Başbakan Şemsettin
Gûnaltaya açık mektup
İbrahim paşa sarayından bir kısmının yıkılması fesad eseridir. Bu fesada
ilk defa Bizans ipodromunu ortaya çıkarmak uğuruna başlamıştır. Bele
diyeyi^ âdi bir eve sığınmış, Adliyeyi açıkta kalmış gören Mösyö Prost,
her iki müessese için çok cazip görülecek bir proje çizmiş ve onları bu
projenin sihri ile büyülemiştir.
•
Yo z u n :
D r . O s m a n Ş e v k i U u d a ğ
S
A Y IN B aşbakan, Y üksek M i m a r S ed at Ç etin taşm ok u d u ğunuz iki açık m e k tu b u üzerine lü tfe n v e rile n cevabınızı okudum . İb ra h im P aşa sa ra y ın d a benim e- m eklerim i de bildiğiniz için sa ra y ın yıkılm ası ve a rsa sın ın ü stü n e A d alet S aray ı y ap ılm a k istenm esi bah sin d e söylenecek sözüm o ldu ğu n u da kab u l b u y u racağ ın ızı u - m arım .A ltı yüz y ıl öm ür sürm üş olan O sm anlı T ü rk dev letin in bilhassa p a rla k dev irlerin i y aşatm ış olan b ü y ü k v ez irlerin d e n k alm a hiç b ir y ad ig âra sahip b ulunm uyoruz. Ne m e şh u r Sokullu sarayı, ne de S i- yavuş P a şa ve F e rh a t P aşa sa ra y la rı gibi ü n lü İstan b u l b in a la rı a- y a k ta . b u lunm adığı için başkanı bulu n d u ğ u n u z T ü rk T arih K u ru m u da b u tü rlü v e sik alard an m a h ru m d u r. T ek b ir vesika olan İb ra h im P aşa sara y ın ın da kolu b u danm ış, gövdesi te hlikeye arzolun- m u ştu r.
İb ra h im P aşa sa ra y ı h a k k m d a - k i beyan atın ızı o k u d u k ta n sonra sizi, y an i T ü rk iy e C um h u riy eti h ü k ü m e tin in B aşb ak an ı olan Ş em set tin G ünaltayı, T ü rk T arih K u ru m u B aşkam , S ivas M illetvekili P ro fesö r Ş em settin G ü n altay ile k arşılaştırm am a m üsaade b u y u r m a ların ı saygılarım la dilerim .
İb ra h im P aşa sa ra y ın ın y ık ılarak yerin d e A dliye S aray ı yapılm ası fik ri ay ak lan d ığ ı ve h a ttâ b eyan b u y u ru ld u ğ u üzere böyle b ir b i nanın plânı da hazırlandığı günler de T ü rk m ü n e v v erlerin in elde k a la n te k b ir ta rih vesikası v e sivil m im arlığım ıza a it güzel b ir ese ri n i m uhafaza etm ek için kalem e sa rılm aları üzerine ista n b u ld a k u ru la n kom isyonun B elediye salo n u n d ak i toplanm asında sizinle y an y an a o tu ruyorduk. Sizin b u ko m isyona sadece T ü rk T arih K u ru m u adına katıldığınızı zannediyor dum . T a rih K om isyonunun b a ş k a nı A ta tü rk olduğu için ayni za m an d a onu da tem sil ettiğinizi a n lam ak güç b ir şey değil idiyse de
A ta tü rk ü n bizzat size em ir v e rd i ğini , bilm iyordum . B eyanatınızdan öğreniyoruz k i siz oray a A ta tü rk
ta ra fın d a n gönderilm işsiniz ve o- ra d a söylediğiniz sözlerin kuvveti n i A ta tü rk ü n şah sın d an alm ıştı nız. B u k uvvetle, ayni zam anda T ü rk T arih K u ru m u n u n da k a n a a tin i b elirtm ek üzere b u lunduğunuz o toplanm ada İstan b u l C u m h u ri y et Savcısının (b u ra sın ı y ık a ca ğız) diye yüksek p erdeden k o n u ş m ası üzerine verdiğiniz cevap h âlâ k u lak larım d ad ır. O zatın böyle b ir cü re ti gösterdiği ta k d ird e b u gün m ü crim leri soktuğu y ere k en d isi n in sokulacağını söylem iştiniz ve bu sözleriniz yalnız o salonda b u lun an T ü rk ta rih b ilir ve severleri değil, m em leketin ilim v e k ü ltü r m e n su p la rı ara sın d a da, size m ü teveccih olm ak üzere, bü y ü k b ir m u h ab b etin m eydan alm asına se bep olm uştu.
