Robert PAYTON
Çeviren: Cem KARASU
1984 yılında T ü rk iy e’nin G üney batısında Kaş yakınlarında bulunan U luburun yakınındaki Geç T unç D evrine ait bir gemi batığının su altında kazılm asına Sualtı/D eniz Arkeolojisi Enstitüsü (INA) tarafından başlandı. B unu izleyen kazı dönem lerinde Enstitünün kazı heyeti, G eorge F. Bass ve C em al Pulak yönetim inde sistem li bir şekilde gemi batığının geniş bir alanını kazarak ortaya çıkarm ış ve bulunanların kayıtlarını tu tm u ş tu r. G eçici olarak M.Ö. 14. yüzyıla2 tarihlenm iş olm asına rağm en gem inin ait olduğu ulus henüz bilinm em ektedir. Ancak gem inin battığı zam an doğu A kdeniz sahilinden batıya doğru seyretm ekte olduğu sonucu çıkarılm ıştır3. Gemi istisnai şekilde çeşitli ve zengin bir yük taşıyordu. Bu da karm aşık ve de ileri düzeyde bulunan büyük ölçülerdeki bir ticareti yansıtm aktadır4. 1986 kazı dönem inde, taşım akta olduğu eşy alar arasında yazı-tahtası takım ına5 ait parçalar da ortaya çıkarıldı. Bu p arçalar gem ide taşınan büyük bir küpün (K W 252) içerisindeki dibe çöken kalıntılar arasında bulundu. G eç T unç D evrine ait böylesi bir buluntunun Pulak tarafından önem inin farkına varılm ası ile yerinde kayıt tutm a olanağı sağlam ış ve tam olm asa da bazı küçük parçalan bir araya getirebilm iştir.* A natolian Studies X LI (1991) s. 99-106'de İngilizce olarak yayım lanm ıştır. I w ould like to thank Professor O. R. G um ey, the editor o f the A natolian studies, for his kind perm ission to publish the Turkish translation of this article.
1. Bkz. C. Pulak ve D.A. Frey, "The Search for a Bronze A ge Shipw reck”, A rchaeology 38:4 (1985) s. 18-24; G.F. Bass, “ A Bronze A ge Shipw reck at Ulu B urun (Kaş): 1984 C am paign”, AJA 92 (1986) s. 269-296; C. Pulak, “The Bronze Age Shipw reck at Ulu Buran, Turkey: 1985 C am paign”, AJA 92 (1988) 1-37; G.F. Bass, C. Pulak, D. Colon ve J. W einstein, “T he Bronze Age Shipw reck at Ulu Burun: 1986 Cam paign", AJA 93 (1989) s. 1-29.
2. Pulak (1988) a.g.y. s. 33-34. 3. Pulak (1988) a.g.y. s. 36. 4. Bass ve diğerleri (1989) a.g.y.
5. Çağdaş epigrafık term inolojiye uygun olarak, yazı takımı tabletten çok yazı-tahtası şeklinde tanımlanacaktır. Bkz. D. Symington, “G eç Tunç Devri Y azı-Tahtaları ve Kullanılışları.' Anadolu ve Suriye’den Metin K anıtları” (bu sayıda).
Şekil 1. Batığın yerini gösteren, eski bir ö n a sy a hantası.
D ikkatli bir şekilde elekten geçirilm esine ve geniş b ir araştırm aya rağm en, yazı-tahtalanm n daha küçük parçalan ve m enteşelerinden bir tanesi bulunam am ıştır. Kazı dönem inin bitm esinden sonra, üzerinde konservasyon ve daha çok yayın araştırm alarının yapılabileceği E n stitü ’nün Bodrum Sualtı A rkeoloji M üzesi’ndeki konservasyon tesisine götürülm üştür6.
Yazı-tahtası takıntı
Yazı takımı iki ayrı kanadın üç m enteşe ile birleştirilm esinden m eydana gelm iştir (Levha XVII a. b ).
