} 22 Nisan 1923 Pazar " Tan in HO. I 9 I W
y b *.İRSADI İBRET : B ataklığın yanından geçerken . . . .
n T - r y j L j / j 3
fimi
Hayat tahririmde b ilh a ssa i k i şedden pek hazer ederimi Şahsiyat ve n eza h a tsizlik . G a ze te cilik âlemi matbuat çom arlarının gürültüsünden yaşanılmaz b ir h ale ğ e ld iğ i zaman b i l e bu ik i noktaya son derece r ia y e t
jtsst ettim .
Maatteessüf bu yegâne meziyetlerimden muvakkat b ir zaman i ç i n öyrılmak m ecburiyetini hissediyorum . Çünki İk i gündür yolum mundar b ir b a ta k lığ a uğradı . ?stünde m üteaffin havam ve haşarat uçuşan bu b ata k lık hakkında bana vakar ve h a y siy et sahibi insanlar b ir çok ş e y le r söylemiş
l e r d i ; Ben bunların sözünü dinleye idim b e lk i yolu sapardım. Fakat ne çare b ir defa takılm ış bulundum.
Ayıp d e ğ il â , şu mahallebi f ık r a s ı F alih R ıfk ı Beyi neden bu kada dar fa z la suihazma u ğ r a t tığ ın ı zihnimde b ir türlü hailedemiyordum. Daha n ice a ğ ır ş e y le r i çok k o la y lık la hazmedebilmiş olan bu h a fsa la n m b ir
tabak mahal!ebiden bu derece tiksinm esi bana merak oldu. Dün , p o lit ik a c ı l ı k t a h a y li maharet sahibi b ir arkadaşım bu merakımı h a l l e t t i . Dediki :
- Azizim, F alih R ıfk ı beyi suihazma uğratan şey ne mahallebi tabağı nın k en d isi , ne Halep ten Şama ç e k ile n te lg r a f , hatta ne de Harbi umumî zamanları halk a çlık ta n ölürken onun mahallebi ve muz i l e gıdalanmış olma s ın ın te ş h ir ve ilâ n a d ır . Onu korkutan şey , is t ik b a l i ç i n kurduğu plânına sarar v e re b ile ce k olan eski m ensubiyetinin ortaya atılm asıdır.C em al Faşa karargâhının bu makbul ve merkup z a b it i , Suriye s iy a s e tin in bu h a r a r e tli propagandacısı mazi i l e h esabını kesmek i s t i y o r . Onun i ç i n mazi , Suriyede
d ir . Bir kaç gündür i ş l e r tık ırın d a gidiyordu . Siz kxk±xx k a lk tın ız , onu iKİDEİiİHhmnoı Cebeli Lübnanm ı l ı k g ecelerin d e , b ir z iy a fe t sofrasında g ö s te r d in iz , Cemal Paşadan b a h s e ttin iz , a çık ça s ı maziyi is t ik b a lin yoluna b ir hayalet g ib i ç ık a r d ın ız . İ ş t e c i n a y e t in i z ...
P o lit ik a kurnazlıklarında is a b e t i nufuzu nazar sahibi olan arka daşımm bu s ö z le r i beni h a y li düşündürdü.
Falih R ıfk ı Beyin dünkü yazısında h a y siy et , ahlak, ar ve tercü - m ei-hal g ib i şeylerd en bahis v a rd ı. Bu b iç a r e t a b ir le r o ağızda nekadar yabancı du ruyorlardıî Bu günkü derecesine ancak bu k e lim e le ri çiğneyerek çıkan ve k en d isi kadar kukla x l i s a n i l e her büyük kapının önünde hokkabaz l ı k eden Falih R ıfk ı Bey y a ln ız ömründe b ir defa bu k e lim e le ri - o da a r i y e t olarak - kullanabilm ek f ı r s a t ı n ı ele g e çirm iş ti* A li Şemal kavgasın da . . . A li Kemal öldükden sonra F alih R ıfk ı bey ç ır ç ıp la k k a ld ı. Allah ona b ir daha böyle f ı r s a t v erm iy ecek tir. Çünki Memleket kurtulmuştur. 0„ , şimdi y a ln ız Rirk matbuatının omzunda yaşayan b ir günahtan ve Türkçenin ta şiy a ea ğ ı b ir s ı k l e t i habiseden başka b ir şey d e ğ ild ir .
