T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ BÖLÜMÜ
DEKORATİF SANATLAR ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI
ANKARA İLİ PRATİK KIZ SANAT OKULLARINDA UYGULANAN EL SANATLARI BÖLÜMÜ PROGRAMLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Rukiye TUNÇ
Tez Danışmanları Prof. Dr. Mediha GÜLER Yrd. Doç. Dr. İbrahim KISAÇ
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne
Rukiye TUNÇ’ a ait “Ankara İli Pratik Kız Sanat Okulları’nda Uygulanan El Sanatları Bölümü Programlarının Değerlendirilmesi” adlı çalışma jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Bölümü Dekoratif Ürünler Öğretmenliği Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan (Danışman) Prof. Dr. Mediha GÜLER……….…………...
Üye ( 2. Danışman) Yrd. Doç. Dr. İbrahim KISAÇ……….………...
(Üye) Doç. Dr. Yücel GELİŞLİ………..
(Üye) Yrd. Doç. Dr. Serpil ORTAÇ……….………..……
ÖZET
Bu araştırmanın amacı Ankara İli Pratik Kız Sanat Okulları’nda uygulanan El Sanatları Bölümü Programlarının, kursiyer görüşlerine göre değerlendirilmesidir.
Çalışma, tarama modeline dayalı betimsel bir araştırmadır. Araştırmacı tarafından literatür taraması yapılarak, araştırmayı oluşturacak verileri elde etmek, kursiyerlere uygulanmak amacıyla anket hazırlanmış ve uygulanmıştır.
Araştırmanın çalışma evreni, 2005-2006 öğretim yılında Ankara İli Pratik Kız Sanat Okulları’nda uygulanan El Sanatları Bölümü Programları’na katılan kursiyerler oluşturmaktadır. Bu programda eğitim alan 100 kişi örneklem olarak tesadüfi seçilmiştir. Bu kursiyerlere uzman görüşleriyle hazırlanan anket uygulanmış, elde edilen verilerin analizinde frekans, yüzde teknikleri kullanılmıştır.
Araştırma sonuçlarını yorumlamak için verilerin analizinde ferkans ve yüzde dağılımları alınarak bulgular tablolarda verilmiştir.
Araştırmada elde edilen veriler değerlendirildiğinde El Sanatları Bölümü Programlarının kursiyerler tarafından sevildiği görülmüştür. El Sanatları Bölümü Programları için ayrılmış olan atölyeler sayı, büyüklük ve donanım açılarından yetersiz bulunmaktadır. Kullanılan araç-gereçlerin günün teknolojisine uygun olmadığı ve sayı bakımından yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Programda bulunan kurs saatleri çoğunlukla yeterli bulunmuş ve kursiyerlerin amaçlarına ulaştığı görülmüştür.
Programa eklenmesi gereken kursların bulunduğu, var olan yeniliklerin kurslara fazla yansıtılmadığı belirtilmiştir. Kurslarda kullanılan teknolojik aletler yetersiz düzeydedir. Kurslarda oluşturulan ürünlerle piyasada bulunan ürünler arasında benzerlikler olduğu görülmüştür. Kurslarda oluşturulan ürünlerin sergilenme ve satış imkanının olduğu görülmüştür. Kursiyerler malzeme temininde kısmen zorluk çekmektedir. Araç- gereçler teknolojik açıdan yetersizdir. Kullanılan
program içerik açısından kısmen yeterli durumdadır. Alınan eğitim iş hayatına kısmen uygundur. Kurslarda yazılı kaynak olarak en fazla dergiler, broşürler ve mecmualar kullanılmaktadır. Kurslarda kullanılan öğretim yöntemleri kısmen yeterli görülmektedir. Kurslarda kursiyerlerin yaratıcılıklarını kullanmaları çoğunlukla mümkün olmaktadır. Bu programda eğitim veren öğretim elemanlarının davranışları dersi sevdirecek niteliktedir, ayrıca öğretim elemanlarının verdikleri eğitim yeterli görülmektedir.
ABSTRACT
The aim of this research is the evaulation, based on the views of students, of the programmes that are carried out in Handicraft Deportment in Ankara Kız Sanat High School.
It is a descriptive research based on scanning model. The Questionnaire has been prepared by the researcher in order to abtain data that will be content of this research. And it has been applied to the students of this course.
Seacrhing area is composed of the students of Handicraft Deportment Programmes in Ankara Kız Sanat High Scholl in 2005-2006 Education years. Questionnaire is applied to 100 students and the data are analised by using frequency and percent techniques.
The data are shown in tables by paying attention to their percentages and, frequency for interpreting the result.
When the data that are gained in the search are evaluated, it is seen that the programmes of Handicraft Deportment are loved by the students. It has been considered that the workshops in the deportment aren’t enough in terms of the quality, quanlity and equipment. And ıt has been comfirmend that the tools used in workshops aren’t compatible with the new modern technology and they aren’t enough in terms of quanlity. But the hours of course in the curriculum are found mostly enough. And it has been seen that the students in this course have their aıms.
It is expressed that there are courses that must be added to the programme and innovations aren’t reflected in to the courses. Technological sources used in courses aren’t enough. But it has been seen that there are similarities between the handicrafts that are produced in these courses and in the markets. It is also seen that there is an appourtunity of exhibiting and marketing them. The students have difficulties in finding materials. Equipment aren’t enough in terms of technology. Content of the
course is partially enough. Education is partially compatible with the business world. Magazines, brochwes and periodicals are mostly used as the written sources. The productive skills of the students are tried to be devoloped. The approaches of the teachers have gained the students to love the courses and the education that are given by the teachers are also sufficent.
ÖNSÖZ
Günümüz insanının yaşam tarzındaki değişiklikler, bir takım ihtiyaçları ve bununla birlikte bu ihtiyaçları karşılayacak farklı üretim metodlarını doğurmuştur. Aynı zamanda, bu yeni üretim metodlarına uygulayabilecek, üretimde verimliliği sağlayabilecek ve kendini ifade edebilecek alanında yeterli kalifiye elemanı zorunlu kılmıştır.
Bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak hızla gelişen endüstrimizin ihtiyaç duyduğu yeter sayı ve nitelikte teknik insan gücünün, okul ve işletmelerde işbirliği içerisinde yetiştirilmesi, mesleki ve teknik eğitimin örgün ve yaygın eğitim sistemi bütünlüğü içerisinde desteklenip, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.
Ülkemizin coğrafi yapısından kaynaklanan bölgesel özellikler yanında, kentlerde yaşayan kadınlarla, kırsal kesimde yaşayan kadınlar arasında, sosyal, kültürel ve ekonomik yaşantıları yönünden, büyük farklılıklar vardır. Sözü edilen yaşam farklılığına dayalı olarak Pratik Kız Sanat Okullarında uygulanan eğitimden beklentilerde farklı olmaktadır.
Bu nedenle Pratik Kız Sanat Okulu El Sanatları Bölümü Programlarının değişken isteklere göre geliştirme ihtiyacı duyulmuştur. Bu çalışmada Okullardaki El Sanatları Bölümüne ait programlar araştırılarak, kursiyer görüşleri değerlendirilmiştir.
Araştırmanın planlanıp yürütülmesinde yardımlarını esirgemeyen saygıdeğer Hocamlarım Sayın Prof. Dr. Mediha GÜLER’ e, Sayın Yrd. Doç. Dr. İbrahim KISAÇ’ a ve Sevgili eşim Osman TUNÇ’ a saygılarımı ve teşekkürlerimi sunarım.
İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET………i ABSTRACT………....iii ÖNSÖZ……….v İÇİNDEKİLER………....vi TABLOLAR LİSTELER……….xi BÖLÜM I GİRİŞ………1 Problem……….1 Araştırmanın Amacı………..5 Araştırmanın Önemi………..6 Sayıltılar………7 Sınırlılıklar………7 Tanımlar………7 BÖLÜM II KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR……….9
A.EĞİTİM………..……….9
1. Amacı………....9
2. İşlevleri………...…….……10
3. Sınıflandırılması………...11
B.YAYGIN EĞİTİM………...…12
1. Yaygın Eğitimin Özellikleri………14
2. Yaygın Eğitimin Sınıflandırılması………..15
3. Yaygın Eğitimin Hedef Kitlesi………...15
4. Yaygın Eğitimi Zorunlu Kılan Nedenler………16
b.Sosyal Nedenler………17
c. Kültürel Nedenler………17
d. Siyasal Nedenler………..18
5. Yaygın Eğitimin Hukuki Ve Bilimsel Dayanakları………18
6. Şuralarda Yaygın Eğitim……….20
7. Kalkınma Planlarında Yaygın Eğitim……….22
8. Türkiye’de Yaygın Eğitimin Tarihi Gelişimi………..24
a. Cumhuriyet Öncesi……….24
b. Cumhuriyet Sonrası……….26
c. 1950’ den Sonraki Gelişmeler……….28
9. Yaygın Eğitim Hizmeti Veren Kurum Ve Kuruluşlar………29
C.YETİŞKİNLER EĞİTİMİ………..……….30
1. Yetişkin Eğitiminin Tarihi Gelişimi………...31
D. PRATİK KIZ SANAT OKULLARI………..32
1. Görevleri……….33
2. Amaçları………..34
E. PRATİK KIZ SANAT OKULLARININ TARİHİ GELİŞİMİ……..……….34
F. EL SANATLARININ TANIMI VE TÜRKİYE’DEKİ DURUMU………….37
1. El Sanatlarının Tanımı………37
2. El Sanatlarını Türkiye’deki Durumu………..39
G. PRATİK KIZ SANAT OKULLARI EL SANATLARI BÖLÜMÜ PROGRAMLARI……….…....40
1. Pratik Kız Sanat Okulu El Sanatları Bölümü Program İçeriği…………...44
H. KURS TANIMLARI………..……….47
1. Kumaş ve Tutkallı Hamur Çiçek Programı ve Üniteleri……….47
2. Yapma Çiçek Teknikleri Programı ve Üniteleri……….47
3. Çiçek Düzenleme Programı ve Üniteleri………48
4. Şapka Yapım Teknikleri Programı ve Üniteleri……….48
5. Gelinbaşı ve Buketi Programı ve Üniteleri……….49
6. Folklorik Bebek Teknikleri Programı ve Üniteleri……….49
7. Tel Bebek-Kukla Yapımı Programı ve Üniteleri………50
9. Çanta-Kemer Programı ve Üniteleri………...50
10.Deri Ev Aksesuarları Programı ve Üniteleri………..51
11. El Dokumacılığı Teknikleri (Çarpana) Programı ve Üniteleri………...51
12. El Dokumacılığı Teknikleri ( Kirkitli ) Programı ve Üniteleri………….52
13. El Dokumacılığı Teknikleri ( Mekikli) Programı ve Üniteleri………….52
14. El Örgüleri Teknikleri Programı ve Üniteleri………...53
15. Trikotaj (I) Programı ve Üniteleri……….…53
16. Trikotaj (II) Programı ve Üniteleri………54
17. İşletmelerde Beceri Eğitimi (Deri Teknikleri) Programı ve Üniteleri…..54
18. İşletmelerde Beceri Eğitimi (Şapka Teknikleri) Programı ve Üniteleri…54 19. Temel Sanat Eğitimi Programı………..55
20. Mesleki Resim Programı………...………55
21. Temel Dikiş Teknikleri Programı……….……....55
22. İşletme Bilgisi Programı………...………55
23. Takı Kursu Programı ve Üniteleri……….56
24. Ahşap Boyama Kursu Programı ve Üniteleri………...56
TÜRKİYE’DE YAPILAN ARAŞTIRMALAR……….57
BÖLÜM III YÖNTEM……….……….…59
Evren Ve Örneklem………....59
Veri Toplama Araçları………....59
Verilerin Toplanması ve İstatistiksel Analizi………...59
BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUM……….………..…60
1. Kursiyerlerin Kişisel Niteliklerine İlişkin Bulgular………60
Kursiyerlerin En Son Mezun Olduğu Okul Durumuna İlişkin Bulgular…...…….60
Kursiyerlerin Yaş Ortalamalarına İlişkin Bulgular……….60
Kursiyerlerin Kurslara Katılımına İlişkin Bulgular………61 Kursiyerlerin Daha Önceki Kurslara Katılımına İlişkin Bulgular………..62 Kursiyerlerin Kurs Saatlerini Yeterli Bulma Durumuna İlişkin Bulgular………..63 Kursiyerlerin Kurslarda Kullandığı Araç-Gereç
Yeterlilik Durumuna İlişkin Bulgular……….……….. .63 Kursiyerlerin Kurslardaki Yaptıkları Ürünlerle Piyasadaki
Ürünler arasındaki Benzerlik Durumuna İlişkin Bulgular………..64 Kursiyerlerin Kurslara Severek Katılma Durumuna İlişkin Bulgular…………..65 3. Kurs Görülen Atölyelerin Yeterliliği………..65 Kursiyerlerin Kurslarda Kullandıkları Atölyelerin Durumuna İlişkin Bulgular…65 Kursiyerlerin Atölye Büyüklük Açısından Yeterlilik
Durumuna İlişkin Bulgular...66 4. Atölyelerde Araç Gereç Yeterliliği………...…..66 Kursiyerlerin Kullandıkları Araç-Gereç Yeterlilik Durumuna İlişkin Bulgular….67 Kursiyerlerin Kullanılan Araç, Gereçlerin Teknolojik Açıdan
Yeterlilik Durumuna İlişkin Bulgular………..………...…67 5. Kursların Çeşitliliği……….………68 Kursiyerlerin Kurs Çeşitliliği Durumuna İlişkin Bulgular……….68 Kursiyerlerin Kurslardaki Ders Saatlerinin Yeterlilik
Durumuna İlişkin Bulgular………...………..69 6. Kurs Programlarının İçeriği………69 Kursiyerlerin Kurslardaki Öğretim Yöntemlerinin Yeterlilik
Durumuna İlişkin Bulgular………...………..69 Kursiyerlerin Kurslardaki Programların İçeriğinin Yeterlilik
Durumuna İlişkin Bulgular………...70 7. Kurslarda Teknoloji Kullanımı………..71 Kursiyerlerin Ürün Çalışmalarında Teknolojiden Faydalanma
Durumuna İlişkin Bulgular……….……..……….71 8. Malzeme Temini Durumu………...………71 Kursiyerlerin Ürün çalışmalarında Malzeme Temini
Durumuna İlişkin Bulgular……….………71 9. Oluşturulan Ürünlerin Benzerliği……….………..72
Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünlerin Piyasadaki Ürünlerle
Benzerlik Durumuna İlişkin Bulgular………72
10. Oluşturulan Ürünlerin Sergilenmesi Ve Satışı……….……….73
Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünleri Sergileme Durumuna İlişkin Bulgular.……..73
Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünlerin Satış Durumuna İlişkin Bulgular…….…….73
11. Kursların İş Hayatına Uygunluk………...……….……..74
Kursiyerlerin Alınan Eğitimin İş Hayatına Uygunluk Durumuna İlişkin Bulgular………...……..74
12. Kursların Amaca Uygunluk Durumu………...75
Kursiyerlerin Dersin Amacına Ulaşma Durumuna İlişkin Bulgular…...…………75
13. Kursların Yaratıcılığı Geliştirme Durumu………...……….75
Kursiyerlerin Yaratılıklarını Geliştirme Durumuna İlişkin Bulgular……….75
14. Kurslarda Beceri Kazanma Durumu………76
Kursiyerlerin Aldıkları Eğitimin Beceri Kazanma Durumuna İlişkin Bulgular….76 15. Kursiyerlerin Eğiticiler Hakkındaki Düşünceleri…...……….……….77
Kursiyerlerin Eğiticilerinin Davranışlarının Kursları Sevdirme Durumuna İlişkin Bulgular……….……77
Kursiyerlerin Eğiticilerinin Verdiği Eğitimin Belirlenen Hedeflere Ulaşma Durumuna İlişkin Bulgular………...………77
Kursiyerlerin Kursların Beklentilerine Cevap Verme Durumuna İlişkin Bulgular……….78
16. Programın Geliştirilmesine İlişkin Öneriler………..…79
Kursiyerlerin Kurs Programlarının Geliştirilmesi Durumuna İlişkin Bulgular.…79 BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER………..80 Sonuç……….………..80 Öneriler………...………....81 KAYNAKÇA……….83 EKLER………..………90
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo No Sayfa No Tablo 1. Pratik Kız Sanat Okulu El sanatları Bölümü Kursları ve Saatleri………...43 Tablo 2. Kız Meslek Lisesi El sanatları Bölümüne Denk Olarak Hazırlanan
Pratik Kız Sanat Okulu El sanatları Bölüm Kursları………..46 Tablo 3. Kursiyerlerin En son Mezun Oldukları Okul Durumunu
Gösteren Dağılım………...………60 Tablo 4. Kursiyerlerin Yaş Ortalamalarını Gösteren Dağılım…………...…………60 Tablo 5. Kursiyerlerin Hangi Kurslara Geldiklerini Gösteren Dağılım…...61 Tablo 6. Kursiyerlerin Daha Önce Hangi Kurslara Geldiklerini
Gösteren Dağılım………...62 Tablo 7. Kursiyerlerin Kurs Saatleri Hakkındaki Görüşleri………...63 Tablo 8. Kursiyerlerin Kurslarda Kullandığı Araç Gereç Dağılımı………...63 Tablo 9. Kursiyerlerin Kurslarda Yapılan Ürünlerle Piyasadaki
Ürünler Arasındaki Benzerlikler Konusundaki Görüşleri….……….64 Tablo 10. Kursiyerlerin El Sanatları Kurslarına Severek
Katılma Durumları……….………65 Tablo 11. Kursiyerlerin Atölye Sayısının Yeterlilik Durumu
Hakkındaki Görüşleri……….…………65 Tablo 12. Kursiyerlerin Atölye Büyüklükleri Hakkındaki Görüşleri………66 Tablo 13. Kursiyerlerin Kullanılan Araç –Gereçlerin Sayı Olarak
Yeterliliği Hakkındaki Görüşleri………...67 Tablo 14. Kursiyerlerin Kullanılan Araç –Gereçlerin Yeterliliği
Hakkındaki Görüşleri……….………...67 Tablo 15. Kursiyerlerin Kurs Çeşitliliği Hakkındaki Görüşleri….………...68 Tablo 16. Kursiyerlerin Kurslardaki Ders Saatlerinin
Yeterliliği Hakkındaki Görüşleri……….…..………...69 Tablo 17. Kursiyerlerin Kurslardaki Öğretim Yöntemleri
Hakkındaki Görüşleri………...69 Tablo 18. Kursiyerlerin Kurslardaki Programların İçeriği
Tablo 19. Kursiyerlerin Ürün Çalışmalarında Teknolojiden
Faydalanma Durumu……….……...71 Tablo 20. Kursiyerlerin Ürün Çalışmalarında Malzeme Temini
Hakkındaki Görüşleri………71 Tablo 21. Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünlerin Piyasadaki
Ürünlerle Benzerliği Hakkındaki Görüşleri………72 Tablo 22. Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünlerin Sergilenmesi
Hakkındaki Görüşleri………...73 Tablo 23. Kursiyerlerin Oluşturulan Ürünlerin Satış İmkanı
Hakkındaki Görüşleri………..73 Tablo 24. Kursiyerlerin Alınan Eğitimin İş Hayatına Uygunluğu
Hakkındaki Görüşleri……….…………..74 Tablo 25. Kursiyerlerin Dersin Amacına Ulaşma Durumu
Hakkındaki Görüşleri………...75 Tablo 26. Kursiyerlerin Yaratıcılıklarını Geliştirme Durumu
Hakkındaki Görüşleri………..………...75 Tablo 27. Kursiyerlerin Aldıkları Eğitimin Beceri Kazanma
Durumu Hakkındaki Görüşleri………..76
Tablo 28. Kursiyerlerin, Eğiticilerinin Davranışlarının Kursları
Sevdirecek Nitelikteki Hakkındaki Görüşleri………77 Tablo 29. Kursiyerlerin, Eğiticilerinin Verdiği Eğitimin Belirlenen
Hedeflere Ulaşması Hakkındaki Görüşleri………...77 Tablo 30. Kursiyerlerin, Kursların Beklentilerine Cevap Verme
Durumu Hakkındaki Görüşleri……….…………..78 Tablo 31. Kursiyerlerin, Kurs Programlarının Geliştirilmesi
BÖLÜM I GİRİŞ Problem
Eğitim genel anlamıyla bireyde davranış değiştirme sürecidir. Diğer bir deyişle eğitim sürecinden geçen bireyin davranışlarında bir değişme olması ve içinde bulunduğu topluma yararlı hale gelmesi beklenmektedir. Eğitim; bilginin, kavramların, becerilerin, tutumların veya alışkanlıkların düzenli, kasıtlı ve sürekli olarak iletilmesi veya geliştirilmesi süreci olarak tanımlanmıştır (Erişen, 1997: 2).