Bu iki tane enine kesilm iş tahtadan im al edilm iştir7; ancak, b un lar tek bir tahtanın ikiye bölünm esi şeklinde yapılm am ıştır, çünkü tahtaların kenarlarında görülen yaş halkaları birbirine uym am aktadır. O lasılıkla bu tahtaları yapan kişi bilinçli olarak büyük bir tahta parçasının güzel olan
6. Tahtayı sağlam laştırm ak için suda eriyen polietilen glikol m um u ile yoğunlaşma tekniği kullanılmış ve fil dişi parçaları birleştirm ek için Paraloid B-72 (akrilik kopolim er) “yapıştırıcı m adde” ile yazar tarafından yazı takımının korunm ası sağlanmıştır. Parçalar Paraloid B -72 yapıştırıcısı ile birleştirilm iştir. Yapılan işlem den sonra tahtada herhangi bir çekm e/daralm a kayıt edilmem iştir. 7. Tahta şimşir ağacı (Buxus) olarak tanımlandı, bkz. P. W am ock ve M .
dam arlı kısm ını aram ış ve bundan sonra bu iki tahtayı birbirine alıştırm ıştır.
Bu kanatlardaki iç oyuklar olasılıkla yazı-tahtalan şekline, m atkapla delm e ve kesm e tekniği ile yontulm uş, şöyle ki, söz konusu iç oyuğun derinlik hattı boyunca istenilen derinlikte b ir seri m atkap delikleri açılm ıştır. T ahta dikkatli b ir şekilde iç oyuğun uzunluğu boyunca bu deliklerden b ir uçtan d iğer u ca yontularak ayrılm ıştır8. İç oyuğun k enarlan iskarpela/keski ile düzleştirilm iş9 ve sonra da pürüzsüz olarak oyulm uş olan kısmı keskin bir aletle birbirine yakın düzensiz çapraz desenli olarak çizilm iştir. Bu pürüzlendirilm iş yüzey üzerine konulacak olan balm um unun daha sıkı bir şekilde yapışm asını sağlayacaktır. Bu tür yüzey, balm um lu bütün yazı-tahtalanna kanıt teşkil edecek şekilde olm asa d a 10, k an a tla n n iç oyuk kısım larının bu şekilde çizilm esi, fildişi11 veya daha geniş yüzeyli büyük yazı-tahtalan gibi daha pürüzsüz gereçden yapılan yazı-tahtalarında da sık olarak görülen bir u nsu rd ur12. Küçük U luburun y az ı-tah talan 13 balm um unun tahtaya yapışm ası için çizilm iş/çentiklenm iş olabilirler. Böyle tahtalar gem ide nem den dolayı büyük değişikliklerin etkisi altında kalabileceklerdir. Bu da belirli ölçüde hareket etm esine ve balm um u ile tahta arasındaki bağlantının zayıflam asına neden olabilecektir.
H erhangi bir balm um u kalıntısına, ne yazı tahtalarının üzerindeki yüzeyde, ne de gevşek parçacıklar şeklindeki tahta parçaların ele geçtiği tortu içinde rastlanam am ıştır. Bu yüzden yazı-tahtalannın kullanım a hazır olm ak üzere balm um unun kullanılıp kullanılm adığını söylem ek olanaksızdır, şayet öyle ise, bu balm um unun yapısı ne idi. Balm um u yalnız b aşın a14, ya da m ineral tozlar k an ştın lm ış şekilde veya reçine
8. Sol kanadın sol üst köşesinde bir matkap deliği işareti görülmektedir. Bu delme ve kesme tekniği G ordion’un Frig mobilyasında oldukça göze çarpan bir unsurdur, bkz. R.S. Young, Three Great Early Tum uli (1981), s. 68.
9. Belli belirsiz oyulm uş işaretler iç oyukların üst kenarı boyunca görülebilmektedir. K eski/iskarpela tarafından oyulmuş işaretler elde kalan yazı-tahtalarm da görülen örnekler için bkz. D.M. Pipidi ve I.I. Russu, ¡nscriptiile D aciei Rom ane 1 (1975) s. 165-256, bu aletin etkisi için resimli örneklere bkz.
10. Ö rneğin, Pippidi ve Russu, a.g.y. şekiller 80-102. Birçok Rom a tabletinin iç oyuklarında çizilm e yoktur.
