f. .
Shakispeare 7 7 r/ - j : * b u
Dünayaea meşhur olmuş s hne m u h a rrirlerin in k im isi komedide k im isi de tra şed id e kendini g ö s te r m iş tir . Shakispeare is e e s erle rin d e /sKi//S/’ /^i\7<öorneillev«pj a r is to p h a n is 'm ve Ifo lıie re ’ in komik d e h a la rın ı b i r b i r l e
r in e k a r ış tırm ış ve b i r l e ş t i r m i ş t i r . E s erle rin d ek i karakter t a h l i l l e r i o kadar ince ve d e rin d ir k i Goethe Shakispeare*i an latırken şunu der " b ir çok m uharriklerin e s e rle rin d e k a r ş ıla ş t ığ ım ız k arak ter- l e r 'b i r e r saate¿>iW-44r, onlara bakarak zamanı a n la y a b ilir iz , Shakis- p e a r e 'in c a lin c e k ile r in e is e y a ln ız saat d e ğ il i b r e l e r i ç a lış t ır a n mafcinayı dahi g ö r e b i l i r i z . w
P ro f .R a leigh " t a n ı d ı ğ ı « ! blitlin m uharrirlerden in s a â lığ ı en İ y i t a h l i l eden Shakispeare d i r . " Johnson şöyle b ir t a h lild e bu- luıfetfihş ve şu n la rı s ö y le n iş t ir . “ Rom alılar ve k ir a la r d a n bahseden, m is a lle r in i bliyük adamlardan olan Shakispeare d-euim* in s a n la rı bizim
^ S . t'yx he*, fr e tfu l-V » * -» - rtU**-y**- A . » <h uA
g ib i b a s it insan lar t a h l i l etm iştfii^Shakispeare*İn h ayatı hakkında 3 fa z la b ir şey b ilm iyoru z, e s e r i meşhur insanlar hakkında söylenen ^ h ik a y e le r, te fe rru a t', m enkıbeler, Shakispeare iç in hemen hemen hiç aüöylenm em iştir, b ir kaç tane var is e de o n la rın doğruluğu hakkında şüphemiz v a r d ır . E serlerin d e de hayatına a i t hiç b ir şey bulamamamız ve f i k i r edinemememiztfizx olmuştur. Onun iç in d ir k i Shakispeare hak kında b ir çok şey uydurulmuş vo hayatı in sa n la rın muhsyyelesine göre süslenmiş ve z e n g in le ş m iş tir.
.B ild ik le r im iz i şöyle hülasa e d e b ilir iz ^ B ü tü n h a yatın ı Stratford-üpon-avon ve Londrada g e ç ir m iş t ir . S t r a t fo r d 'da do muş^ i y i b ir a ile n in çocuğu i d i . (Babası S tra tfo rd v a l i s i olmuştur"!
One Hathaway i l e evlenmiş vo bu izd iv a ç ta n Uç çocuğu dünyaya gelm iş- tir.G en ç yaşında S tratford *d an ■y r ıla n Shakispeare Londraya gelmiş
b —2—
\©Mr t iy a t r o kumpanyasına d a h il olmuş ve h a yatın ın sonuna kadar k a lm ış t ır . Kumpanyanın oynadığı oyu n ları ya sıyo r ve saman saman sahneye çıkarak mühim r o l l e r i oynuyordu. / Z - t • / • ? " / '''
Londraya gelen genç S hak.l s pear e ’ in tanınmasına o aamsnlar hemen hemen Loüdra sahnesini in h isa r a ltın a almış olan ’’U n iv e rs ity W its " a d lı t iy a t r o kumpanyasının büyük yardım ı dokunmuştur. Bunlar
eşfc&sı tamamen d in i olan orta çağ tiy a tr a s t i l ve s ıh r iy e t in i in k iş a f ve tekamül e ttir m iş ve k la s ik usuldan tamoroile a y rı romantik komediyi ^^ju ıS yfea. ^ »omantik komedi yepyeni b ir ş e y d i, bu ne esi i -
le r in komedi usulüne ve muayyen çerçevesin e uyuyor ne de M ollere pyenidbir ta r z iy e n i B ir ç ı r i r d ı Sharidan ve Shaw’ inkine uyuyordu, yepyeni
CÎt<*\İ4A4,. -İl-aA
/C5Û^3.
.
romantik komediyi şlmdl^hir £* t a h l i l b e l i ni- ilk./göze çarpan şey romantizmdir, burada esas sevişen i k i k i ş i d i r , bunlar ocunun iratido- damca b ir çok g ü ç lü k lerle k a r ş ıla ş ır , b ir tü rlü b irleşem ez lâ k in n i hayetinde her şey d ü z e lir ve » ş ık la r b i r l e ş i r . İ k i n c i kısım is e komedi
t a r a f ıd ır bununla esas hikâye ve mevzu h a f i f l e t i l i r , romantizm® b ir tezek t e ş k il e d i l i r . Piyesteki, de i k i kısma a y ı r a b i l i r i z . B ir in c i k ısım , esas mevzuun ik in c i kısım is e o esasa bağ^ı d e ğ i ş t i r i c i h a f i f
l e t i c i b ir kaç vak'a , an laşılm ası daha kolay olmak iç in a s ı l mevzua (A ) yardımlısı kısım lara da (B ) d iy e lim .
A i l e B nin arasında şu fa r k la r v a r d ır .
"A" da mevzu gayet k a rış ık E k s e riy e tle e s k i b ir itsulysn hikayesinden alınma) romantizm ve şahane te ş b ih le r k a r a k te rle r, " k ı r s l l a r , p re n sle r, ve saray erkanı "
(B ) de mevzu gayet b a s it , komedi her günki hayattan alınm ış sahneler , fearakterier (u şa k la r, k y lü le r , ç i f t ç i l e r v . s . )
Shakispeare’ in i l k e s e rle rin d e bu fa rk daha b a r iz d ir . G it t ik çe A i l e B b i r l e ş i r ve mevzu düzgün b ir ş e k il a l ı r . Ş i i r l e mizan ro mantik elemanla komik eleman, k ır a lla uşak, b i r l e ş i r ve f i k i r b i r l i ğ i
sayesinde e v ve lc e te z a t o la n la r b ir o lu r . Son e s e r le r in d e yardımcı k ısım la r gsyet u s ta lık la gizlenm iş ve mevzu tek g ib i g ö s t e r ilm iş t ir *
“ 3“
K a ra k terlerd e de b ir d e r iş ik lik olmuştur. S o y ta r ı, aşık yahut herhan g i b ir standardize t ip tsmamile demişmiş on ların yerin e c a n lı
hayatta-Ş i i r daha sadeleşmiş k a ra k te ri daha ta b iile ş m iş t i r . Bu da mizahın ş i i r l e karışmasından doğan yepyeni b ir ta r z doğmuştur k i bunun en i y i m is a lfc ^ o s a lin â , V iyola , Jaques. f i e § i e i l Ş a h ıs la rın d a görüyoruz, baha i y i b ir R o s a lln i ve Qrlandonun aşk sahnesr "Rosalind a şıl; olan Crlandayı görür fa k a t Orlando k en d isin i tanımaz ve onunla d e r t l e ş i r Orlando bu aşktan n a sıl kurtulmasının ç a r e s in i sorar Rosa-
lin d de ona aşkında sebat etm esini ta v s iy e ed er. ! '^7^" ”
aşk h ik a y e le rin e m eyil g ö s te r m iş tir . En son y a z d ığ ı Uç büyük. komedi sonuncusu olan lîuca a do About Nothing ^ Bu piyesde Shakispeare k a r a k te r le r in in üstünde fa z la durmamış bütün eheraftiyeti mevzua g e r m iş t ir . İ l k e s e r le r in e n is b e tle bu Shakispeare iç in tam b ir te z a t
t e ş k i l e d e r.' ;
bütün k u v v etin i aşk m aceralarına, romansa v e r i r F l o r l z e l w P e rd ita nın yahut F erdinaa t Mirandanın b ir b ir le r in e s ö y le d iğ i aşıkane s ö z le r ve bu e s e rle rd e k a r ş ıla ş t ığ ım ız tajsgyytîr k u v v e tin i» İ l k e s e rle rin d e hemen hemen hiç bulamayız.
Sh akispeire yeni a ç t ı ğ ı bu ç ı ğ ı r ı daha İ y i anlatabilmem i ç i n Benedik ve B e a tris * in muhavoreslnl beraberce ta h lile d e lim .
Denedik ve B e a tris evlenmemeğe karar vermiş ve yemin itmiş ti: Fakat p iy e s in im tidadm ea b ir çok gülünç vakıalardan sonra b irleşm iş
ve hatta evlen m işlerd ir .
alın m ış t i p l e r g e lm iş t ir . A 5-"*
ü j j __ / ..
Mizah kısmında da d e ğ iş ik lik v a r d ır . A" f *- /
düatellosu ve buna benzer b ir çok m is a lle r daha v a rd ır .
rnt&n bunlardan a n la ş ılıy o r k i Shakispeare komediden ziyade
,er
\ ) \ <
- 4
-A ra la rın d a k i muhavere şudur.
Bene - d ik - beni hangi kötü ta ra fım ı gördünüz de bana aşık oldunuz ?
Bene-dik-hepsi iç i n fa k a t a s ı l o fena t a r a fla r ın İs la h o l maması ve s îz d e k i fenanın i y i i l e b irle ş m e s in i kabul etmemesinden ben de s iz e sorayım* S iz benim neme aşık v . s . ^bu rada da aşkın g a r ib e s in i, ince b ir nükte i l e a n la t t ığ ın ı sürürüz.
3 i a t r is ve Benedik , (Romeo ve J u lie t )d e k i îiu cu ti?, ( f t n i n (T w e lv e îfiflh t) daki Fest^ (King Hear ) dahi çs y ta s o y ta r ı aynı ta r z ın
b ir e r m is a lid ir . Bunlar N ü kteli z a r i f s ö z le r s ö y le r in ce t a r i z l e r
yapar. ,
B ir de ik in c i b ir komik v a r d ır . Bu daha ziyade b ir imrl i y zg. palyaco % b ir s o y t a r ıd ır . S özlerin d e ziyade güldüren t a r z ı ve va siye
✓ 'T'/
t id ir , f u n d a n e v v e lk i konferansda P r o f, k ak rlth s iz e hristonun t r a j i d i ve komedinin t a r i f i n i yaparak t r e j id i n i n bizden daha insan la r ın t a k lid i komodininse bizden daha k ö tü ie rin in k i olduğunu s ö y le d i
"Shaklspeare " in komedi ve t r a ^ id e le r i iç in doğru d e l i l d i r onun t r a g id ile r in d e a k li ve yüksek M eziyetlerin d en d o la y ı takdir e t t iğ im iz b ir kahraman v a r d ır . Kendinde b ir m e z iy e tle r i teberküz e t t i ren bu insan p iy e s in sonlarına doğru sukut eder veyahut ö lü r . Bu suki
te sebeb ya kendinin herhangi b ir Z a a fı yahutta h a r ic i b ir t e s i r d i r . O te llo d a k i (îyagonun t e s i r i g i b i ) b öyle yapmakla Shakispear* in s a n la rın z a a fın ı göstermiş ve büküklerin ve büyük desim iz
insanla-• f P ? l 4JL4t ^ Cc
r ın z a y ıf noktalarından vurmuştur. Shakispear1in i l k e s e r le r in i te ş k i l ecen İ n g i l i z ve Roma ta rih in e a i t p iy e s le rd e bu ta rz görülmekle beraber henüz tamamile teşekkül etmiş d e ğ i l d i r .
Bunların hiç b irin d e alakam ızı ve ta k d irim iz i Çeken b ir t ip ypktur. Shakispeare’ in gayeâlz t a r ih i anlatmak ve oynamaktan ib a r e t t i!
- 5
-Esas k a ra k te rle r çok genç ve mücadele edecek k a b iliy e t t e d e ğ i l d i r . Hamlet , O te llo , Lear, Makbet, Antoniy b öyle d e ğ ild ir * Bunlar b ir e r kahramandır.
Her s ö y le d ik le r i söz b iz e k a r a k te r le r in i a n la t ır . Ve şahsi y e t l e r i p iy e s in ruhunu t e ş k il ed er.
T r e jid id e "Shakispeare"daima b ir kahraman ve b ir de fe n a lı ı tem sil eden b ir v t ip y a ra tm ış tır . Y a ln ız Makbet b öyle d e ğ ild ir . Orada Kakbetjı Lady kahraman olm alarına rağmen fe& a d ır. Onlarda hem ta k d ir e t t iğ im iz m e z iy e tle r hem de n e fr e t im iz i uyandıran b ir e r cephe v a r d ır . '‘ Shakispeare bu İ k i c e jjh e li insan yaratmak iç in gayet i y i usul bul muştur. Oda fevk a lb eşer b ir ku vveti e le alarak olmuştur.
, Mesela: Makbeth bütün p iy e s in im tidadm ea fe vk a lb e ş e r kuto-v e t le r in e s e r i olmuş zih n im izin kabul etm ed iği bu kakuto-vkuto-vetten ilham
a İmi ş t ı r . d A
/
Bu ku vveti "Shakispeare " üç ih t iy a ç f şeklin de canlandırmış t ı r . Vo böylece bütün yükü onlara , esra ren g iz b ir kuvvete yük. 1 em iş ve Makbethi y a ln ız m e z iy e t le r ile karşım ıza ç ık a rm ış tır* «
Bunun en güzel m is a li.
Duncan’nı öldürmeden e v v e l s ö y le d ik
l e r i d i r . Makbeth'i h ı r s ı ve vicd a n ı arasında kalmış b ir b iça re olarak görürüz.y ) j j >\
C s *
s."
r P
Bu kade^^aSa b ir zamanda slas»* "
âJL.
rn-Afifır-pu* "S h a k isp ea re'İn " o muazzem muhaijryile d U n y a f a n e a k
b ir kaç n ok ta sın ı a n la ta b iİd
imse bahtiyarım . -Söylerime nihayet v e rir*
A tt .ken tek rar Goete dönüyorum: Shakispeare ‘ den Ö lir s a h ife okuduğum zaman ho yat tan ne f re t (<'»< > jyofrwtn fa i*a t b ir p iy e s i b it ir d ik t e n sonra kör doğmuş ve gözlerim yeni açılm ış sanıyorum.
Taha Toros Arşivi