S ayın B aşbakan, b ir vak ay ı d a h a h a tırlata y ım . A tm eydanındaki b in a n ın ko ru n m ası elzem b ir ta rih ve m im arlık an ıd ı olduğunu, in san k u d re tin in ü stü n d e b ir vücut ve dim ağ enerjisi sa rfed e re k o rta ya koyan M im ar S ed at Ç etintaşa y ard ım etm ek üzere o b in a m a ta rih te k i m evkiini ve etü d ü n ü ben, ken d i üzerim e almış, ve yazdığım etü d ü sıcak b ir A ğustos gününde D olm abahçe S aray ın d a toplanan T ü rk T a rih K u ru m u h u zu ru n d a okum uştum . T oplanm ada P rofesör Y usuf Ziya ve A li M uzaffer G öker gibi İb ra h im P a şa sa ra y ın ın m u h afazaya lâ y ık b ir eser olm adığı in ancında o lanlar da v ard ı. F u a t K öprülü, İsm ail H ak k ı U zunçar- şılı ve benim rap o ru m a sa tırlar ilâve etm iş olan H ikm et B a y u r... hep orad a idiler, ö n ced en sözleri m i sık sık kesen Y usuf Ziya Beye dinlem esi işa re t o lu n d u k ta n sonra ben, hepsi d ik k a t kesilen k u la k la r ve üzerim e çevrilen yirm i çiftten fazla açılmış göz h u z u ru n d a uzun etüdüm ü okuyup b itird im ve b u n u n üzerine en ateşli a le y h ta rla r d an olan Y usuf Ziya Bey, şöyle dem işti:
— Ne söyliyeyim , çok em ek sa r- fetm işsiniz, te b rik v e te şe k k ü r
e-____________
derim .
A li M uzaffer G öker de ilâve e
t-m i s t i:
— Be b ira d e r, iki sa tır yazm ış, beş vesika gösterm şsin. Güzel. Biz de in a n d ık k i orası sa ra y d ır ve ta rih in m alıdır. F a k a t in saf et, b u sa ra y ın h a ra p g ö rü n ü şü senin vic dan ın ı sızlatm az mı?
Cevabım şu olm uştu: -— Ben b ir ta rih te n ve b u ta r i h in vesikası olan sa ra y d an b ah se diyorum .. O nu resto re edip kıy m e- !
tin i o rtay a koym ak ve altı yüz yıllık T ü rk d evletinin v ezirlerine a it te k h â tıra sın ı eski ihtişam ı ile dü n y ay a gösterm ek T arih K u ru m u n u n vazifesidir. <■
M uhterem G ünaltay, benim e tü - | düm ve to p la n m a n ın zab ıtn am e-
J
le ri bugün dahi b aşk an ı b u lu n d u - I ğunuz T ü rk T arih K u ru m u n m ı d o syaları içindedir. A yni m e se le y i... b ir kaç defa da T ü rk iy e B üyük . Millet M eclisinde gözönüne ko y d u ğum u h a tırd a n çıkaram azsınız. Ç ünkü b en Meclis k ü rsü sü n d en o sözleri söylerken siz B aşkanlık m akam ında bulunuyordunuz.B ir n o k ta dah a h atırlata y ım . « M im ar S inanın b ü tü n eserlerini m uhafaza etm ek üzere M aarif Ve k âletin in b ir k a ra rı v a rd ır ve en
kuvvetli m im arım ızın b aşka eşini yapm adığı bü y ü k salon, İb ra h im P aşa sa ra y ın ın b ir köşesinde idi ve hapishane diye k u lla n ıla n y e rin kendisi idi.
İşte sayın B aşbakan, orasını yık m ağa k a lk a n la rın h apse tıkılacağı- nı, A ta tü rk ü n em rile katıldığınız K om isyonda, ifade eden sizin bu sözlerinize, B aşkanı b u lu n d u ğ u nuz T arih K u ru m u n u n k a t i k a r a rm a S inana ait eserleıin m u h a fa za edileceği h ak k ın d a devlet k a ra r larına aykırı olarak, c ü rü m işlen m iştir. S aray ın b ü y ü k b ir kısm ı S inanın y aptığı elçi köşkü ile b ü yü k salonu .yıkılm ıştır.
