İSTANBUL SUR KAPILARI . 6
YEDİKULE YALDIZLI
TT.
80
Sanat Tarihçisi: inci Gülsevil
MİMARİSİ: (YALDIZLI KAPI -
PORTA AUREA)
Tamamen Marmara Adası mermeri ile kaplı, iki yanında ileri doğru çı kıntılı iki kuleli, üç geçişli bir kapı dır, Ortadaki geçiş iki yanlardakine nazaran daha büyüktür. Her girişin sağ ve sol yanlarında birer payesi vardır. Bu orta iç ve dış kemerinin üzerinde altın yaldızlı kitabesi vardı. Bu kitabelerden bugüne sadece, ma denî harflerin içine yerleştirildikleri delikler, kalmıştır. Yine bu geçidin doğuya bakan cephesinde, kemerin üst kısmında bir Isa monogramı gö rülür.
Kapının genişliği; 0.50 m., yüksek liği; 15.50 m. pylonların genişliği ise 18.34 m'dir. Pylonlar gayet munta zam mermer işçiliği gösterir. Mer mer bloklar kenetler vasıtası ile bir birlerine bağlanmışlardır.
Kuzey kulesinin güney-batı yüzün de, köşede, bir kartal göze çarpar. Burada, bazı ufak kitabeler vardı. Meselâ: «Tanrı seni korusun» «İm paratora uzun yıllar» gibi. Bugün vaktiyle kırmızı boya ile yapılmış bir güneş saati kule duvarına çok yaklaşıldığı zaman görülebilir. Boya sı solmuş duvarın rengini almıştır. Kapının üzerinde bir imparator hey kelinin bulunduğunu öğreniyoruz. Bu herhalde M S. 8. y.y. daki zelzeleler
sonucu düşüp kırılmıştır, imparator heykeli, herhalde, bu sülâlenin ku rucusu olan I. Theodosios'a .ait ol malıydı.
Kapının sol küçük geçişi daha Pale- ologoslar devrinde örülüp kapatıl mıştır. Bunu o devrin özelliğini gös teren bir mimarî karakteri olan tuğ la dolgu işçiliğinden anlıyoruz. Son tamirde burası yine örülü bırakılmış tır. Bu geçişin söveleri çıkarılıp, or- tadakine konmuş ve çevresi örüle rek küçültülmüştür. Sağ taraftaki ikinci geçişin içindeki dolgu, diğeri gibi mimarî karaktere sahip olmadı ğından boşaltılarak içi temizlenmiş, 1969 yılı baharında bir demir par maklık ile kapatılmıştır.
Pylonların iç mimarisine bir göz ata cak olursak; Deniz tarafındaki kule (güney kulesi) dikdörtgen plânlı, beşik tonozlu bir kuledir. Dışa bakan cephesinde biri büyük diğer ikisi daha küçük üç penceresi var. Pen cereler içten kemerli dıştan yarık halinde. Hedef küçültmek için bu tip yapılmıştır. Tonozda bir hava ve ışık deliği var. Girişin üst tarafı ke mer ile bitmekte. Malzemesi iri blok küfeli taşı ve harç olarak horasan kullanılmış. Tonoz, ince Bizans tuğ lasından (4 cm. kadar) yapılmıştır. Kulenin hemen yan duvarlarının bi tim yerinden yükselmektedir. Methalin ortasında «Kan Kuyusu» tabir edilen bir kuyu mevcut. Os manlI İmparatorluğu devrinde zin dan olarak kullanılan bu kule padi şah, sülâlesi ve yüksek rütbelilerin katliamının yapıldığı yerdir. Burada zindanın hücrelerini birbirinden ayı ran kalas ve kirişler halen mevcut. Kulenin merdivenleri, içeri girdikten sonra sağa dönersek bizi «Siyaset Yeri»ne götürür. Solu takip edersek kulenin üstüne ve Genç Osman'ın ooğulduğu hücreye çıkabiliriz. Mer divenler küfeki taşındandır. Harç olarak her tarafta olduğu gibi hora san kullanılmıştır. Merdivenlerin ör tüsü tonozdur.
Kuzey Kulesi, dış kapı girişi ve merdivenler kaybolmuş durumda, doğrudan doğruya geç devirde ya pılmış etrafı örülmüş küçük bir kapı ile kulenin büyük methaline girilir. Bu kulenin yapım tarzı güney ku lesinin aynıdır. Burada da içten ke merli dıştan yarık halinde ortadaki büyük, yanlardaki küçük üç pence re var.
Diğerinden farklı olarak, burada ay dınlık penceresi yok, ayrıca şehre bakan tarafında alttaki büyük üstte ki küçük olmak üzere iki penceresi görülür.
Kulenin merdivenli girişi 1968 yılın da Hisarlar Müdürlüğünün yaptığı harfiyat ile ortaya çıkarıldı. Hakkın da neşriyat yoktur. Hafriyat, Yaldız lı Kapı'ya çeşitli nedenlerle gelmem sebebiyle tarafımdan görülüp takip edilmiştir.
Merdivenler takriben 2 m.dir. Kul lanılan malzeme güney kulenin mal zemesinin aynısıdır.
Yedikule ve Yadızlı Kapı'nın resto re işini 1958 senesinden bu yana İs tanbul Arkeoloji Müzeleri yürütmek te idi. Son iki yılda, diğer kalelerle beraber, yeni kurulan Hisarlar Mü- dürlüğü'ne devredilen bu vazife yeni Müdürlüğün kontrolü altında yapıl maktadır.
1968 yılı Eylûl/Ekim aylarında Hi sarlar Müdürlüğü idaresinde Yaldızlı Kapı'nın şehre bakan tarafında (Ye dikule avlusu) yapılan kazıda ne ol dukları anlaşılmayan bazı mimarî parçalar bulunmuştur. Bunların bir yetkili tarafından incelendikten son ra aydınlanacağına inanıyorum. 1960 1968 tarihleri arasında buralarda epeyi parça bulundu ve parçaların bir kısmı İstanbul Arkeoloji Müzesi ne 1968 yılında getirildi.
Yedikule, Yaldızlı Kapı'nın şehre bakan yüzünün hisar içinden görünüşü...
İstanbul sur kapılarından «Yedikule Altın Kapmnın plânı...
12
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
