YONETiM KURULU UYELERiNIN $iRKETLER HUKUKU A(ISINDAN REKABET iHLALLERiNDEN DOLAYI
HUKUKi SORUMLULUGU
Yrd. Dog. Dr. Hamdi PINAR*
OZET
Rekabet ihlfIlerinde yUksek miktarda para cezalar Odenmesi, beraberinde ,irket yoneticilerinin sorumlulugunu da gundeme getirmi~tir. Ogretide agirlikta olan g6rti§, §irket y6neticilerinin, bu para cezalarindan ,artlarin varligi halinde, ,irketler hukuku kapsaminda sorumlu olduklan yonundedir.
Yonetim kurulunun Rekabet Kanununa uyma zorunlulugu hem TTK m. 336/b. 5 hem de TIK m. 320 geregince ortaya qikmaktadir. Ozen yUkUmlilugii ihial edilmedigi sUrece, y6netim kurulu Uyeleri bundan sorumlu degilken, ihiil edildiginde ise ortaya qikan zarardan sorumlu olacaklardir.
irket yoneticilerinin sorumlulugunu kaldiran i§adami karari (business judgment rule), ,irkete sadakat yUktiimliilhigntin (Treupflicht), kanunun, esas
sOzle§menin veya genel kurul kararinin ihidlinin s6z konusu oldugu durumlarda, serbest hareket edilebilecek bir alan bulunmadigindan uygulama alani bulmaz.
G6revlerini geregi gibi yerine getirmeyerek §irketi zarara ugratan yoneticilere rucu edilmesi, iktisadi hayatin Magna Charta'si olarak g6sterilen rekabet hukuku kurallarina riayeti en Ust seviyeye qikararak piyasadaki dUrUst rekabet duzeninin bozulmamasini saglayacaktir.
Anahtar Kelimeler: Turk Ticaret Kanunu Tasarisi, rekabet hukuku, yonetim kurulu, 6zen borcu, i~adami karan, kurallara riayet.
ABSTRACT
High fines imposed for the violation of competition regulations render the liability of directors. According to the dominant argument, directors are liable for pecuniary punishments in the context of company law under certain circumstances.
The obligation to comply with the Competition Act arises from both articles 336/(5) and 320 of the Turkish Commercial Code. Whereas members of the board of directors are not liable thereof as long as the duty of care is not contravened, in case of a violation as such, they will be held liable under competition law.
Oyesi
BATiDER/PINAR
In case of contradiction to the duty of loyalty (Treupflicht), to law, to provisions of association or to the resolution of general assembly, the business judgment rule, which abolishes liability of directors, does not apply.
Recourse to directors who prejudice the company by way of violating their duties will prevent distortion of the competition in a market since it promotes obedience to the Magna Charta of economy, i.e. competition law.
Keywords: Draft Turkish Commercial Code, competition law, board of directors, duty of care, business judgment rule, compliance.
I. GiRi
Rekabet ihlllerinde miktan qok yiksek rakamlara ula~abilen para cezalan uygulanmaktadir'. irketler tarafindan 6denmek zorunda kahnan bu para cezalari ve Avrupa Birligi'nde I Mayis 2004 tarihinde yUrUfrlige girerek usul hukukunda k6kii degi~iklikler yapan 1/2003 sayfli Tiizik2 son zamanlarda §irketler hukuku aqisindan ba~ka bir tartima konusunu da gUndeme getirmi§tir. Ozellikle 1/2003 sayili Tizikle eski sistemin degi~tirilerek muafiyette rekabet hukuku aqisindan normatif sisteme geqilmesiyle birlikte §irket y6neticilerinin sorumlulugu daha da artmltir.
(1) Avrupa Birligi'nde rekabet ihldlleri sebebiyle 2009'un ilk yarisl iqinde gaz sektorundeki firmalar iqin Komisyon tarafindan toplam 1.106.000.000.-Euro; 2008 yflinda araba cami sekt6ruindeki firmalara -rekor dUzeyde- toplam 1.383.896.000.-Euro (bu firmalardan biri olan Saint Gobain firmasi iqin yine rekor duzeyde 896.000.000.-Euro) para cezasi verilmi~tir. Onceki yillarda da yine hiq de azimsanamayacak miktarda para cezalari verilmitir. Ornegin: 2007 yflinda ThyssenKrupp firmasi iqin 479.669.850.-Euro, Siemens AG iqin 396.562.500.-Euro ve Otis iqin 224.932.950.-Euro; 2006 yflinda Eni SpA iqin 272.250.000.-Euro, Arkema SA iqin 219.131.250.-Euro; 2002 yflinda Lafarge SA iqin 249.600.000.-219.131.250.-Euro; 2001 yilinda F. Hoffmann-La Roche AG iqin 462.000.000.-Euro ve BASF AG iqin 236.845.000.-Euro. istatistiki bilgiler iqin bkz. http://ec.europa.eu/comm/competition/cartels/statistics/statistics. pdf
(son yararlanma 01.08.2009). Aynca Microsoft firmasi iqin rekabeti ihgli ettiginden 2004 ydinda verilmi§ olan 497 milyon Euro para cezasina ragmen, soz konusu firma 2004'de verilen kararda 6ng6rUlmt§ olan yukumltiligtind yerine getirmedigi iqin 27.02.2008'de tekrar 899 milyon Euro para cezasi verilmi~tir. Karar iqin bkz. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/3 18&format=HTML&ag ed=1&language=EN&guiLanguage=en (son yararlanma 01.08.2009).
Bu para cezalarina ozel hukuktan kaynaklanan muhtemel tazminat davalari da eklendiginde miktar bir §irket iqin qok bUyUk bir zaran ortaya qikarabilmektedir. Vitamin karteli sebebiyle Komisyon tarafindan F. Hoffmann-La Roche AG firmasina verilen 462 milyon Euro'luk para cezasi yaninda bu firmanin diger hukuki sonuglar iqin ayirdigi para da hesaplandiginda ugradigi zararm toplam olarak 1,8 milyar $ oldugu ifade edilmektedir. Bkz. Glockner, J./MUller-Tautphaeus, K.: Rickgriffshaftung von Organmitgliedern bei KartellrechtsverstbiBen, AG 2001, s. 344.
(2) Ayrintli bilgi iqin bkz. Ersoy, 1 .: Avrupa Toplulugu Rekabet Usul Hukuku Reformu (Avrupa Toplulugunu Kuran Anlamanin 81 ve 82. Maddelerinin Uygulanmasma ili§kin 1/2003 Sayli TUzUk), Rekabet Dergisi 2003, s. 5 vd.
C. XXV Sa. 41 YONEFIM KURULU UYELERININ HUKUKi SORUMLULUdU 371
Ayrica odenen para cezalari sebebiyle §irketler hukuku aqisindan yonetim kurulu iiyelerinin sorumlulugu da son zamanlarda tartiilmaya balanmi§ir. Sorumluluk agisindan §irketlerin, rekabeti ihial eden yoneticilerine ruicu edip etmemesi ve eger edilecekse bu rijcuun nasil olacagi tartildmaktadir. Zira rekabet ihilinde §irket tarafindan 6denmek zorunda kalnan sadece yiiksek para cezalari degildir, bununla birlikte zarar gorenlerin agabilecekleri 6zel hukuktan dogan tazminat davalar ile ayrica §irketin imaj zedelenmesi yiizinden borsada meydana gelecek olan deger kayiplari da dikkate alindiginda ortaya qlkan zararin qok y6nli oldugu gorijlmektedir 3. Dolayislyla bUtUn bunlar, ,irket agisindan maddi bir zarar te~kil ettiginden ve bu zararlar onlenebilir nitelikte bir zarar olarak goruldijinden, bu zararlar igin sorumlu olan yoneticilere rucu edilmesi gindeme gelmi~tir. irketler hukuku aqisindan yonetim kurulu uyelerinin gorevierini icra ederken verdikleri bu tijr zararlarin kimin uzerinde kalacaginin, yani §irkette mi yoksa y6neticilerde mi oldugunun aydinlatilmasi gerekmektedir.
Bu konu kapsaminda farkh aqidan bir qok sorun ortaya qjkmaktadir. Bu qah, mada §irketin rekabet ihldlleri dolayislyla 6demek zorunda kaldigi idari para cezasi sebebiyle y6netim kurulu dyelerinin §irketler hukuku agisindan bir sorumlulugunun bulunup bulunmadigi tarti§ildiktan sonra sorumluluk igin gereken §artlar ve sorumluluk
miktarmin tespiti gibi konular incelenecektir.
$irketler hukuku aqisindan yonetim kurulu Oiyelerinin sorumlulugu konusunu incelemeden once rekabet ihlgllerinden dolayi ortaya qikacak para cezalari hakkinda kisaca bilgi vermek konunun anla~ilmasina yardimci olacaktir.
II. REKABET HUKUKUNDA iDARI PARA CEZALARI Avrupa Birligi'nde rekabet hukuku kapsamindaki para cezalari sadece rekabeti ihial eden te~ebbiuslere verilirken4, hem Alman hem Turk rekabet hukukunda bu te~ebbiisler5 yaninda ayrica §irket y6neticileri olarak gerqek kiilere de para cezasi verilmektedir.
(3) Ducrey, P.: interdependenzen zwischen Aktien- und Kartellrecht, SZW 2004, s. 403.
(4) Ayrintili bilgi iqin bkz. Ersoy, s. 34 vd.
(5) 4054 sayili Rekabet Kanunu m. 3'te "teebbtis", piyasada mal veya hizmet Ureten, pazarlayan, satan gerqek ve tuzel ki~ilerle, bagimsiz karar verebilen ve ekonomik
bakimdan bir butun te§kil eden birimler olarak tanimlanmtir. 0 halde §artlarin varligi halinde gerqek bir ki§i de teebbtis kavrami kapsamina girmektedir. Bu makalede teebbus kavraminin kapsami di§inda olan gerqek kiwi kavrami ie sadece yoneticiler kastedilmekte olup bunlarin sorumlulugu incelenecektir.
BATIDER/PINAR
Alman rekabet hukukunda rekabeti ihI1 eden teebbusler yaninda rekabet ihldllerine kasten veya ihmalleriyle sebep olan bu teebbuslerin yoneticileri iqin de para cezasi 6ngOr0lmektedir. 2005 ylinda yapilan kanun degiikligi ile y6neticilere verilen para cezasinin ust sinri 500 bin Euro'dan I (Bir) milyon Euro'ya qikardmi§tir. Alman hukukunda hem y6neticilerin cezalandirilmasi hem de para cezasindaki bu artqlla rekabet ihidllerine kari etkin bir §ekilde cezalandirlma amaqlanmaktadir6.