Eğitim, kalkınmanın temelidir. Eğitime önem vermeyen toplumları kalkınmasına imkan yoktur. Çünkü kalkınma, topyekün toplumsal sistemlerin harekete geçirilmesi, kaynakların en üst düzeyde verimli bir şekilde üretim sürecine girmesiyle sağlanır.
Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’nin de geleceğini etkileyen en önemli faaliyet alanlarından biri olan eğitim, bireylere temel vatandaşlık bilgi ve becerilerini kazandırmak ve kalkınmanın gerektirdiği nitelikli insan gücünü yetiştirmek görevini üstlenmiştir (Erişen, 1997: 5).
Eğitim toplumsal gelişim içinde, bireyin toplum değerlerine ve yaşam biçimlerine uyum sağlamasının yanı sıra üretime yönelik faaliyetleri ile toplum kalkınmasına da katkıda bulunmaktadır. Eğitimin üretime yönelik boyutu olan Mesleki eğitim ise bireysel ve toplumsal yaşam için zorunlu olan belli bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratik uygulama yeteneklerini kazandırarak bireyi zihinsel, ekonomik ve kişisel yönleriyle dengeli biçimde geliştirme sürecidir
(Güler ve Özdemir, 2003: 89).
Diğer bir ifadeyle; Mesleki Eğitim, Bireyin iş hayatındaki belirli bir meslek veya meslekler ailesine giriş yapabilmesi için gerekli olan asgari standartlar
seviyesinde bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları ile genel ve mesleki kültür kazandıran eğitim sürecidir (Alkan, 1994: 8).
Mesleki eğitim bireye yaşamı için gerekli olan bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandırma sürecidir. Bu sürecin etkin bir şekilde organize edilmesi gerekir. Bu işlevin yapılması sırasında dikkate alınması gereken belirli kuramsal kavram ve ilkeler vardır. Bunlar toplumun sahip olduğu değer yargıları, mesleki eğitime olan bakış açısı içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik düzeyin dikkate alınmasıyla oluşturulan kuramsal esaslardır. Mesleki eğitim ülkenin gelişmesi açısından taşıdığı önem herkes tarafından kabul edilmektedir. Bu nedenle çağdaş anlamda bir mesleki eğitim sistemi oluşturabilmek için belirli kuramsal esasların dikkate alındığı bir yapı oluşturmak ve buna dayalı bir organizasyon yapmak zorunluluğu vardır. Böyle bir sistem bütünlüğünün kurulamaması sağlıklı bir mesleki eğitim yapılmasını güçleştirmektedir (Taşpınar, 1995: 139).
Mesleki-teknik eğitim, bireye bilgi kazandırmanın yanı sıra beceri kazandırılması ve kazanılan bilgi ve becerilerin uygulanması anlamına gelir. Mesleki ve teknik eğitimin bugünkü durumunun değerlendirilebilmesi, geleceğe yönelik bir takım tahminlerin yapılabilmesi ve böylece gerçekçi kararların alınabilmesi eğitim sistemimizin bir bütün olarak günümüze kadar geçirdiği evreleri göz önüne alınmasını gerekli kılar. Milli eğitim sistemi içinde giderek önemli yer tutan mesleki ve teknik eğitim; ülke kalkınmasında ve sanayileşmede önemli yer tutan nitelikli insan gücünü yetiştirme görevi üstlenmiştir.
Mesleki eğitimde önemli bir yere sahip olan el sanatları insanların var oluşundan, itibaren oluşum göstermeye başlamış, zamanla gelişip değişerek kaybetmeden günümüze kadar gelmiş meslek liseleri, olgunlaşma merkezleri, üniversiteler, meslek yüksek okullarıyla eğitime de yansıtılmış ve ilerlemesi sağlanmıştır.
Mesleki-teknik eğitim, Milli Eğitim sisteminin bütünlüğü içinde endüstri, tarım ve hizmet sektörleri ile birlikte her türlü mesleki ve teknik eğitim hizmetlerinin
planlanması, araştırılması, geliştirilmesi, organizasyonu ve eşgüdümü ile yönetim, denetim ve öğretim etkinliklerinin tümünü oluşturmaktadır.
Eğitim kurumlarının insan kaynaklarını çağın gereklerine cevap verebilecek özelliklerde yetiştirebilmeleri, sürekli gelişimi yakalamaları ile mümkündür. Sürekli gelişim ise değişim ve yenileşme ile mümkündür. Okulların değişim ve yenileşmeyi planlı bir çalışma sistemi ile kazanacağı açıktır.
Mesleki ve Teknik Eğitim; " bireysel ve toplumsal yaşam için zorunlu olan bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratik uygulama yeteneklerini kazandırarak bireyi zihinsel, duygusal sosyal, ekonomik ve kişisel yönleri ile dengeli biçimde yetiştirme süreci" olarak tanımlanmaktadır ( Alkan, Doğan ve Sezgin, 1996: 3).
Mesleki Eğitim; Üretim için eğitimdir, Belirli konuların eğitimidir,
Kişinin bireysel el becerilerini gerektiren ve geliştiren bir eğitimdir, Bir işte çalışanların eğitimidir,
Bireyin bilgi ve becerilerini geliştirme eğitimidir.
Mesleki eğitimin iki temel amacı vardır. Birincisi iyi bir geçim sağlaması için bireye belirli nitelikler kazandırarak bu nitelikleri değişikliklere ayak uyduracak şekilde beslemektir. İkincisi ülkenin insan gücü ihtiyaçlarının verimli bir biçimde karşılanmasını sağlamaktır (Akyol, 1999: 2)
Eğitim, toplumun kalkınmasının temel araçlarından biridir. Bu konuyu örgün ve yaygın eğitim açısından ele aldığımızda en az örgün eğitim kadar yaygın eğitiminde önemi açığa çıkar. Yaygın eğitim örgün eğitimin düzenlenmesi ve tamamlanmasına paralel olarak özellikle gelişmekte olan ülkelerde, toplumsal ve ekonomik kalkınmayı hızlandırıp düzenleyen, millet olma bilincini güçlendiren etkili bir araç olarak görünmektedir.
Ayrıca eğitimde fırsat ve imkan eşitliğini yetişkin nüfusa ve bütün yaş gruplarına yaymak, yaygın eğitimle sağlanmaktadır (Arslan, 1992: 1).
Yaygın eğitim fikri ve ihtiyacı Türk toplumunda çok eski tarihlerde sezilmiş ve bu ihtiyaçların karşılanması için çeşitli tedbirler alınmıştır. Hemen her devirde Türk toplumların, değişik isimler ile farklı kurumlar içinde yaygın eğitim uygulamaları yapmışlardır (Arslan, 1992: 5).
Yaygın Eğitim; örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da her hangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden çıkmış bireylere; ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmeleri sağlayıcı nitelikte çeşitli süre ve düzeylerde hayat boyu yapılan eğitim-öğretim, üretim, rehberlik ve uygulama etkinliklerinin tümü olarak tanımlanmıştır (M.E.B. Yaygın Eğitim Kurumlar Yönetmeliği, madde.4 ).