11. Çizilm iş Fildişi yüzey örnekleri için ve N im rud fildişi yazı-levhalarının resimli örnekleri ile birlikte bkz. D.J. W isem an, “ Assyrian W riting-B oards”, Iraq XVII (1955), s. 3-13, ayrıca, A sur’dan gelen bir fil dişi yazı takımı için bkz. E. K lengel-Brant, “ Ein Schreibtafel aus A ssur” . A oF 3 (1975) şekiller: 1-2. 12. ö rn e ğ in N im rud’da bulunan ceviz ağacından yapılmış yazı-tahtalan fildişi
örnekleri kadar hatta onlardan daha büyük oldukları söylenm ektedir (yani 33.8x15.6 cm.): bkz. M.E.L. M allowan, “The Excavations A t N im rud (Kalhu)", Iraq XVI (1953) s. 98.
13. U luburun yazı-tahtaları 9.5x6.2 cm. boyutundadırlar. 14. Pippidi ve Russu, a.g.e.
karıştırılarak kullanılm akta idi15. B alm um u içerisine m ineral tozların ilâvesinin bir yazı ortam ı olarak balm um unun kalitesini daha iyi b ir durum a getirdiği söylenm ekte ve N im rud y azı-tah talann da teşhis edilen m ineral tozu, yani oprim ent (san renkte arsenik sü lfıd )16 U luburun batığında oldukça büyük m iktarda bulunm uştur’7. A ncak şüpheye y er bırakm ayan bir gerçek şudur ki, orpim entin seçilm iş olm ası balm um una zengin ve süsleyici bir görünüş venmiş olm asındandır’8. Ç ünkü sade beyaz teb eşir veya alçı tozu bir doldurucu m adde olarak d aha yaygın elde edilebilirdi ve de bu m adde oprim ent yerine bu iş için yeterli o labilirdi19.
B alm um una yazm ak için kullanılm ış olan yazı aletleri henüz gemi batığından çıkarılm am ıştır, fakat çağdaş örnekler B oğ azkö y’de bulunm uştur20. Bu m ad en î yazı aletlerinin belirgin özelliği, balm um u üzerine yazı yazm ak için bir ucu sivri olan diğer ucu ise yazıyı silm ek için üçgen biçim li boyacı bıçağı/spatula şeklinde yassılaştırılm ış b ir çubuktur. Bu alet yazı-tahtalannın geniş çapta kullanıldığı tarihî d evirler boyunca da bilinm ektedir. A ncak genellikle Geç T unç Devri yerleşim yerlerinde bu yazı aletlerinin bulunm am ası G reko-R om en devrinde bunların kem ik ve fildişi (ya da büyük olasılıkla tahta) gibi organik m addelerden de yapılabildiği gerçeğine atfedilebilir. B unlar da sadece çok özel koşullarda bugüne kadar kalabilm işlerdir21.
15. Siyah pigm entli bal m um u yazı-tahtalan için bkz. yazı-tahtalan tutan pişm iş toprak figürler: C. G randjouan, Athenian Agora: Terracottas and. Plastic Lam ps, (1961) 54 levha 8 no. 390 ve R.A. Higgins, G reek Terracottas, (1967) 54 levha 32a. K atran kullanıldığı söylenmektedir, Pollux, O nom asticon X, 57. Sarı renk balm um unun yanısıra, bkz. d.not 16 kırmızı ve yeşil gibi diğer pigm entli bal m um ları da kayıt edilmiştir, bkz. T .M ’Kenny H ughes “O n some W axed Tablets said to have been found at Cam bridge”, Archaeologia 55 (1897) 264-265 ve (kırmızı) H.I. Bell, "tablets of the Third Century B .C .” , A ncient Egypt (1927) levha HI, 1 ve O vid’d e /l r s Am atoria I 12, 11.
16. W iseman, a.g.e. s. 5. 17. Bass (1986) a.g.e. s. 278-279.
18. Tarih boyunca boyanmış olan yüzeylerin zenginleştirilm esinde orpim ent (sarı renkte arsenik sülfıd)'in kullanım ındaki gelişmenin betim lemesi için bkz. R.J. Gettens & G.L. Stout, Painting M aterial (1966), s. 135.