Yoneticilerin de cezalandirilmasi aqisindan Turk rekabet hukukunda da benzer bir duzenleme mevcuttur. Rekabet hukukuna ilikin olarak idari para cezalari 4054 sayil Rekabet Kanunu m. 16'da dfizenlenmi~tir7. Rekabeti ihil eden te~ebbuislere nihal karardan bir onceki mali yil sonunda oluan veya bunun hesaplanmasi mUtmkuin olmazsa nihad karar tarihine en yakin mali yil sonunda olu~an ve Kurul tarafindan saptanacak olan yflik gayri safi gelirlerinin yuizde onuna kadar idari para cezasi verilir (m. 16/3). Teebbuisler yaninda ihlalde belirleyici etkisi saptanan y6neticilere, yani gerqek ki~ilere de te~ebbfise verilen cezanin yizde beine kadar idari para cezasi verilir (m. 16/4)8. Gerqek kiilere verilecek para cezalarinda rekabet hukukuna ilikin Alman kanunundaki (GWB) dizenlemenin aksine bu fikrada herhangi bir fist stnir tayin edilmemitir. (6) Alman Rekabet Sinirlamalarina Karl Kanununa (Gesetz gegen Wettbewerbsbeschrankungen, -GWB-) gore rekabeti ihial eden te§ebbUsler iqin bir 6nceki
ydda elde edilen toplam cironun %10'una kadar para cezasi verilebilmektedir (§ 81).
Bunun yaninda § 81/4'te saydan rekabet ihiAllerinde y6neticiler iqin 1 milyon Euro'ya
kadar para cezasi 6ngorUlmtUiken; ayni maddenin ayni paragrafinin 3. cUtmlesinde sayflan
ihl.llerde ise yine yoneticiler iqin 100 bin Euro'ya kadar para cezasi verilebilecegi kabul
edilmi~tir. Bu konuda ayrintili bilgi iqin bkz. Danneker/Biermann (Immenga, U./Mestmacker, E-J.): Wettbewerbsrecht, B. 2: GWB, 4. Aufl., MUnchen 2007, § 81, Nr.
292 vd.; Dreher, M.: Die kartellrechtliche Buf3geldverantwortlichkeit von Vorstandsmitgliedern, Festschrift fur Horst Konzen, Ttibingen 2006, s. 89; Zimmermann, M.: Kartellrechtliche BuBgelder gegen Aktiengesellschaft und Vorstand: RUckgriffsm6glichkeiten, Schadensumfang und Verjahrung, WM 2008, s. 434.
(7) Rekabet hukukunda para cezalan ve 2008'de yapilan degi§iklikler hakkinda ayrintili bilgi iqin bkz. Asian, Y.: 4054 Sayfli Rekabetin Korunmasi Hakkinda Kanun'da "5728 Sayili Temel Ceza Kanunlarina Uyum Amaciyla (;e~itli Kanunlarda ve Diger Bazi Kanunlarda Degi§iklik Yapimasina Dair Kanun" le Yapilan Degi~iklikler Hakkinda Toplu Genel Degerlendirmeler (1), (II) ve (III), Rekabet Forumu 2008, S. 40, s. 4 vd.; S. 41, s. 6 vd.; ve S. 42, s. 5 vd.; Karacehennem, N.: 4054 Sayh Rekabetin Korunmasi Hakkindaki Kanun'un Degi~tirilen Maddeleri ve Bunun Uygulamaya Etkileri (I), Rekabet Forumu 2008, S. 40, s. 9 vd.; S. 41, s. 13 vd.; ve S. 42, s. 11 vd.
(8) 23.01.2008 tarihinde yapilan kanun degi~ikligi ile daha once "yuzde on" olan bu oran "yuzde be§"e di~urulmtitUr. Rekabet Kurulu, bir karannda (27.01.2006 tarih
ve 06-05/86-23 say) y6neticilere de te~ebbuse verilen cezanin %5'i oraninda para cezast uygulanmasina karar vermin; bir diger kararinda ise (05.01.2006 tarih ve 06-02/48-9 say) y6netim kurulu uyelerinin her birine ayn ayri olmak uzere bu cezanin takdiren
%10'u olan idan para cezasi uygulanmasina karar vermi§tir. Bkz. (www.rekabet.gov.tr). [Yd 2009
C. XXV Sa. 41 YONEIT|M KURULU OYEERINiN HUKUKI SORUMLULU(U 373
Te~ebbUse verilen cezanin yizde be~ine kadar verilebilecek olan para cezasinin 6zellikle cirosu yiuksek olan bir te~ebbts s6z konusu oldugunda daha yiksek bir miktara qikma ihtimali de bulunmaktadir. Ancak Turkiye'deki §irketlere verilen para cezalarinin son kararlarda Ust sinir olan %10'dan ziyade genelde daha dfi§Uk (%3-29 ile %110) ve hatta %0.2'lere1 1 kadar inen bir oranda veriidigi dikkate alindiginda
(9) 20.9.2007 tarih ve 07-76/908-346 sayl kararinda Rekabet Kurulu, 2002 yIli net sati§lari Uzerinden, Golta-Goller B6lgesi pimento San ve Tic. A.5.'nin takdiren
%3'U oraninda olmak uzere 2.117.033 YTL ve Denizli Qimento San. A.$'nin takdiren
%2'si oraninda olmak Uzere 1.766.235 YTL para cezasl ile cezalandirlimalarina karar vermi~tir. Bkz. (www.rekabet.gov.tr).
(10) 13.7.2006 tarih ve 06-51/655-183 sayjli Roche Eczaciba t ilaV Pazarlama ve Be~er Ecza Deposu kararinda ise, 2004 yilinda olu~an yillik net satillarinin takdiren
%1'i oraninda olmak uzere; Roche'a 4.441.583,80 YTL, EIP'e 4.225.856,40 YTL, Befer'e 1.504.418,10 YTL idari para cezasi verilmi~tir. 3.10.2006 tarih ve 06-69/930-267 sayl Akdeniz Bdlgesi (imento kararinda da Kanunun 16. maddesinin ikinci fikrasi uyarinca 2004 yili sonunda olu§an gayri safi gelirlerinin takdiren %1'i oraninda ve ayn ayn olmak uzere Adana imento'nun 1.809.312,47 YTL, Qimsa (7imento'nun 2.468.005,09 YTL idar para cezasi ie cezalandirilmalarina karar verilmitir. Bkz. (www.rekabet.gov.tr).
(11) Bkz. 24-04-2006 tarih ve 06-29/361-91 sayth karar. Garanti Sigorta A.$.'nin; Aksigorta A.$., Anadolu Anonim TUrk Sigorta A.$., Axa Oyak Sigorta A.$., Ba~ak Sigorta A.$., Giines Sigorta A. ., Isvifre Sigorta A.$., Ray Sigorta A.5., TEB Sigorta A.$., T. Genel Sigorta A.$., Yapt Kredi Sigorta A.$. ve Milli Reasiirans T.A.$. lie
birlikte 11.10.2001 tarihinde imzalami§ olduklari protokol ie reasUransa devredilecek poliqeler bakimindan yangin sigortalari ve ek teminatlarina y6nelik olarak uygulanacak asgari fiyatlarin belirlenmesi suretiyle 4054 sayl Kanunun 4. maddesini ihial ettigine, 4054 sayl Kanunun 16. maddesinin ikinci fikrasi uyarinca, yukarida belirtilen ihiali
gerqekle~tiren Garanti Sigorta A.$.'nin 2001 yil yangin sigortasi cirosu uzerinden takdiren net satillarinin %0.5'i (binde be~i) oraninda para cezasi verilmesine karar verilmi~tir.
19-10-2006 tarih ve 06-77/992-287 sayth karar ie Ege Bolgesi'nde faaliyet
g6steren qimento ureticilerinin 4054 saytl Rekabetin Korunmasi Hakkinda Kanun'u ihial ettikleri iddiasinin yeniden degerlendirilmesi sonucunda; Akansa Qimento Sanayi ve Ticaret A.5'., Batt Grubu $irketler (Batifim Batt Anadolu Qimento Sanayi A.$. ve Battsoke Soke Cimento Sanayi T.A.,.), Qimentaf Izmir Qimento Fabrikast Tiirk A.$;. ve Denizli Qimento Sanayi Ticaret A.$;.'nin; 2002 yd Nisan ayindan balayarak, tzmir ve Aydin bata olmak Uzere turm Ege Bolgesi Torbah gimento pazarinda uyumlu eylem halinde fiyat tespit ettiklerine, 2003 yh Haziran ayindan ba~layarak Kcrfez Bolgesi bata olmak Uzere turm Ege B1lgesi Torbali qimento pazarinda uyumlu eylem halinde fiyat
tespit ettiklerine, bu ihlfillerinden dolayi, 4054 sayili Kanunun 16. maddesinin 2. fikrasi
uyarinca; Akfansa Qimento Sanayi ve Ticaret A.$.'ye 2002 yih net sati§larinin takdiren %1.5'i, Battim Batt Anadolu Qimento Sanayi A.$., Battsoke Soke Qimento Sanayi T.A.$., Qimentaj Izmir Qimento Fabrikast Turk A.;., Denizli Qimento Sanayi Ticaret A.$.'ye 2002 yjli net satqlarinin takdiren %3'd oraninda idar para cezasi verilmesine, Cimenta§ Izmir Qimento Fabrikast Tirk A.$.'nin, "Tek Elden Dakitim Anla~masi" ve "Tek Elden Satin Alma Anla~masi" adlart altinda akdettigi standart yetkili saticilik
BATIDER/PINAR
yoneticilere verilecek cezalar da ayni oranda ditik olmaktadir1 2. Tespit edebildigimiz kadanyla, Alman hukukundaki ist sinir aan bir ceza
yoneticiler iqin henuz s6z konusu olmamiltir1 3.
23.01.2008 tarihli kanun degi~ikligi ile Tirk rekabet hukukunda ilk kez pi~manlik indirimi getirilmi~tir. Boylece ABD rekabet hukukunda kabul edilen daha sonra AB ve Alman rekabet hukukunda kabul g6ren ve uygulamalarda baarilh sonuq verdigi aqikqa ifade edilen14 pimanlik dizenlemesi Turk hukukuna da yansimitir1 5. Bu duzenleme ile olayin anla~malarinin, uygulamalar ile birlikte degerlendirildiginde 4054 saylil Kanunun 4.
maddesini ihlAl eder nitelikte olduguna ve 1997/3, 1997/4 sayili Tebliglerle saglanan grup muafiyetinden ve "Tek Elden Dagittm AnIamasi"nin 2002/2 sayili Tebliglerle
saglanan grup muafiyetinden yararlanamayacagma, (imenta Izmir pimento Fabrikast Turk A.$.'ye, Kanunun 4. maddesini ihlil eder nitelikteki soz konusu anlamalar nedeniyle, 4054 sayilh Kanunun 16. maddesinin 2. fikrasi uyarinca, 2002 yili net
satqlar uzerinden takdiren %0,2 (binde iki) oraninda idar para cezasi verilmesine karar verilmi~tir. Bkz. (www.rekabet.gov.tr).