Okul dışı eğitim ise; "mesleki eğitim hariç olmak üzere örgün ve yüksek öğretim sistemi dışında yapılan her türlü eğitimi belirtmek için kullanılan terim” olarak tanımlanmıştır (Arslan, 1992: 20).
Örgün eğitim sistemleri, dünyanın her yerinde, doğaları gereği, toplumun ve bireylerin değişen eğitim ihtiyaçlarına zamanında ve sürekli olarak cevap verebilecek durumda değildir. Bu durum dinamik ve esnek bir yapıya sahip olan yaygın eğitim programlarına duyulan ihtiyacı giderek artırmaktadır (MEB XIII. Milli Eğitim Şurası, 1990: 129 ).
Yaygın eğitimin genel hayata ve istihdama yönelik olması, bu eğitim kademesini Genel Yaygın Eğitim ve Mesleki Yaygın Eğitim olmak üzere ikiye ayırır ( M.E.B. Yaygın Eğitim Kurumlar Yönetmeliği. madde.7 ). Mesleki Yaygın Eğitim Türk Milli Eğitim sistemi içerisinde bir alt sistem olarak ülkemizin kalkınma sürecinde hayati bir öneme sahiptir.
Yaygın eğitim genel ve mesleki teknik yaygın eğitim çalışmaları olmak üzere iki temel bölümden oluşmaktadır. Pratik kız sanat okulları, olgunlaşma enstitüleri, endüstri pratik sanat okulları, yetişkinler teknik eğitim merkezleri, halk eğitimi merkezleri ve çıraklık eğitimi merkezleri yaygın eğitim kurumlarından bazılarıdır.
Ülkemizde yaygın eğitim faaliyetlerinin önemli bir bölümü il ve ilçe merkezlerinde Milli Eğitim Bakanlığı, Kız Teknik Genel Müdürlüğüne bağlı Pratik Kız Sanat Okulları tarafından giderilmektedir.
Bu araştırma; genç nüfus yapısına sahip olan Türkiye'de insan kaynaklarının amaçlara uygun olarak yetiştirilmesi, kalkınmanın hızlandırılması ve istihdamın geliştirilmesi yönünden büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle; bu araştırmanın problemi; Ankara ilindeki Pratik Kız Sanat Okullarında uygulanan El Sanatları Bölümü kurs programlarının değerlendirilerek, programda karşılaşılan sorunların ortaya konulmasıdır. Buna ilişkin görüşleri yansıtması için planlanıp yürütülmüştür.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın genel amacı; Ankara İli Pratik Kız Sanat Okulları’nda uygulanan El Sanatları kurs programları, eğitimde kullanılan araç gereç yeterliliği, fiziki ortamların yeterliliği, teknoloji kullanımı açısından kursların yeterliliği değerlendirilerek burada eğitim gören kişilerin kurslardan beklentilerinin ve aldıkları eğitim sonunda kurslar hakkındaki görüşlerinin ortaya konulmasıdır.
Bu genel amaç çerçevesinde araştırma kapsamında şu sorulara cevap aranmıştır.
• El Sanatları Bölümü Programlarından en çok hangi kurslar tercih edilmektedir?
• Pratik Kız Sanat Okulları’ndaki El Sanatları Bölümünde uygulanan kursların ders saatleri yeterli midir?
• El sanatları kurslarında üretilen ürünler, piyasadaki ürünlerle hangi yönlerden benzerlik göstermektedir?
• Kursiyerlerin El Sanatları Bölümü Program kurslarının uygulandığı ortamların özellikleri, kurslarda kullanılan teknoloji, çeşitliliği, yöntem ve teknikler, araç-gereç bakımından yeterliliği ve iş hayatına uygunluğu, ürünlerin satış ve sergilenmesi hakkındaki görüşleri nelerdir?
• El sanatları kurslarına gelen kişilerin aldıkları eğitimin yeterliliği, eğiticilerin yeterliliği hakkındaki görüşleri ve kursları geliştirmeye yönelik düşünceleri nelerdir?
Araştırmanın Önemi
Son yıllarda ülkeler hızlı sanayileşme süreci içerisindedir. Özellikle yetişkinlerin çeşitli meslek alanlarında eğitimden yararlanma ihtiyaçları giderek artmakta ve yaygınlaşmaktadır. Hızla kentleşme ve sanayileşmenin ihtiyaçlarına cevap verecek kalifiye elemanların yaygın eğitim kurumlarında yetiştirecek programlara olan talepler bu konunun önemini giderek artırmaktadır.
Yetişkinler için düzenlenmiş tam-zamanlı programlar dışında ve sürekli olarak devam etmeyen kimselerin, bilerek ve isteyerek bilgi ve anlayışlarını genişletmek, beceri geliştirmek veya zevk ve tutumlarında değişiklik meydana getirmek ya da karşılaştıkları kişisel ve toplumsal sorunları kavramak ve çözümlemek amacıyla giriştikleri birbirine bağlı ve düzenli faaliyetlerden oluşan bir süreçtir (Lowe, 1985: 22).
Bu nedenle, Pratik Kız Sanat Okulları El Sanatları Bölümü Kurs Programlarıyla ilgili herhangi bir araştırmanın yapılmamış olması; bu alandaki eksikliği gidermek ve bu konuda araştırma yapanlara katkı sağlaması ve kaynak oluşturması açısından önemlidir.
Bu araştırmadan elde edilen bulgular;
1. “Pratik Kız Sanat Okulları’nda” uygulanan El Sanatları Bölümü kurs programlarının değerlendirilmesi ve sorunlarının ortaya konulması,
2. Genç nüfus yapısına sahip olan Türkiye’de insan kaynaklarının amaçlara uygun olarak yetiştirilmesi, kalkınma ve istihdam yönünden büyük önem taşımaktadır.
Sayıltılar
1. Araştırmada veri toplamak için hazırlanan anketler araştırmanın amacına hizmet eder niteliktedir.
2. Veri toplamak amacıyla geliştirilen anket sorularının konuyu açıklayıcı nitelikte seçildiği konusunda başvurulan uzman görüşleri yeterlidir.
3. Ankara’daki araştırma yapılacak Pratik Kız Sanat Okulları evreni temsil edecek niteliktedir.
Sınırlılıklar
1. Araştırma Ankara il ve ilçe merkezlerinde bulunan 24 Pratik Kız Sanat Okulundan random yöntemiyle seçilen, 3 adet okul ile sınırlıdır.
2. Araştırmada elde edilen bilgiler kullanılan veri toplama aracı ile sınırlıdır. Tanımlar
Eğitim: “İşletme içinde veya dışında, formal programlar yoluyla veya kendi kendine veya tecrübe kazanma yoluyla bir kişinin bilgi, yetenek ve becerilerinde değişiklik yapma faaliyetleridir.’’(Koçel, 1984: 19).
Yaygın Eğitim: Genel olarak yaygın eğitim, “örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden çıkmış fertlere ilişkin bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak için örgün eğitimin yanında
veya dışında onların ilgi ve istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte, çeşitli süre ve düzeylerde hayat boyu yapılan eğitim – öğretim – üretim - rehberlik ve uygulama faaliyetleri” olarak tanımlanabilir (Anonim, 1992: 59).
Pratik Kız Sanat Okulları: “Eğitim seviyesi yaş ve ekonomik sosyal ihtiyaçları yönünden farklılıklar gösteren genç kız ve kadınların kısa süreli kurslarla aile ve toplum içindeki rollerini yapacak şekilde yetiştirmeyi amaçlayan yaygın eğitim kurumlarıdır.” (Toker, 2000: 213).
Yetişkin Eğitimi: “Çocukluk çağından çıkmış kimseler tarafından gönüllü olarak faydalanılan, doğrudan doğruya mesleki açıdan değeri dikkate alınmaksızın kişisel istidadı ve yetenekleri hedef alan, yakın çevresinin, milletinin ve insanlık aleminin bir üyesi olarak sosyal, ahlaki ve entelektüel sorumlulukların geliştirilmesine yönelik eğitim uygulamalarıdır.” (Lowe, 1985: 22).
Meslek Kursları: “3308 sayılı Mesleki Eğitim Temel Kanununa dayalı olarak açılan ve kurs süresince kursiyerlerin, çırak öğrencilerin haklarından yararlandırıldığı meslek kursları” (M.E.B. Yaygın Eğitim Kurumlar Yönetmeliği, madde. 4)
Kursiyer: “Pratik Kız Sanat Okullarında açılan kurslardan herhangi birine devam eden kişilerdir” ( Pratik Kız Sanat Okulları Yönetmeliği, madde. 4).
BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR A. EĞİTİM
Birey üzerinde yapılan ve bireyin fiziksel, zihinsel, ahlaksal varlığında, kısaca davranışlarında belirli amaçlar doğrultusunda bir değişme ve gelişme gerektiren eylemler anlaşılmaktadır (Kutluğ, 1985: 72).
Türk Milletinin bütün fertlerini ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak Milli Eğitimin genel amaçlarından biridir (Erdoğan, 1985: 36).
Eğitim; toplumla gerçekleşen, toplum tarafından etkilenen ve biçimlenen, toplumu etkileyen ve biçimlendiren, toplum değiştikçe değişen ve değiştiği oranda toplumu da değiştiren bir süreçtir (Er, 1997: 69).