19. Boşlukları doldurm ak için bazı korum a/konservasyon tekniğinde balm um unun yapısını ve de görünüşünü geliştirm ek üzere alçı ya da tebeşir sıklıkla karış tinim ak tadır.
20. B oğazköy’den örnekler için bkz. R.M. Boehmer, “ Die K leinfunde von B oğazköy”, W VD OG 87 (1972) s. 133-134 ve levha XLI; aynca R.M. Boehmer, “die K leinfunde aus der U nterstadt von B oğazköy” , Boğazköy-H attusa X (1979) s. 31 levha XIX.
21. K emik yazı aletlerinin resimli örnekleri için bkz. D.T. Thom pson, Athenian Agora, N o: 12 The A ncient Shopping Centre (1972) şekil 46; ay n ca J. Perlzweig, Athenian Agora, N o: 9 Lam ps fro m the A thenian A gora (1963) şekil 8. M .Ö. 5. yüzyıla ait bir Eretria m ezanndan güzel bir fildişi yazı aleti örneği için H.B. W alters, G reek and Rom an Life (1929), s. 207 şekil 227'de görülebilir.
M en teşe ve kapanm a m ekanizm ası
Y azı-tahtalarının tek olarak kullandıkları örnek ve betim lem eler nadirdir22. D aha yaygın olarak bunlar balm um lu yüzeylerin yüz yüze geldiği çift kanatlar halinde kullanıldığıdır. D olayısıyla kap anabilen yazı takım ında yum uşak olan balm um lu yüzeyler kapanınca korunm uş olacaktır. E rken Y unan-R om a öncesi dönem e ait elim izde kalan yazı takım ları örneklerindeki m enteşe m ekanizm ası, daha sonra bulunan örneklerde görülenlerden daha karm aşık olduğu anlaşılm aktadır. Bu sonraki örneklerde yan yana konulm uş tahtaların k enarlan üzerine iki delik açıldığı genellikle görülm ektedir. Bu deliklerden de dem ir halkalar ya da kordon veya deriden bağlar gibi zam anla yok olabilen m addeler geçirilm ekte idi23.
T ahta ve fildişinden yapılm ış M.Ö. 8. yüzyıla ait yazı takım ları deri (?) m enteşelerle çok daha süslüdür. B unlar kenarlardaki oyuklar içerisine yerleştirildiğinde akordeon tarzında birkaç tane yazı-tahtasının üst üste katlanm asına olanak sağlam aktadır14. A ncak, çok seyrek görülen bu katlam a ve kapanm a m ekanizm asının yardım ı ile okuyu cuy a aynı zam anda birkaç yazı-tahtasını birden gözlem e olanağı verm ektedir. D aha yaygın görülen şekil m erkezi m enteşeler etrafında açılan ve kapanan iki ya da daha çok sayıda^ yazı-tahtasından ibarettir. A su r’dan gelen bir yazı-tahtasının"6 tahtaların her iki çift kanadın biri 360 derece dönebilen m erkezi bir m enteşe ile bağlanm ış olan kısm ı ile y azı-tah talan n m her iki kenarında sıralı olarak aralayıcılarla tutturulm uş olduğu düşünülm ektedir. B enzer şekilde K ahram anm araş27 Z in cirli’d e28 bulu nan alçak kabartm alarda ve olasılıkla S enherip kabartm asında gö sterilen yazı takım larının kenarında silindir şeklindeki tutturulm uş m enteşeler gösterilm ektedir29. U luburun örneği bize şim di bu tür m enteşeleri daha ayrıntılı şekilde incelem e olanağı sağlam aktadır.
22. G randjouan, a.g.e., levhalar: 83, 84, 90, 93, 97 ve 390.
23. K ordon m enteşelerin betim lem eleri, boyalı Yunan vazoları üzerinde görülebilir, 5. yüzyıl örnekleri için bkz. C.H. Smith, Catalogue o f Vases in the British M useum IE (1986) levha V, no. E 80.; P. Hartwig, P. W olters, & R. Zahn, Die Antiken Vasen von der A kropolis zu Athen 2, (1929) levha 27, no. 356 & levha 31 no. 409.
