tıılıınmmıııımmmmıiHmıımmımmımHiıımiH
ÜRK Gregoryen Ermenileri' ni meşgul eden Politico ; Ecclesiastique bir mesele vai Patrik ve patriklik; daha kısa y doğrusu Patrik Kaymakamı Pis kopos Ârslanyan dâvası.Amme velâyeti sıfat ve vazife- siyle devlet makantları da bu i‘ karışmış bulunuyor. « Yurttaşlarımızın bir kısmını > hükümeti de meşgul eden böy cidaı oir anıaşmazı'kia büt’ Türklerin de ilgileneceği tabiîc
Mesele şu:
Diğer Hıristiyan Türkler gibi Gregoryen Ermenilerinin de dini ve kilise işlerini idare eden en yüksek makam Patrikliktir.
Bu ruhanî makam yıllardanbe ri boştur. Patriklik vekilliğini kaymakam sıfatiyle Piskopos Ke- vork Ârslanyan işgal ve idare et mektedir.
Bu sayın Piskopos devletine ve milletine hayırlı ve değerli h iz metlerde bulunmuş bir zattır.
Hatay dâvasının ilk ihtilâflı de virlerinde ve plebisit değerindeki seçim işlerinde yabancı komitele rin ve komitecilerin tehditlerine rağmen Sancak’a ve Suriye'ye gitmiş Türkiye Cumhuriyetinin kıymet ve kudretini, demokratik, lâik vasfını hak ve hürriyet se - verliğini ora Ermenilerine vâizle- riyle, nasihatleriyle anlatmış, on ları doğru yola getirmeğe çalışmış çok iyi bir Türk yurttaşıdır.
Sayın Ârslanyan daha papaz iken evlenmiş, çoluk çocuk sahibi olmuştur. Ömrü uzun olsun biraz da yaşlıcadırlar.
Şimdi kendisinin çekilmesini is teyenlerin ileri sürdükleri sebep - 1er; kaymakamlık devresinin u - zun sürmesi; kilisenin hayli za - mandır Patriksiz kalması: Arslan- ya’nın dünyanın fâni varlıklarına rağbet göstermekte olmasıdır.
Ârslanyan taraflıları, bu itiraz ların yersiz olduğu kanaatinde- dirler. Dünyanın bu karışık dev rinde din işleriyle hiç te alâkası olmayan, hisler, menfaatler ve şahsî sebeplerle bir Patriklik dâ vası çıkarılmasını Ermeni cemaa tinin sükûn, huzur ve birliğine aykırı görüyorlar.
Ârslanyan Efendiye atfedilmek istenilen ayrı
ve
ayırıcı politika isnatlarını da o zatın bu memle - kete ve bu rejime bağlılığının ve dürüst hareketlerinin canlı delil leri ve misalleriyle reddediyorlar.Ârslanyan Efendinin makamın dan çekilmesini isteyenler ileri sürdükleri sebepleri, dâvalarının kilisenin dogmatik kanunlarına, eski tertip ikinci cilt düsturdaki nizamname hükümlerine, demok ratik Türkiye Cumhuriyetinin din işlerine karışmaması prensibine isnat ettiriyorlar.
Ermeni kilisesi gelirlerinin de bu dâvada esaslı rol oynadığı söy leniyor. Her Zaman, her yerde merak ve şüjohe uyandıran men faat ve istifade dedikodularının halk efkârı üzerindeki tesirleri de âşikârdır.
Eğer Arslanyan’m makamından çekilmesiyle bütün bu ihtilâflar ortadan kalkmış olabilseydi, bel - ki o zat kendi arzusu ile maka - mini terkeder, ömrünün son }il- larını uzlet ve feragat köşesinde devletine, milletine dua ile geçir meyi isterdi.
Fakat Ârslanyan taraflıların kanaatine göre onun kaymakam dı.. feragatinin kiliseyi büsbü tün başsız bırakmak gibi bir teh likesi vardır. Çünkü, Gregoryen kilisesinin dogmatik Kanunlarına göre Patriğin Piskoposluk rütbe - sindeki ruhanîlerden seçilmesi farzdır. Şu sırada ise Türkiye- de Türk - Ermeni Gregoryenle- rinde piskoposluk rütbesine yük selmiş bir fuhanî yoktur. Olanın da Patrikliğin icap ettirdiği mane vi vasıfları haiz olmadığı iddia o- lunuvor.
