2
mmrmwmmmmwn
A H M ET R IZA Bey
HATIRALARI—^
ın
—1 6
—Ermeni meselesi nedir,
Ermeniler
ne
istiyorlar,
İttihad
ve
Terakki
ne
diyordu?
Pariste iken Cenevede bulu nan Ermeni komitelecile temasta
bulundum. Daima soğuk mua mele gördüm. Ermeniler İttihad ve Terakki Cemiyetinden mem nun değildiler. Çünkü Cemiyet, memlekette Ermemden başka zulümdideler ve zulümden kur tulmak için de Ermenilerin gös terdikleri çarelerden daha sağ lam ve daha umumî ilâçlar bu lunduğunu bildirmekte idi.
Cemiyete âdeta rakib gibi ba kıyorlardı, ilâçlar, çareler ara sında zıddiyet vardı. Onlar biz den ayrı muhtariyet istiyorlardı. Biz ise umum için ıslahat taleb ediyorduk, Kanunu Esasi, M 'l- let Meclisi umumu hoşnud ede cekti.
Avrupada efkârı umumiye Er meniler lehinde idi, çünkü ev velâ hıristiyan idiler, saniyen paraları vardı, salisen çok pro paganda yapıyorlardı. Amerikalı, İngiliz zenginleri. Ermeni zen ginleri onlara çok para veriyor lardı.
Bazı zayıf Jontürklerin hükü met tarafına geçmelerini görerek «Jontürkleri hükümet satın alı yor» diyorlardı. Ermenilerin sa tın alınmaması onlara hüküme tin ehemmiyet vermediğinden- dir. Ermeniler o paranın daha fazlasını martyr sıfatile ecnebiler nezdinde buluyorlardı. Bu nunla beraber Ermemden hafi- yeler yani o suretle satın alınmış olanlar eksik değildi.
Propagandalarımız arasında da zıddiyet vardı. Biz Ermeni ler de dahil oldukları halde umum OsmanlIların zulüm gör mekte olduğunu ilân ediyorduk Ermeniler ise yalnız kendilerinin o da Türkler tarafından zulüm gördüklerini işaa ediyorlardı. Propagandalarına ehemmiyet ver dirmek için çok yalan uyduru yor, mübalâğa ediyorlardı. Muh tariyet istedikleri Türklere kar şı zerre kadar muhabbetleri yoktu. Olmadığını Büyük Mu harebede düşmana alenen iltihak ve yardım etmekle de isbat etti ler. Ben hiç kabahati olmadığı halde mahza Ermeni olduğu için katledilen Ermenileri müdafaa ettim. Çünkü adalet ve devletin şiarı onu iktiza ederdi. Yoksa ordumuza düşmanlık, hafiyelik edenleri değil. Sabahaddin Bey ademi merkeziyet politikasını ta- kib ettiğinden Ermenilerin işine elvermiş, anınla ittifak etmişler di.
(Ahmed Rıza Beyin evrakı a- rasında bulunan Mizancı Murad Beyin mektublarmdan, Murad Beyin Mısırda bulunduğu tarih lerde Hmçak Ermeni komitesile bazı müzakereler yaptığım, İt tihad ve Terakki Cemiyetinin bu komite ile işbirliği temini hu susuna çalıştığını öğreniyoruz.
Ahmed Rıza Bey, İttihad ve Terakki Cemiyeti Umumî Kâti bine yazdığı 4 temmuz 1331 ta rihli mektubunda Cemiyetin si yasetini, umumî bir surette ten- kid ederken Ermeni meselesine de temas etmektedir.
Mektubunda, Ermeni mesele sinin Avrupa memleketlerini memnun etmiyeceğini ve muha rebenin sonunda bu meselenin bize aid verilecek kararlara fe v kalâde fena tesiri olacağım yaz maktadır.
İttihad ve Terakki Cemiyetine olan bağlılığını (siz herhalde kabineyi fani) Cemiyeti baki
bilmelisiniz, İttihad ve Terakki bayrağı hürriyet ve meşrutiye! bayrağıdır. Bu bayrağın hak ve şerefini, ahval ne kadar müşkül olursa olsun, muhafaza etmelisi niz.) cümlelerile belirten Ahmed Rıza Bey mektubünun diğer ta raflarında da fırkasını şu şekilde tenkid etmektedir:
('Kemali teessüfle görülüyor ki evliyayı'umur mazinin yalnız biı safhasından mütenebbih olmuş
lar: Hakanı mahlûun otuz sene
o mevkide nasıl ve ne tedbirler sayesinde durabildiğini tetkik etmişler. Bunlar da devri sabıkın müter/allibanı gibi aldanıyor lar; bir taraftan ahlâk bozukluğu ile fakru zaruret, diğer taraftan havf ve dehşet idamei istibdada kifayet eder sanıyorlar. Halbuki Abdülhamidin idareı keyjiyesin- de başka bir maharet, başka bir kuvvet ve mehabet vardı. Adi ve tıflane kararlarla, yekdiğerini nakzeden muvakkat kanunlar’a istibdadda maskara oldu. Halk korkmuyor, nefret ediyor.
... Siyaseti hariciye ve dâhili yedeki hataların kurbanı olan canlara, kıymetli vücudlere acı yorum. Bunlar maatteessüf geri gelmez, diğer zayiat nasıl olsa mehmaemken telâfi edilir; bozu lan kanunlar elbet düzelir, ihti kâr cemiyetleri dağılır, cezaları nı görür, açlıktan intihar eden bir kavimden nameşru bir suret te toplanan paralarla teessüs edecek banka, payidar olmaz, yıkılır. Yalanlar, mektum tutu lan hâdiseler, plânlar hep m ey dana çıkar....
Bu Harbi Umumiden sonra
devletimiz ne büyüyecek, ne de münkariz olacaktır, bu mevkide bulunan bir devlet yalnız hükü met adamlarının cehil ve hatası yüzünden batmaz. Biz gene ana sın muhtelife ile hoş yaşamağa, müttehiden çalışmağa ve düveli ecnebiye ile de seyyanen müna- sebatı dostanede bulunmaya mecbur olacağız....)
(Arkası var)
Kişisel Arşivlerde ıstanDuı Deneği Taha Toros Arşivi