A tattirk e ra p o r verdiğinizi b i l - . m iyordum . B eyanatınızdan öğreni yorum ki böyle b ir ra p o r v erm iş siniz. B inanın y ık ılm ay a ra k re sto r e deilerek gelecek nesillere dev- bildirm işsiniz. B u raları güz,el ol m akla b era b er 0 v ak itk i d ü şü n ce lerinizi de öğrenm iş bulunuyoruz:
(B ü tü n em elim , sivil m im arım ı zın bakiyesi olan b u eserin resto re edilerek geleceg n esillere d ev redilm esini te m in etm e k ti) d iy o r sunuz.
Şim di icra m ev k iin in başında- sınız. E m ellerinizin y aln ız zih n i nizde yaşam ası vey a akadem ik m ü n a k a şa la r h a lin d e k alm ası d e ğil, ta h a k k u k etm esi p ek m ü m k ü n d ü r. F a k a t fik rin izin değiştiği n i görüyoruz. ( D iv anyolundaki b ü tü n b in a la r istim lâ k edilm iş oldu ğu için, A dliye saray ı, İb ra h im pa şa sa ra y ın ın b ak iy esi y ık ılm ad a n orada yapılması) gibi yen i bir fik rin iz var. M illî ta rih in hakirim , m illî k ü ltü rü n d âv a sın ı cesurca h a y k ıra n Sivas m ebusu ve T ü rk T arih K u ru m u B aşkanı Ş em sed - din G ü n altay ’m , en b ü y ü k icra k u v v etin e sahip b u lu n d u ğ u esn a da yapılm ış b u lu n a n fen a işleri, «oldu bitti» saym asını elem le m u h ak e m e ediyorum . H ele (B enim B aşkanlığım da b u n a k a r a r v e ril m esini ken d im için b ir şans sa y a rım ) dem enizin acılığını B aşkam b u lu n d u ğ u n u z T ü rk T arih K u ru m u yazm asa da M illî T a rih i y az a cak olan nesle b ir v esik a olacağı nı sö y lem em i m ü sa ad e bu y u ru n u z.. B u n d a n da b ü y ü k ız tırap d u y a-! rım .
İb ra h im papşa sa ra y ın d an b ir k ısm ının yıkılm ası fesad eseridir. B u fesada ilk defa B izans ipod- ro m u n u o rtay a çık arm ak u ğ u ru n a b aşlanm ıştır. ı (Belediyeyi âdi b ir eve sığınm ış, A dliyeyi aç ık ta k a l m ış gören Mösyö P ro st, h e r iki m üessese için çok cazip görülecek b ir pro je çizmiş v e o n ları b u p ro je n in sihri ile b ü y ü lem iştir. Y ap tığı pro je m üsveddesine bakınız: S aray yıkılacak, otuz m e tre g e ri de A dliye ve B elediye sa ra y ları y ap ılac ak tır. N için otuz m e tre ge ride? diye sorulm am lıdır. B unu ben, y u k arıd a arzettiğim , ta rih etü düm de yazdığım gibi, İstan b u l B elediyesinde sizin de b u lu n d u ğ u nuz to p lan m a esnasında İb rah im p apşa sa ra y ın ın ta rih î ve m im arî k ıym eti olm adığını ifade eden ve b u sa ra y ın yıktırılm ası h ak k ın d a ta rtip len m iş olan fetv ay a, h a z ırla dığı piân ın ta tb ik olunm asına im k â n aradığı için, te re d d ü tsü z ve p ervasız im za etm iş olan yüksek m im ar Asım K öm ürcünün, so n ra dan nasılsa h a k ik a ti itira f ederek (İsta n b u l A dalet S a ray ı) adı ile geçenlerde neşrettiğ i risalede dahi yazılm ıştır. Y ani İb ra h im paşa sa ray ı Bizans ipodrom unu m eydana çık arm ak üzere y ık tırılm ıştır. S a. ray ın k o rkunç in h id am ı v u k u bu- luyorken, m illî en dişelerin de e n kaz altın a göm üleceğini sa n an ga filler bugün gülüyorlar. K a b a h a t lerindeki azam eün cezasız kalm a sından dolayı m ü ste rih tirle r. B e lediyedeki taplanm a esnasında is- ten o g raflar ta ra fın d a n tu tu la n za b ıtları da hem en bu to planm a so- j nunda ellerine geçip o rtad a n kaldı ra n la r cürüm ü stü n e cürüm işle m işlerdir ve bu g ü n ü n ta rih in i y a zacak* o lan lard an vesika kaçırdık- ¿ İ S tin r -v e h im ederek m ağ ru rd u rlar.
Siz de tah m in edersiniz k i resm î zab ıtn am elerin yok edilm esine rağm en m a tb u ata geçm iş veya geç m em iş b ir çok bilgiler v e hele sa ra y ın yıkılm ası esnasında yin e İs ta n b u l C um huriyet S avcısının k u r duğu yasağa rağ m en alm an yüz lerce fotoğrafı; an a y asan ın sağladı ğı m asu n iy et içinde ve evlerim iz- dedir.
İb ra h im paşa sa ra y ın ın b ir k ıs m ını y ıkm ak cü rü m d ü r, tu tu la n zabıtnam eleri o rtad a n k ald ırm ak a y rı b ir cürüm dür. Biz T ürkiye C um huriyeti B a şb ak a n ın d a n cü rü m le r karşısında, d u ru m u oldu ğu gibi kabul etm ey i değil, onun yalcından tanıdığım ız sam im î ve halis duygularını ic ra a t şeklinde görm ek istiyoruz, y an i evvelâ m iic rim le rin ceza görm elerini diliyo. ruz.
İb ra h im paşa sara y ın ın ay a k ta k alan kısm ının resto re edilerek y erin d e b ırakılacağı v adine in a n mayız. Şemseddin G ünaltay gibi
azimli tanıdığımız b ir bilginin du rum karşısın d a em riv ak ileri kabul ettiğini g ö rerek b ir gün yin e b a ş ka oldu b itti iddialarının m eydana ş ^ m ry a c a ğ ın ı kim se tem in ede - H H ? T 3 iz a n s ipodrom unun m erdi v en lerin i serbest b ıra k a n p ro je - nin ta tb ik in a girişilerek Adliye S aray ın ın bu g ü n k ü cephenin otuz m e tre g e r id e yap ılm ak istenm esi bizi kork u tu y o r.
S ayın G ünaltay. A dliye S arayı tsta n b u lu n herh an g i b ir köşesinde yapılabilir. M ilyonlar sarfedile- rek yapılan b ir bina, herhangi b ir h ara b ey i m am ure haline getirir. O nun m utlaka en m am u r yere ya pılm asm a lüzum yoktur. V e el b e tte ta k d ir ediyorsunuz ki, S u l ta n a h m e t cam iinin karşısına diki len h erh a n g i b ir bina, ötekinin sanati, h aşm eti ve azam eti y an ın da gülünç kalır. Eski ve m uhteşem ta rih an ıtla rın ın karşısın a yeni’ b i n alar yapm am ak başka yerlerde riay e t olunan b ir kaidedir. Sizden millî tarihin h ak k ın ı korumanızı is tediğimiz gibi Cum huriyet devrimiz de dâva haline getirilm iş olan A dliye (S a ra y ı) m ta rih in gölgesi altın a ve âciz b ir sığıntı şeklinde yükseltm ek istiyenleri önlem enizi bekliyoruz.
Mösyö P rost, Bizans ipodrom u- na güneş yüzü gösterm ek istiyor. F atih in o rtad a n kaldırdığı Bizan- sın, m evcut eserleri k â fi değilmiş gibi, yeni b ir şahidini k av u ştu r m ak g ayretindedir. Bu gayret, y a zık ki, b aşk ala rı ta ra fın d a n istis - m a r edilm ektedir. B ü tü n dünya biliyor ki, beş yüz yıl öncesine k a d a r Bizans adında kağşam ış b ir m evcut vardı. Ve yin e b ü tü n dün ya biliyor ki, h a ra p Bizans üzerin de T ü rk m edeniyeti yükselm iştir. T oprak altında kalan Bizans ha y a t v erm ek için to p rak üstünde T ü rk m edeniyeti im ha edilem ez ve T ü rk m ünevverleri, ta rih bilgi ni Şem seddin G ünaltay ın (şan s)a rıza gösterm esini değil onu ken d i sine razı etm esini istiyorlar. Siz.
İb ra h im paşa m eselesine A ta tü rk em rıle girdiniz. O na b in a n ın yık- tırılm am ası lâzım geldiğini söyle diniz ve A ta tü rk yaşadığı m üddet çe sa ra y yıkılm adı. A taü rk e edilen vaad, y erin e getirilm esi farz olan m ukaddes b ir bo rçtu r, b u n d a m a zeret tan ın m az ve bu bahisde T ü r kiy e C um huriyeti B aşbakanının, T ü rk T arih K u ru m u B aşkanı, Si v as m illetvekili, profesör Şem sed din G ünaltay a danışm ası g erek li dir. D erin saygılarım la.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