Vakıa Arslanyan’ı düşürmek isteyenler, bazı papazlarla birlik te, hususî bir «mahalde toplanarak bir takım usulsüz kararlar almış lar, fakat Patriklik makamı bu karan kabul etmedikten başka, o toplantıya iştirâk eden papazlar dan beşinin ruhanî sıfatlarını nez’etmiş. Bu suretle çatallaşan mesele muhalifler tarafından
Eç-E V Z U L A R I
Patrikliği
r
—
t t
--- :--- \
Ihı lirik intihabı, Patrikhane vazife ve salâhi
yetleri ikide birde devleti işgal edecek kronik
meselelerdir. Devletin alâkalı ve ilıtisash daire
lerinin bu nizamnameleri hattâ ilkleriyle İm
likte yeni baştan tetkikle din işlerini dünya işle
rinden ayırması, yani modern ve medenî dev
let telâkkileri ve prensiplerine göre tâdil
etmesi zamanı gelmiştir.
YAZAN :
...
S
K A Y A
Ş Ü K R Ü
miazine ve Sis Katnosluğuna ak settirilmiş. Oraları da. Arslanyan’m kararını tasvip etmişler. İki bin yaldır kiliselerin vicdanlara ve hat tâ dünyaya hâkim olması, teşki lâtın sıkı nizamı ve kilise papa larının bu feragatli ve itaatli d i siplini sayesinde mümkün olmuş tur. Gregoryen Ermenilerinin ba zıları arasında ihtilâfın had 'dev reye girdiğini gören hükümet bir kararname ile ve bir defaya mah sus olmak ve emsal teşkil etme - mek şartiyle muvakkat bir hal çaresi bulrhuş. Bu nararname bir talimatla da izah edilmiş.
Eğer hükümet; memlekette Türk tab’asmdan Gregoryen bir Piskopos bulunmadığına bakarak, Meselâ Kıbrıs’tan, Mısır’dan veya Suriyeden bir iki Piskoposun Türk tâbiiyetine alınabileceğini ie ihsas etseydi; muhalifi, muvafıkı bunu memnuniyetle karşılar, içle rinden biri Patrik intihap olunur. Arslanvan Efendi de makamını terkedecek dogmatik vasıflarda bir halef bulur. Gregoryen
kroşe
sinin de Patriklik dâvası bu sefer de ortadan kalkardı.Patrikhane, Patriklik ve o ma kamların imtiyaz ve salâhiyetleri bahsi Osmanlı İmparatorluğu ta rihinin karanlık ve karışık fasıt- iarındandır.
Bizans İmparatorluğunda, Pat - rikler İmparator tarafından tâyin olunurlar ve onun memuru sayı lırlardı. Teokratik bir devlet olan Bizansta Patriklerin, kilise ve manastırların rolü liyük olmuş tur.
İmparatorluğun sukutu ile Pat riklik memuriyetinin de nihayet bulduğunu söyleyen Genodios'u Fâtih Sultan Mehmed, Bizans İm paratoru' olmak sıfatiyle tekrar o makama tâyin ettiğini tarihler yazıyor. Bütün ruhanîlerin kıya fetleri ve elbiselerinin renkleri, teşrifattaki yerleri de o zaman tesbit edilmiştir.
Fâtih’in Rum Patriğine verdiği rivayet edilen fermanın aslının vaktiyle Patrikhane ile beraber yandığı söylenir. Tarihlerde ve devlet arşivlerinde böyie bir kay da tesadüf edilememiştir. Hattâ ferman denilen vesikanın iki ih
tiyar Yeniçerinin şahitliğiyle son raları Yavuz Sultan Selim devrin de şer’î mahkemeye yeniden tes - cil ettirildiği iddia olunur.
Ermeni Patrikliğini de- Fâtih ihdas etmiştir. Osmanlı İmpara - torluğu zamanında hele düşkün devirlerinde Patrikler ve Patrik - haneler kendi mezhepdaşlarımn hem din ve hem dünya işlerini mutlak bir hâkimiyetle idare e - derlerdi. Devlet içinde devlettiler. Kaynarca Muahedesinde bu hu susta devlete bazı ağır külfetler de yükletilmişti.