Eğitim, bir yandan toplumun yerleşik ve yararlı kültürel değerlerini genç kuşaklara aktarmakla, bir yandan da çağın koşullarına göre toplumsal gelişmelere ve değişmelere yardımcı olmakla yükümlüdür (Balamir, 1996: 16-17).
Eğitim ve yaşam düzeyleri farklı kişilere sanat eğitiminin verilmesi, sanat olaylarını izlemek ve konuşmaktan zevk almalarını, kendi çalışmalarını oluşturmak için özgüven kazanmaları ve iç dünyalarında olup bitenleri dışa vurmaları açısından önemli bir etkendir.
1. Amacı
Eğitimin, topluma yönelik ve bireyi hedef alan olmak üzere iki çeşit amacı vardır.
a) Topluma Yönelik Amaçlar
Toplumun yaşam geleneğini ve sürekliliğini sağlamak.
Kültürü zenginleştirip biçimlendirerek toplumun yenileşmesine katkıda bulunmak.
İyi üretici ve tüketiciler yetiştirerek ekonomik verimi artırmak ve toplumun refah düzeyini yükseltmek.
Siyasal bilinç uyandırarak yetiştirdiği bireyleri, sorumlu vatandaşlar haline getirmek (Er, 1997: 67-68 ).
b) Bireyi Hedef Alan Amaçlar
Bireyleri sosyalleştirerek, onların toplumun fonksiyonel üyeleri olmalarını sağlamak.
Bireyi, kendi amaçlarını tespit edebilen, çevresini denetim altına almayı başarabilen, akılcı ve mantıksal davranışlara sahip olan ve kendisini objektif olarak ifade edebilen toplumsal bir varlık haline getirmek.
Kişiye iyi bir yaşam tarzı sağlamak, yaratıcı ve yansıtıcı düşünceyi öğretmek, bedensel ve ruhsal gelişimini istenilen yönde oluşturmak.
Değişik durumlara uyum sağlama ve farklı düzeylerdeki kişilerle etkileşim kurabilme becerilerini kazandırmak.
Bireyin karar alma yetilerini geliştirmek, olumsuz davranışlarını düzelterek, istenilen türdekileri yetiştirmektir (Er, 1997: 67-68 ).
2. İşlevleri
Eğitimin iki işlevi vardır: Birincisi, milletin bütün fertlerini, mensubu olduğu cemiyetin milli, ahlaki, insani, manevi, kültürel ve moral değerlerini benimseyen,
koruyan ve geliştiren yurttaşlar olarak yetiştirmek; İkincisi ise, ferdi mutlu kılacak bir iş sahibi yaparak hayata hazırlamaktır (Nişancı, 1988: 219).
Bireyin ilk duygu, davranış, düşünce ve eğitimini kazandığı yer ailesidir. Bu kazandıkları onun hayatı boyunca kültürel ve eğitimsel formasyonuna temel teşkil eder. Aile içinde başlayan bireyin eğitimi, okullarda bilgi, beceri ve davranışların şekillendirilmesi ile sivil ve çalışma hayatında da sürüp gider.
Eğitim bireyi “Yaratıcı Kişilikli” kılabiliyorsa bunun adı çağdaş eğitimdir ve temel felsefesi, bireyin değişen koşullara uyum sağlayacak düzeyde yaratıcı olmasını gerektirmektedir. Çağdaş Eğitim, bireyin bedensel, bilisel, devinişsel ve duygusal yapıları ile dengeli bir bütün olarak en uygun ve ileri düzeyde yetiştirilmesini amaçlar. Bundan dolayıdır ki çağdaş eğitim, “bilim, sanat ve teknik denilen” üç ana konu alanı kapsayan bir çerçeve içerisinde düzenlenip gerçekleştirilmeye çalışılır. Çünkü, bu üç alan, süreç ve ürün olarak, temelde, insanın davranış yapıları ile doğal, toplumsal ve kültürel çevreleri arasındaki iletişim ve etkileşimin üç ana boyutunu oluşturur. Bu nedenle çağdaş eğitim kapsam bakımından “bilim eğitimi”, “teknik eğitimi” ve “sanat eğitimi” nin her üçünü de birlikte içeren bir bütündür (İlhan, 1993: 50-56).
3. Eğitimin Sınıflandırılması
1. Resmi (formal) Eğitim: Önceden hazırlanmış bir program çerçevesinde, planlı ve amaçlı olarak, öğretim yoluyla yapılan eğitime denir. Örgün ve Yaygın eğitim olmak üzere iki boyutu vardır (Cerit, 1997: 64-67).
a) Örgün Eğitim: Belli yaş grubundaki bireylere, ilgili eğitim sisteminin amaçlarına uygun olarak hazırlanmış eğitim programları aracılığıyla verilen, planlı, programlı ve okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, lise ve yükseköğretimi içine alır.
b) Yaygın Eğitim: Örgün eğitim gibi planlı, programlı ve düzenli olan, yaş sınırı olmayan, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, bu sistemin herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden birinden ayrılmış olan kişilere ilgi ve ihtiyaç duydukları alanda ya da mesleklerinde daha yeterli olmak isteyenlere bunu sağlamak amacıyla verilen eğitimdir. Halk eğitim merkezlerinde açılan kurslar. İş yerlerindeki hizmet içi eğitim faaliyetleri, pratik sanat okulları vb. yaygın eğitim bünyesinde gerçekleşir (Cerit, 1997: 64-67).
2. Resmi Olmayan( İnformal) Eğitim: Formal eğitimin aksine planlı programlı ve düzenli olmayan, yaşam içinde kendiliğinden oluşan (evde, sokakta, işyerinde vb.) gelişigüzel ve rastlantısal bir eğitim türüdür. Kişi karşılaştığı durum ve içinde bulunduğu grubun üyeleriyle etkileşimde bulundukça farkında olmadan yeni şeyler öğrenir. Bireyler toplumsal değerleri, normları ve yaptırımları, kuşaktan kuşağa aktarılan atasözü, deyim, ninni vb. sözlü kültür ürünlerini büyük ölçüde informal eğitim yoluyla; ailelerinden, arkadaş grubundan ve çevrelerinden edinirler.
Günümüzde ülkelerin kalkınmalarında iki unsur göze çarpmaktadır. Birincisi, bilgi ve bilgi üretimine verdikleri değerdir. İkincisi ise, nitelikli eğitimdir. Bu nedenle, eğitim etkinliklerinin, bilgi toplumunun ve bilgi üretiminin temelini oluşturmakta ve eğitim yükselen ve önemi artan bir değer olmaktadır (Cerit, 1997: 64-67).
B. YAYGIN EGİTİM
Ekonomik, toplumsal ve kültürel yaşamda görülen yenileşmeler bir yandan eğitime konu olabilecek istek ve ihtiyaçları artırmakta, bir yandan da eğitimi yaşam boyu doyurulması gereken bir ihtiyaç haline getirmektedir ( Miser, 1993: 36-49 ).
Milli Eğitim Temel kanununa uygun olarak hazırlanan Yaygın Eğitim Kurumları Yönetmeliği’nde yapılan tanımı şöyledir;
Yaygın eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden çıkmış bireylere gerekli bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak için örgün eğitimin yanında veya dışında onların, ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte, çeşitli süre ve düzeylerde yaşam boyu yapılan eğitim-üretim-rehberlik ve uygulama etkinliklerinin tümüdür (Resmi gazete, 1979: 18).
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nun 18. maddesinde ise; yaygın eğitim “örgün eğitimin yanında ve dışında düzenlenen eğitim faaliyetlerinin tümü" diye ifade edilmektedir (MEB, 1989: 4).
UNESCO tarafından hazırlanan ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu tarafından Türkçe tercümesi yaptırılan Yetişkinler Eğitimi Terimleri sözlüğünde yaygın eğitim, okul dışı eğitimle aynı anlamda kullanılmış ve tanımlanmıştır. Öğrencilerin yazılması veya alınması gibi işlemleri istemeyen eğitim programları ve okul dışı eğitime yaygın eğitimde denilir ifadesi kullanılmıştır.
Yaygın Eğitim konusunda toplanan XIII. Milli Eğitim Şurasında da özellikle kavram konusu uzun tartışmalara yol açmıştır. Genel yaklaşım bu terimleri 1739 sayılı yasa ve Yaygın Eğitim Kurumları Yönetmeliği'ndeki tanımlar çerçevesinde kullanmaktan yana olmuştur. (Okçabol, 1996: 13).
Yaygın eğitim; genel ve mesleki teknik yaygın eğitim olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
Yaygın eğitim kurumları şunlardır; • Pratik kız sanat okulları • Halk eğitimi merkezleri • Çıraklık eğitimi merkezleri • Pratik kız sanat okulları • Olgunlaşma enstitüleri
• Endüstri pratik sanat okulları • Mesleki eğitim merkezi
• Yetişkinler teknik eğitim merkezleri
Pratik Kız Sanat Okulları: Eğitim seviyesi yaş ve ekonomik sosyal ihtiyaçları yönünden farklılıklar gösteren genç kız ve kadınların kısa süreli kurslarla aile ve toplum içindeki rollerini yapacak şekilde yetiştirmeyi amaçlayan yaygın eğitim kurumlarıdır (Toker, 2000: 213).