24. Bkz. M. Howard, “Technical decription o f the ivory w ritm g-boards from N im rud" Irag X V II (1955) 14-20.
25. Bkz. A.K. Bow m an & J.D. Thom as, The Vindoanda W riting Tablets (1974) levhalar V ve XIV.
26. Klengel-Brand a.g.e.
27. K. Bittel, Die H ethiter (1976), şekiller 313 ve 316. 28. Bittel, a.g.e. şekil 305.
M enteşeli takım ın ü ç silindir şeklindeki m enteşe k ısım lan n d an sadece iki dış taraftaki fil dişinden yapılm ış olanlan elim izde kalm ıştır. M enteşelem e hareketini kolaylaştırm ak için, m enteşe kısım ları iç bükey yivler içerisine oturtulm uş ve bunlar yazı-tah talann ın ken arlan n d an oyulm uştur. M enteşe kısım ları daha sonra b ir uçtan m enteşenin m erkezine hafifçe iki kez delinm iştir. B öylece bu oyulm uş yivli kenarlar çivilerle tutturulabilinm iştir. M enteşe kısım larının iç u ç yüzüne daha geniş bir delik oyulm uştur, dolayısıyla m evcut olan iki dış kısm ın b ir deliği vardır. Eksik olan kısm ın her iki ucunda bir delik olacaktır. Bu m erkezi deliklere tahtadan yapılm ış başsız çiviler (döndürülerek kesilm iş/kopartılm ış) yerleştirilm iştir. Bunların da sadece bozulm uş olan tahta kısım ları elim ize kad ar ulaşm ıştır. İşte bu tahtadan başsız çivilerin teşkil ettiği eksen üzerinde fil dişi m enteşe kısım lar dönebilm ekte idi; iki dış m enteşe sağ taraftaki yazı-tahtasına bağlanm akta idi. Sol kanattaki yazı-tahtasına tesbit edilm iş m erkezi kısım üzerine karşı yönden döndürülebilm ekte yani kanıtlanabilm ektedir (Şekil 2).
Şekil 2. Uluburun yazı takımı. Menteşe düzeni, eksik olan m enteşe ve ağaç çivileri ile birlikte (taranm am ış yerler) ayrıca resmedilmiştir. (Çizim: N etia Piercy)
Fildişi m enteşe kısım lan ve bunları bağlayan başsız tahta çiviler, küçük ve sivri tahta çivilerle y azı-tah talann yivli kenarına bağlanm ıştır. M enteşe kısım lan tahta içerisine başlan m enteşe yüzeyine değecek kad ar çekiçle vurularak yerleştirilm iştir30. Ç ekiçlem e işlemi sonucunda tahta kenarlarının y an lm alan n ı önlem ek için tahta çivi deliklerinin yerleri daha önceden m atkapla d elinm iştir31. M enteşe kısım ları tutturulduğu sırada olasılıkla bu hazırlık işi daha sonra b ir sorun teşkil ediyordu.
30. T ahta çivilerin uçları biraz çekiçle vurularak kütleştirilm esi, deliklere sıkı bir şekilde girm esini sağlam ıştır. Ç ivilerin tahta türü henüz belirlenmem iştir. 31. Bu şuradan ortaya çıkm aktadır: zarar görm üş bölüm lerdeki çivi deliklerinin
A nlaşıldığına göre alt ve orta m enteşe kısım ları önce tutturulm uş olm alıdır. Son olarak üst kısm ın yerleştirilm esi gayreti içerisinde, yivli kenara hazırlanm ış olan iki delik ile fildişi m enteşe delikleri aynı hizada değildirler. Alttaki çivi deliğine içerisine çekiçle b ir tahta çivi çakılm ış, fakat tam çakılm adan bırakılm ış ve baş kısm ı koparılarak yivli kenar ile aynı hizada düzleştirilm iştir. K enarın az. daha ilerisinde yeni çivi deliği hazırlanm ış ve yeni bir tahta çivi çakılm ıştır. İki çividen daha üstte olanı da aynı hizada değildir. Belli bir açı ile dışta kalm aktadır. A ncak yine de bu şekilde kullanılm ıştır (Levha X V III a).