Buğdan - Eflâk ve Mora isyan larında Rum Patrikhanesine atfe dilen ağır töhmetler İkinci Sultan Mahmud’u, Patrik Yuvakim’i Pat
rikhanenin kapalı kapısında asma ya Etniki Eterya’yı ve isyanları i- dare ettikleri suçu..ile Kuruçeş me'deki Rum Sillogosu âzalannı ölüm cezalarına çarptırmaya ka dar götürmüştü. Devletin Patrik hanelere karşı emniyetsizliği o devirde başlar.
Tanzimat ricali, bütün devlet’ teşkilâtındaki yaptıkları yenilikle ri Patrikhanelere de tatbik etmiş lerdir.
Eski tertip ikinci cilt düsturda ki Rum Patrikhanesine ait nizam nameyi kilise erkşnmm telkiniyle Babâlideki Fenerli büyük memur lar kaleme almış.
Gregoryen Ermeni kilisesi teş kilâtı Patriğin evsafını, patriklik tarzı intihabını 1848 ihtilâli sıra sında Paris’te hukuk tahsil ede rek Türkiye'ye dönen, Ovedyan Rusinyan. Portakal ve Serviçin adlarındaki genç ve idealist Er
• v r : hukukçuları yazmışlar. Ba- bıâü de kunları 1863 te mucibince amel oluna iradesiyle düstura ge çirmiş. Ermeni Patrikliği nizamna meşinde 48 ihtilâlin yaydığı
pren-... pren-...
siplerin izleri âşikârdır. Seçim mi kanizması, reyiâm, gizli rey, açık tasnif ve reylere hile ve fesat k a rışmasına dikkat vesair ahkâm! itibariyle tamamiyle demokratik
tir. |
Papayı- Kardinaller meclisi. Pat-: riği Metropolitlerin teşkil' ettiği i Sensinot intihap eder. Ermeni i ' Patrik namzetlerini, ruhanîsi ve | cismanîsi karışık umumî meclisi seçer. Eğer bu nizamnameler; her;s hangi bir din ve mezhep mümin- ’ r lerinin yalnız itikat ve ibadetleri- c ni, manastırların ve kiliselerin i - : f daresini ruhanîlerin ve rahİDİerin’c derece, sanat, salâhiyet, nasb, tâ-! g yin ve intihabı gibi hususları İh - t tiva etseydi; lâik Cumhuriyet; = rejiminde bunlara müdahale ha \ tıra gelmezdi. Fakat o nizamna İl melerdeki hükümlerin bir kısmı t devletin hukuku hükümranisine gi c ren dünya işlerine de taallûk edi yor, içinde tamamiyle politik hü kümler de var.
Nitekim Lozan muahedesinin a- r kalliyetler denilen kısmının yu-! • rürlüğü de kendiliğinden kalk mıştır. Zaten Ermeniler bu aka ! lîyet hukukunu çoktan reddetmiş bulunuyorlar. Türk anayasası.! i Türk medenî hukuku, kıyafet ve t kisve kanunu da bu nizamname i t lerin b ir. çok . maddelerini feşh. \v f ilga etmiştir.' - . 1 Modern devlet telâkkisi ve de* t letin esas hukukları prensibi, hiç 1 bir yerde hususiyle Türkiye’d-.- i tekrar devlet içinde devlet yarat mıya asla müsait değildir. 1
Umumî âsâyiş ve âdâba aykırı i olmamak, devletin hükümranlı-«. ■ £ hukukuna ve birliğine dokunma- , mak şartiyle itikât ve ibadet i ş-! j lerinde mezhepdaşiarm kendi hal- j ] lerine bırakılmaları insanların ta- j (
biî haklarıdır. Fakat devletin de;, anayasaya göre sahip olduğu i ^ âmme velâyeti ihmal edilmemeli- s
dir. jf
Patrik intihabı. Patrikhane va- f zife ve salâhiyetleri ikide birde j ; deyleti işgal edecek kritik mesele ; lerdir. Devletin alâkalı ve ihtisas- j lı dairelerinin bu nizamnameleri I hattâ ¡İkileriyle birlikte yeni baş-, 1
tan tetkikle din işlerini dünya iş- 1 ’ lerinden ayırması, yani modern ı ve medeni devlet telâkkileri ve prensiplerine göre tâdi! etmesi jı zamanı gelmiştir.
Şükrü k a y a.I:
