın hiristiyan Bul- garistandan farkı kalmamıştı!
Prens Bismark İngiliz hariciye nazırı Granvile Fransanm muha lefetini celbetmemek için;
— Mısırda devleti aliyenin müs teciri olmalısınız!
Tavsiyesinde bulunmuştu. İngilizler de umumî harbe ka dar devleti aliyeye Mısır hâzine sinden ancak (icarei zemin) kabi linden bir vergi verdirdiler!
Sükût ikrardır!
(Arabi vakası) olmuştu. Başve kil Abdurrahman paşa (13 cema ziyülâhır 1299 - 24 şaban 1299) Mahmud Nedim ve Cevdet paşa larla birlikte halin vehametini Sultan Abdülhamidd arza karar verirler; huzura girerler. Abdür rahman paşa arkadaşlarile karar verildiği tarzda maruzatta bulu nur. İki refiki ise ağızlarını açmaz lar. Abdurrahman paşanın sözleri bitince Abdülhamid kendilerme izin verir.
Bâbıâliye avdette üç vezir İra sında bir münakaşa çıkar. Abdur rahman paşa kendisine hiç yardım edilmediğinden şiddetle şikâyet eder.
Mahmud Nedim paşa şu cevabı verir;
— Suâli âli olmadan huzuru hü mayunda söz söylenmez!
Cevdet paşa daha sert davranırı — Biz yerli, yersiz peki diyen dalkavuklardan değiliz. Sükûtu muzla sizi tasdik ettik a. Kâfi!
Alî paşa sajj olsaydı!
Mısırın İngilizlerce işgalinden mütevellid heyecanlı mesele hak kında cereyan eden müzakere ve mükâlemeler esnasında idi.
Said paşa Mısıra asker şevkine, Sudanı doğrudan doğruya Osman- lı idaresi altına geçirmeğe çalışı yordu. Fakat asker şevki yolunda ki ısrarları Abdülhamidin tevah huşunu tezyid ediyordu. Padişah Said paşaya calî veya hakikî mi belli olamıyan tehdidlerde bulu nuyor, infialler gösteriyordu. Ha riciye nazın Asım ve evkaf nazı rı Kâmil paşalar da mükâlemelere memur idiler.
üç paşa mabeyine gidip geli yor, serkarin Hacı Ali bey irade üzerine iradeler tebliğ ediyordu.
Bu dibsiz, sonsuz müzakerelerle devletin hukuku payimal olup gi diyordu.
Bir gün paşalar Beşiktaştan va purla lstanbula avdet ediyorlar dı; devletin haline pek acıyor lardı.
Asım paşa:
— Çok zahmet çekiyoruz. Âli paşa sağ olsa idi böyle şeyler ola mazdı.
Der. Kâmil paşa:
— El, kol bağlı; Ali paşa sağ olaydı ne yapabilirdi!
Cevabını verir. Said paşa ihti yatlı söz söylemeği tercih eder:
— Zatı şahanenin maksadı işin her cihetini tahkik ile bir hata vu kuuna mahal vermemektir. Hiz met yolunda çektiğimiz zahmetle re ilişmemeliyiz! (Arkası var)
tsa
mu-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