(12) Rekabet Kurulunun verilerine gore, 2000-2007 ylan arasinda rekabeti ihial eden te~ebbuislere veya te~ebbtis birliklerine esastan (m.16/2, -2008 degi§ikligi le bu fikra artik 3. fikra olmutur-) kesilen para cezalarinin toplaml 188.000.000.-YTL (188 milyon TL) civarindadir (Danitay tarafindan iptal edilen ve Kurul tarafindan yeniden alinan kararlardaki yeni ceza miktarlari bu miktara yansitilmamitir). istatistiki veriler
hakkinda bkz. Rekabet Kurumu 2007 YjI Faaliyet Raporu, s. 87 (www.rekabet.gov.tr).
Aslinda bu ceza miktarinin qok Ustunde bir ceza kesilmi~tir. Ancak ozellikle usul
hujkuimlerine uyulmadigindan Rekabet Kurulunun qok sayida karari bozulmu§tur. Faaliyet raporunda bunlarin dikkate alinmadigi ifade edildigine gore balangiqtan gunimuze Rekabet Kurulu tarafindan tam olarak ne kadar para cezasi verildigini tespit etmek de
gUtittr.
(13) 2000-2007 ylar arasinda sadece yoneticilere kesilen para cezalarinin toplami 205.000.-YTL civarindadir (Danittay tarafindan iptal edilen ve Kurul tarafindan yeniden alinan kararlardaki yeni ceza miktarlan bu miktara yansitilmami tir). tstatistiki
veriler hakkinda bkz. Rekabet Kurumu 2007 Yth Faaliyet Raporu, s. 87 (www.rekabet. gov.tr).
(14) Ayrintili bilgi iqin bkz. Stockmann, K.: Ziele und Zielkonflikte bei Kartellsanktionen, Festschrift fir Rainer Bechtold, Muinchen 2006, s. 560 vd.; Uyantk, P.: Pilmanlhk Programlar (Leniency Programmes), Rekabet Dergisi 2002, S. 10, s. 32
vd.; Kocaer, *.: Kartelle Micadelede Pi§manik Programi Uygulamasi, Ankara 2005
(Uzmanlik tezine ula~mak iqin bkz. www.rekabet.gov.tr).
Bu konuya ilikin olarak AB hukukundaki dUzenleme iqin bkz.
http://eur-lex.europa.eu/LexUri Serv/LexUriServ.do?uri=CELEX:52006XC 1208(04): EN: NOT (son yararlanma 01.08.2009); Alman Federal Rekabet Kurumunun 2006 ylinda yeni ,eklini verdigi pi§manlik duizenlemesi ile ydlik faaliyet raporlarinda bu konudaki istatistiki bilgiler iin bkz. http://www.bundeskartellamt.de (son yararlanma 01.08.2009).
(15) Ayrintil bilgi iqin bkz. Asian, s. 9 vd.; Kekevi, H. G.: Pi§manlhk Programlari: Muharebeyi Kaybetmek, Sava , Kazanmak, Rekabet Dergisi 2008, S. 34, s. 3 vd.; Kortunay, A.: AB Rekabet Hukukunda Tazminat Davalarina Ydnelik Reform
(Qahmalarn ve Turk Hukuku Bakimindan "De Lege Ferenda" DtiUinceler, Rekabet Dergisi
C. XXV Sa. 41 YONETIM KURULU UYELERININ HUKUKI SORUMLULUGU 375
6zelligine gore, rekabet ihlillerinde para cezasi verilmemesi veya cezanin indirimi imkani kabul edilmi~tir. Yeni dizenleme ile getirilen Rekabet Kanununun 16. maddesinin 6. fikrasina gore, Rekabet Kanununa aykirligin ortaya qikarilmasi amaciyla Rekabet Kurumuyla aktif i~birligi yapan te~ebbtis ya da te~ebbuis birlikleri veya bunlarin yOneticileri ve alianlarina, i~birliginin niteligi, etkinligi ve zamanlamasi dikkate alinarak ve gerekqesi aqik bir §ekilde gosterilmek suretiyle Uiiincu ve dOrdiincu fikralarda belirtilen cezalar verilmeyebilir veya bu fikralara gore verilecek cezalarda indirim yapilabilir. Pimanlik indirimine ilikkin usul ve esaslan duzenleyen Yonetmelik 15 ubat 2009 tarihinde q9kardmltir 16. Unutulmamalidir ki, pi§manhik indirimleri sadece 4054 sayili Kanun kapsaminda Rekabet Kurulunun verdigi idari para cezalan i in soz konusu olmaktadir. Ancak pi manhk indirimlerinin, rekabet ihialleri sebebiyle 6zel hukuk alanindaki tazminat davalarina bir etkisi bulunmamaktadir. Bilfikis ispat konusunda olumsuz bir etkisini bile soylemek muimkuin olabilir. Pi~manlik indiriminden yararlanmak isteyen rekabeti ihldl eden ,irket yOneticileri, .iki tarafi keskin bir blqagi ellerinde tutmak zorunda kalabileceklerdir. Ozel hukuk alaninda agilabilecek tazminat davalarnin, pi~manlik indirimi sistemi Uzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yOnelik degi~ik bneriler AB Komisyonu tarafindan Ye~il Kitap'ta ortaya konulmu~tur1 7. Her halukarda irket yOneticileri aqisindan rekabet hukuku ve §irketler hukuku alaninda ortaya qikan sorumluluk dikkate alinmasi gereken onemli bir konu olarak kar~imiza gikmaktadir.
III. REKABET HUKUKU VE $iRKETLER HUKUKU IiKISi 1. Yonetim Kurulu Uyelerinin Gorevi Olarak Rekabet ihillerine Karpl Tedbir Alma Yukiimligii
TUrkiye'de §irketlerin, y6netim anlayipnda rekabet hukukunun temel esaslarini dikkate alma hususunda 6zel bir gaba gosterdikleri ve buna y6nelik onlem aldiklan pek s6ylenemez. Bunda rekabet hukukunun Tairkiye aisindan qok yeni olmasi yaninda Tirk §irketlerinin uluslararasi alanda bir rekabet oyuncusu olacak nitelikte buyik §irketler olmamalan sebebiyle daridaki uygulamalardan edinebilecekleri tecrubeleri i~eriye aktaramamalari da etkili olmaktadir. Tfirkiye'deki i§ gevrelerinin hukuki tedbirler konusunda yerle~mi§ bir kulturinin oldugunu s6ylemek qok zordur. Hatta en temel kanuni duizenlemelerin uygulamasina muhatap olmalarinda Tirk §irketlerinin qok biyuk eksiklikleri oldugu
2009, S. 1, s. 81 vd.; YtImaz, H.: Leniency Programmes, Rekabet Dergisi 2009, S. 1, s. 139 vd.
(16) Kartellerin Ortaya Qikarilmasi Amaciyla Aktif i~birfigi Yapilmasma Dair Y6netmelik, RG, 15.02.2009, S. 27142 (ayrica bkz. www.rekabet.gov.tr.).
BATIDER/PINAR
uygulamada sikqa kar~jmiza qikmaktadir. Hukuki danlmanhga daha ziyade sorun ortaya qjktiktan, yani dava a§amasina gelindikten sonra bapvuruldugu herkesin malumudur. Ulkemizde rekabet hukukunu ihlfI ediyor, diye rakibini ikayet eden §irketin aslinda kendisinin rekabeti ihial ettiginin farkinda bile olmadigi olaylar da yaanmaktadir. $irketlerin uluslararasi tecrubesi olmasa bile, y6neticilik g6revinin bir geregi olarak yetkisi olan ki~ilerin ortaya qikan sorumluluklarinin sonuglarina da katlanmasi gerektigi 6zellikle rekabet hukukunda ya~ayarak ogrenilmektedir.
Her ne kadar 50 ydil a~kin bir geqmi~i olsa da Avrupa Birligi'nde 2004 yflinda yiuruirluige giren 1/2003 sayfli Tizuk, yeni yakla~imlari ve uygulamada yeni bazi sorunlari ortaya qikarmitir. Bu TuzUkle muafiyet konusunda artk bildirim ve izin sistemi tamamen kaldirilarak normatif sisteme geqilmi~tir. Bundan sonra artk §irketler muafiyet artlarini yerine getirip getirmediklerine kendileri karar vererek hareket edeceklerdir. Eger muafiyet §artlari yerine getirmedikieri ve rekabeti ihldl ettikleri tespit edilirse bu irketler para cezasi ile muhatap olacaklardir. Ozellikle bu geliimeler btrokratik engelleri azaittlgi kabul edilse de §irketlerin kendi kendilerini denetlemek konusunda daha aktif olmalarini zorunlu kilmaktadir1 8. ABD ve AB'deki rekabet uygulamalanni ve verilebilecek olan para cezalarinin yiuksekligini dikkate alan §irketler "Antitrust
Compliance Programme" olarak adlandirilan ve rekabet hukukunda
gerekli olan, uyum ve ihlillerin 6nuine geqecek tedbirleri almaktadirlar1 9. Burada rekabet ihilini onlemeye y6nelik tedbirleri kimlerin almasl gerektigi sorusu da akla gelebilmektedir. Bu da esas itibariyle
"Compliance ist Chefsache!'' 2 0 ifadesi ile basitge formule edildigi gibi (18) Dreher, M.IThomas, S.: Rechts- und TatsachenirrtUmer unter der neuen VO 1/2003, WuW 2004, s. 8 vd.; Schwintowski, H-P.: Anforderungen an Vorstandshaftung und Corporate Governance durch das neue System der kartellrechtlichen Legalausnahme, NZG 2005, s. 200 vd.; Zimmermann, M.: Aktienrechtliche Grenzen der Freistellung des
Vorstands von kartellrechtlichen Bul3geldern, DB 2008, s. 687 vd. Rekabet hukuku
kapsaminda tedbir amaciyla 6nceden tahmin sisteminin sistematigi i9in bkz. Schwintowski, H-P./Klue, S.: Kartellrechtliche und gesellschaftsrechtliche Konsequenzen des Systems der Legalausnahme fur die Kooperationspraxis der Unternehmen, WuW 2005, s. 376 vd. Ayrica reformun amaci hakkinda aynntili bilgi iqin bkz. Ersoy, s. 6 vd.
(19) Schwintowski, s. 201 vd.; Ducrey, s. 402 vd.; Fleischer, H.: Kartellrechtsverst6Be und Vorstandsrecht, BB 2008, s. 1072. Hatta genel olarak hukuki ihlfilleri 6nlemek amaciyla riziko y6netimi ve buna uygun tedbirleri almak y6neticilerin
6zen yUkUmlUl gUne dahil olan g6revleri arasinda sayilmaktadir. Bkz. Horn, N.: Die Haftung des Vorstands der AG nach § 93 AktG und die Pflichten des Aufsichtsrats, ZIP 1997, s. 1129 vd.; Berg, C.: Korruption in Unternehmen und Risikomanagement nach § 91 Ab. 2 AktG, AG 2007, s. 274 vd.; Biirkle, J.: Corporate Complianca als Standard guter
Unternehmensfiuhrung des Deutschen Corporate Governance Kodex, BB 2007, s. 1797 vd. (20) Liisler, T.: Spannungen zwischen der Effizienz der internen Compliance und
moglichen Reporting-Pflichten des Compliance Officers, WM 2007, s. 679.