B ağlam a/T utturm a m ekanizm ası
M enteşeli yazı-tahtalan 180 derecelik bir açı ile eksenleri etrafında dönebilm ekte idi. Bu şekilde de yazı-tahtalannın düz bir yerde tam olarak açılm asına ya da birlikte kapanm asına olanak sağlam aktadır. Y azı-tahtalannı birbirine bağlam ak için ilik halkası ve çengel m ekanizm ası kullanılm ıştır; bükülebilen bir kordon (ya da olasılıkla ince deriden yapılm ış sırım ) sağ taraftaki yazı-tahtasına bağlanm ış, bu da üzerinden geçirilerek sol taraftaki yazı-tahtasında olan b ir çengel ya da süslü b ir uca bağlanm aktadır.
Bu teoriyi akla getiren birkaç tane kanıt vardır. Sağ taraftaki yazı-tahtasının oyuk kısm ın m erkezine yakın üç delik bulunm aktadır. Aşağı kısım daki delik düzgün olarak m atkapla açılmış b ir deliktir, fakat sim etrik olarak daha üstteki ikinci deliğin tam am ı m atkapla delinm em iştir; bunun yerine yanına doğru çok daha geniş b ir delik vardır. O lasılıkla esas delikten m atkap ucu kaym ış ve yeni bir delik buna yakın olan tahta kısım dan açılm ıştır. K enara yakın bir başka delik yalnız.ca deniz kurdunun yaptığı bir hasardır.
M atkapla açılm ış iki delik tahtanın arka kısm ından geçirilen kordondan yapılm ış ilm iği tutm ak için açılm ış olacaktır. K üçük düğm eler veya fazlaca bırakılm ış kordon iç oyuğun iç yüzündeki ilm iğin uçlarını sağlam laştırm ış olm alıdır. İç oyuğu örten balm um u da ilmiği yerinde sağlam b ir şekilde tutacaktır.
Sol taraftaki tahtanın dış ken an n d a yarısına kadar olan kısm ında 1.6 cm. derinliğinde bir delik m atkapla açılm ıştır. Bu da dış kenardan iç oyuk boyunca geçm ektedir (Levha X V III b). Bu deliğin h er iki ucunda iki derin olm ayan kesik yapılm ıştır. Bu da oyuk içerisinde “_L” şeklinde b ir girinti yapm ıştır. Bu belki de haç şeklindeki m adeni parçayı yerinde tutacaktır (ancak, bugüne kadar böyle bir parça ele geçm em iştir). H aç şeklindeki m adeni parça girintinin içine yerleştirilip haçın uzun sapı tahta içindeki delikten geçirilm iş ve tahtanın kenarından dışarıya doğru b ir çıkıntı yapm alı idi. D ışa çıkıntı yapan m adeni kısm ın kullanılm asının iki
yolu vardır: m adeni kısım belki de kıvrılarak bir çengel yapılm akta, ya da başka b ir seçenek olarak, tahtadan yapılm ış süslü bir uç, m adenden (veya olasılıkla fil dişinden) uç kısm a eklenebilm ekte idi. B ununla birlikte, K ahram anm araş32 kabartm asında betim lenm iş olan yazı-tahtasının kenarında çıkıntı oluşturan büyük süslü ucun veya to pu zun b una uygun olm adığı görülm ektedir. A ncak U luburun örneğinin ise bir çengel olm ası daha olası olarak görülm ektedir (Ş ekiller 3, 4).
Şekil 3. M .ö . 8. yüzyıl Kahramanm araş kabartm asında betimlenmiş olan m enteşeli bir yazı-takım ı.
