Dünü ve bugünüyle kültürlerin kavşağında İstanbul

L m v y W fr

İlginç coğrafyası,

zengin tarihi ve

DÜNÜ VE BUGÜNÜYLE

KAVŞAĞINDA

A v ru p a ve A s y a 'n ın

b irb irin e en y a k la ş tığ ı

y e rd e kurulm uş, üç

İm p a ra to rlu ğ a b a ş k e n tlik

etm iş, y ü z y ılla r b o y u n c a '

farklı kü ltürlerin b ira ra d a

ve b a rış iç in d e y a ş a d ık la rı

e n d e r ş e h irle rd e n b irid ir

İstanbul

Bu n a d id e kenti, k e n d in i

"İstan bu l'un s a d ık b ir aşığ ı"

o la ra k ta n ım la y a n ve

ılla rd ır İsta n b u l'a sa yısız

iz m e t ve re n T ü rk iy e .

T u rin g ve O to m o b il

Kurum u G e n e l M ü d ü rü

Ç e lik G ü le rs o y 'u n

k a le m in d e n su n u yo ru z.

ki kıtanın birbirine en yaklaştığı bir yerde, bunların her ikisinin birleştiği bir noktada kurulmuş tek dünya şehri olan İstanbul, bu _

"Galata rıhtımı, Babil Kulesi’nden daha fazla dilin konuşulduğu bir deniz iskelesiydi."

"Galata dock formed a sea port where more lan­ guages were spoken than In the Tower of Babel".

Yarımadanın uç noktasından kuzeye doğru geniş bir nehir gibi uzanan Boğaziçi, nice imparatoru, padişahı kendine aşık etti,

Bosphorus. extending from the end of the peninsula northwards like a wide stream captivated many an emperor with its exquisiten beauty.

coğrafî durumunun ve özel konumu­ nun bir sonucu olarak, uzun tarihi bo­ yunca çok değişik kültürleri de bir ara­ ya getirebilen, dünyanın ender kentle­ rinden biri olmak niteliğine sahip bu­ lunuyordu.

Bu kültürlerin neler olduğunu, bu değişik medeniyetlerden nasıl bir sen­ tez çıktığını görmeden önce, şehrin hangi etkenler hangi faktörler sonucu bu şansa sahip olabildiğini aydınlığa kavuşturmalıyız.

Bence bu kültürler harmanına yol açahilen, başlıca iki unsur vardı: Bi­ rincisi, dünya kabuğu üzerindeki bu özel konumu, yani iki kıtaya birden yerleşebilen bir topografya, İkincisi biraz onun sonucu olarak, çok cömert bir bitki örtüsü ve alabildiğine zengin bir peyzaj...

Dünyanın bu köşesi, böylesine bereketli bir tabiata sahip olduğu için, bölgede ve çevrede yaşamakta olan insan toplulukları, mobilize

olabil-FROM THE PAST TO PRESENT

ISTANBUL:

A CITY AT THE

CROSSROADS

OF CULTURES

Istanbul fo u n d e d a t the juncture o f E urope a n d A sia , has b e e n the c a p ita l o f three em pries a n d b ro u g h t to g e th e r various cultures th ro u g h o u t its lo n g history. H e re is a d e s c rip tio n o f this uniq u e c ity from Ç e lik G ülersoy, a n d untiring a d m ire r o f Istanbul w h o has b een serving the c ity fo r lo n g years as the D ire cto r G e n e ra l o f Turkish Touring a n d A u to m o b ile A sso cia tio n .

I

In my opininon, there were two principal causes that made for this blend o f cultures: the special

geo-Roma döneminden kalma Bozdjğan Kemeri, geçirdiği birçok restorasyon sonucu özelliklerinden epey sev

kaybetti. r ' * '

Bozdoğan Aqueduct dating to the Romans has lost its authenticity after the numerous restorations it under­ went.

Boğaza takılan ilk inci gerdanlık: 1. Boğaz Köprüsü.

The first pearl necklace o m the Bosphorus: The First Bosphorus Bridge.

dikleri ilk çağlarda, buraya yöneldiler. MakedonyalI ilk kavimlerin yerleşme­ sini, Ege kolonilerinin mücadelesi izledi. Akdeniz'in büyük kısmına hükmeden Roma İmparatorluğu, elinin altındaki düz sahillerden ve monoton peyzajlardan bıkıp, ün yapan bu kaprisli morfolojiye yöneldi. Ken­

disine teslim olmayan ilkel kenti baştan başa tahrip eden Septimus Severus, surlardan içeri girergirmez ve ya­ rımadanın uç noktasından, kuzeye doğ­ ru geniş bir nehir gibi uzanan Boğaz­ içi'ne bir bakış atfeder etmez, onu tes­ lim alan ve âşık eden çevre, İstanbul'un doğal güzelliği idi. Çünkü o çağda —»

j r 0 Î ' Q . ? ' a l ‘ fc~ rY’- .