C. XXV Sa. 41 YONErM KURULU OYELERININ HUKUKi SORUMLULU6U 377
y6netim kurulu iyelerinin 6zen yiikiimlifiliig nden kaynaklanan, bakasina devredilemeyen ve vazgegilmeyen g6revlerindendir2 1.
AB'deki normatif sistemi getiren usule ili~kin bu onemli degi~iklik Turk rekabet hukukuna henuz yanstilmamitir. Bunda en 6nemli sebep olarak, rekabet hukukunun TUrkiye'de yeni bir alan olmasi sebebiyle ya~anan sorunlar ba~ta gelmektedir. Hem Rekabet Kurulu kararlari hem Kurul kararlarina karpi aqdian iptal davalarinin goriildigij Danitay kararlari dikkate alindiginda rekabet hukukuna ili§kin uygulamanin heniuz yerle~medigi aqiktir. Bu da zorunlu olarak muafiyet sistemini mevcut sistem olarak, yani bildirim ve izin sisteminin, muhafaza edilmesini zorunlu kilmaktadir. Boyle bir durum hem §irket y6neticileri iqin ba~vurulmasi daha kolay bir yol hem de 6nceden tahmin edilemeyecek rizikolarin 6nlenmesi agisindan en uygun q6zUmdlr. Buna ragmen Tuirkiye'de hdla rekabet ihlllerinin gerqekle§mekte oldugu da bir vakiadir. Boyle bir durumda gbrevlerini geregi gibi yerine getirmeyen §irket yOneticilerinin rekabet ihldlieri aisindan §irketler hukuku kapsaminda sorumluluk taimalar da gereklidir. Boyle bir durum, sadece zararin tazminini saglamayacak, ayni zamanda iktisadi hayatin Magna
Charta's12 2 olarak g6sterilen rekabet hukukunun kurallarina riayeti de en ust seviyeye qikaracaktir. Bunlarin dqinda son degi~iklikle getirilen pi~manhik indirimi y6netim kurulu Uyelerinin sorumlulugunun tayininde onemli rol oynayabilir. Zira rekabet hukuku agisindan artlk aktif i~birligi yapma buyuk 6nem ta§imaktadir. Aktif i~birligi konusunda karar verecek olan ise §irket y6netim kuruludur. Yonetim kurulu dyelerinin bu tercihini kullanip kullanmama konusunda karar, rekabet ihiali halinde verilecek para cezasi aqisindan belirleyici olmaktadir. Boyle bir durumda y6netim kurulunca ozen yUkimliliigUnden kaynaklanan "Antitrust Compliance
Programme" olarak adlandirilan kurallara riayet konusunda gerekli
hukuki tedbirlerin ahnip alinmadigi sadece rekabet hukuku aqisindan degil §irketler hukuku agisindan da sorumluluk tayininde belirleyici olacaktir.
2. Ricu MUmkiin mi?
Bir §irkete rekabet hukuku kapsaminda bir rekabet ihili sebebiyle para cezasi verildigi takdirde, bu §irketin kendi ydnetim kurulu uyelerine kar§i bu zarardan dolayi gergekten bir ricu hakki olup olmadigi sorunu ile -eger rucu edilecek olunursa- zararin tespitinin nasil yapilacagi sorunu ortaya qikmaktadir.
(21) Krieger/Sailer, [Schmidt/Lutter (hrsg.)I, Aktiengesetz (AktG), B. I, K6on 2008, § 93, Nr. 6; Ducrey, s. 403;. Fleischer, BB 2008, s. 1072; Bachmann, D.: Compliance - Rechtliche Grundlagen und, Risiken, ST 20-08s. 93.
BATiDER/PINAR
A- $irketin Ricu Hakki
Alman 6gretisinde azinlhkta kalan g6rie g6re, esas itibariyle bir rekabet ihialinde §irketin, 6dedigi para cezasi i9in y6neticilerine ruicu etmemesi gerekir. Bu gbrUije g6re, rekabet ihlili sebebiyle s6z konusu olan para cezasinin rucu yoluyla y6neticilerden alinmasi ve b6ylece §irketlerin bu zarari tazmin etmeleri, asil amaq olan rekabeti ihAlI eden §irketin cezalandirilmasina aykirilik tekil edecektir. Ayrica rekabet ihidllerinde cezanin miktar olarak birbirinden qok farkh olmasi ve §irkete verilen para cezasinin ciroya gore hesaplanmasi b1qtiluliik ilkesinin bir sonucudur. Bu yiuzden ortaya qlkan bu zarar Anonim $irketler Kanununun (AktG) ilgili hukumleri geregince sorumlulugun kapsamina girmemektedir2 3.
Bu gbri ijn ileri sUrducgii gerek~elerin hukuken kabul edilebilir olmadigini belirten ve 6gretide agirlikh olan diger gdrii§e gOre ise, rekabet ihlAli sebebiyle ortaya qikan zarar konusunda rucu edilip edilmeyecegi konusu rekabet hukuku geregince verilmi§ olan cezalarin niteligine bagilanamaz. Diger bir ifade ile rekabet hukukuna gore §irkete ve yoneticilere ayn ayri para cezalarnin verilmi§ olmasi rbcu ili~kisinde §irketler hukuku aqisindan baglayici olamaz. Verilen para cezasina neticede kimin ekonomik bir zarar olarak katlanacagi konusu ne rekabet otoritelerince karara baglanabilir ne de rekabet hukukunca belirlenebilir. Dolaylsiyla rekabet ihiali sebebiyle odenmi§ olan para cezalari malvarligina ilikin bir zarardir ve §irketler hukuku kapsaminda §irketlerin bu zarar iqin ybneticilerine karp ruicu hakkim kullanmasi muimkundijr2 4.
Bizce de ilk gordJdn qiki§ noktasi yanhtir. Yoneticilere rUcu yolu ile gidilmesinin, asd cezalandirilmasi gereken birincil adres olan §irketleri para cezasi yUkUmlulig nden kurtardigini ve bu yizden de para cezalarmin genel onleyici etkisinin zarar gorecegini ileri suirmek2 5 isabetli olmami tir. Oysa yoneticilere ricu edilmesi rekabet dizenlemelerinin etkinligini artiracak bir etki doguracakt:r2 6. Zira sonunda hiq de azimsanamayacak bir para cezasi iqin kendilerine riicu edilmesinin sSz
(23) Dreher, 103 vd.; Horn, s. 1136.
(24) Gldfckner/Miiller-Tautphaeus, s. 345 vd.; SchwintowskilKlue, s. 378;
Buchta, J.: Haftung und Verantwortlichkeit des Vorstands einer Aktiengesellschaft - Eine Bestandsaufnahme, DB 2006, s. 1940 vd.; Zimmermann, WM 2008, s. 437 vd.; Fleischer, BB 2008, s. 1073. Bu g6rtuu desteklemek iqin Alman Federal Mahkemesi (BGH)nin Ozel hukuk alanindaki uygulamalarindan ornekler verilmektedirler. Buna gore, eger sozle~menin tarafi olan kiwi para cezasim gerektiren fiilin gerqekle§mesini engellemekle yuikUmlUyse, para cezasini odeyen ki~inin ytikumluilugiinui ihlAl edene rcu hakki oldugu BGH tarafindan kabul edilmektedir (bkz. Fleischer, BB 2008, s. 1073, dn. 69'da g~sterilen kararlar).
(25) Dreher, s. 106.
(26) GldcknerlMiiller-Tautphaeus, s. 344 vd.
C. XXV Sa. 41 YONEFIM KURULU UYELERININ HUKUKI SORUMLULUGU 379
konusu olmasi bu yoneticileri daha dikkatli davranmaya, gerekli olan tedbirleri almaya g6tiirecektir. Zira y6netim kurulu hem TTK m. 336/b.5 kapsaminda sorumlu olmamak iqin hem de TTK m. 320 geregince ozen yikimliligUnUn kendilerine yUkledigi sorumlulukla hareket etmek iqin Rekabet Kanununa uymak zorundadirlar. Ginumuizde §irketin menfaatlerini korumak, daha dogrusu iktisadi kazanci maksimize etmek amaciyla rekabeti ihlfl etmenin artik 6zen yiikiimliluiti ile bagda§madigi
kabul edilmektedir2 7. Sorumlu ki~ilere *irketin raicu hakkinj tanimakla tizel ki~iligi y6neten ve kararlariyla rekabet ihl.line yol aqabilecek bu gerqek kisiler uzerinde mieyyidelerin caydiricilik etkisi de kendisini g6sterecektir. Hukukta mueyyidenin etkinligi, sadece bir ihlfI oldugunda bu ihl le muieyyidenin uygulanmasl ile degil, mueyyidenin muhatabi olan ki~ilerde daha ihiflden 6nce caydirici etkisini g6stermesi ile gerqekle~ecegi §tiphesizdir. Rekabet hukukunun etkinligi, piyasalardaki rekabet duizeninin bozulmasina sebep olanlarin sadece cezalandirilarak duizenin tekrar kurulmasindan ziyade evleviyetle bu diuzenin bozulmasini 6nine geqilebilmesi ile artacaktir2 8.
Nitekim g6revlerini ydruiturken §irketi zarara ugratan y6neticilere rucu edilmesinin gerektigi Serrmaye Piyasasi Kurumu tarafindan yayinlanan "Kurumsal Yanetim llkeleri"nde de yer almi§tir. Bunun gerekqesi, "B61im IV-Y6netim Kurulu" baligi altinda ilkelerden 6nce yapilan aqiklamada §u §ekilde ifade edilmi~tir2 9: "Gorevlerini gerektigi gibi yerine getirmemeleri nedeni ie §irketi ve dolayisiyla pay sahiplerini zarara ugratan y6netim kurulu uyeleri ve yoneticiler, sebep olduklari zarari §irkete ve pay sahiplerine odemelidirler. Bu yol ile hem §irketin kayiplari engellenebilir, hem de bu ki§ilerin kendilerinden beklendigi ,ekilde sorumlu hareket etmeleri saglanabilir."
B- Zararin Hesaplanmasi
Rekabet ihlS1i sebebiyle idar para cezasina muhatap olan §irketin, y6netim kuruluna ricu ederken dikkate alnacak zararm miktarmin tespiti buyuk 6nem kazanmaktadir. Zarar malvarliginda meydana gelen
(27) Ducrey, s. 403.