Gem i battığı zam an yazı takım ının kapalı olduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır. Su altında suyun etkisi içerisinde olan tahta yüzeyleri, sağ taraftaki tahtanın dış kenarı üzerinde V -şeklinde bir girintiyi ortaya koyacak biçim de aşınm ıştır, bu girinti ilm iğin deliklerinden geçirilirken soldaki çengel ya da süslü uca erişm ek için yaptığı b ir izdir. Y azı-tahtalan nın aşınm aya uğram ış olan dış yüzeylerin doğal yapısı (Levha X VII b) ile şaşılacak derecede iyi durum da bulunan iç yüzeylerdeki tahtanın yapısı, tam b ir zıtlık gösterm ektedir. Bu da dış çevreden korunduğunu gösterm ektedir. A yrıca, yazı-tahtasının korunm am ış olan parçacıkları, iki ay n kısım olarak birlikte kapalı bir yazı takım ı gibi düz bir yerde bir araya getirildikleri zam an, h er ikisi de çok kötü bir şekilde eğrilm iş olm alarına rağm en, son derece uyum sağlayarak birbirlerini tutm aktadır. E ğer yazı-tahtasının iki kısm ı, k alıntılar arasında kaldıktan sonra b ir süre sıkı sıkıya bir arada kalm am ış olsalardı, ağacın farklı yerlerinden kesilen iki ince tah tanın karşılıklı gelen kısım larında aynı durum daki eğrilm elerin oluşm ası son derecede olanaksız olurdu.
K en ardaki işaretler
Sağ taraftaki yazı-tahtasm ın kenannda, alt m enteşe kısm ına yakın bir yerde birkaç işaret yüzeye oyulm uştur. Bu aşam ada bu işaretlerin bir çeşit yazı olup olam adıkları bilinm em ektedir, sahibinin özel işaretleri; bir tür süslem e; ya da bilinm eyen b ir am aç için yapılm ış işaretler olabilir33. En üstte b ir “ O” işaretinin üzerinde kenar kısm ında boş b ir yer olduğu ve sonra yukarıdaki m enteşe kısm ına yakın yerde daha fazla işaretlerin başlangıçlarının bulunduğu ve de bunların birincisinin de “ O ” işareti olduğu belirtilm elidir. N e yazık ki diğer işaretler aşınm ış veya eksiktir, dolayısıyla bunların aşağıdaki işaretlerin sim etrik işaretler olup olm adığını söylem ek olanaksızdır.
Ö zet
U luburun gemi batığının dikkatli kazısı, Geç Tunç D evrinin Yakın D oğudan ilk tahtadan yazı takımı örneği tem in etm iştir34. Bu da söz konusu devirde olası yaygın kullanım ı için eski m etin kayn ak lan ile ilgili kanıtları doğrulam aktadır35. B ununla birlikte, yazı takım ının yapılm asında oym a işlem i ve onbeş parçanın bir araya getirilişi (balm um u ve olası süslü bir uç hariç) büyük ustalık, sabır ve de zam ana gerek gösterm iş olm alıdır. M enteşeleri özenle yapılm ış, gösterişli ve çok değerli olm ası gereken yazı takım ları sadece daha zengin sınıfların elde edebileceği bir şey olm alıdır. Belki de bunlara gem ideki veya U luburun gem isi ile ilgili tüccarlar iyi örnek teşkil edebilirler.
33. Çözülm em iş işaretler (olasılıkla var olan iki levhanın birinde) Marsiliana A lbegna’daki bir Etrüsk m ezarında bulunan bir fildişi yazı levhasının kenarında da bulunm aktadır. Bkz. R. Randall-M aclver, Villanovans and Early Etruscans (1924) s. 183-184, şekil 61; ve W iseman a.g.e. Levha IH, 1.
34. A kdeniz’deki, G iglio’da diğer bir dikkatli şekilde kazısı yapılan bir gemi batığında, ancak Etrüsk devrine ait olan, bir yazı-tahtası ele geçmiştir, no. G83/V J2/6020. M ensun B ound’a bu parçanın resimlerini gösterdiği için teşekkür ederim. Bu gibi buluntuların ele geçmesi, sualtı arkeolojsinin potansiyeline bir kez daha işaret etmektedir.
ULUBURUN YAZ1-TAHTAS1 TAKIMI
Şekil 4. K apanm a mekanizmasının rekonstrüksıyonu. Açık olarak görülsün diye iç oyuk kısım larda tarama yapılmamıştır.