Eski İstanbul tabloları, gravürleri ve kartpostalları bu yaşlı güzelin"gençlik günlerinden kalma değerli anılar.

Paintings gravures and postcards depicting the old Istanbul are valuable souvenirs from the youth of this "grand old dame".

graphical position on the earth's surface that makes settlement on two continents possible complemented by abundant flora and a spectacular landscape.

The earliest settlers of this favored spot were Macedonian tribes. This was followed by a struggle with Greek colonies. Later, the Roman Emperor Septimus Severus destroyed the primi­ tive city, but as soon as he entered through the city walls and cast a glance over the Bosphorus, extending from the end o f the peninsula north­ wards like a wide stream, he was en­ chanted by the natural beauty of the environment.

The city assumed cutural pro­ minence when, in the 4th century, Constantine the Great established the capital o f the Roman Empire on the shores of the Bosphorus. Some thou­ sand years later, the Ottomans set their mind on conquering this city, fascinated more by the varied and rich natural environment than by the architectural monuments of Byzan­ tium. True, they were impressed by Haghia Sofia, then the largest monu­ ment in the world, but, coming from a totally different cultural tradition, they were unfamiliar with the architectural heritage of the West. The Ottomans coveted the city because they wanted to leave their own stamp on it; what attracted them was the landscape and position of the city.

Thus, Istanbul has embraced three successive great states which settled at this spot in order to gain geographical advantage and dominate strategically important lands.

This city, established at the meeting points o f two continents, was at the northernmost part o f the Mediterra­ nean Sea, quite fa r from main sea routes. But, at that time sea trans­ portation remained insufficient, limit­ ed and hazardous. Masses were trans­ ported overland rather than by sea.

As for the city of Istanbul, it was at the crossroads of all the routes that went from Europe to Iran, Mesopota­ mia and Jerusalem which had risen to prominence after Christ.

Therefore, when Istanbul was chos­ en the capita! of three successive em- _>

burası, henüz bir medeniyet beşiği olmamıştı.

Şehrin dünya kültür sahnesine ilk çıkışı, böylece, az sonra Büyük Kons- tantinus'un Roma İmparatorluğu mer­ kezini buraya taşıması ile olmuştur. Ondan bin küsur yıl sonra OsmanlIlar ne yapıp edip şehri fethetmeyi akıl­ larına koydukları zaman, onları ve genç hükümdarları 11. Mehmed'i bu ihtirasa kaptırtan faktör, Roma'nın ve Bizans’ın mimarî anıtları değildi. Ayasofya, en büyük mabet olarak ilgilerini ve hay­ ranlıklarım çekiyordu. Fakat fazla bir fikirleri olamazdı. Çünkü bizim çağı­ mıza gelinceye kadar insanlık gelişmiş hiç bir görsel malzemeye ve iletişim aracına sahip değildi. Nesiller ancak bir yeri kendi gözleri ile gördükten sonra onu kavramak durumunda idiler. Ay­ rıca OsmanlIlar, bambaşka kökenli bir medeniyetin mensupları olarak, Ba- tı'nın mimarî mirasını yadırgıyor, bu diyarı, kendi mühürlerini basabilmek için istiyorlardı. Onları çeken, kura­ cakları yapıları çevreleyecek, renkli ve zengin doğal ortamdı.

Böylece, dünya uygarlığında, birbi­ rini izleyen 3 büyük devlet ve mede­ niyet, buraya sırf coğrafî ayrıcalıklara sahip olmak ve hükmetmek için yer­ leştiler.

İki kıt'a ucunun bu kenti, Akdeniz'in en üstünde, büyük deniz yollarının epeyce uzağında bulunuyordu. Fakat unutmamalı ki, ulaşım araçlarının da çok yetersiz, sınırlı ve tehlikeli kaldığı uzun tarih boyunca, insan kitleleri de­ nizleri kullanarak değil, karadan

yürü-Istanbul'da Hristiyan kültürüne ait bir çok tarihi sanat eseri görebilirsiniz.

In Istanbul, you can see numerous historical works of art belonging to the Christian Culture.

30

Ortodoks kiliselerinin merkezi olan Fener

Rum Ortodoks Patrikhane'sinin

görünümü.

View of Fener Greek Orthodox

Patriarchate, the official center of all

Orthodox churches in the World.

yerek yer değiştirebiliyordu.

İstanbul kenti ise, bütün Avrupa'dan Ortadoğu'ya, İran ve Mezopotamya'ya, ve İsa'dan sonra önem kazanan Kudüs'e giden bütün yolların üzerinde ve kilit noktasında bulunuyordu.