(28) lktisatqi baki§ aqisiyla rekabet politikalarindaki yeni yaklailmlarl
degerlendiren Tiirkkan yeni bir yazisinda, turn dUnyada rekabet politikalarinda yeni bir rekabet vizyonu arayiinin soz konusu oldugunu; bu yeni vizyonun proaktif politikalar
yaninda diger boyutu olarak prevantif yani onceden onleyici ve caydirici politikalara agirlik vermek oldugunu ve bunun da sonradan 6nleyici ve dtizeltici politikalardan daha onemli oldugunu vurgulamaktadir. iinkii prevantif politikanin ternel ozelligi ihialleri cezalandirici olmak yerine ihlialin yapilmasini engelleyici ve uyarici olmasidir. Bkz. Tiirkkan, E.: Prevantif Rekabet Politikasi, Rekabet Forumu 2008, S. 42, s. 3.
(29) Sermaye Piyasasi Kurumu tarafindan yayinlanan Kurumsal Yonetim likeleri igin bkz. http:/vww.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=66&fn= 66.pdf (son yararlanma 01.08.2009).
BATIDER/PINAR
azalmadir3 °. Zira zarar, zarara ugrayan §irketin malvarliindaki mevcut
durum ile bu zarara sebep olan davrani§ olmasaydi olacak olan durum arasindaki farktir31.Bu aqidan §irket tarafindan odenen para miktari, ayni zamanda zarari oluturur denilebilir. Ancak burada unutulmamasi gereken bir diger husus ise, rekabet ihiffli sebebiyle irketin sadece zarara ugramadigi bilakis bu ihial sebebiyle ayrica menfaat de elde etmi§ olabilecegidir. Ozel hukuk uygulamalarinda, ortaya qikan zararin tazmininde elde edilen menfaatin zarardan indirilmesi ve b6ylece tazminat miktarlnin hesaplanmasi kabul edilmektedir. Ayrica her ne kadar bir rekabet ihialine sebep olsa da §irket ybneticilerinin, aslinda bu davranllari kendi menfaatleri iqin degil ,irketin iktisadi menfaatleri iqin yapmi olduklari unutulmamalidlr3 2. Zira denkletirme kurumu3 3, Isviqre-Tdrk mevzuatinda hakkinda herhangi bir kural bulunmamasina ragmen, bir genel hukuk ilkesi olarak kabul edilmekte ve uygulanmaktadir3 4. 0 halde zararin hesaplanmasinda, zarara sebep olan davran, la ortaya qikan yararlarin mahsup edilmesi gerekir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir husus, bir organ uyesinin genel olarak yukUmluhgine uygun hareket etmesi ve bunun §irkete bir gelir saglaml olmasinin zarara mahsup edilecek anlamda bir yarar olarak kabul edilmemesidir3 5.
Rekabet ih allerinde, kamu menfaati gerekqesi le zararin indiriminin olmamasi yonunde bir itiraz da s6z konusu olabilmektedir. ABD'de daha 6nceki uygulamalarda rekabeti kasten ihial ettikleri iddiasyla §irket y6neticilerine pay sahipleri tarafindan agilan davalar reddedilmiti. 1-iUnkdi bir rekabet ihialinde §irket tarafindan elde edilen menfaatler ie 6denmesi gereken para cezasinin hesaplanarak madd! zararin ispat edilmesi davaci pay sahipleri agisindan miimkiin degildi. Bu yerle~ik uygulamadan zamanla d6nUlduigii Ye bunun yerine zarari onleme g6rU§UnUn on plana qiktigi g6ruilmektedir3 6. Bunun iqin de elde (30) Zararin kapsamina ili§kin tartqma aqisindan bkz. (7amoglu, E.: Anonim Ortaklik Yonetim Kurulu Uyelerinin Hukuki Sorumlulugu, 2. B., istanbul 2007, s. 154 vd. (3 1) Forstmoser, P.IMeier-Hayoz, A/Nobel, P.: Schweizerisches Aktienrecht, Bern 1996, § 36, Nr. 58; Bockli, P.: Schweizer Aktienrecht, 3. Aufl., ZUrich 2004, § 18, Nr. 360 vd.
(32) GIickner/Miiller-Tautphaeus, s. 346; Fleischer, H.: Aktienrechtliche Legalitdtspflicht und "niitzliche" Pflichtverletzungen von Vorstandsmitgliedern, ZIP 2005, s. 151; Fleischer, BB 2008, s. 1073; Zimmermann, WM 2008, s. 438 vd.
(33) Denkletirme kurumunun kaynagi hakkinda ayrinti bilgi iqin bkz. Kirca, I.: Adi 5irket Ortaginin Ozen Borcu (BK 528), Prof. Dr. Turgut Kalpsiiz'e Armagan, Ankara 2003, s. 210 vd.
(34) Ktrca, Armagan, s. 210 vd.
(35) Forstmoser/Meier-Hayoz/Nobel, § 36, Nr. 64; ayni y6nde bkz. Kirca, Armagan, s. 210.
(36) Fleischer, BB 2008, s. 1073.
C. XXV Sa. 41 YONETIM KURULU UYELERININ HUKUKI SORUMLULUdU 381 edilen menfaatlerin duijirilerek zararin tespit edilebilmesinde ispat kilfeti y6netim kurulu Uyeleri izerine birakilmitjr. Bu amaqla 6ncelikle g6revini ihl ederek ,irkete menfaat sagladigini iddia eden y6netim kurulu Uyesi bu menfaatleri ispat etmek zorundadir. (;inkU bu ki~iler gerekli olan bilgilere kolayca ula~abilecek konumdadirlar. Ikinci olarak menfaatlerin indirimi sadece g6revi ihlal olarak kabul edilen i~ten
(Geschaft) §irketin sagladigi kazanq!a sinirlandirdmah ve bu indirim
mahkemenin takdirine birakilmalidir. Ugfinci olarak menfaat indiriminin taninmasi ihill edilen kanun hikumlerinin amacina veya diger kamusal amaqlara aykirilik te~kil etmemelidir37.
0 halde rekabet ihidllerinden dolayi 6denen para cezalarindan sadece bu ihl5Iler sebebiyle elde edilen yararlarin dUitilerek y6netim kurulu uyelerine rucu edilecek zararin tespit edilmesi, hakkaniyet aqisindan isabetli olacaktir. Ayrica para cezasi itin y6neticilerine ricu etmi, b6yle bir §irket agisindan da elde edilen gelir dii~fileceginden rekabet ihlali sebebiyle kendisinde de herhangi bir menfaat kalmami olacaktir3 8. Boylece soz konusu §irket de rekabet ihlali sebebiyle odUllendirilmemi§ olacaktir3 9. Eger rekabet ihlali sebebiyle elde edilen gelir 6denen para cezasindan qok ise ortada bir zarar olmadigindan yOneticilerin sorumlulugu da s6z konusu olmayacaktir40.
(37) Fleischer, ZIP 2005, s. 148.
(38) Alman Rekabet Sinirlamalarina Kar~i Kanun (GWB) § 34'e g6re, eger ,irketler rekabet ihlfIi sebebiyle odedikieri para cezasindan daha fazIa menfaat elde etmi§lerse, ihllin bittigi tarihten itibaren 5 yil i¢inde Alman Federal Rekabet Kurumu (Bundeskartellamt) aradaki farki hesaplayarak bunu §irketten tahsil edebilecektir. Ayrintili bilgi i9in bkz. Emmerich (ImmengalMestmdcker), § 34, Nr. I vd.
(39) Glockner/Miiller-Tautphaeus, s. 346; Fleischer, BB 2008, s. 1073.
(40) Zimmermann, WM 2008, s. 439; Weber, R. H.: Verantwortlichkeit der Unternehmensorgane for regulatorische Interventionen, in: Verantwortlichkeit im Unternehmensrecht IV, Zurich 2008, s. 140 vd. Bu makalesinde Weber, lsviqre'de bu konuya ilikin herhangi bir karar bulunmadigi gibi bu konuda obretide de aqiklayici bir gortiin bulunmadikini belirtmektedir. Weber'in tespitine g6re, genel hukUtm ilkeleri aqisindan bakildiginda rekabet ihlfili sebebiyle elde edilen menfaatlerih mahsup edilmesi madd! agidan qok da uygun goruilmemekte; dogmatik aqidan ise isvigre OR m. 66'da dizenlenmi, olan sebepsiz zenginleme yasagina g6re, eger sebep olan ki§i hukuka aykiri davranmisa, sebepsiz zenginleen kiinin bu malvarligi dekerini muhafaza edebilecegi kabul edilmektedir. Buradan hareketle Weber, rekabet ihlIlleri ile menfaat elde eden, yani sebepsiz zenginle§en §irketler iqin de benzer bir degerlendirme yapilabilecegini savunmu§tur (s. 141).
BATIDER/PINAR
IV. YONETiM KURULU UYELERINiN SORUMLULUGU 1. Genel Olarak
Yonetim kurulu uyelerinin sorumlugu4 1 i~in dort §artin gerqekle~mesi gerekmektedir. Bunlar; ytukiimliltklere aykirilik
(Pflichtwidrigkeit, kanuna ve esas s6zle~meye aykirihk), zarar, kusur ve
illiyet bagidir4 2. Bu §artlardan zarar §artina yukarida deginildiginden diger §artiardan kusur le kanuna ve esas s6yle~meye aykirilik Uzerinde kisaca durulduktan sonra her iki §arti da dogrudan ilgilendiren y6netim kurulu Oyelerinin ozen yUkutiigii (Sorgfaltpflicht) kavramina rekabet hukuku ile baglantl §ekilde ayrintil olarak deginilecektir. Bu *artlardan 6nce, buyUk oner ta§iyan rekabet ihiAlleri agisindan muteselsil sorumluluk konusuna kisaca deginmek gerekmektedir.
2. Miteselsil Sorumluluk
TTK m. 336'ya gore, y6netim kurulu dyeleri §irket namina yapmi§ oiduklari s6zleme ve i~lemlerden dolayl ahsen sorumlu olmaziar. Ancak madde metninde belirtilen istisnai hallerde munferit pay sahiplerine ve §irket alacakilarna karli mtiteselsilen sorumludurlar4 3. Rekabet hukuku
(41) Sorumlulugun kaynagina ilikin tarti~malar hakkinda bkz. (7amoglu, s. 105 vd.; Akdag Giiney, N.: Anonim irket Yonetim Kurulu lyelerinin Hukuki Sorumlulugu, Istanbul 2008, s. 81 vd.
