Bir Dönemin Gündelik Yaşamında
Radyo
Asker Kartarı Radiohören. Zueiner
Bevvusstseingeschichte 1933 bis 1950. [Radyo Dinlemek. 1933'ten 1950'ye Bir Bilinç Tarihi Üzerine]
KarinFalkenberg(2005). Hassfurt/ Nürnberg: Institutfür Alltagskultur
Almanya'da Nazi Dönemi iletişim tarihi ve dönemin en önemli kitle ileti-şim aracı olan radyo hakkında hemen hemen her alanda araştırmalar yapıldı ve sonuçları yayınlandı.Radyonun ku-rumsal, politik ve kısmen program geli-şimini ele alan birçok çalışma var. Karin Falkenberg'in kitabı ise Nazi radyosu-nu, başlangıcından 1950'ye kadarki ge-çiş dönemlerini kapsayacak şekilde etnografik yöntemle inceleyen tek ça-lışma olarak karşımıza çıkmaktadır. Falkenberg böylece, konunun şimdiye kadar yöntemsel ve içerik olarak ihmal edilmiş bir yönünü okuyucunun dikka-tine sunmaktadır.
Radyo tarihini incelerken, genellikle temel sorun insanların radyo ile olan
ilişkisini, onun dinleyicilerinin gündelik yaşamını nasıl etkilediğini ortaya çı-karmaktır. Bu konunun işlenmesi, hem kaynaklara ulaşmanın zorluğu hem de kaynakların güvenirliği meselesi yü-zünden uzun zaman ve yoğun emek ister. Radyo gibi, elektronik medyanın yayınlanıp tüketilen programlarıyla ilgili olarak ulaşılabilen ve kullanılabi-len tarihi kaynaklar genellikle nicel veri-leri ve başka konularla bağıntılı ifadeler ve çıkarımları içerirler. Bu kaynaklar izleyici algılarıyla ilgili olarak da çok nadir bilgi verirler. Şimdiye kadar, Nazi dönemi radyo yayınlarıyla ilgili çalış-malardaki bu boşluğu dolduracak az sayıda araştırma yapılmıştır. Farklı di-siplinlerin kuramsal temelinden hareket iletişim: araştırmaları . ©2004 • 2(2): 143-146
144 • iletişim: araştırmaları
etmekle birlikte Carsten Lenk1 ve
Kap-sar Maase2, klasik radyo tarihçileri gibi,
radyonun kuruluş ve gelişmesini hikaye etme yerine, alternatif bir yol tutup, günlükler, pul koleksiyonları ve fotoğ-raf albümlerinden hareket ederek izle-yicinin gündelik yaşamında radyoyu nasıl algıladığını ortaya koymaya çalış-mıştır. Bu şekilde radyo tarihi, radyo-dan yola çıkarak değil, izleyicinin geri-de bıraktıklarından hareketle yenigeri-den inşa edilmeye çalışılmıştır. Karin Falkenberg'in çalışmasını sözünü etti-ğimiz önceki çalışmalardan ayıran te-mel fark da bu noktada ortaya çıkıyor: Falkenberg'in çalışması, doğrudan "iz-leyici algısı" üzerine yoğunlaşıyor. Ya-zar, izleyicinin bir iletişim aracı olarak radyoyu nasıl algıladığını, nasyonal-sosyalist radyo programlarını dinleme-nin, başlıktaki "radyo dinleme"dinleme-nin, on-lar için ne demek olduğunu, izleyicile-rin hayat hikayeleri üzeizleyicile-rinden yeniden kurarak somutlaştırıyor. Falkenberg bir taraftan medya tarihini toplumsal bağ-lamı içinde inşa ederken, diğer taraftan da dönemin radyo dinleyicisini, radyoyu ve radyo programlarını algı-lama biçimini irdeleyerek betimlemeye
1 Lenk, Carsten: Die Entscheidung des Rundfunks. Einführung und Nutzung eines neuen Mediums 1923 - 1932. Opladen 1997. 2 Maase, Kapsar: Bravo Amerika. Erkundungen zur Jugendkultuır der Bundesrepublik in den fünfziger Jahren. Hamburg 1992.
çalışıyor ve bunda oldukça başarılı olu-yor.