O yüzden, 3 imparatorluğa başkent­ lik etmek üzere seçilirken, bunu sağ­ layan ilk faktör, onun coğrafyası oldu. Ama kültür ve medeniyet, bir yeri me­ kân tuttuğunda, zamanla onu öylesine donatır ki, yer olur, gün olur, coğrafya bile geri plânda kalabilir.

İstanbul yerleşiminde de, neredey­ se, bu dediğime yakın bir sahne meyda­ na geldi.

İstanbul'u kendine başkent seçen, 3 ayrı imparatorluktu: Lâtin köken ve kültürlü Roma, Grek etkisindeki Bi­ zans ve Türk/İslâm bünyesindeki Os­ manlI. Bunlar birbirlerini izleyerek kenti ellerine aldılar. Yaptıkları, biri öbürünün üstüne eklenerek, birikti. Ay­ nı yerlere, aşağı yukarı aynı müessese- leri kurdular. Liman, pazar, çarşı, ilim, hatta yönetim yerleri, bir tuvalin üze­ rine resmedilen tablo tabakaları gibi, birbirini devam ettirdi ve tamamladı.

Justinianus, koca imparatorluğa bi­ çim ve yön veren Codex'lerini, Beya­ zıt'taki ilim yuvasında kaleme aldır­ mıştı. Bugün aynı yerde, Türk Üniver­ sitelerinin en eski tarihlisi çalışıyor. Bizans'ın Strategson merkezinde, İs­ tanbul valisinin büroları var. Liman is­ kelesi, besin maddeleri deposu, çok yakın tarihlere kadar, ilk antik bölge - lerindeydiler. Romanın baharat çarşısı yerine, 17. yy'da bir hanım sultan, bu­ gün de aynen yaşayan nefis taş çarşısını yaptırmış ve içini yine, Hind, Çin —»

Kapalıçarşı ayrı bir dünyadır. Eskiyi de, yeniyi de, ucuzu da değerliyi de birarada bulabilirsiniz.

The Covered Bazaar is a world of its own. There are the old and the new, the cheap and the valuable side by side.

pires, the primary factor was its geog­ raphical position. Hovever, when a civilization establishes itself, in time it embellishes its surroundings to such an extent that the very geography is overshadowed by manmade splend­ our.

In the settlement o f Istanbul, a similar event happened.

Three distinct empires chose Istan­ bul as their capital: Rome with Latin orgin and culture: Byzantium in the Greek tradition: and Ottoman Empire in the Turco-lslamic cultural frame. These three empires successively stamped the city with their own cha­ racteristics. The architectural heri­ tage of one came to be added to that of the previous civilization. They set up more or less the same institutions at the same spots; harbors, bazaars, mar­ kets, colleges, even government offices all functioned at the spots employed for the same purpose before, thus following and completing a design, like the layers of painting on a canvas.

Justinian formulated his famous Codex that administered a huge empire in the college at Beyazit. Today, at the same spot, the oldest of Turkish universities is carrying on higher education. On the spot where the strategic center of Byzantium was located, the offices of the present-day governor of Istanbul can be found. Harbor docks and food warehouses all continued functioning at their ancient places until recently. On the spot where the Roman spice bazaar used to be, a sultan's wife had a marvellous stone bazaar built. In —»

İstanbul'un en eski yerleşim birimlerinden birisi de Çemberlitaş'tır. Doğal afetlerin etkilerine karşın, hala görkemini koruyor...

Çemberlitaş: One ot the most ancient quarters ot Istanbul.

Alman mimarlar tarafından yapılan

Haydarpaşa Garı, bugün tüm görkemiyle

"İstanbul'un giriş kapısı olma özelliğini

koruyor"

Haydarpaşa Station, constructed by

German architects is a magnificent gate

of İstanbul on the Asian side.

ve Mısır baharatı ile doldurmuştu. Eczâne kurumunun olmadığı uzun yüzyıllar boyunca şehrin bu köşesi, insanlara, doğal sağlık ürünlerini vermişti.

Kentin sahibi İmparatorlukların sa­ yısı, 3'le sınırlı kalmıştı. Ama bu güçlü devletlerin etkisi altında kaldıkları öbür medeniyetler ve yakın-uzak kültürlerin sayısı, pek çoktu.

Dünyanın 7 harikasından biri olan Ayasofya bile, Küçük Asyalı mimarla­ rına, daha eski uygarlıkların rüzgârla­ rını getiriyor ve malzemelerini kendi bileşimi içerisinde toplatıyordu: Taş­ lar ve somaki mermerler, tâ Ege'den ve Lübnan’dan getirilmekteydi. Hippod- rom'un ortasını, Mısır'ın anıtları süslü­ yordu. Koca şehrin küçük bir şehri andıran Osmanlı çarşısı, İskandinav­ ya'nın madenlerinden, Bavyera'nın oyuncaklarına, İran'ın şallarından, Arap Yarımadasının mercanlarına, kahvelerine ve Çin'in ipeklerine kadar, insan elinin ve göz nurunun her türlü ürünlerini döküyordu.