(42) Ayrintili bilgi iqin bkz. Qamoglu, s. 107 vd.; Akdag Guiney, s. 47 vd. (43) Ayrntilh bilgi iqin bkz. (amoglu, s. 21 vd.; Helvaci, M.: Anonim Ortaklikta YOnetim Kurulu Olyesinin Hukuki Sorumlulugu, 2. B., Istanbul 2001, s. 34 vd.
isviqre 6gretisinde tam teselsul oldugu yoninde ve aksi yonde gorU§ler savunulmu§tur. Ancak Federal Mahkeme ilk gorti§U benimseyerek yonetim kurulu Uyelerinin sorumlulugunda tam teselsul olduguna karar vermitir. ilk kez 1991 yilmdaki degiiklikle isviqre hukukunda farklhla§tirilmi teselsul kabul edilmitir. Ayrintili bilgi iqin bkz. Forstmoser, P.: Die aktienrechtliche Verantwortlichkeit, 2. Aufl., Zurich 2007, s. 132 vd.; Bockli, § 18, No: 479 vd.; Vogt, H-U.: Solidaritat in der aktienrechtlichen Verantwortlichkeit, in: Verantwortlichkeit im Unternehmensrecht IV [Weberlisler (hrsg.)I, Zurich 2008, s. 29 vd.; Turk hukuku aqisindan bkz. Akdag Giiney, s. 199 vd.; Pula i, H: Turk Ticaret Kanunu Tasarisi'na G6re Anonim *irket Yonetim Kurulu Uyelerinin Ozen YukumlUlugu ve Miteselsil Sorumlulugu, BATIDER 2009, C. XXV, S. 1,
s. 43 vd.
Farkhla§tirilmi, teselsul birden qok ki§inin ayni zarar tazminle yukimlu olmalarmin soz konusu olmasi halinde mimkin olur. Boyle bir durumda sorumlulardan her biri, kusuruna ve durumun gereklerine gdre, zarar §ahsen kendisine yikletilebildigi olqide, bu zarardan digerleriyle birlikte muteselsilen sorumlu olur (Tasan m. 557). Yani sorumluluk davasinda tazminat istenen yOnetim kurulu uyelerinden her biri sadece birbirlerine ruicu ederken, yani iq ilikide degil; dlh ilikide, tazminat isteyene kar§i da kendisi aqisindan tazminatin tenkisi amaciyla kusurunun azligini veya durumun gereklerini ileri stirme imkanina sahiptir. Ayrintili bilgi iqin bkz. Vogt [Weber/Isler (hrsg.)l, s. 25 vd. ve aym sayfa dn. 8'de Federal Mahkemenin 2002 ymlina ait anilan karari; ayrica ayni konuya ili§kin yeni bir karar i in de bkz. isviqre Federal jYd 2009
C. XXV Sa. 41 YONEF1M KURULU UYELERININ HUKUKI SORUMLULUGU 383
aqisindan da bUyiik 6nem taiyan ve y6netim kurulu Uyelerinin
sorumluluk sebebi olarak dogrudan g6sterilebilecek hiukum TTK m.
336/b.5'dir. Ancak y6netim kurulu iyelerinin muteselsil
sorumlulugunun istisnasi bu bend iqin 6ng6rtilmUtiir. TTK m. 336/2'ye
gore, be, numarah bentte yazili vazifelerden birisi 319. madde geregince
y6netim kurulu uyelerinden birine birakilmisa, sorumluluk sadece ilgili uyeye yukletileceginden artik o ilemden dolayi muteselsil sorumluluk s6z konusu olmaz. 0 halde miiteselsil sorumlulugun kalkmasi iqin 6ncelikle y6netim kurulu uiyelerinden birine devredilen gdrevin, niteligi geregi, kanuna veya esas sOzle~meye gore devrinin muimkun olmasl gerekir.
Hangi g6revlerin devredilemeyecegine iliin somut bir duzenleme Turk Ticaret Kanunu Tasarisi (Tasari) m. 375'te44 ddzenlenmi~tir4 5. Bu g6revier arasinda ozellikle yonetim kurulunun gozetim yikjUmluilugune
Mahkemesinin 12.02.2007 tarih ve 4C.358/2005 sayili karari, http://www.bger.ch/index/juridiction/urisdiction-inherittemplate/j urisdictionrecht/ jurisdiction-recht-leitentscheide1954-direct.htm (son yararlanma 24.06.2008).
(44) Madde 375 - (1) Yonetim kurulunun devredilemez ve vazgeqilemez gorev ve
yetkileri §unlardir:
a) *irketin Ust duizeyde yonetimi ve bunlarla ilgili talimatlarin verilmesi. b) *irket yonetim te~kilitinin belirlenmesi.
c) Muhasebe, finans denetimi ve ,irketin yOnetiminin gerektirdigi Olqiude, finansal pl.nlama iqin gerekli duzenin kurulmasi.
d) Mudurlerin ve aym i~leve sahip ki~iler ile imza yetkisini haiz bulunanlarin atanmalari ve gorevden ainmalari.
e) YOnetimle gorevli kimilerin, 0zellikle kanunlara, esas sozlemeye, iq
yOnetmeliklere ve yOnetim kurulunun yazdil talimatlarina uygun hareket edip etmediklerinin Ust gozetimi.
f) Pay, yOnetim kurulu karar ve genel kurul toplanti ve mizakere defterlerinin tutulmasi, yillik faaliyet raporunun ve kurumsal yonetim aqiklamasinin duzenlenmesi ve
genel kurula sunulmasi, gene] kurul toplantilarinin hazirlanmasi ve genel kurul kararlarinin yUrUtumesi.
g) Borca batiklik durumunun varikinda mahkemeye bildirimde bulunulmasi. (45) Devredilemeyen gorevler kapsaminda olan goreviere (m. 716a) ilikin olarak hazirlik a~amasi, alinan kararlarin uygulanmasi veya ilerin gozetimi konulan
iqin yonetim kurulu kendi arasindan suirekli komiteler veya ad hoc qal~ma gruplari
oluturabilir. Ozellikle kitik ve orta 0lqekli ,irketler bu ii bir yonetim kuruluna birakabilirler. Burada gorevin yerine getirilmesinde sadece hazirlik ileri komitelere birakilmakta olup asd karar yetkisi yanetim kurulunun kendisindedir. Yani bu durumlarda delegasyon sOz konusu olmamaktadir (Bockli, § 13, Nr. 405 vd.). Boyle durumlarda, yani devredilemeyen gorevler alaninda yonetim kurulu Uyelerinin yiikiimltiltklerini aykiri davrandiklari durumlarda sorumluluk aqisindan ilerin gortlmesi bir murahhas Uyeye veya
tiuincti bir ki~iye birakildi i gerekqesiyle farklilatirilma mUinkun olmayacaktir. IQdnkui
devredilemeyen gorevler bitin yonetim kurulu Uyeleri iqin olup yonetim kurulu Uyelerinin murahhas uye olup olmamasinin hiqbir onemi bulunmamaktadir {Vogt, IWeber/Isler (hrsg.)I, s. 29 vd.}.
BATIDER/PINAR
ili~kin olan (e) bendi huikmi rekabet hukuku aqisindan biyuk oneme sahiptir. Aqikqa duizenlenmemesine ragmen TTK aqisindan da y6netim kurulunun g6zetim yUkUmluiiU~ oldugu kabul edilmektedir. Yonetim g6revinin kismen veya tamamen murahhaslara birakilmasi hali nde, bunlarln seqiminde, talimat verilmesinde ve ahmalarnin g6zetiminde 6zen yUkUmlUltgU ihi l edildigi takdirde y6netim kurulunun muiteselsil olarak sorumlu oldugu kabul edilmektedir4 6.
3. Kusurlu Sorumluluk
Yonetim kurulu uyelerinin sorumlulugu kusur sorumiulugudur. Bundan dolayi, yonetim kurulu uyesinin sorumlu tutulabilmesi iqin kusurlu (kast veya ihmale dayanan) bir hareketin kendisine atfedilebilmesi gerekir. TTK'nin 338. maddesi bir kusur karinesi koymaktadir, yani ortakliga verilen zararlarin yonetim kurulu uyelerinin kusurlu davranilarinin sonucunda meydana geldigi asildir. Bu durumda yonetim kurulu iUyeleri kusursuz olduklarinm ispat etmedikqe kusurlu sayilhrlar4 7.
Kusursuzlugun ispati genel hikimlere tdbidir. TTK m. 338 bu konuda bazi 61ler vermektedir. Maddeye gore, yanetim kurulunun bir kararna konu te~kil eden hususlardan dogan kusur karinesinin qurtituilebilmesi iqin y6netim kurulu uyesi karara olumsuz oy vermeli, bunu tutanaga geqirtmeli ve ayrica durumdan denetqileri yazili olarak haberdar etmelidir4 8. Meru mazereti nedeniyle toplantya katilmami§ olan iye, yOnetim kurulu uyelerinin sorumlulugunu doguran karan engellemek iqin elinden geleni yapmi§ olmak kaydiyla sorumlu tutulamaz. Toplantida qekimser oy kullanmak ve sessiz kalmak tek baina sorumluluktan kurtarmayacaktr 4 9. Toplantiya katilmami veya katillp da qekimser ve sessiz kalmj, uye bakimindan, eger katilip veya qekimser kalmayip karara kari qikmiq ve karara red oyu vermi, olsa bile bu karar yine alinacak idiyse, artik sorumluluk da soz konusu olmayacaktir. 0iunki boyle bir durumda kararin alinmasina katilmayan ki§iyle bu karardan dogan zarar arasinda bir illiyet bagi bulunmamaktadir5 °. TTK m. 338'deki esaslar sinirlayici degildir; y6netim kurulu uyesi
(46) 7amoglu, s. 23, 185 vd.
(47) Bu konudaki tartmalar iqin bkz. (amoglu, s. 13 vd.; Helvact, s. 37 vd.; Pulaqh, BATIDER 2009, s. 37.
(48) (amnoglu, E. (Poroy, R.iTekinalp, 0.): Ortakliklar ve Kooperatif Hukuku, 10. B., Istanbul 2005, s. 335 vd.; Oamolu, s. 18 vd.; Akda§ Giiney, s. 78.
(49) Ayrint bilgi ve lsviqre kaynakh tartimalar iqin bkz. Akdag GUney, s. 76 vd.
(50) Fostmoser, Nr. 312, 314; ayrintil bilgi iqin bkz. Kissling, M.: Der Mehrfachverwaltungsrat, ZUrich 2006, s. 186 vd., 188 vd.
C. XXV Sa. 4] YONETIM KURULU UYELERiNN HUKUKi SORUMLULU6U 385
kusursuzlugunu ba§ka surette ispat imkanma da sahiptir5 1. Nitekim Yargitay bir kararinda, belirli bir fiyattan satmi oldugu yaglarin ayipll oldugunun saptanmasi Uzerine, yasal ayip ihban sUreleri geqmi§ olmasina ragmen fatura fiyatindan deger eksikligi oraninda indirim yapan murahhas uyenin bu davranl~il dirustlik kurallarlna uygun bulmu§ ve kusurlu olarak nitelememi~tir52.
YOnetim kurulu Uyelerinin sorumlulugu agisindan Tasari m. 369/3'te. ispat yukiinui tersine geviren bir hikum bulunmaktaydi. Buna gore, "Uyelerin ve yneticilerin, gdrevlerini yerine getirirken, bu madde
anlaminda dzenle hareket ettikleri karinedir". Ancak Adalet
Komisyonu'nda Tasari m. 369/3'te 6ngOruImdi olan karine, m. 553 ile qeliki yaratabilecegi ve Ozellikle bazi hallerde ispat yUkinUn yer degi~tirebilecegi endi§esiyle isabetli olarak metinden qikarIImitIr5 3. Tasarl m. 553/2'de sadece gOrev ve yetkileri devralan ki~ilerin segiminde yonetim kurulu Uyelerinin gerekli ozeni gosterdikleri karine olarak kabul edilmektedir. Buna gore, kanundan veya esas sOzle~meden dogan bir gorevi veya yetkiyi, kanuna dayanarak, bakasina devreden organlar veya ki~iler, bu gorev ve yetkileri devralan ki~ilerin segiminde makul derecede ozen gostermediklerinin ispat edilmesi hali harig, bu ki§ilerin fiil ve kararlarindan sorumlu olmazlar5 4.
4. Yikimliuliklere Aykirflik (Kanuna ve Esas SdzIe~meye Aykirlik)
TTK m. 336/b.5'te bir genel sorumluluk sebebi koyulmu~tur. Buna gore, gerek kanunun gerekse sOzlemenin kendilerine yukledigi sair gorevIeri yerine getirmeyen kusurlu yOnetim kurulu uyeleri ,irketin bu nedenle ugradigi zarari tazminle yUkUmludUrler. Yonetim kurulu
iyelerine kanun tarafindan yiklenen gorevier arasinda 6zellikle geni§ kapsamli birer yiukuim olan 6zen ve sadakat borqlari onemli bir yer igal eder. Yani, ozen ve sadakat borqlarinin ihlli halinde de yOnetim kurulu uyeleri TTK m. 336/b.5 geregince sorumludurlar55.
(51) (7amoglu (Poroy/Tekinalp), s. 335; amoglu, s. 18 vd.
(52) 11. HD, 23.05.1986, E. 1986/2998, K. 1986/3161, bkz. (amoglu (Poroy/Tekinalp), s. 336.
(53) Yeni qikan kitabinda Tasarmin Adalet Komisyonunda kabul edilen son §eklini dikkate aldligim vurgulamasina ragmen (s. 6, dn. 10) Akdag Giiney, bu hilkum
hakkinda her ne kadar hakh ele~tiriler getirmi§ olsa bile bu fzkraya ili~kin olarak Alt Komisyonca yapilan degi~iklik teklifinin Adalet Komisyonu tarafindan kabul edilerek fikranin Tasaridan qikarildigim maalesef g6zden kagirmi§tir. Kar,. Akda, Giiney, s. 75.
(54) Tasarida kusur sorumlulugunun duzenlenii ve sorumlu kiiler hakkinda ayrintili bilgi iqin bkz. Pula~lh, BATIDER 2009, s. 33 vd.; Pulah, H: TUrk Ticaret Kanunu Tasarisina Gore Anonim *irketlerde Yoneticilerin Hukuki Sorumlulugu, Prof. Dr. All Naim inan'a Armagan, Ankara 2009, s. 581 vd.
BATIDER/PINAR
TTK m. 336/b.5'te kanunun ve esas s6zlemenin yukledigi g6revierin yapilmamasi sorumluluk sebebi olarak g6sterilmekle beraber, g6revlerin eksik, hatah ve geq yapilmasinin da sorumluluk kapsaminda oldugu kabul edilmektedir. Kisaca, kanun veya esas sozle~menin yUkledigi gorevlerin tam olarak ifa edilmedigi bituin hailer sorumlulugu gerektirir5 6.
Kurucularin, yonetim kurulu Uyelerinin, y6neticilerin ve tasfiye memurlarnin sorumlulugunu duizenleyen Tasan m. 553'te ayni yonde bir duizenleme mevcuttur5 7. Bu maddenin 1. fikrasina g6re, kurucular, yonetim kurulu iuyeleri, y6neticiler ve tasfiye memurlari, kanundan ve esas s6zle~meden dogan yUkuimlildklerini, kusurlanyla ihial ettikleri takdirde, hem §irkete hem paysahiplerine hem de §irket alacaklilarina kar i verdikleri zarardan sorumludurlar5 8.
Alman bgretisinde de h.kim gorfi§, §irketi y6neten kiilerinin hukuka uyma ytikiimliiigintin (Legalitdtpflicht) 6ncelikli oldugu ve §irketin yararina bile olsa (nitzliche Pflichtverletzung) bu yUkUmltilUgUn ihial edilmemesi gerektigi yonUndedir5 9. Hukuka uyma yUkUmliligii
(56) Ayrintil bilgi iqin bkz. (amolu, s. 63 vd.; Helvact, s. 67 vd. TUrk 6gretisinde Kirca, y6netim kurulunun kararlarinda ikili bir ayirima gitmektedir. ilk olarak sadece kanun veya ana sbzle§menin verdigi ve takdir yetkisinin olmadigi kararlar gelmektedir ki, bu durumlarda Kirca uiyelerin faaliyetinin zihni bir qaba harcanmadigindan gerqek anlamda bir karar olarak da gormemektedir. ikinci tur kararlar ise y6netim kurulunun takdir yetkisine dayanarak verdigi kararlardir. Yanetim kurulu Uyelerinin sorumluluguna ili§kin tartimalarm da, esas itibariyle, bu ikinci tWr kararlardan dolayl guindeme geldigi belirtilmi.tir. Bkz. Kirca, i.: Anonim *irket Y6netim Kurulu Kararlarinda Takdir Yetkisi - Ozen Borcu, BATIDER 2004, C. XII, S. 3, s. 86 vd.
(57) Pulaffh, BATIDER 2009, s. 37.
(58) Gerekqe'de, bu maddenin mehazi olan isviqre OR m. 734 kullandan
"ytktmlifliklerin ihiali - Verletzung ihrer Pflichten" yerine, mevcut TTK'da da kullanilan "kanundan ve esas sbzle~meden dogan ytikUmlerin" ihIAli denilerek, sorumlulugu doguran sebeplerin somutiatrildigi belirtilmi~tir. Bunun yaninda eit i~lem, sermayenin
korunmasi gibi ilkelerin kanunda aqikqa yer alm,§ olmasi, g6rev ve yetkilerin 374 ila
378'inci maddelerde belirginleqmi§ bulunmasi ve diger ilgili htkumlerin kesin yijkumler
ongormesi ve nihayet 6zen ve baghlik yUkUmlerinin, §irketler topluluguna ili~kin 6zel dozenlemeler dahil duraksamalara olanak tanimayan nitelikte ortaya konulmu§ olmasmm somutla~tirmanin olasi sakincalarini ortadan kaldirildigi ifade edilmi~tir.
(59) Bu duruma en iyi bir 6rnek olarak ABD'den bir olay verilmektedir. 1994 yflinda paket hizmeti veren New York'daki bir §irket, paketleri dagitan §ofbrlerine §ehir iqindeki park ve durma yasagi kurallarina uymamalarnmi bildirir. Bu ihlaller sebebi ile de §irket, bir yjI iqinde 1,5 milyon $ para cezasi 6demek zorunda kahr. Bunun Uzerine pay sahibi tarafindan y6neticiler aleyhine aqilan tazminat davasi hakh bulunur ve §irket yoneticileri bu para cezasini §irket kasasma odemek zorunda kalirlar. Fleischer, ZIP 2005, s. 149 vd.; Lutter, M.: Die Business Judgment Rule und iure praktische Anwendung, ZIP 2007, s. 843 vd.; KriegerlSailer, [Schmidt/Lutter (hrsg.)], AktG, § 93, Nr. 12.
C. XXV Sa. 41 YONErIM KURULU UYELERINN HUKUKi SORUMLULUGU 387
kendi iqinde ikiye ayrilmaktadir. Birincisi iqeriden kaynaklanan yukumliuluikler (interne Pflichtenbindung) yani Anonim $irketler Kanunu, §irket esas s6zle~mesi ve diger iq dazenlemelerin yiukledigi yUkUmlilukler; ikincisi ise Anonim $irketler Kanunu diindaki diger hukuki duzenlemelerin getirdigi yUkurmlulijklerdir (externe Pflichtenbindung). YOneticilerin §irket igin risk ve §anslari
degerlendirerek kendi ba~larina serbest hareket edebilme alam olarak hukuka uyma ilkesine (Legalititsprinzip) iiq istisna gosterilmektedir. Birincisi, aqik olmayan ve tartiqmah, yani §Upheli hukuki durumlar; ikincisi, sbzle~menin ihl1l edilebilmesi ve iqiincisi ise hukuka uygunluk gerekqelerinin olmasidir6 °.
TTK m. 336/b.5'te yeralan kanun kavrami da salt Tijrk Ticaret Kanununa indirgenemez. Diger yandan bu kavrama, yuruirlijkteki butin kanunlar ve diger ilgili hikumler olmak uzere Turkiye Cumhuriyeti mevzuatim kapsayacak §ekilde qok geni§ bir anlam da yiklenebilmektedir61. Turk hukukunda bu alam daraltmak iqin bgretide, ,ok genel ifade ile, gerek Turk Ticaret Kanununda gerek ba~ka kanunlarda duzenlenen ve yOnetim kurulu Uyelerinin sorumlulugunu gerektiren bitijn hallerin TTK m. 336/b.5 anlaminda kusurlu sorumluluk esasina, sorumluluk davalari ve sistemi olarak da TTK m. 336-341'e tabi oldugunun kabul edilmesi gerektigi belirtilmi~tir6 2.
Oysa burada sorumlulukta her kanun ihlli mi yoksa ihlal edilen hukUmlerin amacina gore mi bir sinirlama yapilmasi gerektigi tarti~ldabilir. Bu hijkmUn amacmnin §irketin menfaatini korumak oldugu aqiktir. 0 halde §irket menfaatinin korumasina hizmet etmeyen hikimleri bu kapsam dqinda birakarak dikkate almamak daha dogru olur. Burada ortaklik menfaatlerini ilgilendiren hukuki dizenlemelerin tamamini dikkate almak gerekmektedir. Kanuna aykirilik, eger ihlal edilen bu hikim veya htikUmler onemli nitelikteki genel menfaatleri koruyorsa,
(60) Ayrintl bilgi iqin bkz. Fleischer, ZIP 2005, s. 149 vd.; Lutter, ZIP 2007, s. 843; Krieger/Sailer, [Schmidt/Lutter (hrsg.)], AktG, § 93, Nr. 6 vd.
(61) Ornegin Sermaye Piyasasi Kurumu tarafindan yayinlanan "Kurumsal Ybnetim ilkeleri"nin kapsaminda da y6netim kurulunun mevzuata uygun olarak gorevini yerine getirmesi ilke olarak vurgulanmi$tr. "B61iim IV-Yonetim Kurulu" ba§1hgi altnda yer alan bu ilkeler §unlardir:
"1. Yonetim Kurulunun Temel Fonksiyonlart
1.4. Ydnetim kurulu, irket faaliyetlerinin mevzuata, esas sizlqemeye, if diizenlemelere ve olupturulan politikalara uygunluunu gozetir.
2. Ydnetim Kurulunun Faaliyet Esaslari ile Gorev ve Sorumluluklari
2.5. Yonetim kurulu Uyeleri mevzuat, esas s6zlevme ve genel kurulun kendilerine yiikledigi gorevieri kasten veya ihmalen yerine getirmemeleri halinde muteselsilen sorumlu olur."
BATiDER/PINAR
sorumlulugu da ortaya qikarir6 3. Burada 6zel hukuk ve ekonomi hukuku
alaninda ozellikle muhasebe hukuku, rekabet hukuku ve haksiz rekabet hukuku alanindaki huikUmler ilk akla gelenlerdir. Bunun yaninda 9evre hukuku, i§ ve sosyal guvenlik hukuku, vergi hukuku ile idare hukuku alanindaki ilgili dizenlemeleri de dikkate almak arttir. Ayrica ceza hukuku alaninda, 6zellikle rtivet, kara para aklama, kaqakqilik gibi konulardaki kanunlara y6netim kurulunun aykiri davranmamasi arttir6 4,6 5. I te Rekabet Kanunu da bu kapsamda olup bu Kanun
(63) GlOcknerlMiiller-Tautphaeus, s. 345.
(64) Fleischer, ZIP 2005, s. 144 vd.; Lutter, ZIP 2007, s. 843; Krieger/Sailer, [Schmidt/Lutter (hrsg.)], AktG, § 93, Nr. 6 vd. Alman Federal Temyiz Mahkemesi olan BGH 1994 yilmda verdigi bir kararda, 6zellikle rtiivetle i§ yapilan resmi ihalelerin oldugu yabanci ulkelerde Alman §irketlerinin de rtpvetle ihaleler alabilecegini, aksi takdirde rakipleriyle rekabet edemeyecegini vurgulayarak verilen rti~vet parasi sebebiyle sorumlu tutulmalan iqin §irket temsilcilerinin gorevlerini ihlial ettikleri y6niindeki suqlamayi kabul etmemi§ti. Yabancj ulkelerdeki piyasada rUpvetin bir sosyal duzen parqasi olarak uygulama bulmasi §artiyla Alman 6gretisinin bUyuk qogunlugu da bu karan desteklemi~ti. 17.12.1997 tarihinde Uluslararasi Ticari !§lemlerde Yabanci Kamu G6revlilerine Rtilvet Verilmesinin Onlenmesi OECD-Sbzle~mesi (OECD-UObereinkommen uber die Bekampfung der Bestechung auslandischer Amtstrager im internationalen Geschaftsverkehr) ile yeni bir d6nem balamitir. Alman hukukunda da bu Sozle§meye uygun olarak yeni duzenlemeler yapilmi§tir. Artik yurt di~mda da verilen rutvetler ilin bile Alman Ceza Kanununda cezai mueyyideler 6ngoruilmektedir. (Fleischer, ZIP 2005, s. 145). AB de ekonomik suqlarla mucadeleyi en onemli oncelikleri arasma aldigim duyurmaktadir Bu konuda AB'de yapi-lan qai~malar iqin bkz. http://ec.europa.eu/ justice-home/fsj/crime/economic/fsj-crime-economic-de.htm (son yararlanma 01.08.2009). 5irketleri bilgilendirmek amaciyla Alman Ekonomi ve Teknoloji Bakanligi da bu konuda aqiklayici bilgileri kendi web sitesinde duyurmaktadir, bkz. http://www.bmwi.de/BMWi/Navigation/Aussenwirt-schaft/Aussenwirtschaftsfoerderung/ nationale-kontaktstelle,did=241818.html (son yararlanma 01.08.2009).
TUrkiye'de de hazirlanan benzer y6nde bir kanun taslagi qali§masi TBMM tarafindan 26.06.2009 tarihinde kabul edilmi§tir (RG, 08.07.2009, S. 27283). Yeni degi~iklikle 30.03.2005 tarihli ve 5326 sayili Kabahatler Kanununa eklenen ve "Tuzel ki§ilerin sorumlulugu" ba§Iigmi ta§iyan 43/A maddesinde sayilan suqlara hem suqu i§leyen ki~iye hem sugun tizel ki§i yararma olarak illenmesi halinde, ayrica bu ttizel ki~iye, onbin Turk Lirasindan birmilyon Turk Lirasma kadar idarl para cezasi verilmesi dizenlenmi~tir.
Nitekim uluslararasi ihalelerde ruvet vermeyi dunya qapinda §irket politikasi haline getirdigi iddia edilen Siemens, hakkindaki soru§turma dosyalarmin kapatilmasi iqin ABD'de 800 milyon dolar, Almanya'da 395 milyon Euro odemeyi kabul etmi~tir. Haber iqin bkz. Star Gazetesi 15.12.2008. Bu iddialar ile ilgili olarak en az 10 ulkede ruvet ara~tirmalari yapilirken Turkiye'de bu konuda hentiz herhangi bir araltirma yapilmadigi hakkinda bkz. Miinir, M.: Siemens RUivet 1hbarlarnmi Ara~tirmayan Tek
llke, Milliyet 20.12.2008.
(65) ABD hukukunda ise qok eskiden beri §irket y6neticilerinin hukuka uygun davranmalan gerektigi kabul edilmektedir. Buna ili§kin 1909 yilinda New York'da verilen bir kararda, Niagara ;elalesi yaninda bir i§letmesi olan kiiqUk bir sermaye §irketi, [Yil 2009
C. XXV Sa. 41 YONETIM KURULU UYELERININ HUKUKi SORUMLULUGU 389
hukumlerinin ihlili halinde de §irkete verilen para cezasindan esas itibariyle y6netim kurulu Uiyelerinin sorumluluguna gitmek mdmkundir66.Ozellikle hardcore kartel olarak adlandirilan agir rekabet ihlllerinde, ornegin en az iki rakip te.ebbUfisn katildigi ve fiyat anla.malari, pazar payla§imi, miktar kisitlamasi gibi sinirlamalara y6nelik yatay rekabet ihldlerinde y6netim kurulu iyelerinin bizzat bu anla~malara katildiklari ya da y6netim kurulunun talimati He boyle bir anlamanin ortaya qiktigi g6ruilmektedir. Boyle bir durumda, yani rekabeti ihlal eden hardcore kartellerde artik ek olarak rekabeti ihial kastinin aranmasina da gerek kalmamakta ve y6netim kurulu uyelerinin sorumluluguna gidilmesi gerekmektedir. Ancak kari§ik bir iktisadi analizi gerektiren hadise olarak bazi dikey anla§malar ve bazi hakim durumun kotUye kullanilmasi hallerinde kusurlu olanin tespit edilmesi somut olayin 6zelligine gore bazen g09 olabilmektedir. ( tUnkti burada y6netim kurulu pazar gUnleri yasak olmasina ragmen illetmesini aqik tutmasi ve bu durumu §ikayet eden ki~iye §irket y6neticisinin, susmasi kar§iligi 80 $ vermesi uzerine pay sahibi tarafindan agilan davayi hakh g6ren mahkeme §irketin y6neticiye rocu ederek bu paranin §irkete tekrar odenmesine karar vermi§tir. 1947 yilinda da mahkeme, kanuna ve ahlka aykirl davranilari ayni zamanda organlarin ozen ydkUrnltiltinUnJn ihl.li olarak degerlendirmi§tir. Daha sonraki kararlarda da bu qizgi devam ettirilmi~tir. !spat kilfetinin kine dtttgu tarti§malari ve buna ili~kin yukarida anlatilan q6ziimler (bkz. 111/2/B) diinda ozellikle 80'1i yillarda Corporate Governance ilkeleri tarti§malarinda iki ayn teori ortaya atjlmi§tir. Bunlardan birincisi "Law-as-Price" teorisidir. Bu teori, y6netim kurulu Uyelerinin kanunlarla bagh olmasina kar§lidir. Ceza hukukuna ait olanlar hariq olmak uzere kanuni mueyyideler, hukuku ihlfl etmenin bir fiyati olarak gorulmektedir. Bu teori farkh y6nlerden ogretide ele§tirilmi~tir. Oncelikle yasaklarin mueyyidesinin yasak olmayanlarin fiyati olarak g6ru1mesinin yanh oldugu vurgulanmi§tir. Ayrica kanun koyucu, kanun ihiAlleri iqin bir tarife kesinlikle koymamitir, bilakis belli davranilari 6nlemek istemi§tir. Ayrica genel kabul g6ren sbzle~me ihIalindeki elde edilebilen yarar lie ortaya qikan zarar karlilaltjrmasi yapilarak etkinlik tartqmasi ile kanun ihNallerine g6tUrecek yarar-zarar Uzerinden etkinlik hesabj birbirinden farklidir. BUtn bu itiraziar nihayetinde "Law-as-Limit" teorisi tanimlanmqtr. Bu teorinin en temel ilkesi, kanun ihiallerinin yarar zarar agisindan degerlendirmeyi tamamiyla reddetmesidir. Kanun koyucu belli bir davrani§i hukuka aykiri olarak nitelendirdigi takdirde, artik yarar-zarar degerlendirilmesi yapilmamalidir. Boyle bir durumda diger vatanda§lar gibi sermaye §irketleri de hukuka uygun davranmalidir. Ancak bazi istisnalar da kabul edilmektedir. Ozellikle yetkili kurumlar tarafindan uzun suredir uygulanmayan kurallarin; geyerliliki veya yorumlanmasi tartimah olan hikimlerin ihlIAli §irketin yetkili organinin hukuka uyma yUkUmlulugUnin (Legalitatspflicht) ihAli olarak degerlendirilmemektedir. Ornegin pazar gUnleri sati§ yasaginin uzun suredir uygulama alani bulmadigi, bu yUzden diger iletmelerin aqik oldugu bir yerde bu yasaga uymayarak satq yapan §irket yoneticilerinin yUkUmlliklerini ihlal etmi§ olduklan kabul edilmemektedir. Buna karlin, qok az da olsa rUtvet verilmesi veya bir nakliye §irketinin y6neticilerinin, §oforlerine trafik hiz kurallarina uymamalari y6nuinde talimat vermesi, daha hizlh tacima saglayarak rakiplerine nazaran avantaj saglamri olsalar bile, hukuka uyma yUkUmllugUnU ihlAl etmektedir. Ayrintili bilgi iqin bkz. Fleischer, ZIP 2005, s. 146 vd.