Falih R ıfk ı Bey Bana "Mabeyende kâtip , padişah bendesi" diyor . Acaba biliyorum k i ben mabeyne k â tip olmadan evvel â l î b ir mektepte okudum. Vakıa b il s e de bunun ne demek olduğunu pek takdir edemez,fakat ilim ve f a z i l e t s a h ip le ri b ö y le ş e y le re az çok^İİymet v e r ir le r . Bendeliğe g e lin c e
o devirde herkes padişahın bendesi s a y ılır d ı ve nişantaşındaki Sadrıâzem- dan Eâirnekapısındaki mukayyit efendiye , Kuruçeşmede oturan Şeyhülislâm dan C ibalide yaşayan mahalle imamına kadar herkesin evinde ve her fe r d in
! . g II
kursağında padişahın nimeti v a rd ı. Falih R ıfk ı Bey yaşı müsait olmadığı, i ç i n b e lk i bende olmadı , fa k a t mutlaka b ir kaç bendenin e te ğ in i öpmüştür. Mamafi yaşı müsait olupta l ı l d ı z Saracının kapısından b ir defa i ç e r i so kulmak imkânını e le g e çirşe y d i b ir yolunu bularak - t ı p k ı B erlin ve Viyana
deki olduğu g ib i - hükümdar sofra sın a kadar ir t ik a ederdi.
H a fiy e lik m eselesine g e lin c e : Benim Mabeynde yaşadığım muhit o ka dar temiz , o kadar casus düşmanı id ik i eğer F alih R ıfk ı Bey şu son gün lerd ek i y a z ıla r ın ın d e lâ le t e t t i ğ i h a le t i ıiîkxKx±İE ru h ice i l e o v a k it karşım ıza çık saydı o na selâm b i l e vermezdik. 0 zaman b iz , k e n d ile r in i Faili
şaha göstermek i ç i n muahede merasiminde tırn a k la rın ın ucuna basarak yürüyen ve haftada üç gün Sarayda kapı kapı dolaşan bu acarda adamlara "h a fiy e ” k elim esin i b i l e çok görürdük. “ C ife ” derdik.
Ayan B aşk âtipliğin e g e le lim : Devri is tib d a tta mabeyne kâtip olmak i ç i n b ir mektepten i y i t a h s ille çıkmak n a s ıl lâzım id iy s e ^24 in k ilâ b ın ın ferdasında is t ib d a t saracından m eşrutiyet parlamentosuna geçmek i ç i n de a h lâ k s ız lık , ju r n a lc ilik , dalkavukluk g ib i bazı i l l e t l e r l e malul olmamak o kadar ve hatta daha ziyade lâzım d ı. 0 vak it in k ilâ b ı yapan i t t i h a t ve tarakkinin taassubu müşkülpesendanesi beni parlementoya almadan evvel h a y li e le d i ta ra d ı, i t i r a z edecek h iç b ir noktamı bulamayınca ayana baş kâ tip y a p tı. Ben Sultaıhamidin Sarayı istib d a d ın fa k i kalem odasından parlementonun b a şk â tip lik sandalyasına geçmek i ç i n , Falih R ıfk ı Beyin d a h iliy e ta h rira t odasından Cemal Paşanın Bahriyedeki kalemi hususisine geçerken a t t ı ğ ı p e r e n te le rin h iç b ir in e luzum görmemiştim.