Yaygın eğitim tanımına uygun olarak, toplumların ekonomik, sosyal, kültürel durumların düzeltmek ve geliştirmek amacıyla, her yaştaki ve her eğitim seviyesindeki bireylerin ilgi ve ihtiyaç duydukları konularda program geliştiren ve uygulayan bir eğitim alt sistemidir (MEB XIII. Milli Eğitim Şurası, 1990a: 59).
Yetişkinlerin yeterli bilgi ve beceri kazanmasına yardımcı olan halk eğitimi örgün eğitim kurumları kadar önemlidir.
1. Yaygın Eğitimin Özellikleri:
Hareket noktası toplumun istek ve ihtiyaçları olan yaygın eğitimin özellikleri kısaca şunlardan oluşmaktadır.
-Zamanla ve yaşla sınırlı değildir. Her yaşta ve her zaman yapılabilir. -Yer ile sınırlı değildir, programları süre ve içerik olarak değişkendir. -Uygulamada klasik öğretmen-öğrenci ilişkisi yoktur.
-Metotları değişkendir ve eğitim görevlileri genellikle mesleki niteliklidir. -Genel eğitimin bir aracı ve sürekli eğitimin yollarından biridir.
-Düzenli örgün eğitim sistemi dışındaki tüm eğitsel faaliyetleri düzenler ve toplumun tüm üyelerini içine alır.
-Gönüllülük esasına dayanır ve asıl ilke öğrenmektir. -Programlarda merkeziyetçilik yoktur.
Yetişkin eğitimi, bireyin kendisine uygun gelen zamanda ve uygun şartlar altında ciddi bir öğrenme çabası için rehberlik ve destek görmesidir (Erken, 1995:70).
2 . Yaygın Eğitimin Sınıflandırılması:
Kişisel gereksinimlere göre düzenlenmiş eğitim programlarının aşağıdaki sınıflandırılması geniş kabul görmektedir ( Lowe, 1985: 60-61).
1- Tamamlayıcı Eğitim: Okuma-yazma öğretimi ve temel eğitim. (Diğer etkinliklere katılabilmek için ön koşuldur)
2- Mesleki ve Teknik Yeterlilik İçin Eğitim: Bir yetişkini ilk işine veya yeni bir işe hazırlamaya ya da işinde-mesleğinde yeni gelişmeler hakkında bilgi kazandırmaya yönelik olan eğitim.
3- Sağlık, Refah ve Aile Hayatı İçin Eğitim: Bütün sağlık, aile çocuk sahibi olma, aile ilişkileri, kişisel ve çocuk bakımı, tüketici eğitimi vb. konuları içerir.
4- Yurttaşlık Eğitimi, Siyasal ve Toplumsal Yeterlilik İçin Eğitim: Oy verme, yurttaşlık bilgisi, toplum gelişmesi, siyasal eğitim, kamu işleri, uluslararası ilişkiler vb. konuları içerir.
5- Öz Doyum İçin Eğitim: Kısa ve uzun süreli her türlü eğitim programları; müzik, dans, tiyatro, sanat ve el sanatları eğitimi vb. programları içerir.
Yaygın eğitim faaliyetleri, kişilerin gönüllü katılımıyla ve bazı programlarında gerektiğinde okul öncesi eğitimi çocukları da kapsamına alacak şekilde, toplumun her kesimine yönelik olarak düzenlenir.
3. Yaygın Eğitimin Hedef Kitlesi
Bugün ülkemizde; yaygın eğitim hizmetini bekleyen büyük kitleler bulunmaktadır. 1979 yılında çıkarılan ve halen yürürlükte olan "Yaygın Eğitim Yönetmeliği", yaygın eğitimin hedef kitlesini çok açık bir biçimde belirtmiştir.
edilmemesi için sosyal ve duygusal gelişmelerinin sağlanmasını bekleyen çocuklar. 2- Eğitimlerini tamamlamış, ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda yeni bilgi ve beceriler elde etmek zorunluluğunda olan genç ve yetişkinler.
3- Halkla ilişkiler ve bürokratik davranışlar konusunda hizmet içi eğitim yoluyla sürekli olarak geliştirilmesi gereken çok sayıda kamu görevlisi.
4- Çevrede bulunan gelir getirici ve dolayısıyla refah seviyesini artırıcı sanatları, kısa süreli mesleki eğitimle kazanmaları gereken işsiz ve istemediği işte çalışanlar.
5- Aile sağlığının korunması, aile planlaması, çocuk bakımı, beslenme, çevre sağlığı, ev ekonomisi, el sanatları, boş zamanları değerlendirme gibi konularda bilgi ve beceriler kazanması gereken çok sayıda her yaşta kadın.
6- Özel ve kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar, mesleklerinde ilerlemek isteyenler.
7- Meslek öncesi, meslek içi, emekli ve yurtdışında bulunan ve yurda dönen her yaşta ve her kesimden bireylerin, yeni hayata uyum sağlamaları için eğitilmesi gereken vatandaşlarımız.
8- Tarım kesiminde yeni tarım teknikleri ( sulama, planlama, yeni üretim tipleri gibi ) ve tarım alet ve makinelerinin bakım ve onarım konusunda eğitilmesi gereken çiftçiler.
9- Özelleştirme uygulamaları nedeniyle işini kaybetme riski taşıyanlar. 10- Türk Cumhuriyetleri ile Türk topluluklarında yaşayan soydaşlarımız (Yaygın Eğitim Yönetmeliği, 1979: 8).
4. Yaygın Eğitimi Zorunlu Kılan Nedenler: Yaygın eğitimi gerektiren nedenler dört ana başlık altında toplanabilir.
a. Ekonomik Nedenler
Bir toplumun kalkınması, ekonomik gelişmeye bağlıdır. Ekonomik gelişmeyi yaratan etkenler; doğal kaynaklar, insan gücü, sermaye birikimi, teknolojik ilerleme ve girişimdir (Geray, 1978: 37).
1- Doğal kaynaklardan daha iyi yararlanabilmek ve denetim altına alabilmek için bireye, gereksinme duyduğu bilgi ve beceriyi kazandırmak,
2- Teknolojik gelişmeye bağlı olarak bireyi yeni bilgi ve becerilerle donatmak.
3- Ekonomik kalkınmaya göre kesimlerin gereksinme duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştirmek
4- Tutumluluk davranışını kazandırmak (Celep, 2003: 17) . b. Sosyal Nedenler:
Sosyal değişmenin yarattığı kargaşa, uyumsuzluk, yalnızlık, kuşaklar arasında kopukluk, uyuşturucu kullananlar vb. sorunların çözümünde nitelikli bir sosyal planlamanın yanı sıra, kapsamlı bir eğitime ihtiyaç vardır.
1-Toplu yaşama, dayanışma ve teşkilatlanmaya yönelik bilinçli, alışkanlıklar kazandırmak.
2- Kırsal kesimden kente göçenlerin uyum sağlamalarına, toplumsal ve kültürel sorunlarının çözümüne dönük eğitim çalışmaları yapmak.
3- Halk sağlığının korunması, aile planlaması, ilk yardım, tüketici eğitimi, ev ekonomisi ve beslenme, ahlak, turizm konularında çalışma yapmak.
4- Çağımızın bilimsel ve teknolojik gelişmelerine uyum sağlayıcı eğitim faaliyetleri yapmak (Celep, 2003: 17) .
c. Kültürel Nedenler: 1- Okuma-yazma öğretmek.
2- Kişinin okul eğitimi ile almış olduğu temel bilgileri tamamlamak.
3- Mahalli kültür değerlerini geliştirmek, milli kültürü tanıtıcı, koruyucu, geliştirici ve benimsetici eğitim yapmak.
4- Tarihi ve turistik eserleri, doğal güzellikleri koruyucu, aile ve yurt ekonomisine katkıda bulunacak nitelikte turizm sektörünü desteklemek.
5- Kişilerin kültürel ve sanatsal yeteneklerini geliştirmek, sergileme imkanı vermek (Celep, 2003: 17) .
d. Siyasal Nedenler:
Demokrasinin dolaysız işlemesi ve katılımın geniş tutulması yönünden kişileri hak ve sorumluluklarına sahip çıkmaya götürecek bir bilincin oluşması için yaygın eğitim gereklidir.
1- Milli bütünleşmeye ve vatandaşlık görevini bilinçli yapmaya yönelik eğitim yapmak.
2- Hukuk düzenini, devlet kavramını, Atatürk ilke ve İnkılaplarını, demokratik yönetimin ana ilkelerini anlatmak.
3- Bilimsel düşünce, karşılıklı anlayış, sevgi, hoşgörülük duygularını geliştirmek (Celep, 2003: 17) .
5. Yaygın Eğitimin Hukuki ve Bilimsel Dayanakları
Yaygın eğitimin hukuki ve bilimsel dayanakları vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Eğitim mevzuatımızda yaygın eğitim meselesine baktığımızda önce, Anayasada bu konu ele alınmıştır. Bunun yanında Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar çıkartılan hukuki metinler incelendiğinde ülkemizde eğitim hizmetleri anayasal bir görev olarak devlete verilmiştir. Toplumumuzun eğitimi, hiçbir ayrım yapılmaksızın anayasanın teminatı altına alınmıştır.
1- Medeniyetçi ve demokratik hayat tarzı, belirli bir değerler sistemi üzerine kurulmuş olan anayasamızda; aklın ve bilimin hakimiyeti, başkalarının hak ve hürriyetlerine saygı, yüksek bir sorumluluk duygusu yer alır. Yorulmak bilmez bir çaba ile mümkün olan hızla anayasamızın temelinde yatan değerleri vatandaşlara ulaştırmak bir okul eğitimi görevi olduğu kadar, bir yaygın eğitim görevidir.