Karin Falkenberg, etnometodolojiyi iletişim araştırmaları alanında yetkin bir biçimde uygulayarak, son yıllarda git-tikçe yaygınlaşan bu eğilime örnek bir çalışma ile katılıyor. İzleyicinin hayat hikayesinden yola çıkarak araştırmanın sınırları içindeki dönemin gündelik ya-şamını ortaya koymak ve radyo dinle-meyi irdelemek gibi bir amaca ulaşmak bir çok zorluğu da beraberinde getiri-yor. Bir taraftan toplanan verinin güve-nilirlik ve geçerlik sorunları, diğer taraf-tan izleyicinin yaşadığı tarihsel süreçle-rin ampirik olarak değerlendirilmesinin imkansızlığı, çalışmaya yöneltilebilecek yöntembilimsel soruların sayısını artırı-yor. Yazar, bu sorunları aşmak için veri-lerini iki farklı alandan toplamıştır. Bi-rinci alan, dönemin izleyicileriyle yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmeler yaparak veya günlüklerinden yararla-narak onların hayat hikayelerini derle-miş, diğer taraftan da söz konusu dö-nemle ilgili roman ve hikaye kahraman-larından, dönemin gözlemcileriymiş gibi, radyo dinleme öykülerini topla-mıştır. Böylece bir kısmı az çok birinci elden bir kısmı ise kurmaca olan veriler olağanüstü yaratıcı ve verimli bir tasa-rımla, dönemin gündelik yaşamı, izleyi-ci - radyo ilişkisini nesnelleştirecek bi-çimde yeniden kurulmuştur.
Kartsnm Bir Dönemin Gündelik Yaşamında Radyo- 145
Karin Falkenberg'in ortaya koyduğu model ve bu model çerçevesinde elde ettiği sonuçları irdelediği tartışma med-ya araştırmalarına önemli bir katkı ola-rak değerlendirilmelidir. Yazar, farklı alanlardan kaynaklan kullanmış ve u-yumlu görünmeyen verileri birbirlerini tamamlayacak biçimde ve tutarlı olarak kullanmıştır.
,,Radiohören. Zu einer Bevvusstsein-geschichte 1933 bis 1950" beş bölüm ve eklerden oluşuyor. Birinci bölümde radyo dinlemek tarihi bakışla inceleni-yor ve çalışmanın kuramsal çerçevesi çiziliyor. Bu bölümde araştırma soruları ve amacı ortay konuyor. İkinci bölümde yöntem ve kaynaklar tartışılıyor. Etnometodoloji ve metin analizi yarar-lanma gerekçeleriyle birlikte tartışılıyor. Üçüncü bölüm radyo ile ilgili dönemle-rin belirlendiği, dönemsel olarak deği-şen radyo kavramlarının tartışıldığı ve daha önce yapılan araştırmaların irde-lendiği bir bölüm olarak düzenlenmiş. Dördüncü bölümde toplanan verilerin değerlendirmesi yer alıyor. Kitabın en geniş kısmını oluşturan bu bölümde, 1933 - 1939, 1939 - 1945 ve 1945'ten son-raki dönem ayrı ayrı inceleniyor. Beşinci bölümde ise araştırma sonuçları tartışı-lıyor.
Karin Falkenberg, 1933 - 1939 yılları arasında Nazi propagandasının gittikçe yoğunlaştığı programları dinlemenin izleyicide "olayların geçtiği yerde olma ve olayları birlikte yaşama" hissi uyan-dırdığını, izleyicinin, çeşitli vesilelerle "dinlediklerini gösterme" eğiliminde olduğunu yazıyor. Görüşme yapılan izleyiciler, Hitler ve Goebbels'in propa-ganda konuşmalarının "saf akustik gü-cü" nü radyo yayınlan aracılığıyla algı-ladıklarım" belirtiyorlar. 1939 -1942 yılları arasında radyo dinlemeye getiri-len sınırlamalar ve yasaklar yüzünden "radyo dinleme" başka bir anlam kaza-nıyor. Radyo kavramları arasına "düş-man yayın", "yasak içerik" vb. yenileri katılıyor. Radyodan caz müziği dinle-mek "radyo dinledinle-mek" kavramı sınırları dışına çıkıyor. 1942 - 1945 yılları ara-sında, Alman silahlı kuvvetlerinin ye-nilgiler yaşamaya başlamasıyla, radyo dinlemek "yeni, toplumsal dram" nite-liği kazanıyor. Radyo, programcılar ve haber personeli için çaresizlik ve güç-süzlükle aynı anlama gelmeye başlıyor. 1945 - 1948 yılları arasında Batı Alman-ya'daki bölgesel radyolar "duyuruların, talimatların sesli okunduğu" iletişim araçlarına dönüşüyor. 1948-1950 yılları arasında ise radyo dinlemek yeniden bireysel bir seçim halini almaya başlıyor.
146 • iletişim: araştırmaları
Kısaca özetlenen sonuçlardan da an-laşılacağı gibi, Falkenberg'in kitabı, medya araştırması ile sıradan insanın gündelik yaşamının nasıl yeniden kuru-labileceğini, bir iletişim aracının insan yaşamından hangi rolleri oynayabilece-ğini ve yine bir iletişim aracının bağla-ma koşut olarak insan yaşamından nasıl anlam değiştirebileceğini ortaya koyan ve dönemin çeşitli yüzlerini gösteren fotoğrafların da yer aldığı kolay okuna-bilen bir yapıt.