£yan m eclisinde on sen elik hizmetim var ; Bu hi; met devrin i ar kamda ço^ k ıym etli b ir eser , çok temiz b ir meslek ve çok ş e r e f l i b ir
isim i l e kapattım. Falih R ıfk ı Bey bunun aksini id d ia ve is b a t e d e b ilir s e kendimi onun ahlak bataklığında boğdurmağa razıyım . İ ş t e benim tecümei halim . kalan söylem iyeceğine ve h iç b ir p a rça sın ı ta h r if etmiyecegine yemin etmek ş a r t il e acaba Falih R ıfk ı bey bu kadar temiz ş e r e f l i b ir
tercHİmei hal yazabilirimi ?
Dalkavukluktan hoşlanaydım elime b ir çok z e r r in f ı r s a t l a r geçmiş t i , bunları kullanırdım . Falih ^ ıf k ı Be.,in " Paşa ” t a iıir ile bu gün zet*üi bunküşane b ir tarzda t a ş la d ığ ı simalar için d e meselâ S ait Paşa g ib i
ö î l e yüksekleri vardır k i o n la r ın k a fa ta s la rın ın muhteviyatı F alih R ıfk ı Beyin m asiyetle dolu hamulei mevcudiyetinden daha a ğ ır d ı. Bu tü rlü paşa l a n n takdir ve ilt if a t ın d a k i zevki paşa peşinde sadece oteld en o te le dolaşanlar b ilem ezler. Eğer dalkavuk olmak isteseydim ben de poh pohlaya- csk b ir Suriye s iy a s e ti ,müdafaanamesini karalayacak b ir âliyjüe mahkeme s i , sefcbayı idamları önünde sabahkeyfile sigara içecek b ir kaç müslüman maslubu bulurdum. Ben böynumu h iç kimsenin rebekaı-f imtinanına uzatmaya rsk kendi köşemde ç a lış ıp ve yağma günlerinde ölmeğimi alnım m t e r i l e -E vet Falih R ıfk ı Bey , sağde alnımın t e r i l e J - kazanırken s iz ne yapı yordunuz b i l i m i s i n i z : Siz c e b e li Lübnan etek lerin d e b ir z iy a fe tte n ç ı kıp Berut s a h ille r in d e ötek i baloya g id iy o r , Şamda b ir âlemi sefanın ma hmurluğu geçinde Kudüste için d en yirmi dört saat rüzgâr eksik olmayan a tla s karargâha g e çiy o r, ç ö lle r d e can ın ız s ık ılın c a ş e h ir le r in salonla rın a hararet fa z la g e lin c e Şam k a sla rın ın havuz b aşların a koşuyor , ve şimdi her nedense çok h a ra retle benim sediğiniz V atanınızın o zaman
ıı^ n
yüz b in meşakkatle tedarik edip s iz e gönderdiği a l t ı n l a r ı ç ı t ı r ç ı t ı r y iyor dunuz. Ondan sonra da koltuğunuzun a ltın d a b ir tomar k a ğ ıtla latanbulda mat bua matbua , kapı kapı dolaşarak Suriy edeki s iy a s e ti k a b ile n in a vu k a tlığ ın ı yapıyordunuz.
Benim İ t t ih a t ve Tarakkiye avukatlık yaptığım ı y a ln ız s iz söy± le d in iz , fa k a t s iz in i t t i h a t ve tarakki dnvrinde en hunin hadiselerden b i r in e kalem inizle ve d i l i n i z l e propagandacılık yapmış olduğunuz hakikî b ir v a k 'a d ır . Bunu s iz b ir a ra lık sadece d e v il edecek oldunuz da yüzünü, ze gözünnz§fculaş t ir d in iz .