2- 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu; 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nun 40. Maddesi'nde yaygın eğitim, kapsamı, amaç ve görevleri belirtilmiştir. 41. Maddesi'nde kuruluşu, 42. maddesi'nde de Koordinasyonu anlatılmıştır.
Bu kanun, yaygın eğitime" kuruluş ve koordinasyon" açısından bağlayıcı hükümler getirmiştir. Kanunla ilgili tespitler şunlardır.
-Yaygın eğitim, örgün eğitimle birbirini tamamlayacak, gereğinde aynı vasıtaları kazandırabilecek ve birbirinin her türlü imkanlarından yararlanacak biçimde bir bütünlük içinde düzenlenir.
-Yaygın eğitim, genel ve mesleki teknik eğitim olmak üzere iki temel bölümden meydana gelir. Bu bölümler birbirini destekleyici biçimde hazırlanır.
3- 3797 Sayılı Milli Eğitim Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanunu; Bu kanunun amacı; Anayasa, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Milli Eğitim Temel Kanunu ve kalkınma planları doğrultusunda milli eğitim hizmetlerini yürütmek üzere Milli Eğitim Bakanlığının teşkilat ve görevlerine ilişkin esasları düzenlemektir.
4- 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu; Bu kanunun amacı; ucuz, kolay uygulanabilir ve yeni teknolojilere çalışanların uyumunu en kısa sürede sağlayacak bir sanayi eğitiminin, bir sistem bütünlüğü içerisinde desteklenip geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasıdır.
5- 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim kanunu; Bu kanun yaygın eğitim ile ilgili olarak; yetiştirici ve tamamlayıcı kursların açılmasını öngörmektedir.
6- 2841 Sayılı Zorunlu İlköğrenim Çağı Dışında Kalmış Okuma Yazma Bilmeyen Vatandaşların, Okur Yazar Duruma Getirilmesi ve Bun1ann ilkokul Düzeyindeki Eğitim -Öğretim Yaptırılması Hakkında Kanun; Bu kanunun amacı; zorunlu ilköğretim çağı dışında kalmış okuma ve yazmayı bilmeyen veya çok az bilen vatandaşların, okuma yazma öğrenmelerini veya ilkokul düzeyinde öğrenim yapmalarını sağlamaktır.
6. Şuralarda Yaygın Eğitim:
Milli Eğitim Şuraları, Milli Eğitim Bakanlığı Temsilciler ile ilim adamları, eğitimciler ve eğitimle ilgili kuruluşların temsilcilerinin katıldığı ve Türk Milli Eğitiminin çeşitli sorunlarının ele alındığı, tartışıldığı ve çözüm önerilerinin hazırlandığı, geniş tabanlı, ilmi nitelikli toplantılardır ( MEB. T.C. Anayasası, 1994: 61-65 ).
I.Milli Eğitim Şurası'nda (1939) yaygın eğitim konusu ele alınmış, fakültelerin halkevleriyle yakın ilişkiler kurmaları ve Anadolu'da üniversite haftaları düzenlenerek yetişkinlerin eğitilmesi önerilmiştir.
IV.Milli Eğitim Şurası'nda (1949) parasız ilköğretim mecbur olduğu halde, demokratik eğitimin geniş kitlelere ulaşması ve planlı, sistemli bir çalışmaya olan ihtiyacı karşılamak için, Milli Eğitim Bakanlığı'nın teşkilatında bir "Halk eğitim Dairesi" kurulması görüşülmüştür (4.Milli Eğitim Şurası, 1949: 62).
VI.Milli Eğitim Şurası'nda (1957) belirlenen halk eğitimi idare prensiplerinde bazıları şunlardır:
Halk eğitimi bir devlet işidir ve halk eğitimi çalışmaları milletçe yapılacak bir çalışmadır.
Halk eğitiminde cinsiyet ve politik görüş artılıkları dikkate alınmaz, Milli ve medeni eğitim esas ile çalışılır.
Herkes tahsili, yaşı, mevkii vs. ne olursa olsun eğitime muhtaçtır ve halk eğitiminde, eğitilenin ihtiyaç ve ilgisi gözetilir (6. Milli Eğitim Şurası, 1957: 153).
VII.Milli Eğitim Şurası'nda (1962) halk eğitimi içinde güzel sanatlara önem verilmiş, tanımı, amaçları, konuları, çalışma planları, halk eğitim merkezleri ve odaları, yayınları vs. tartışılmış ve açıklanmıştır. Teklif edilen konulardan bazıları şöyledir.
Güzel sanatlar alanındaki çalışmaların teşvik edilmesi ve desteklenmesi, bu sanatlardan halkın faydalandırılması.
Güzel sanatlar zevkini aşılayacak röprodüksiyonlar, plaklar ve neşriyatın yapılmasına çalışılması.
Bölge sanat ve kültür merkezlerinin açılması.
Güzel sanatlar alanında köy topluluklarına kadar götürülebilecek sergilerin ve galerilerin açılması (7. Milli Eğitim Şurası, 1962: 297-305 ).
IX.Milli Eğitim Şurası'nda yaygın eğitimin kapsam amaç ve görevlerine yer verilmiştir. Mili Eğitim Temel Kanununda belirtildiği şekliyle yaygın eğitimin kuruluşu ve koordinasyonu belirtilmiştir (MEB, 1974: 132).
X. Milli Eğitim Şurası'nda (1981) komisyon, yaygın eğitim açısından; Örgün eğitimin çeşitli kademelerinde, dışa akan nüfusun eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere, tamamlayıcı bir yaygın eğitim alt sistemine ihtiyaç bulunduğu fikrini; Çeşitli bakanlılara bağlı yaygın eğitim kurumlarının üst düzeyde koordine edilmesi önerilerini benimsemiştir (10.Milli Eğitim Şurası, 198: 350 ).
XIII. Milli Eğitim Şurası'nda (1990) sadece yaygın eğitim konularının ele alındığı ilk Şura’dır ve alınan kararlardan bazıları şunlardır:
Sosyal kültürel kurs programları içinde sanat eğitimine ağırlık verilmelidir. Yaygın eğitimin kapsamı, hedef kitlesi açısından oldukça geniş tutulmalıdır. Halkın yaygın eğitime katılması hususunda motivasyonu sağlanmalıdır. Orta ve yüksek dereceli bütün meslek okulları ve öğretmen yetiştiren kurumların programlarında halk eğitimi konularına yer verilmelidir.
Sınırlı kaynakların verimliliğini artırmak üzere ilgili kamu ve özel kuruluşların imkanlarından ortaklaşa yararlanmayı sağlamak üzere gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
Gelişen dünyada yaygın eğitim çalışmaları sürekli takip edilmeli ve bunlardan yararlanma yoları aranmalıdır.
Yaygın eğitim etkinliklerine katılanlara denklik belgesi verilmelidir. Örgün ve yaygın eğitim bir sistem içinde ele alınarak bütünleştirilmelidir. Kitle iletişim araçlarının yaygın eğitimde daha etkin kullanımı sağlanmalıdır (MEB, 1990b: 61-63).
Örgün ve yaygın eğitim arasındaki geçiş ilk olarak lise mezunlarına meslek edindirme (LİMME) projesiyle sağlanmıştır. Örgün eğitimde karşılığı bulunan, meslek alanında hazırlanan yaygın eğitim programlarını tamamlayanlara ilgili bölümün meslek lisesi diploması verilmiştir (MEB, 1990c: 24).
XV.Milli Eğitim Şurası’nda (13-17 mayıs 1996) tarihleri arasında toplanan XV.Milli Eğitim Şurasında yaygın eğitim “Toplumun Eğitim İhtiyacının Sürekli Karşılanması” gündemiyle ele alınmış ve tartışılmıştır.
Şura’da mevcut durum, kurumsal yapı ve uygulamalar, programlar tartışılmıştır.
1. Yaygın eğitim kurumları, bu alanda eğitim alan ve deneyimli müfettişlerce denetlenmelidir.
2. Her türdeki yaygın eğitim faaliyetinde kaliteye özel önem verilmelidir. 3. Yaygın eğitim haritaları hazırlanmalıdır.
4. Bölgeler arası gelişme ve değişmeler dikkate alınarak özel çalışmalara gidilmeli ve bu alanda yaygın eğitim modellerinden yararlanmalıdır. (GAP)
5. Çıraklık ve yaygın eğitim mesleki örgün eğitim programları arasında yatay ve dikey geçişlere imkan verilmelidir (15.Milli Eğitim Şurası, 1996: 18).
7. Kalkınma Planlarında Yaygın Eğitim:
İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda (1968-1972) yaygın eğitim, örgün eğitimden bağımsız olarak ele alınamaz. Örgün eğitim için geçerli ilke ve kuruluş düzeni yaygın eğitim için de geçerlidir.
Bu planda kadınların eğitimi ve okuma- yazma öğretimine de büyük önem verilmiştir (DPT. 2.Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1967: 179-180).
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda, (1990-1994) kültür sektöründe şu paragraf başlıkları bulunmaktadır:
Yeni eserler ortaya koyacak kabiliyetli kişilerin keşfedilmesi, yönlendirilmesi ve desteklenmesi için gerekli tedbirler alınacaktır.
