6 TÜ R K İY E TURİNG ve OTOMOBİL KURUMU
T T
>
İstanbulda Kapalı Çarşı
İstanbul’un fethini takib eden senelerde şehrin imarı için faaliyete geçildiği o devre ait yazılan eserlerde zikrediliyor. Bu eserlerden Dursun bey, Kıritovolus bu sıralarda Fatih Sultan Mehmed’in Bedesten (Bizaztan) diye bir bina inşa ettirdiğini sarahaten yazdıkları gibi, sonradan yazılmış kıymetli eserlerden olan Ev liya Çelebi dahi bedestenin yapıldığını yazmış tır. Fatih vakfiyesi olarak Sultan Murad Salis devrinde yazdırılmış bir eser olan ve M im a r
Saim tarafından bana gösterilen bir tercümede de bedesten etrafındaki dükkânların ve çarşının Fatih vakfı olarak yazıldığı görülmüştür.
Aynı nev’iden emtaanın alış verişlerinin bir yere toplanmış olarak icrası ta ilk çağlardan beri tatbik edilen iktisad vaziyetinden olduğu için, öteden beri milletler çarşı tesisine ihtimam ettikleri gibi, OsmanlIların da merkez ittihaz et tikleri İstanbul gibi bir mühim merkezin tica retini bir araya toplamak ve mahfuz bir halde cereyan etmeği temin etmek üzere çarşının tesi sine ihtimam ettikleri görülmektedir.
Bedestanın tesis olunduğu mahal, şimdiye kadar yapılan tetkiklere ve yazılan eserlere göre, her halde ham bir arazi değildi. Burada masa- bakı olan binalardan bazıları ve belki harabeler mevcud idi. Fatih’in inşa ettirdiği bedesten bi nası belki burada mevcut olan harabelerden ba zısının temelleri üzerine kurulmuş olmasına ih timal verilebiliyor. Fakat bazılarının delil ola rak bedesten kapısı üzerindeki Kartal resmin den dolayı bu binamn muhakkak olarak Bizans devrinden kalma olduğunu iddiaya da sebeb yok tur. Binanın kemer tuğlalarının, kalınlık iti bariyle, Türk olduğu görülmektedir. Payelerde ki taş kesmesi de emsaline her yerde tesadüf edilen Türk işçiliğinden başka bir şey değildir.
Binaenaleyh, Bedesteni Fatih binası olarak kabul ile çarşının (Nüve) sini, çekirdeğini teşkil eden bu bina etrafının genişleme şekline gele lim.
Yukarıda yazılı vakfiyeye göre Bedesten dört çevresine dört sokak yapılmış ve Mahmud paşa başında da bir çarşı vücude getirilmiştir. Tetkike göre bu çarşı Çuhacı ham garp cephesi ile tahdid edilen sokakdan Kuyumcular Caddesi önündeki sokaklara kadar gelen sahada olup
çarşımn bünyesine dahil olmuştur. Bu çarşıya haricden biri Nuruosmaniye tarafındaki Kılıç çılar sokağı başındaki, ve diğeri Mahmut paşa yokuşu başında ve Kalcı ham kapısı önündeki üçüzlü kemerli kapılardan girilir. Bu iki kapımn dahilinde Aynacılar Çarşısı, Muhafazacılar, Ağa Sokağı isminde üç sokak birbirine müvazi ola rak bedestene doğru uzanır ve bu sokaklara da amud olarak Altmcılar ve Verakçılar ve Akik- çiler ve Arabacıoğlu ve Karamanh sokakları ve bunların mukabilinde de Kalcılar ve Reisoğlu ve Uncuoğlu sokakları ismindeki sokaklar bu lunup, Kuyumcular caddesine kadar imtidad eden sahayı teşkil eder. Bu sahada Varakçı hanı ile Sandal bedesteninin merdivenli kapısı ve Kal cılar Hamndan gelip 0,80 santim genişliğinde uzun bir arahk ile Aynacılar sokağına çıkan sıra odalar denilen bir çarşı kolu vardır.
Bu sahanın şark tarafım Sandal bedesteni nin bir cephesi teşkil eder. Sandal bedesteni’nin Fatih devri eseri olduğu bazı vesikalarda yazılı olmakla beraber, ahiren bulduğum bir vesikada (Ankara Gazi Enstitüsü kütüphanesinde Selim Nüzhet tarafından satılmış bir yazma Takvi- müttevarihde = Damad İbrahim paşa çarşısı derkubu Nuruosmaniye itmam 1143 = yazdı olmasına göre, bu çarşı hangi çarşı olduğu tes- bit edilmedikçe Sandal bedesteninin Fatih devri ne ait olan sahasından vakfiyede Mahmud paşa çarşısı diye amlan kısmı bu suretle hududlamr. Bu imar faaliyeti devam ettiği sırada bu muhit te Çakırağa mahallesi, Daye hatun mahallesi ve sonradan Mercan ağa mahalleleri de çarşımn şimal garp cihetinde teşekkül etmiştir. Çakır- ağa Fatih devri ricalinden olup Çakırcı başılı- ğmda bulunmuş, ve İstanbul’da 6 yerde mescit ve bazı mahalle teşkil eylemiştir. Bu çarşı ke narında tesis ettiği mahalde bir cami yapmış, bilâhare bir mahale harikzede oldukdan sonra mahalle tamamen çarşıya kalbedilerek Örücüler kapısına doğru olan kısım yayılıp Yağlıkçdar- dan örücülere kadar hasıl olan uzun yol üzerin de merdivenle çıkılır bir mescit olarak kalmış tır.
Çarşının bu suretle tevsiinde Bedesten etrafındaki üç kemerli ve direkli sokaklardan Sahaflar caddesinden itibaren yine şimali gar biye doğru genişleyen çarşıda Kavaflar ve
Par-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