Evet ben Taninde ve babahta memleketimin harp p o le tik a s ın ı müdafaa y o llu y a z ıla r yazdım ve ne zaman memleketim b ir harbe g ir e r de ben o a ra lık g a ze te ci bulunursam gine harp müdafaası yaparım» Ya s iz ne yaptı n ız F alih h ı f k i Bej ? Bir g a ze te cin in harp zamanında harp p o le t ik a s ı yapı ş ı i l e b ir ih t iy a t z a b itin in dört senede b ir b e re cik olsun harp yapmayı- şından acaba hangisi daha f e c i ve hicab± â verdir? Omuzlarında h iç kimse nin barınim et ve minnetini taşımayan b ir eski mabeyn ve âyan k â tib i i l e karargâhtan ayrılmamak , hatta b ir deve koluna gitmemek i ç i n her temellükü kabul ve her emri ta tb ik eden b ir ih t iy a t zabitinden h angisi badema ahlâk ve f a z i l e t i ağzına a lm a lıd ır ? Bu n ok taları vicd a n ı âmme te tk ik e ts in .
HAMİŞ - Yukarıdaki s a t ı r l a r ı yazdığım zaman t e r b iy e li b ir adama hitap ettiğ im i fa r z ediyordum « "Akşam” m ufunet sütunu k i r l i ve s a ly a lı nefe s in i henüz Istanbulun sokakları üstüne salıverm em işti.
Palih R ıfk ı Besin dünkü cevabın ı okudukdan sonra b ir saat evvel yazdıklarım ı n iç in yırtmadığıma halâ hasrettenim ; A s ıl la y ık olduğu s ö z le r i b e ik i b in defa iş itm iş olan bu zata a l ı ş t ı ğ ı çapta t a b ir le r bulmak ve h iç b ir gün yüzüne ar ve hasa kanı oturmayan bu simayı kızartabilm ek benim işim olm adığını b ilm e li idim, iğ e r Palih R ıfk ı beyin b ir parça k ıza ra ca ğ ı na ihtim al versesdim ona : "Efendi, ben vakıa Mabeyende kâtip ve ayanda Başkâtip oldum; fak a t s iz in çarçabuk o lu v e rd ig in iz b ir kaç şes den h iç b i r i ni olmadım." derdim.
Pailih R ıfk ı Bey Bana şim dise kadar malumatım olmayan b ir mesele y i ö ğ r e tti : Meğer ben onun dün yerden temenna ve şaklabanlık edip bu gün
serbest serbest sövdüğü ît t ih a d ve Tarakki fır k a s ın ın b ir R e is i tarafından fena görülüyormuşum, bu R eis benim bütün müracaatlarıma hükümet k a p ıla r ın ın kapanmasını emretmiş im iş. İ t t ih a t ve Tarakkinin b ir r e i s i beni bu mpamele ye maruz tutarken diğer b ir r e i s i , P alih R ıfk ı beyi â li s e f a c ia s ın ın ve
daha kim b i l i r ne türlü i ş l e r i n propagantasıııı yapmak i ç i n , lok om otifin d de z a v a llı Anadolu ormanlarının a ğ a çla rı sa k ıla n , b ir t ir e n i mahsusla
ce b i ç i l a lt ın dolu olduğu halde İstanbula gönderiyordu. Zannedersem onun dört sene h iç b ir müracaatı readed ilm eyişi de bu nevi k a b iliy e t le r in in mükâ f a t ı d ı r .
P alih R ıfk ı Bey söylenenle yezanı öldürüyorlardı onun i ç i n sustum d iy or. Ben öyle zannedisorum k i b ir zaman sırma ve şampanyada ku llan d ığ ı sağ e l i l e m ükellef karargâh sofra ların dan aşırm adığı ağzına pek seki hip olamadığı i ç i n yazmağa ve süslemeğe v a k it bulamamıştı. Yoksa söyleyen
l e yazanın öldürüldüğü b ir zamanda onun boynunda k u v v etli b ir t ı l ı s ı m ta ş ı d ığ ın ı hepimiz b i l i r d i k .
Her ne is e daha kenarına dokununca bütün tozunu meydana vuran bu k i r l i çu v a lı kendi h alin e bırakıyorum. Ne yazıkki kalem her e lin kullana ca ğ ı muti b ir â le t olmuş ve ne günahki okusup s azma melekesi c i f e l e r i ç i n de de y e t iş e b ile n b ir o t h alin e g e lm iş tir .
İ .M«