Belediyelerin yıllık kültür faaliyet programları hazırlamaları uygulamaları desteklenecektir.
Plastik sanatlar sahasında eser meydana getiren sanatkarların desteklenmesi amacıyla, mahalli idarelerin katkıları sağlanacaktır.
Her türlü kültür hizmetlerinin gerektirdiği nitelikli elemanların eğitimi sağlanacaktır (DPT. 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1990: 146-147).
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’na (1996-2000) göre; örgün ve yaygın eğitim mesleki-teknik eğitimin dünya standartlarına yükseltilmesi örgün ve yaygın eğitim kurum ve programları arasında her aşamada yatay ve dikey geçişlere imkan veren esnek bir yapının oluşturulması hedeflenmektedir (DPT, 1996: 18).
Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı’na (2007-2013) göre; Değişen ve gelişen ekonomi ile işgücü piyasasının gerekleri doğrultusunda, kişilerin istihdam becerilerini artırmaya yönelik yaşam boyu öğrenim stratejisi geliştirilecektir. Bu strateji, kişilerin beceri ve yeteneklerinin geliştirilebilmesi için, örgün ve yaygın eğitim imkanlarının artırılmasını, söz konusu eğitim türleri arasındaki yatay ve dikey ilişkinin güçlendirilmesini, çıraklık ve halk eğitiminin bunlara yönelik olarak yapılandırılmasını, özel sektör ve STK’ ların bu alanda faaliyet göstermesini destekleyecek mekanizmaları kapsayacaktır (Resmi Gazete,1 Temmuz 2006, sayı: 26215: 84).
Eğitim sistemi, insan kaynaklarının geliştirilmesini desteklemek üzere, yaşam boyu eğitim yaklaşımıyla ve bütüncül olarak ele alınacak; sistemin etkinliği, erişilebilirliği ve fırsat eşitliğine dayalı yapısını güçlendirilecektir (Resmi Gazete, 1 Temmuz 2006, sayı: 26215: 85).
Toplumda yaşam boyu eğitim anlayışının benimsenmesi amacıyla e-öğrenme dahil, yaygın eğitim imkanları geliştirilecek, eğitim çağı dışına çıkmış kişilerin açık öğretim fırsatlarından yararlanmaları teşvik edilecek, beceri kazandırma ve meslek edindirme faaliyetleri artırılacaktır (Resmi Gazete, 1 Temmuz 2006, sayı: 26215: 86).
8. Türkiye'de Yaygın Eğitimin Tarihi Gelişimi: a. Cumhuriyet Öncesi:
Türk kültür tarihimizde yaygın eğitim hareketlerinin örneklerine hemen hemen her devirde rastlanmaktadır. Hun, Göktürk, Uygur adlarıyla tanınan Orta Asya Türk kavimlerinin tanrıları ve ölüleri için düzenledikleri şölenler, av eğlenceleri temelde birer yaygın eğitim faaliyetleridir. "Orhun Kitabeleri", "Kutadgu Bilig", "Dede Korkut hikayeleri" gibi eserler, o dönemin eğitiminin canlı belgeleridir (M.E.B. XIII. Mil. Eğt. Şurası Haz. Dök. 1990d: 1).
Bu günkü manada bilinçli bir yaygın eğitim anlayışını, Türklerin Anadolu'ya yerleştikleri 1071 yılından sonra görmek mümkündür. Bu amaca hizmet eden yaygın eğitim mahiyetindeki çalışmaları yürüten kurumlar arasında; Ahi esnaf teşkilatı, Camiler, loncalar, tekke ve zaviyeler, kütüphaneler, ordu ve imarethaneler ile kervansaraylar ve külliyeler sayılabilir. Bu kurumlar devlet yönetiminin, denetiminin ve desteğinin dışında ya vakıflar veya özel kişilerce kurulmuştur. Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde yaygın eğitim mahiyetindeki faaliyetleri yürüten bu kurumlar, toplumsal yapının oluşmasına, millet ve devlet geleneklerinin yerleşip yaşatılmasına katkıda bulunmuşlardır ( M.E.B. XIII. Mil. Eğt. Şurası, 1990d: 1)
Türkler Müslüman olduktan sonra töre ve değerleri büyük ölçüde değişmiş, yeni bir ahlak anlayışı ve dünya görüşü gelişmiştir. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde halk eğitimi yapan bazı kuruluşlar şunlardır:
1. Medreseler: Toplumun gereksinimi olan kadı, öğretmen, doktor, matematikçi, din bilgini vb. yetiştiren ve dini temele dayalı okullardı. Hemen
yanlarına kurulan bakımevi, hastane ve kitaplıklarda, halka yönelik eğitim ve yardım yapılıyordu (Celep, 2003: 78).
2. Enderun Okulları: Yönetici ve devlet adamları yetiştirmek için kurulmuş, dini temele dayalı kurumlardır.
3. Ahilik: Temel eğitim ilkesi mensuplarına bir meslek kazandırmak olan bu kurum, Anadolu esnafı arasındaki dayanışmayı ve birliği geliştirmek, zorbaları yok edip, yabancı ve gezginlere yardımda bulunmaktır (Erken, 1995: 9-10) .
4. Loncalar: Esnaflar arasında birlik ve dayanışmayı sağlayan, iş ve ticaret ahlakını koruyan, usta işçi yetiştiren, işçiyi himaye edip iş sahibi durumuna getiren ve standart üretimi sağlayan bir teşkilattır.
5. Ordu: Hıristiyan çocuklarıyla esirlerinin "acemi kışlalarında" Türk ve İslam geleneklerine göre yetiştirilmesi ve yetenekli olanların Enderun okullarına alınması ile yapılan bu halk eğitimi hareketi, Anadolu ve Trakya'nın Türkleşmesini amaç edinmiştir ( Şeren, 1997: 270).
İstanbul'un Türkler tarafından fethini izleyen yıllarda iş aramak ve sanat öğrenmek için Anadolu ve Rumeli' den İstanbul' a gelen vatandaşların şehir hayatına uyum sağlamak amacıyla "terbiye ocakları" adı ile açılan kurumlarda çeşitli yaygın eğitim faaliyetleri yapılmıştır (M.E.G.S.B, 1985: 2).
Tanzimat Fermanından sonra ülkenin ekonomik kalkınmasını sağlayacak elemanların yetiştirilmesi amacıyla yaygın eğitim faaliyetleri değişik boyut kazanmıştır. Mithat Paşanın Niş ve Tuna valiliği sırasında hayırsever insanların yardımı ile kurduğu ıslahhaneler de kimsesiz kız ve erkek çocuklarının sanat öğrenmelerinin sağlanması ülkemizde yaygın eğitimin teşkilatlanması açısından önemli bir adım olmuştur. Daha sonraları ıslahhaneler için bir yönetmelik çıkarılarak bu kurumların öğrenim süreleri öğrenim programları belirlenmiştir. Islahhaneler sonra Mekteb-i Sanayi adını almıştır (Arslan, 1992: 7) .
Bu kurumlarda kunduracılık, matbaacılık, fotoğrafçılık, dokumacılık, makinistlik gibi iş kollarında pratik eğitimin yanında sabahları teorik iki saat ders verilmekteydi. Islahhaneler şekil ve işleyiş itibariyle bu günkü çıraklık eğitimi ile işyerindeki eğitim arasındaki bir yapıya sahiptir.
Yaygın eğitim 1913 yılında yürürlüğe giren "tedrisat-ı iptidaiye kanunu muvakkatı" ile hukuki bir kimlik kazanmıştır. Bu kanun bazı değişikliklerle cumhuriyet döneminde de uzun süre yürürlükte kalmıştır. Bu kanun ile öğrenim çağının dışındaki genç ve yetişkinlere; genel konular, tarım bilgileri ve el becerileri kazandırılması için kurslar ve sanat okulları açılması gibi faaliyetler ilköğretim kurumlarına verilmiştir (Arslan, 1992: 7).
Cumhuriyetten önceki dönemde yaygın eğitim faaliyetlerinde bulunan kurumlar, sosyal yapının oluşmasında ve devlet geleneklerinin yerleşmesinde önemli görevler yapmışlardır. Ülkenin buhranlı yıllarında kurulan Türk ocakları (1912), bünyesinde topladığı Türk aydınlarıyla Türklük bilincini geliştirmek ve yaymak amacıyla gece kursları, konferanslar ye basın aracılığıyla çeşitli yaygın eğitim faaliyetlerinde bulunmuştur (M.E.G.S.B, 1985: 4).
b. Cumhuriyet Sonrası:
Cumhuriyetin ilanından sonra, Cumhuriyet döneminin ilk maarif vekili İsmail Safa Bey, 23 Kasım 1923 'te yaygın eğitim çalışmalarına başlamalarını halk ile okullar ve öğretmenler arasında yakın ilişkiler kurulmasını, eğitimin her yaştaki halkın ihtiyaçlarını karşılayacak duruma getirilmesini; sosyal, ekonomik ve milli konularda çalışmalar yapılmasını istemiştir (Kılıç, 1980: 114).
1926 yılında eğitimin geniş halk kitlelerine yaygınlaştırılması için Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde ilk yaygın eğitim birimi talim ve terbiye dairesine bağlı olarak "Halk Terbiyesi Şubesi" adıyla kurulmuştur. 1927 yılında halk derslikleri ve konferansları yönetmeliği çıkmıştır.