İstanbul'da biriken ve toplanan, sade bu binbir çeşitteki ürünler değildi: On­ ları getirip götüren, sayısız kökenli in­ sanlardı. Kervanların Sultanahmet'te ve Üsküdar'da iki büyük ve masif taş saraya getirip döktüğü bu AvrupalI, Asyalı ve Afrikalı, her renkten ve her dilden insanlar, burada, sade konuş­ tukları lisanları ve çok değişik giysileri ile bir opera sahnesi meydana getir­ mekle kalmıyorlar, bir görgü, bir uyum ve bir tolerans örgüsü de dokuyorlardı.

Galata Rıhtımı ve içindeki mahal­ leler, Bâbil Kulesi'nden daha fazla dilin konuşulduğu bir deniz iskelesiydi.

Bizans çağının özelliği ve uzun yaşamının bir sonucu olarak, çok çal­ kantılar geçirdi. Fakat İstanbul sente­ zinin, özellikle Osmanlı döneminin 400 yıldan fazla süren devresinde, başkent, tam bir dış güven ve iç barış içinde yaşadı. 19. yy'ın sonuna kadar, kudretli İmparatorluğun uzak sınırları, bu kalp şehrini emniyet içinde tutmuş ve içerde de, çeşitli kültürleri tam bir uyum ve barış içinde yaşatmıştır.

Bu hem ilginç, hem sağlam örneğin, dünyada pek az yerde benzeri bulunan uyumlu dokunun, size bir topoğrafik kanıtını zikredeyim: Boğaziçinin baş­ ladığı kıyılarda, bir semt var. Adı,

Orta-köy. Buraya gelirseniz, birbirine çok yakın aralıkta, 3 mâbed görürsünüz: Muhteşem bir cami, bir sinagog ve bir kilise.

Yüzyıllar boyu, bunlar tam bir sükûn ve barış içinde yaşamışlardır.

Bu semt, İstanbul sentezinin bir öze­ tidir.

Ama "dünya barış mahallesi" ola­ rak seçilmeye de, değerdir #

today's Spice Bazaar all kinds of Indian, Chinese, and Egyptian spices are still sold. During long centuries, this spot of the city has provided people with natural medicines.

Though the number o f empires centered in this city was limited to three, the civilizations and cultures under the sway o f these powerful empires were numerous.

Even Hagia Sophia, one o f the seven wonders of the world, reflects the inspiration that its architects from Asia Minor derived from older civilizations. Material contributions from different parts of the world reach a synthesis in Byzantine monuments: the building stones and porphry marbles used in Haghia Sophia came from the Aegean islands and Leba- non,while Egyptian obelisks deco­ rated the Hippodrome. The Ottoman bazaar resembling a small city in­ cluded every kind of product from the metals o f Scandinavia and shawls of Iran to the corals and coffee of the Arabic peninsula and the silk of China.

What gathered in Istanbul was not only this wealth o f products and goods: people from four corners of the world gathered here to trade in these

İstanbul'a gelen her misafirin mutlaka tatması gereken bir keyif: Boğaz'da balık yemek.

A tish dinner of Bosphorus is an indispensable de­ light for every visitor to İstanbul.

articles. These Europeans, Asians and Africans of several races and tongues arrived in caravans and stayed at two large massive stone palaces in Sultanahmet on the European side and Uskudar on the Asian side. This parade of people with their various tongues and attires not only made a fine spectacle, but also formed a harmonious whole woven by tolera­ tion and good manners.

The Galata dock and the quarters next to it formed a sea port where more languages were spoken than in the Tower of Babel.

Byzantium underwent many tur­ bulences as a result of its age and long history. But, in the more than 400-year rule o f the Ottoman Empire, the capital lived in complete security and peace. Until the end of the 19th century the fa r away boundaries o f the powerful empire held the city at the heart o f the empire in absolute security, and made for the harmonious and peaceful coxistence of the multiple cultures inhabiting this city.

There is a topographical proof of this deepset harmony existing bet­ ween cultures, a rare sight in any part o f the world. On the shores of the Bosphorus there is a quarter called Ortakoy containing three houses of worship side by side: a splendid mosque, a synagogue, and a church.

Throughout the centuries all three monuments have survived in complete peace and harmony. This quarter symbolizes the synthesis that Istanbul represents.

Ortakoy is fit to be nominated a "world quarter o f peace " •

Ortaköy'de cami, sinagog ve kilise yüzyıllar boyu, sükun ve barış içinde yaşamışlar.

İn Ortaköy, a mosque, a sinagogue ,a church have survived in peace-harmony throughout cenuries.

SKYLIFE 2 /9 0 3 3

Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi