Maki ve Pseudomaki vejetasyonlarına ait bazı odunsu taksonların ekolojik odun anatomisi

(1)

T.C.

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MAKİ VE PSEUDOMAKİ VEJETASYONLARINA AİT BAZI

ODUNSU TAKSONLARIN EKOLOJİK ODUN ANATOMİSİ

ESRA BALTACI GÜRLER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN

DR. ÖĞR. ÜYESİ TURGAY BİRTÜRK

(2)

T.C.

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MAKİ VE PSEUDOMAKİ VEJETASYONLARINA AİT BAZI

ODUNSU TAKSONLARIN EKOLOJİK ODUN ANATOMİSİ

Esra BALTACI GÜRLER tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda

YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Turgay BİRTÜRK Düzce Üniversitesi Jüri Üyeleri Dr. Öğr. Üyesi Turgay BİRTÜRK Düzce Üniversitesi _____________________ Dr. Öğr. Üyesi Kamile TIRAK HIZAL

Düzce Üniversitesi _____________________

Doç. Dr. Üyesi Nurgül KARLIOĞLU KILIÇ

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa ___________________

(3)

BEYAN

Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.

14 Temmuz 2020

(4)

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans öğrenimimde ve bu tezin hazırlanmasında gösterdiği her türlü destek ve yardımdan dolayı çok değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Turgay BİRTÜRK’e en içten dileklerimle teşekkür ederim.

Elde edilen verilerin İstatistiksel analizinde ve değerlendirilmesinde yardımlarını gördüğüm Sayın Doç. Dr. Tarık GEDİK’e çok teşekkür ederim.

Bu çalışma boyunca yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen sevgili aileme, Kozan Orman İşletme Şefliği personeline ve çalışmalarım boyunca desteğini esirgemeyen Orman Müh. Feyzanur GÜLHAN’a, Dr. Öğr. Üyesi Nihan KOÇER’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

(5)

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

ŞEKİL LİSTESİ ... vii

ÇİZELGE LİSTESİ ... ix

HARİTA LİSTESİ ... x

KISALTMALAR ... xi

ÖZET ... xii

ABSTRACT ... xiii

1. GİRİŞ ... 1

2. GENEL KISIMLAR... 3

2.1.TÜRKİYE’DEVEDÜNYADAKİEKOLOJİKODUNANATOMİSİ ÇALIŞMALARI ... 3

2.2.TÜRKİYE’NİNVEJETASYONU ... 6

2.3.ÇALIŞILANTÜRLERİNMORFOLOJİKÖZELLİKLERİVEYAYILIŞI . 8 2.3.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı ... 8

2.3.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı ... 8

2.3.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı ... 8

2.3.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı ... 9

2.3.5. Rhus cariaria L. (Derici Sumağı) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı ... 9

2.3.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı... 9

2.3.7. Phillyrea latifolia L. (Geniş Yapraklı Akçakesme) Morfolojik Özelikleri ve Yayılışı ... 10

3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 11

3.1.ARAŞTIRMAALANININÖZELLİKLERİ ... 11

3.1.1. Coğrafi Konum ve Topografik Özellikleri ... 11

3.1.2. İklim ... 12

3.1.3. Anakaya ve Toprak ... 14

3.2.YAPILANÇALIŞMALAR ... 15

3.2.1. Örneklerin Alınması ... 15

3.2.2. Laboratuvarda Kullanılan Yöntemler ... 15

3.2.2.1. İncelemeler İçin Kesitlerin Alınması ...15

3.2.2.2. Odun Elamanlarının Serbest Hale Getirilmesi ...16

3.2.2.3. Örneklerin Ölçümü ve İstatistik Yöntem ...17

4. BULGULAR ... 19

4.1.TAKSONLARINODUNANATOMİSİÖZELLİKLERİ ... 19

4.1.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) Odunun Anatomik Özellikleri ... 19

4.1.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) Odunun Anatomik Özellikleri ... 22

4.1.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) Odunun Anatomik Özellikleri ... 24

4.1.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Odunun Anatomik Özellikleri ... 26

(6)

4.1.5. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Odunun Anatomik

Özellikleri ... 29

4.1.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) Odunun Anatomik Özellikleri... 31

4.1.7. Phillyrea latifolia L. (Akçakesme) Odunun Anatomik Özellikleri ... 34

4.2.İSTATİSTİKSONUÇLARI ... 38

5. TARTIŞMA VE SONUÇ ... 46

6. KAYNAKLAR ... 51

(7)

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa No Şekil 3.1. Adana ve Kocaeli illerinin 1981-2018 yılları arası yıllık yağış dağılımı. ... 14 Şekil 3.2. Adana ve Kocaeli illerinin 1981-2018 yılları arası yıllık sıcaklık dağılımı. .. 14 Şekil 3.3. Odun elemanlarının maserasyon işlemi ile serbest hale getirilmesi. ... 17 Şekil 4.1. Laurus nobilis L. Odunu a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış ve

radyal yönde grup yapmış traheler b) EK, Yıllık halka sınırında radyal yönde yassı ve kalın çeperli lifler ve paratraheal odun paranşimi. ... 20 Şekil 4.2. Laurus nobilis L. Özışını a) RK, Doku yapısındaki yağ hücreleri b) RK,

Hücre yapısındaki kristaller... 21 Şekil 4.3. Laurus nobilis L. a) RK Trahe hücresinde basit perforasyon tablası b) RK,

Merdiven şeklinde perforasyon tablası ve trahe çeperinde almaçlı kenarlı geçitler. ... 21 Şekil 4.4. Laurus nobilis L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını ve

dikine hücrelerden oluşan üniseri özışını b) TK, Yatık hücrelerden oluşan üniseri özışını. ... 21 Şekil 4.5. Arbutus andrachne L. a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış ve

radyal yönde grup yapmış traheler b) RK, Basit perforasyon tablaları ve trahe hücrelerinde spiral kalınlaşma. ... 23 Şekil 4.6. Arbutus andrachne L. a) RK, Heteroselüler özışını ve özışınında

romboidal kalsiyum oksalat kristalleri b) RK, Trahe hücrelerinde spiral kalınlaşma ve basit ve merdiven şeklinde perforasyon tablası. ... 24 Şekil 4.7. Arbutus andrachne L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını,

dikine ve yatık hücrelerden oluşan üniseri özışını ve traheit lifleri teğet çeperlerinde kenarlı geçitleri belirgin b) TK, Üniseri özışınlarında dikine hücreler. ... 24 Şekil 4.8. Erica arborea L. a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış traheler b)

EK, Apotraheal kesik zincir şeklinde odun paranşimi ve enine kesitleri köşeli. ... 25 Şekil 4.9. Erica arborea L. a) RK, Heteroselüler özışını b) RK, Basit perforasyon

tablası ve traheit lifleri radyal çeperlerinde kenarlı geçitler belirgin. ... 26 Şekil 4.10. Erica arborea L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını b) TK,

Üniseri özışınlarında dikine hücreler. ... 26 Şekil 4.11. Spartium junceum L. a) EK, Odun halkalı traheli, yıllık halka sınırı

belirgin ve diyagonal yönde trahe gruplaşmaları b) EK, Yaz odun trahelerinde diş şeklinde alan gruplaşması ve içlerinde renkli depo maddeleri. ... 28 Şekil 4.12. Spartium junceum L. a) RK, Yaz odunu trahelerinde tabakalı yapı, trahe

hücrelerinde spiral kalınlaşma ve libriform lifler b) TK, Üniseri ve mültiseri homoselüler özışını ve spiral kalınlaşması belirgin vasküler traheitlerde tabakalı yapı. ... 28 Şekil 4.13. Spartium junceum L. a) TK, Tabakalı odun paranşimi (paratraheal) ve

trahe çeperlerinde almaçlı kenarlı geçitler b) TK, Vasküler traheitler ve bölmeli odun paranşimi (apotraheal). ... 28 Şekil 4.14. Rhus coriaria L. a, b) EK, Odun yarı halkalı traheli, tek tek dağılmış ve

radyal yönde grup yapmış traheler ve yıllık halka sınırı belirgin. ... 30 Şekil 4.15. Rhus coriaria L. a) RK, Homoselüler özışını dokusu ve özışınında

(8)

belirgin basit perforasyona sahip yaz odunu traheleri, libriform lifler ve paratraheal odun paranşimi. ... 30 Şekil 4.16. Rhus coriaria L. a) TK, Üniseri ve mültiseri homoselüler özışını b) TK,

Spiral kalınlaşmaları belirgin vasküler traheit ve apotraheal odun paranşimi. ... 30 Şekil 4.17. Pistacia terebinthus L. a) EK, Odun halkalı traheli ve radyal yönde grup

yapmış traheler b) EK, Trahe hücrelerinde till oluşumu. ... 32 Şekil 4.18. Pistacia terebinthus L. a) RK, Spiral kalınlaşma ve basit perforasyon

tablasına sahip yaz odunu trahe hücreleri ve libriform lifler b) RK, Özışını dokusunda romboidal kalsiyum okzalat kristalleri. ... 33 Şekil 4.19. Pistacia terebinthus L. a) TK, Üniseri ve mültiseri homoselüler özışını

ve mültiseri özışınlarının orta kısmında radyal kanallar b) TK, Mültiseri özışınlarının uç kısmında radyal kanallar. ... 33 Şekil 4.20. Pistacia terebinthus L. a) TK, Özışınında iki adet radyal kanal ve trahe

çeperlerinde almaçlı dizilmiş kenarlı geçitler b) TK, Spiral kalınlaşmaları belirgin vasküler traheidler ve apotraheal odun paranşimi. ... 33 Şekil 4.21. Phillyrea latifolia L. a) EK, Odun dağınık traheli, alan gruplaşması

içinde tek tek dağılmış traheler ve belirgin yıllık halka sınırı b) EK, Yıllık halka sınırında terminal odun paranşimi. ... 35 Şekil 4.22. Phillyrea latifolia L. a) RK, Heteroselüler özışını ve basit perforasyon

tablası b) RK, Trahe hücrelerinde spiral kalınlaşma ve basit perforasyon tablası. ... 36 Şekil 4.23. Phillyrea latifolia L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını ve

apotraheal odun paranşimi b) TK, Spiral kalınlaşma ve teğet çeperde kenarlı geçitleri belirgin traheit lifleri. ... 36

(9)

ÇİZELGE LİSTESİ

Sayfa No

Çizelge 3.1. Erinç yağış etkinlik indeksi ve iklim özelliği. ... 13

Çizelge 3.2. Erinç’e göre örnek alınan bölgelerin sınıflandırılması. ... 13

Çizelge 4.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 20

Çizelge 4.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 23

Çizelge 4.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 25

Çizelge 4.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 27

Çizelge 4.5. Rhus coriaria L. (İspanyol Katırtırnağı) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 29

Çizelge 4.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 32

Çizelge 4.7. Phillyrea latifolia L. (Akçakesme) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler. ... 35

Çizelge 4.8. Pseudomaki ve Maki vejetasyonuna ait odunsu taksonların anatomik ve anatomik olmayan özelliklerinin ortalama değeri. ... 37

Çizelge 4.9. Laurus nobilis L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 38

Çizelge 4.10. Arbutus andrachne L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 39

Çizelge 4.11. Erica arborea L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 40

Çizelge 4.12. Spartium junceum L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 41

Çizelge 4.13. Rhus coriaria L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 42

Çizelge 4.14. Pistacia terebinthus L. Bağımsız Örneklem T Testi sonuçları. ... 43

(10)

HARİTA LİSTESİ

Sayfa No Harita 1.1. Türkiye’nin flora bölgeleri (Avcı, 1993). ... 1 Harita 3.1. Örnek alınan yeri gösterir harita. ... 11 Harita 3.2. Erinç yağış etkinlik indeks haritası. ... 13

(11)

KISALTMALAR

EK Enine kesit

RK Radyal kesit

(12)

ÖZET

MAKİ VE PSEUDOMAKİ VEJETASYONLARINA AİT BAZI ODUNSU TAKSONLARIN EKOLOJİK ODUN ANATOMİSİ

Esra BALTACI GÜRLER Düzce Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Turgay BİRTÜRK Temmuz 2020, 53 sayfa

Ülkemizde doğal olarak bulunan pseudomaki (Yuvacık bölgesi) ve maki (Kozan bölgesi) vejetasyonuna ait bazı odunsu taksonların anatomilerinde ekolojik farklılıkların etkilerinin araştırılması çalışma konusunu oluşturmuştur. Bu çalışma kapsamında yedi türe ait (Arbutus andrachne, Erica arborea, Phillyrea latifolia, Laurus nobilis, Pistacia terebinthus, Rhus coriaria, Spartium junceum) odun örnekleri üzerinde çalışılmıştır. Odun örnekleri her bir tür için birer adet olmak üzere türlerin doğal olarak yayılış gösterdiği maki vejetasyonunda 200-480 m ile pseudomaki vejetasyonunda 195-460 m yükseltiler arasından toplanmıştır. İncelenen türlerin odun anatomisi kapsamında “Vulnerabilite” ve “Mesomorfi”değerleri tespit edilmiştir. Mesomorfi oranı L.nobilis türü için maki vejetasyonunda 262,84, pseudomaki vejetasyonunda 343,27 olarak hesaplan¬mıştır. Yapılan çalışma sonucunda, birim alanda trahe sayısı maki vejetasyonununda (104,01) pseudomaki vejetasyonuna (90,59) oranla daha yüksek olduğu görülmüştür. Türlerin doğal olarak yayılış gösterdikleri ortamlara odun anatomisi yapıları ile de uyum sağladıkları görülmüştür.

(13)

ABSTRACT

ECOLOGICAL WOOD ANATOMY OF SOME WOODY TAXA NATURALLY GROWN IN MAQUIS AND PSEUDOMAQUIS VEGETATION

Esra BALTACI GÜRLER Düzce University

Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Forest Engineering Master’s Thesis

Supervisor: Asst. Prof. Dr. Turgay BİRTÜRK July 2020, 53 pages

The subject of the study is ecological differences of the woods of some woody taxa belonging to pseudamaquis and maquis vegetation native in our country. Within the scope of this study; wood samples of seven species (Arbutus andrachne, Erica arborea, Phillyrea latifolia, Laurus nobilis, Pistacia terebinthus, Rhus coriaria, Spartium junceum) were studied. Wood samples one for each species were collected from 200 to 480 m altitutes in the maguis vegetattion and 195 to 460 m altitues in the pseudomaquis vegetation where each species is naturally distributed. Vulnerability and Mesomorphy values were determined terms of wood anatomy of the species. Mesomorphic ratio for L.nobilis was calculated 262,84 in maquis vegetation and 343,27 in pseudomaquis vegetation. As a result of current research, it was observed that per square vessel number was higher in the maquis (104,01) vegetation than the pseudomaquis vegetation (90,59). Species have been found to adapt their wood anatomy structure, too where they naturally distribute.

(14)

1. GİRİŞ

Ülkemiz dünyanın en zengin floristik bölgelerinden biri olarak bilinmekte olup floristik yapısı son derece karmaşık ve heterojendir. Bu değişiklik ülkemizin coğrafi konum ile bağlantılı olup farklı flora bölgelerinin birleşme yerinde bulunması ve topoğrafik ve iklim özelliklerinin birbirinden farklı olmasından kaynaklanmaktadır (Yaltırık ve Efe, 1989). Türkiye’de doğal olarak yetişen 12.000’den fazla bitki taksonu olup bunların yaklaşık 3778’i (3/1) endemik taksonlardan oluşmaktadır. Bu bağlamda Avrupa kıta florasındaki sayıya denk gelecek bir çeşitlilik mevcuttur. Günümüzde hem bölgesel hem de Türkiye genelini kapsayan ölçekte flora çalışmaları devam etmektedir (Erik ve Sarıkahya, 2004).

Ülkemiz ılıman kuşak içerisinde yer alan diğer bölgelerden ayıran en önemli özelliği bitki çeşitliliğidir. Bu özellik 3 flora bölgesi içinde yer alması ile yakından ilişkilidir. Türkiye biyoçeşitlilik bakımından en zengin ülkelerden birisidir. Türkiye üç flora bölgesi ile temsil edilir. Bunlar Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olmak üzere 3 bölgeye ayrılmıştır. İklim tipleri jeomorfolojik özelliklerin çeşitliliği değişik sulak alan tiplerinin varlığı, farklı ekosistem tiplerine sahip olması, Kuzey Anadolu’yu Güney Anadolu’ya bağlayan Anadolu diyagonalinin bulunması gibi özellikleri de vardır (Avcı, 1993).

(15)

Araştırma yapılan yerlerden Yuvacık baraj havzası; Avrupa Sibirya (öksin) flora bölgesinde, Kozan Orman İşletme Şefliği sınırları içerinde bulunan bölge ise; Anadolu diyagonali üzerinde İran-Turan flora bölgesinde yer alır, ayrıca bu bölge Anadolu diyagonali üzerinde yer almasından dolayı da bitki türleri bakımından zengindir.

Yapılan araştırmalarda çevre faktörünün odunun anatomik özelliklerinde farklılaşmaya sebep olabileceği ortaya koyulmuştur. Bu sebep, Türkiye ve Dünya’da ekolojik odun anatomisi çalışmalarına hız kazandırmıştır. Bazı anatomistler çalışmalarında odun anatomik özellikleri ile ekolojik değişkenleri ilişkilendirirken diğerleri trahe özellikleri (trahe hücre uzunluğu, trahe çapı, birim alanda trahe sayısı) ile hesaplanan mesomorfi ve vulnerabilite değerlerinin tür cins familya düzeyinde bir bölgenin florasının tümü için kullanılmıştır. Bazı ekolojik odun anatomisi çalışmaları ise rakım ve enlem dereceleri göz önünde bulundurularak tür, cins ve familya bazında incelenmiştir (Baas, 1973; Baas ve Schweingruber, 1987; Baas ve Wheeler, 1996; Zang vd., 1998; Merev ve Yavuz, 2000; Bass vd., 1983; Fahn vd., 1986; Bass ve Carlquist, 1985; Serdar, 2003; Yaman, 2002).

Ekolojik odun anatomisi araştırmalarında bir türün ya da bir cinsin yatay veya dikey yönde yayılış bölgelerini çevre şartlarına göre incelemek, bir bölge veya yöre florasında bulunan odunsu türlerin odun anatomisi açısından özeliklerini araştırarak ekolojik araştırmalar yapmaktır (Çepel, 1995).

(16)

2. GENEL KISIMLAR

2.1. TÜRKİYE’DE VE DÜNYADAKİ EKOLOJİK ODUN ANATOMİSİ ÇALIŞMALARI

Türkiyede ekolojik odun anatomisi alanında yapılan çalışmalardan bahsedecek olursak; “Türkiyede doğal olarak yetişen Salicaceae familyası taksonlarının ekolojik odun anatomisi” adlı çalışmada ülkemizin çeşitli bölgelerinden Salix ve Populus taksonlarının araziden yükseltiye bağlı olarak 50-100 m aralıklarla toplanmış “mezomorfi” ve “vulnerabilite” oranları ve vejetasyon tipleri arasındaki farklılıklar ortaya konulmuştur. Ağaçlarda vulnerabilite oranı ortalaması 0,70, mezomorfi değer ortalaması 369’dur. Çalılarda ise vulnerabilite oranı ortalaması 0,40, mezomorfi değer ortalaması 167 olarak çıkmıştır (Serdar,2003).

“Kızılçam Plantasyonlarında Odunun Anatomik Özellikleri Üzerine Yetişme Ortamının Etkileri” adlı çalışmada anatomik özelliklerin yetişme bölgelerine göre anatomik özellikleri yetişme bölgelerine göre farklılık gösterdiği ortaya konulmuştur (Bozlar vd., 2014).

Oleaceae familyasının Türkiye’de doğal olarak yetişen 7 cins ve 14 taksonuna ait odunlar ülkemizin farklı bölgelerinden 100 m fark ile toplanmış olup yükselti faktörünün anatomik özellikler üzerinde etkili olduğu gözlemlenmiştir (Erşen, 2006). “Artvin Yöresi Atilla Vadisi Florasındaki Bazı Odunsu Taksonların Odun Anatomilerinin Ekolojik Yönden İncelenmesi” isimli çalışmada vadi florasının farklı rakımlarında yetişen 33 cins ve 41 taksona ait odun örneklerinin anatomik veriler elde edilmiştir. Anatomik özellikleri ve mezomorfi değerleri hem birbirlerine hem de ekolojik gruplarına göre karşılaştırılmış ve anatomik özellikler, anatomik olmayan özelliklerle ilişkiye getirilmiştir. Helikal kalınlaşmanın varlığı, traheitlerin varlığı, perforasyon tablasının tipi, rakım, bitkinin habiti ve habitatının mezomorfi değeri üzerinde etkili olduğu saptanmıştır. Yükselti ile birlikte ekolojik gruplara göre karşılaştırma yapılmış ve yükseltinin diğer özelliklerden daha fazla ilişkili olduğu görülmüştür (Erşen, 1999).

(17)

(Cerasus avium (L.) Moench)‘ın Morfolojik, Anatomik ve Palinolojik Özellikleri” adlı çalışmada odunun anatomik özelliklerinin rakım ile değişim gösterdiğini belirlemek amacıyla farklı rakımlarda 25 farklı ağaçtan örnek alınarak anatomik incelemeler yapılmış ve Cerasus avium (L.) Moench‟in mezomorfi oranı 175,19 olarak tespit edilmiş ayrıca rakım ile “mezomorfi” oranı arasında anlamlı negatif bir ilişki olduğu görülmüştür (Yaman, 2002).

“Kavak (Populus L.) Odunlarının Anatomik Özelliklerinin Anatomik Olmayan Faktörlere Bağlı Varyasyonları” isimli çalışmada ülkemizde doğal olarak yetişen bazı kavak taksonlarına ait farklı yer ve rakımlardan odun örnekleri alınmış ve anatomik incelemeler yapılmıştır. Anatomik olmayan özellikler (yükseklik, bitki çapı, bitki boyu,ve yıllık halka sayısı) ile anatomik özellikler arasındaki ilişkiyi görmek için korelasyon analizi yapılmış ve anlamlı farklılıklar olduğu tespit edilmiştir (Gerçek ve Serdar, 2007).

“Dilek Yarımadası Milli Parkı (Aydın) Odunsu Taksonlarının Odun Anatomilerinin Floristik ve Ekolojik Yönden İncelenmesi” adlı çalışmada farklı familyaların 30 cins ve 37 taksonuna ait örnekler toplanmış ve anatomik özellikler ile anatomik olmayan özellikler ilişkiye getirilmiştir. Trahe hücre özellikleri kullanılarak “Vulnerabilite” oranı (trahe çapı/1mm²’deki trahe sayısı) ve “Mesomorfi değeri (trahe çapı x trahe hücre uzunluğu/1mm²’deki trahe sayısı) hesaplanmıştır. Helikal kalınlaşmanın varlığı, bitkinin boyu, çapı ve habiti, trahe çapı, 1 mm²’de trahe sayısı, trahe hücre uzunluğu, libriform lif ve traheit lifi uzunluğu, 1 mm²’de özışını sayısı, vasisentrik ve vasküler traheitlerin varlığının “Mesomorphy” değerleri üzerinde etkili olduğu ortaya konulmuştur. Rakım’ın “Mesomorphy” değerleri üzerine etkili olmadığı da gözlemlenmiştir (Birtürk, 2003).

“Sinop yöresinde doğal olarak yetişen doğu kayını (Fagus Orientalis L.) taksonunun anatomik özelliklerinin ve farklı yetişme koşullarının bu özellik üzerine etkisi” adlı çalışmada farklı koşullarda doğal olarak yetişen doğu kayını türüne ait örneklerin anatomik özellikleri ile birlikte yükseklik değerlerini de karşılaştırarak anatomik farklılıkların ve bunun idare süresine etkisinin olup olmadığını belirlemeyi amaçlamıştır. 1 mm² de özışını sayısı, trahe teğetsel çapı ve lif genişliği gibi anatomik özellikler bakımından yükselti ile farklılıklar saptanmıştır (Bozlar, 2012).

(18)

İsrail ve civarındaki bölgelerde çalı ve ağaçların farklı flora bölgelerine ayırmış olup, Akdeniz vejetasyonu (maki, pseudosavan, yüksek dağlık yerler), çöl vejetasyonu (kayalık, kuru nehir yatağı ve daha tuzlu taşlık yerler, kserohalofitler, hidrohalofitler, çöl kumulları), “Synantropik” türler (gübreli toprak, sulama suyu, hızlı büyüyen çalı) “Hydrophyllik” (su bulunan nehirler boyunca ve göllerin kıyılarında yetişen ağaç ve çalılar) türleri oluşturan dört bölge ele alınmıştır. Bu türler anatomik açıdan incelenmiş ve trahe hücre uzunluğunun çalılarda ağaçlardan daha kısa olduğu kısa trahe hücrelerinin kurak yetişme bölgesinde bulunduğu tespit edilmiştir (Fahn vd., 1985). ''Ecological Trends in the Wood Anatomy of Trees, Shrubs and Climbers from Europe'' isimli çalışmada türlerin perforasyon tablası şekli, spiral kalınlaşma, vasküler ve vasisentrik traheidlerin varlığı gibi anatomik özelliklerin çalışma alanının, makro kliması (kuzey, ılıman, Akdeniz, dağlık), su durumu (kurak, nemli ve ikisi arası) ve habitusu (ağaç, çalı, bodur çalı, tırmanıcı) ile arasında ilişkilerin olduğu görülmüş ve “mesomorfi” değerinin kuzeyden Akdeniz bölgesine doğru azaldığı tespit edilmiştir (Baas ve Schweingruber, 1987).

Brezilya’nın bazı bölgelerinden farklı flora ve vejetasyon tiplerinden 22 familya 133 cins 491 tür olmak üzere 686 örnek toplanmış olup odunun anatomik özelliklerinden boyuna ve radyal paranşim, lifler, özışınları karşılaştırılmış ve farklılıklar görülmüştür. Düşük enlemlerde boyuna paraşim paratraheal, lif çeperleri kalın, özışınlar daha ince olup yüksek enlemlerde paranşim ağırlıklı olarak apotraheal lif çeperleri ince ve özışınları daha geniş olduğu görülmüş ayrıca neme bağlı olarak olarak lif çeperlerinin değiştiği tespit edilmiştir (Alves ve Angyalossy-Alfonso, 2002 ).

Çin’de “Oleceae” familyası üzerine yapılan bir araştırmada 9 cins ve 34 tür üzerinden anatomi ile ilgili özellikler ekoloji ile ilişkilendirilmiştir. Oleceae familyası Tropikal yağmur ormanları, mevsime bağlı tropikal ve subtropikal, ılıman ve kurak bölge ormanlarına kadar geniş bir yayılışı vardır. Düşük rakımlardan yüksek rakımlara doğru gittikçe trahe hücre uzunluğunun ve trahe çapının azaldığı, trahe yoğunluğunun arttığı ve nemli bölgelerde yaşayan bireylerin kurak bölgelerde yaşayan bireylere göre trahe hücrelerinin daha kısa olduğu ve çapının küçüldüğü görülmüştür (Baas ve Xinying, 1986; Erşen, 1999).

İsrail ve güney Kaliforniya’da yapılan çalışmada türlerin anatomik özellikleri ile ekolojik faktörler ile ilişkisinin olup olmadığı araştırılmış ve belirgin bir şekilde

(19)

farklılık ortaya konulmuştur. Kurak ortamlarda trahe çaplarının azaldığı ve sayılarının arttığı ve boylarının kısaldığı gözlemlenmiştir (Baas ve Carlquist, 1985).

“Ecological trends in the wood anatomy of Vaccinioideae (Ericaceae s.l.)” adlı çalışmada 128 örneğin (115 tür, 35 cins dahil) ekolojik odun anatomisi, 39° S ve 60° N enlem ve 10 m ila 3400 m yükseklik arasında çalışılmıştır. Elde edilen verilerde ortalama trahe hücre uzunluğu, multiseri öz ışınları ışınların yüksekliği ve prizmatik kristallerin varlığı artan enlem ile negatif ilişkiliyken, spiral kalınlaşmalar artan enlem ile pozitif bir korelasyon göstermektedir. Farklı yaşam formlarının (çalılar, ağaçlar ve ağaççıklar) etkisi ve yağış miktarı da çeşitli alanlarda önemli bir rol oynamaktadır (Lens vd., 2004).

Araştırma konusunu oluşturan “Maki ve Pseudomaki Vejetasyonlarına ait Bazı Odunsu Taksonların Ekolojik Odun Anatomisi” adlı bu çalışma, Yuvacık (Pseudomaki vejetasyonu) ve Adana’dan (Maki vejetasyonu) alınan 7 taksona ait türler arasında farklı yetişme ortamlarının odun anatomisi yönünden bitkilerde meydana getirdiği değişiklikleri ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu taksonlar her iki vejetasyon tipinde ortak olarak bulunmaktadır. Çalışmaya konu olan taksonların anatomik yapılarında yetişme yeri koşullarının etkilerinin olup olmadığının belirlenmesi ve varsa farklılıkların istatistiksel olarak karşılaştırılmasını hedeflemiştir.

2.2. TÜRKİYE’NİN VEJETASYONU

Vejetasyon herhangi bir coğrafi bölgenin bir bölümü üzerinde, yaşama koşulları birbirine benzeyen bitkilerin bir arada toplanma şeklidir. Vejetasyon kavramı ekolojiye ve belirli bir yapıya bağlıdır. Bitki toplulukları bir bölgeden diğer bölgeye gidildikçe büyük bir çeşitlilik göstermekte dolayısıyla bitki topluluklarının araştırılması bir vejetasyon çalışmasıdır. Türkiye’nin farklı coğrafi bölgelerinde yetişme ortamları farklı olduğundan vejetasyon tipleri de farklıdır (Akman vd., 2004).

Vejetasyon bitkilerin rastgele gruplaşması değildir. Birçok faktörün etkisinin bir sonucudur. Vejetasyon üzerine yapılan araştırmalar vejetasyonu organik bir varlık olduğunu ve bir organizma gibi her parçasının diğerine bağlı olduğunu göstermiştir. Vejetasyon yaşam şartları birbirine benzeyen bitkilerin bir araya gelmesi ve bu bireylerin karşılıklı ilişkilerinden meydana gelir ( Akman ve Ketenoğlu, 1987).

(20)

vejetasyon tipleridir. Maki Vejetasyonu, Akdeniz bölgesindeki iklim şartlarına ve yetişme ortamına uyum sağlayan, sert yapraklı, sık dallı her dem yeşil olan 2 m veya daha boylu çalılardan oluşan bitki topluluğudur. Makinin yetişme ortamı, sığ ve kurak uç yetişme ortamlarında bulunur. Maki, Akdeniz ikliminden kaynaklanan “klimatik klimaks” yapısındadır. İklimden kaynaklanan bu doğal klimaks bitki topluluğuna primer maki de denir. Orman vejetasyonunun da bozulmalar sonucu oluşan maki örtüsüne de sekonder maki denir. Avrupa-Sibirya Flora bölgesinde; antropojen etkilerle çalılığa dönüşen karaktere sahip, Laurus nobilis ormanı mevcuttur. Bu orman tipinde, Buxus sempervirens, Laurocerassus officinalis, Ilex colchica, Juniperus oxycedrus gibi her dem yeşil çalı türleri bulunmaktadır. Bu maki türüne yalancı maki “ pseudomaki” denir (Akkemik, Aksoy, Tuğ ve Eminağaoğlu, 2018).

Ülkemiz bitki örtüsü bakımından zengin olmasının nedeni Karadeniz bölgesinde okyanusal Akdeniz bölgesinde ise subtropikal, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu’da karasal iklimin hâkim olmasıdır. Özellikle dağ kuşaklarında yükselti ve bakının gerek yatay gerekse dikey mesafelerin sık sık değişmesi çok farklı ortamların oluşmasına neden olmaktadır. İklim değişmelerine bağlı olarak farklı flora bölgelerine ait olan bitkilerin yayılışında geniş alanda değişmeler meydana gelmiştir. Farklı flora bölgelerine ait olan bitkilerin yayılışında değişmelere olmuş o bitki coğrafyası ve flora bölgesi dışında bulunan bitkilerin mevcut olması kanıtlanmaktadır. Örneğin, Akdeniz bitki coğrafyasına ait olan; sandal (Arbutus andrahne) Çoruh vadisi Artvin dolayında, defne (Laurus nobilis), menengiç (Pistecea terebinthus) ve sumak (Rhus cariaria) Orta ve Batı Karadeniz sahili boyunca son derece yaygındır. Akdeniz iklim şartları Karadeniz kıyılarında etkili olmuş ve bu bölgeler Akdeniz bitkileri tarafından büyük ölçüde işgal edilmiştir (Atalay, 1994). Maki vejetasyon, kızılçam ormanlarının tahrip edildiği sahalarda maki denilen ağaççık ve çalı örtüsü ile kaplanır. Bu nedenle primer bir vejetasyon olmayıp ormanların tahribi ile meydana gelen çalı topluluğudur. Pseudomaki vejetasyonu, Karadeniz kıyıları boyunca Akdeniz iklim şartlarının görüldüğü ayrıca orman örtüsü tahrip edildiği alanlarda yayılış gösteren bitki topluluğudur. Çalı formunda olan bu bitkilerin büyük bir kısmı her dem yeşil türlerden meydana gelir (Atalay, 1994; Kaya ve Aladağ, 2009).

(21)

2.3. ÇALIŞILAN TÜRLERİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE YAYILIŞI 2.3.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

Familyası: Lauraceae

Bitki tipi formu: Ağaççık veya 15 m’ye kadar boylanabilen yuvarlak tepeli, sık dallı, her dem yeşil bir ağaçtır. Gövde kabuğu, düzgün, çatlaksız, koyu gri renklidir. Genç sürgünler yeşil, sonraları kırmızımsı esmer renkte ve tüysüzdür (Akkemik, Köse ve Yılmaz, 2018).

Çiçeklenme ayları: 3-5 ay, sarımsı-beyaz çiçekli, turuncu renk meyveli (Yılmaz, 1993). Yetişme ortamı: Pinus brutia orman altı veya açıklıklarında, kireçli serpantin ve piskürük kayaçlı alanlarda (Yılmaz, 1993).

Yayıldığı yükseklik: 1200 m

Türkiye’de yayılışı: Akdeniz iklimi etkisindeki tüm bölgelerimizde (Yılmaz, 1993).

2.3.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

Familyası: Ericaceae

Bitki tipi formu: Her dem yeşil, boylu çalı, bazen de 5-6 m’ye kadar boylanabilen küçük ağaçlardır. Yaşlı gövdelerin kırmızı renkli kabuğu levhalar halinde kavlar, dökülür (Akkemik ve Yılmaz, 2018).

Çiçeklenme ayları: 3-5 ay, Sarımsı-beyaz çiçekli, turuncu renk meyveli (Yılmaz, 1993). Yetişme ortamı: Pinus brutia orman altı veya açıklıklarında, kireçli serpantin ve püskürük kayaçlı alanlarda (Yılmaz, 1993).

Yayıldığı yükseklik: 1-800 m

Türkiye’de yayılışı: Akdeniz iklimi etkisindeki tüm kıyılarımızda (Yılmaz, 1993).

2.3.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

Familyası: Ericaceae

Bitki tipi formu: Yaklaşık 3 m’ye kadar boylanabilen, dik duran çalılardır. Gövde yoğun bir şekilde tüylüdür. İğne yapraklar 3-7 mm boyunda ve tüysüzdür (Akkemik, Ok ve Eminoğlu, 2018).

(22)

Yetişme ortamı: Quercus, Fagus, Pinus brutia ormanları altında, kireçli topraklarda serpantin ve şist kayalık üzerinde (Yılmaz, 1993).

Yayıldığı yükseklik: 1-900 m

Türkiye’de yayılışı: Balıkesir, Marmara adası, İstanbul, Karadeniz Bölgesi kıyıları, İzmir, Muğla, Ege adaları (Yılmaz, 1993).

2.3.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

Familyası: Legüminosae

Bitki tipi formu: Yaklaşık 3 m boylanabilen, gövde ve sürgünleri yeşil ve çok dallanmış bir çalıdır. Sürgünleri yeşil renkli, boyuna oluklu-yollu ve silindiriktir (Akkemik ve Ok, 2018).

Çiçeklenme ayları: 4-7 sarı renk çiçekli (Yılmaz, 1993).

Yetişme ortamı: Çalılıklarda deniz kenarı, kurak, kayalık yamaçlarda (Yılmaz, 1993). Yayıldığı yükseklik: 1-1200 m (Yılmaz, 1993)

Türkiye’de yayılışı: Tüm kıyılarımızda.

2.3.5. Rhus cariaria L. (Derici Sumağı) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

Familyası: Anacardiacaea

Bitki tipi formu: Çalı formunda 2-3 m’ye kadar boylanabilen ve yapraklarını döken çalılardır. Sarı-gri renkte olan sürgünleri sık tüylerle kaplıdır (Akkemik ve Karlıoğlu, 2018).

Çiçeklenme ayları: 6-7 kızıl erguvan renk meyveli (Yılmaz, 1993). Yetişme ortamı: Çalılıklarda Şevlerde Orman altında (Yılmaz, 1993). Yayıldığı yükseklik: 100-1900 m (Yılmaz, 1993).

Türkiye’de yayılışı: Karadeniz Marmara ve Ege Bölgeleri, Ankara, Antalya, Adana, Gaziantep, Hakkâri (Yılmaz, 1993).

2.3.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) Morfolojik Özellikleri ve Yayılışı

(23)

Bitki tipi formu: Küçük her dem yeşil çalı veya ağaççık (Yılmaz, 1993). Çiçeklenme ayları: 3-4 kırmızı küçük meyveli (Yılmaz, 1993).

Yetişme ortamı: Taşlık ve eğimli alanlarda (Yılmaz, 1993). Yayıldığı yükseklik: 50-1500 m (Yılmaz, 1993).

Türkiye’de yayılışı: Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz bölgeleri (Yılmaz, 1993).

2.3.7. Phillyrea latifolia L. (Geniş Yapraklı Akçakesme) Morfolojik Özelikleri ve Yayılışı

Familyası: Oleacea

Bitki tipi formu: Çalı ya da 9 metreye kadar boylanan küçük ağaçtır. Tomurcuk ve genç sürgünleri tüylüdür (Akkemik ve Özkan, 2018).

Çiçeklenme ayları: 5 Küçük beyaz renk çiçekli (Yılmaz, 1993).

Yetişme ortamı: Genellikle makideki kuru alanlarda, Pinus brutia veya yaprak döken ormanı altında. Karışık yaprak döken çalı topluluklarında (Yılmaz, 1993).

Yayıldığı yükseklik: 10-1350 m (Yılmaz, 1993).

Türkiye’de yayılışı: Marmara adaları, İstanbul, Tekirdağ, Çanakkale, Kocaeli, Balıkesir, Sakarya, Zonguldak, Sinop, Tokat, Trabzon, Aydın, Muğla, Isparta, Mersin, Ege adaları (Yılmaz, 1993).

(24)

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. ARAŞTIRMA ALANININ ÖZELLİKLERİ 3.1.1. Coğrafi Konum ve Topografik Özellikleri

Kozan ilçesi, Adana ili, sınırları içerisinde yer alan, idari bakımdan Adana Orman Bölge Müdürlüğü, Kozan Orman İşletme Müdürlüğü, Kozan Orman İşletme Şefliğine bağlıdır. Kozan orman işletme şefliği sınırları Greenwich’e göre 37° 14' 56"-37° 38' 36" kuzey enlemleriyle, 35° 40'31"-35° 55' 12" doğu boylamları arasında yer almaktadır. İşletme Şefliğinin denizden yüksekliği 35 metre ile 1545 metre arasında değişir. Ormanlık alanların ortalama rakımı 650 m’dir. Kozan orman işletme şefliği toplam alanı 38445 hektardır (Kozan Orman İşletme Şefliği, 2013).

Yuvacık havzası, Marmara bölgesinin doğusunda ve Kocaeli ili İzmit ilçesinin yaklaşık 16,0 km güney doğusundadır. Havzanın yerleşim birimleri; Kocaeli ili İzmit ilçesi ile havzanın güneydoğusundaki Sakarya ili Pamukova ilçesi ve güneybatısındaki Bursa ili İznik ilçesinin bazı köyleridir. 40° 32'- 40 41" kuzey enlemleri ve 29° 29'-30 08" doğu boylamları arasında bulunur. Havzanın ortalama rakımı 843 m’dir. Yuvacık havzası toplam alanı 25759 hektardır (Zengin vd., 2005).

(25)

3.1.2. İklim

Ülkemiz dünyada yapılan iklim sınıflandırmasına göre kıtaların batı bölgesinde görülmekte olan subtropikal iklim kuşağının Akdeniz iklim bölgesi içinde gösterilmektedir. Yazın subtropikal kışın ise tropikal hem de polar hava etkisi görülmektedir. Kozan İlçesinde Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir ve bu iklimin bütün özelliklerini taşır. Güneye bakan kısımlarında etkili yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır. Doğal bitki örtüsünü ışık isteği yüksek ve kuraklığa dayanıklı kızılçam ve bunların tahrip edildiği yerlerde her dem yeşil olan makiler oluşturur. Soğuk olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6,4 ℃ sıcak olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 26,8 ℃’dir. Ortalama toplam yıllık yağış 725,9 mm’dir ve yağışların genellikle kış mevsimindedir (Kozan Amenajman Planı, 2014-2033).

Yuvacık havzasının yıllık ortalama yağış miktarının 771,7 mm’dir. Soğuk olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6 ℃ sıcak olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 23,2 ℃ dir. Yuvacık havzası; Thornthwaite yöntemine göre hazırlanan su bilânçosuna göre nemli, orta sıcaklıkta, su açığı olmayan ve okyanusal iklim etkisine yakın koşulları içeren bir iklim tipine sahiptir (Zengin vd., 2005).

Dünyadaki farklı iklim tiplerini, kurak ve nemli alanları birbirinden ayırmak için birçok farklı yöntem kullanılarak iklim sınıflandırmaları geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de Prof. Dr. Sırrı Erinç tarafından geliştirilen iklim sınıflandırmasıdır. Erinç iklim sınıflandırmasında, yağış ve buharlaşmanın neden olduğu su kaybına yol açan maksimum sıcaklığı esas özellik olarak dikkate alarak, aşağıdaki yağış etkinliği ya da kuraklık indeksini önermiştir.

Bu indeks değeri şu şekilde hesaplanır (Sensoy vd., 2016).

Im: P/ Tom

Im: Yağış etkinlik indeksi P: Yıllık Toplam Yağış (mm)

(26)

Çizelge 3.1. Erinç yağış etkinlik indeksi ve iklim özelliği. IM İklim Özelliği <8 Tam kurak 8-15 Kurak 15-23 Yarı kurak 23-40 Yarı kurak 40-55 Nemli 55> Çok nemli

Harita 3.2. Erinç yağış etkinlik indeks haritası.

Çizelge 3.2. Erinç’e göre örnek alınan bölgelerin sınıflandırılması.

İstasyon Adı Yağış Etkinlik İndeksi İklim Sınıfı

Kocaeli(Yuvacık) 42,33 Nemli

(27)

Şekil 3.1. Adana ve Kocaeli illerinin 1981-2018 yılları arası yıllık yağış dağılımı.

Şekil 3.2. Adana ve Kocaeli illerinin 1981-2018 yılları arası yıllık sıcaklık dağılımı.

3.1.3. Anakaya ve Toprak

Kozan topraklarının büyük bir kısmını kalker kayaları oluşturmuştur. Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgelerde, genel olarak, sıcaklık ve yağış miktarının yeterli olması, toprağın oksitlenmesini artırmaktadır. Bu oksitlenme ise toprağın kırmızımsı renkte olmasına sebep olmaktadır. Özellikle, kireç taşlarının çatlaklı olması, hava ve su dolaşımını rahat bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Bundan dolayı, kireç taşlarının bulunduğu sahalarda toprak renginin kızıllaşması daha çabuk olur. Bu yüzden, Akdeniz iklim şartlarının hüküm sürdüğü arazilerde kırmızı renkli topraklar (Terra Rossa) oluşmaktadır.

(28)

Dolayısıyla da, yöre ve yakın çevresinde kırmızı renkli Akdeniz topraklarını yoğun olarak görmek mümkündür. Mineralce zengin olan topraklar, eskiden bataklık veya feyezan neticesinde organik madde takviye edilmiş sahalarda görülmektedir. İlçe topraklarının büyük bir bölümü, ağır bünyeli olmakla beraber, yamaçlarda, akarsu yakınlarında, taşkın sahalarda, eski bataklık arazilerde orta, hafif ve çok hafif bünyeli topraklarda bulunmaktadır (Kozan Amenajman Planı, 2014-2033).

Yuvacık havzasının genel toprak tipi havzanın büyük bir kısmında dağılım gösteren esmer orman topraklarıdır. İkinci sırada ise ranker topraklar olup kalan kısmı randzina koluviyal ve alüviyol topraklardan oluşmuştur. Bu topraklar genellikle orta derin veya derindirler. Egemen tekstürleri orta, strüktürleri ise granülerdir. Toprakların geçirgenliklerinin hızlı, çok-hızlı olmasına karşılık, ana materyalinki çoğunlukla ortadır. Genel olarak az çakıllı ve taşlıdırlar (Zengin vd., 2005).

3.2. YAPILAN ÇALIŞMALAR 3.2.1. Örneklerin Alınması

Çalışma alanında doğal olarak yetişen odunsu taksonlara ait odun örnekleri, Kocaeli ve Adana illerinden yeterli miktarda sürgün ve odun materyali olarak toplanmıştır. Yapılan çalışmada, doğal ortamlarda yetişen odunsu taksonlara ait örnekler, ağaçlarda 1,3 m yükseklikten, çalılarda ise kök boğazı ile dallanmaya başladığı yer arasındaki orta noktadan silindir şeklinde gövde kesitleri alınmıştır. Odun örnekleri iki ayrı bölge olmak üzere Kocaeli ve Adana’dan alınmıştır (Harita 3.1.). Kocaeli’de 160 m ve 460 m yükseltileri arasında örnekler toplanırken, Adana bu yükseltiler 200 m ile 480 m arasındadır.

3.2.2. Laboratuvarda Kullanılan Yöntemler

3.2.2.1. İncelemeler İçin Kesitlerin Alınması

Yapılacak incelemeler için tüm odun örnekleri 1x1x1 cm boyutlarına getirilip ait olduğu yöreler ve örnek ağaçları belirten kodlar ile üzerine yazılmıştır. Küplerin yumuşaması için damıtık su içerisinde çökünceye kadar kaynatılmıştır. Kaynatılan odun örnekleri kesit alınacak süreye kadar alkol-gliserin-damıtık su içerisinde bekletildi. Mantar etkisine karşı karışıma birkaç damla Asit Fenik (Fenol) ilave edilerek örnekler, yaklaşık 20 gün bekletilmiştir. Daha sonra bekletilen bu odun örnekleri kızaklı mikrotom ve

(29)

kama şeklindeki bıçağı yardımıyla 20-30 mikron kalınlığında kesit alınarak enine, boyuna ışınsal (Radyal) ve boyuna teğetsel (tanjalsiyal) olmak üzere üç yönde alınmıştır. Elde edilen bu kesitler %20 sodyum hipokloritte yaklaşık 10-15 dk saydamlaştırılarak, damıtık su ile yıkanmıştır. 1-2 dk asetik asitle ortam nötralize edilmiş ve damıtık su ile tekrar yıkanmıştır. Daha sonra boyama işlemi için safraninde bekletilmiştir. Kesitler lam üzerine enine, radyal ve teğet olacak şekilde gliserin jelatin içerisine koyularak lamel ile kapatılıp daimi preparat haline dönüştürülmüştür (Gerçek, 1996; Normand, 1972; Merev, 1998).

3.2.2.2. Odun Elamanlarının Serbest Hale Getirilmesi

Bazı elemanların boyutları (lif hücre uzunluğu, lif genişliği, trahe hücre uzunluğu) doku içerisinde ölçülemediğinden daha kolay ölçmek için odun elemanlarını serbest hale getirmek için “Schultze” maserasyon yöntemi (Potasyum Klorat-Nitrik Asit) kullanılmıştır. Masere edilmek üzere yaklaşık kibrit çöpü büyüklüğünde kesilmiş odun parçacıkları nitrik asit + kristal potasyum klorat ile kapalı bir cam şişeye konulur ve azot dioksit buharının çıkışı duruncaya kadar ısıtılır ve 1-2 hafta beklenir. İşlem sonunda odun parçacıkları iyice yumuşar ve reaksiyon sonucunda hücre arası bağlantıyı sağlayan lameller erimiş olup karıştırıcı kullanılarak odun elemanları birbirinden ayrıştırılır. Serbest hale getirilen odun elemanları su ile yıkanarak süzülür ve alkolle durulanır. Süzme işleminden sonra elde edilen materyal küçük şişelerde gliserin içerisinde depo edildikten sonra safranin 0 ile boyanır ve ölçümler için geçici preparatlar hazırlanır (Merev, 1998).

(30)

Şekil 3.3. Odun elemanlarının maserasyon işlemi ile serbest hale getirilmesi. 3.2.2.3. Örneklerin Ölçümü ve İstatistik Yöntem

Örneklere ait kesitler üzerinde; 1mm2_{’de trahe sayısı, 1 mm’de özışını sayısı, multiseri}

özışını yüksekliği, multiseri özışını genişliği, üniseri özışını yüksekliği ve üniseri özışını genişliğine ait ölçüm ve sayımlar “BAB Bs200Pro Görüntü İşleme ve Analiz Yazılımı” ile yapılmıştır. 1 mm2_{’de trahe sayısı 10 birim alanda X4, X10 objektif altında}

sayılmıştır. 1 mm²’deki trahe sayısı 10 birim alanda yıllık halka sınırı dikkate alınarak ve alan içinde kalan her trahe tek tek sayılarak belirlenmiştir (Merev,1998; Carlquist vd., 1985). Trahelerin radyal ve teğetsel çapları lümen esas alınarak en geniş noktadan X4 X10 30 adet ölçülmüştür. Trahe hücre uzunluğu, trahe hücrelerinin uç kısımlarını da içerecek şekilde X10 objektif altında 30 adet ölçülmüştür (Merev, 1998; Carlquist, 1988a; Baas vd.,1983). Liflerin uzunlukları X4 objektif, lif lümen genişliği ve lif çeper kalınlığı X10 objektif kullanarak 30 adet ölçülmüştür.

Trahe çapı, trahe yoğunluğu ve trahe hücre uzunluğunun ekolojik etkiler ile yakından ilişki göstermesi nedeniyle Carlquist tarafından iki oran geliştirilmiştir (Carlquist,1988). Bunlar “Vulnerabilite” ve “Mesomorfi” oranlarıdır ve aşağıdaki gibi hesaplanır:

Vulnerabilite = Trahe Teğet Çapı / mm²’deki trahe sayısı

Mesomorfi = (Trahe Çapı / mm²’de trahe sayısı) x Trahe Hücre Uzunluğu

Elde edilen odun örneklerine ait mikro fotoğraflar “BAB Bs200Pro Görüntü İşleme ve Analiz Yazılımı” kullanılarak çekilmiştir.

(31)

Çalışmada, farklı iki yetişme ortamından alınan yedi türe ait 14 adet odun örneğinin trahe, özışını ve lif anatomisi özellikleri bakımından farklılık olup olmadığının belirlenmesi amacıyla Independent Sample T (Bağımsız Örneklem T testi) uygulanmıştır. Bu verilerin elde edilmesi için SPSS 25.0 istatistik programı kullanılmıştır.

(32)

4. BULGULAR

4.1. TAKSONLARIN ODUN ANATOMİSİ ÖZELLİKLERİ

4.1.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) Odunun Anatomik Özellikleri

Laurus nobilis odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 160 ve 200 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.1).

Odun dağınık trahelidir. İlkbahar odunu traheleri ile yaz odunu traheleri arasında çap farkı çok belirgin değildir. İlkbahar ve yaz odunu zonunu ayırt etmek zordur (Şekil 4.1). Traheler genellikle tek tek dağılmaktadır. Trahe gruplaşmaları genellikle radyal (2-3 hücre) yöndedir. Yıllık halkalar, yıllık halka sınırındaki radyal yönde yassı ve kalın çeperli liflerle belirgindir (Şekil 4.1). Traheler yıllık halka içinde homojen bir dağılım gösterir. Trahelerin enine kesitleri muntazamdır (Şekil 4.1). Perforasyon tablası basit tiptedir, ancak maki vejetasyonu örneğinde merdiven şeklinde perforasyon tablasına da rastlanılmıştır (Şekil 4.3). Trahe hücrelerinin ortak çeperlerindeki kenarlı geçitler almaçlı dizilmiştir (Şekil 4.3).

Odun paranşimi apotraheal ve paratraheal konumdadır. Apotraheal odun paranşimi liflerin arasında veya özışınına bitişik olarak bulunur ve dağınık konumdadır. Paratraheal odun paranşimi ise trahelerin etrafını kısmen sarar (Şekil 4.1).

Özışınları üniseri ve mültiseri heteroselüler tiptedir. Özışını paranşim hücrelerinde şişkinleşmiş yağ hücreleri görülmüştür (Şekil 4.2). Özışını paranşim hücrelerinde uzun çubuk ve ince sivri fakat boyutları farklı olabilen kristaller görülmüştür (Şekil 4.2). Odunun temel lif dokusunu libriform liflerinden oluşmuştur. Çok az da olsa bir-iki bölmesi olan liflere de rastlanmıştır.

(33)

Çizelge 4.1. Laurus nobilis L. (Akdeniz Defnesi) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Laurus nobilis L.

Vejetasyon Tipleri

Maki Pseudomaki Maki Pseudomaki En Düşük Değer En Yüksek Değer

T

RAH

E

Trahe Teğetsel Çap (µm) 35,91 40,12 72,6 90,26 Trahe Radyal Çap (µm) 35,90 40,25 78,03 92,33 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 323,5 332,03 643,76 521,63 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₂₀ ₂₂ ₃₁ ₃₄

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 501,68 544,18 1036,37 965,96 Lif Genişliği (µm) 11,39 13,36 31,28 28,28 LümenGenişliği (µm) 4,17 7,23 22,31 17,35 Lif Çeper Kalınlığı (µm) 0,775 0,315 6,245 6,245

Ö Z IŞ INI Mültiseri Özışını Yüksekliği (µm) 180,79 201,9 417,59 467,88 Mültiseri Özışını Genişliği (µm) 12,7 27,33 36,88 65,81 1 mm de Özışını Sayısı (Adet) 2 4 10 8

Şekil 4.1. Laurus nobilis L. Odunu a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış ve radyal yönde grup yapmış traheler b) EK, Yıllık halka sınırında radyal yönde yassı ve

(34)

Şekil 4.2. Laurus nobilis L. Özışını a) RK, Doku yapısındaki yağ hücreleri b) RK, Hücre yapısındaki kristaller.

Şekil 4.3. Laurus nobilis L. a) RK Trahe hücresinde basit perforasyon tablası b) RK, Merdiven şeklinde perforasyon tablası ve trahe çeperinde almaçlı kenarlı geçitler.

Şekil 4.4. Laurus nobilis L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını ve dikine hücrelerden oluşan üniseri özışını b) TK, Yatık hücrelerden oluşan üniseri özışını.

(35)

4.1.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) Odunun Anatomik Özellikleri

Arbutus andrachne odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 195 ve 250 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.2).

Odun dağınık trahelidir. İlkbahar odunu traheleri ile yaz odunu traheleri arasında çap farkı çok belirgin değildir, ancak yıllık halka sınırına doğru trahe hücrelerinde çaplar küçüldüğü için yıllık halka sınırı belirgin hale gelmiştir (Şekil 4.5). Hem ilkbahar hem de yaz odunu trahelerinin enine kesitleri köşelidir. Traheler yıllık halka içinde genellikle tek tek dağılmaktadır. Trahe gruplaşmaları genellikle radyal (2-3 hücre) yöndedir (Şekil 4.5). Trahe hücrelerinde spiral kalınlaşmalar belirgin olup, perforasyon tablası basit tiptedir (Şekil 4.5). Ancak üç-dört basamak sayısına sahip merdiven şeklinde perforasyon tablasına da rastlanılmıştır (Şekil 4.6). Trahe hücrelerinin ortak çeperlerindeki kenarlı geçitler almaçlı dizilmiştir.

Odun paranşimi apotraheal dağınık konumdadır. Odun paranşiminde zincir şeklinde romboidal kalsiyum oksalat kristallerine rastlanmıştır.

Özışınları üniseri ve mültiseri heteroselüler tiptedir (Şekil 4.6). Üniseri özışınları genellikle dikine hücrelerden oluşmuştur, ancak çok az da olsa yatık hücrelere rastlanılmıştır. Kristaller odun paranşiminde olduğu gibi özışını hücrelerinde de görülmüştür (Şekil 4.6).

Odunun temel lif dokusunu libriform lifleri, traheit lifleri ve vasküler traheitler oluşturmaktadır. Traheit lifleri ve vasküler traheitlerde spiral kalınlaşmalar görülmüştür. Kenarlı geçitleri hem radyal hem de teğet çeperlerde bulunmaktadır. Maki vejetasyonu örneğinde küt uçlu traheit liflerinin yanında sivri ve çatal uçlu liflerde görülmüştür. Genellikle tek bölmeye sahip bölmeli liflere de rastlanılmıştır.

(36)

Çizelge 4.2. Arbutus andrachne L. (Sandal) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Arbutus andrachne L.

T

RAH

E

Trahe Teğetsel Çap (µm) 12,45 32,2 31,34 47,83 Trahe Radyal Çap (µm) 12,45 23,94 47,95 51,64 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 142,68 194,56 501,98 505,49 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₆₉ ₇₀ ₂₁₆ ₁₀₂

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 409,41 304,46 838,9 765,66 Lif Genişliği (µm) 14,43 9,19 24,32 20,89 Lümen Genişliği (µm) 7,61 5,26 18,02 12,21 Lif Çeper Kalınlığı (µm) 1,89 0,215 6,13 5,605 Traheit Lif Uzunluğu (µm) 230,12 240,89 590,78 690,56 Traheit Lif Genişliği (µm) 9,45 10,7 30,29 25,22 Traheit Lümen Genişliği (µm) 6,29 4,98 19,85 16,77 Traheit Lif Çeper Kalınlığı (µm) 0,105 0,63 7,145 7,26

Ö Z IŞ INI Mültiseri Özışını Yüksekliği (µm) 141,09 243,1 665,16 534,69 Mültiseri Özışını Genişliği (µm) 25 22,12 47,9 57,53 1 mm de Özışını Sayısı (Adet) 4 4 9 9

Şekil 4.5. Arbutus andrachne L. a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış ve radyal yönde grup yapmış traheler b) RK, Basit perforasyon tablaları ve trahe hücrelerinde

(37)

Şekil 4.6. Arbutus andrachne L. a) RK, Heteroselüler özışını ve özışınında romboidal kalsiyum oksalat kristalleri b) RK, Trahe hücrelerinde spiral kalınlaşma ve basit ve

merdiven şeklinde perforasyon tablası.

Şekil 4.7. Arbutus andrachne L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını, dikine ve yatık hücrelerden oluşan üniseri özışını ve traheit lifleri teğet çeperlerinde kenarlı

geçitleri belirgin b) TK, Üniseri özışınlarında dikine hücreler.

4.1.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) Odunun Anatomik Özellikleri

Erica arborea odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 460 ve 470 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.3).

Odun dağınık trahelidir. Yıllık halka sınırı belirgindir. Trahelerin enine kesitleri köşelidir. Traheler yıllık halka içinde genellikle tek tek dağılmaktadır. Trahe gruplaşmaları görülmemiştir. Perforasyon tablası basit tiptedir. Trahe hücrelerinin ortak çeperlerindeki kenarlı geçitler almaçlı dizilmiştir.Odun paranşimi apotraheal kesik zincir şeklindedir (Şekil 4.8).

(38)

üniseri özışınları dikine hücrelerden oluşurken, pseudomaki vejetasyonu örneğinde hem dikine hem de yatık hücrelerden oluştuğu görülmüştür.

Odunun temel lif dokusunu traheit lifleri oluşturmaktadır. Az da olsa vasküler traheitlere rastlanmıştır. Traheit liflerinin kenarlı geçitleri hem radyal hem de teğet çeperlerde bulunmaktadır (Şekil 4.9). Maki vejetasyonu örneğinde traheit liflerinin çeperlerinin yıllık halka sınırında daha kalın olduğu görülmüştür.

Çizelge 4.3. Erica arborea L. (Ağaç Fundası) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Erica arborea L.

T

RAH

E

Trahe Teğetsel Çap (µm) 17,82 15,59 44,41 37,08 Trahe Radyal Çap (µm) 20,56 18,82 43,44 45,44 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 132,38 111,31 391,2 343,83 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₇₅ ₅₆ ₁₀₉ ₁₀₄

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 210,41 350,12 708,36 834,46

Lif Genişliği (µm) 5,03 10,83 19,86 21,97

Lümen Genişliği (µm) 2,09 4,83 12,07 15,76 Lif Çeper Kalınlığı (µm) 0,325 0,45 6,015 5,78

Şekil 4.8. Erica arborea L. a) EK, Odun dağınık traheli, tek tek dağılmış traheler b) EK, Apotraheal kesik zincir şeklinde odun paranşimi ve enine kesitleri köşeli.

(39)

Şekil 4.9. Erica arborea L. a) RK, Heteroselüler özışını b) RK, Basit perforasyon tablası ve traheit lifleri radyal çeperlerinde kenarlı geçitler belirgin.

Şekil 4.10. Erica arborea L. a) TK, Üniseri ve mültiseri heteroselüler özışını b) TK, Üniseri özışınlarında dikine hücreler.

4.1.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Odunun Anatomik Özellikleri

Spartium junceum odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 311 ve 300 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.4).

Odun halkalı trahelidir. Yıllık halka sınırı belirgindir. İlkbahar ve yaz odunu zonu ayırt edilebilmektedir (Şekil 4.11). İlkbahar odunu trahelerinde gruplaşma maki vejetasyonu örneğinde daha fazla göze çarpmakta ve küme şeklindedir. Yaz odunu trahelerinde gruplaşma diyagonal ve diş şeklinde alanda olduğu görülmüştür. Trahe içerisinde renkli depo maddeleri görülmüştür (Şekil 4.11). Trahelerin enine kesitleri genellikle muntazamdır. Yaz odunu trahelerinde tabakalı yapı görülmüştür (Şekil 4.12). Trahe

(40)

çeperlerinde spiral kalınlaşmalar görülmüş olup, kenarlı geçitler almaçlı dizilmiştir (Şekil 4.12). Perforasyon tablası basit tiptedir.

Odun paranşimi apotraheal ve paratraheal konumdadır. Hem apotraheal hem de paratraheal paranşim odun içinde dağınık şekilde bulunmaktadır. Odun paranşimi hücreleri çoğunlukla fusiform (tek hücre) yapıdadır, ancak tek ya da iki bölmeli paranşim hücrelerine de rastlanılmıştır. Fusiform paranşim hücreleri tabakalı yapıdadır (Şekil 4.13).

Özışınları üniseri ve mültiseri homoselüler tiptedir (Şekil 4.12).

Odunun temel lif dokusunu libriform lifleri ve vasküler traheitler oluşturmaktadır. Vasküler traheitler yaz odunu trahelerinin etrafında bulunmakta olup, çeperlerinde spiral kalınlaşmalar mevcuttur ayrıca vasküler traheitler tabakalı yapı göstermektedir.(Şekil 4.12 ve 4.13). Kenarlı geçitleri hem radyal hem de teğet çeperlerde görülmüştür.

Çizelge 4.4. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Spartium Junceum L.

T

RAH

E

Trahe Teğetsel Çap (µm) 20,5 27,33 83,7 77,76 Trahe Radyal Çap (µm) 14,93 26,72 95,75 81,26 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 97,83 100,06 177,24 192,65 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₅₅ ₃₁ ₈₆ ₅₅

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 576,94 555,1 1136,61 1168,27 Lif Genişliği (µm) 9,33 7,65 19,87 20,14 Lümen Genişliği (µm) 3,96 4,31 12,48 10,69 Lif Çeper Kalınlığı (µm) 1,03 1,17 6,615 6,245

(41)

Şekil 4.11. Spartium junceum L. a) EK, Odun halkalı traheli, yıllık halka sınırı belirgin ve diyagonal yönde trahe gruplaşmaları b) EK, Yaz odun trahelerinde diş şeklinde alan

gruplaşması ve içlerinde renkli depo maddeleri.

Şekil 4.12. Spartium junceum L. a) RK, Yaz odunu trahelerinde tabakalı yapı, trahe hücrelerinde spiral kalınlaşma ve libriform lifler b) TK, Üniseri ve mültiseri homoselüler özışını ve spiral kalınlaşması belirgin vasküler traheitlerde tabakalı yapı.

Şekil 4.13. Spartium junceum L. a) TK, Tabakalı odun paranşimi (paratraheal) ve trahe çeperlerinde almaçlı kenarlı geçitler b) TK, Vasküler traheitler ve bölmeli odun

(42)

4.1.5. Spartium junceum L. (İspanyol Katırtırnağı) Odunun Anatomik Özellikleri

Rhus coriaria odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 311 ve 300 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.5).

Odun yarı halkalı traheli olup, yıllık halka sınırı belirgindir. İlkbahar odunu traheleri tek tek dağılmakla beraber gruplaşmalarda görülmüştür. Trahe grupları genellikle radyal yönde olup, teğet ve küme şeklinde gruplaşmalarda görülmüştür (Şekil 4.14). İlkbahar odunu trahelerinin enine kesitleri genellikle muntazamdır. Yaz odunu trahelerinde gruplaşma radyal yöndedir. Spiral kalınlaşma yaz odunu trahelerinde görülmüştür. Perforasyon tablası basittir (Şekil 4.15). Trahelerin çeperlerindeki geçitler almaçlı dizilmiştir.

Odun paranşimi apotraheal ve paratraheal konumdadır. Paratraheal paranşim trahelerin etrafında, 3-4 hücreden ibaret kısmen sarmaktadır (Şekil 4.15). Apotraheal paranşim kesik kümeler halindedir (Şekil 4.16). Özışınları üniseri ve mültiseri homoselüler tipte’dir. Kristaller bol miktarda görülmüştür (Şekil 4.15). Odunun temel lif dokusunu libriform lifleri, traheit lifleri ve vasküler traheitler oluşturmaktadır. Traheit lifleri ve vasküler traheitlerin çeperlerinde spiral kalınlaşmalar belirgindir (Şekil 4.16). Kenarlı geçitleri hem radyal hem de teğet çeperlerde görülmüştür.

Çizelge 4.5. Rhus coriaria L. (İspanyol Katırtırnağı) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Rhus coriaria L.

T

RAH

E Trahe Teğetsel Çap (µm) 33,48 47,83 143,83 125,82

Trahe Radyal Çap (µm) 43,16 72,06 139,78 135,21 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 79,84 123,97 277,95 339,87 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₄₉ ₃₄ ₈₄ ₅₃

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 471,72 246,71 781,42 750,74 Lif Genişliği (µm) 12,59 13,06 22,52 26,33

Lümen Genişliği (µm) 6,41 5,98 15 14,6

Lif Çeper Kalınlığı (µm) 1,425 2,535 6,46 8,34

Ö

Z

IŞ

INI Mültiseri Özışını Yüksekliği (µm) 123,59 238,12 362,69 407,82

Mültiseri Özışını Genişliği (µm) 14,52 23,91 36,03 49,3

(43)

Şekil 4.14. Rhus coriaria L. a, b) EK, Odun yarı halkalı traheli, tek tek dağılmış ve radyal yönde grup yapmış traheler ve yıllık halka sınırı belirgin.

Şekil 4.15. Rhus coriaria L. a) RK, Homoselüler özışını dokusu ve özışınında romboidal kalsiyum oksalat kristalleri b) RK, Spiral kalınlaşmaları belirgin basit perforasyona sahip yaz odunu traheleri, libriform lifler ve paratraheal odun paranşimi.

Şekil 4.16. Rhus coriaria L. a) TK, Üniseri ve mültiseri homoselüler özışını b) TK, Spiral kalınlaşmaları belirgin vasküler traheit ve apotraheal odun paranşimi.

(44)

4.1.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) Odunun Anatomik Özellikleri

Pistacia terebinthus odununun anatomik özellikleri; Kocaeli-Yuvacık ve Adana-Kozan Bölgesinden 165 ve 200 m yükseltilerden toplanan 2 adet odun örneği üzerinden tanımlanmıştır. Odun anatomisi özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler farklı yetişme koşulları için ayrı ayrı verilmiştir (Çizelge 4.6).

Odun halkalı traheli olup, yıllık halka sınırı ilkbahar odunu traheleri ile yaz odunu traheleri arasında çap farkının belirgin olması ile kolayca ayırt edilebilmektedir. İlkbahar odunu traheleri tek tek dağılmakla beraber, teğet yönde grupta yapmaktadır (Şekil 4.17). Pseudomaki vejetasyonundan alınan örneklerde yaz odunu trahelerinde radyal yönde gruplaşmalar görülürken diğer örnekte küme şeklinde gruplaşmalar daha belirgin görülmüştür. Aynı şekilde pseudomaki vejetasyonu örneğinde yaz odunu zonunu ayırt etmek daha kolay iken maki vejetasyonunda yaz odunu zonunu ayırt etmek bir o kadar zordur. Pseudomaki vejetasyonu örneğinde ilkbahar odunu trahelerinde till oluşumu görülmüştür (Şekil 4.17). Trahelerin enine kesitleri genellikle muntazamdır. Yaz odunu trahelerinin çeperlerinde spiral kalınlaşmalar belirgin olup, perforasyon tablası basittir (Şekil 4.18). Trahe hücrelerinin çeperlerinde kenarlı geçitler almaçlı dizilmiştir.

Odun paranşimi apotraheal ve paratraheal dağınık konumdadır (Şekil 4.20).

Özışınları üniseri ve mültiseri homoselüler tiptedir (Şekil 4.19). Üniseri özışınları dikine ve yatık hücrelerden oluşmaktadır. Özışınlarının uç kısımlarında kristallere maki vejetasyonu örneğinde rastlanmıştır (Şekil 4.18). Özışınlarında görülen radyal kanallar hem orta hem de uç kısımda görülmüştür (Şekil 4.19).

Odunun temel lif dokusunu libriform lifleri, traheit lifleri ve vasküler traheitler oluşturmaktadır. Vasküler traheitler özışınlarının yanında, traheit lifleri ise ilkbahar odunu trahelerinin yanında bulunurken, çeperlerinde spiral kalınlaşmalar belirgindir (Şekil 4.20). Kenarlı geçitleri hem radyal hem de teğet çeperlerde görülmüştür.

(45)

Çizelge 4.6. Pistacia terebinthus L. (Menengiç) odununun anatomik özelliklerine ait en düşük ve en yüksek değerler.

Pistacia terebinthus L.

T

RAH

E

Trahe Teğetsel Çap (µm) 53,51 51,59 129,31 123,34 Trahe Radyal Çap (µm) 50,14 44,59 117,73 144,98 Trahe Hücre Uzunluğu (µm) 165,9 157,09 304,89 275,92 1 mm2 _{de Trahe Sayısı (Adet)} ₇₄ ₁₁₆ ₁₅₁ ₂₀₈

LİF

Lif Uzunluğu (µm) 507,94 378,48 770,51 697,67

Lif Genişliği (µm) 8,2 9,8 24,99 17,82

Lif Lümen Genişliği (µm) 4,72 4,24 12,88 11,35 Lif Çeper Kalınlığı (µm) 1,74 1,04 7,805 5,11

Şekil 4.17. Pistacia terebinthus L. a) EK, Odun halkalı traheli ve radyal yönde grup yapmış traheler b) EK, Trahe hücrelerinde till oluşumu.