Bitmemiş
«Bitm em iş senfo n i» müstesna ı oiarak san’atta güzel sayılıyor. Bu da onun ke- | mâlini bitmemi
ş* w
-Y a z a n
î
Prof. Hilmi Ziya ÜLKEN I
“R ir öcoriTi m f»vH nrı» c.ılnsmfîfl *
Bir eserin meydana çıkışında
ı , bütün cemiyetin hissesi var
di-! liginden alması yüzündendır. Ta bIlhassa, bu mânada hah marnlanmamış bir gazelde bazan hdırlar_ Bir yazlya başıarsımz; bir berceste mısra çok güzel kQnu k „ hoşbeş ederı olabilir; fakat ona hiç bir za-
I man tam bir eser gözüyle baka- [ mayız. Heie teknik ve fik ir e- serlerinde bitmemiş olmak aslâ affediimiyen bir kusurdur.
kesmeye mecbur olursunuz, .bir esere girişirsiniz; mektuplar zi yaretler, bitmez tükenmez ve daima neticesiz komisyonlar işi nizi yürütmenize engel olur. Ça- Eserin yaratılmasında başla-, ¡jşanlar birbirine yardım ederek mak, devam etmek ve bitirmek lşıerin kolaylaşmasını temin ede- birbirine bağlı üç irade safhası- cek yerde, birbirinin işine ket dır. Bir eserin meydana çıkabil- vuranlar azalmadıkça teşebbüsle- mesi için, bu üç safhanın birbiri ^ devam ve tamamlama şeklin-ardmdan gelmesi ve tamamlan -
ması lâzımdır. F akat eserin mey dana çıkışında teşebbüs iradesi kadar hattâ ondan mühim rolü oîan bilhassa devam iradesidir. Tam başarı yalnız devamla te - min edilebilir. Çok defa bir işe
de hakikî başarıya götürmek çok güçtür.
Bu şartlar medenî seviyenin öl
fSv
Bu teşebbüslerden her biri ay rı ayrı mânalı ve güzel olabilir - di. F akat her bi ri Dolmabahçe üstünde eskiden «T a şlık » denilen yerdeki cami başlangıcı gibi kal mıştır. Emrullah Efendi Muhitül - m aarife, Ahm et Şuayıp poziti- vizm ’e, Salih Zeki «Kamus-u ri y a ziya t» a, R ıza T evfik «K am u s-u felsefe» ye, Prens Sabahat - tin tecrübî sosyoloji’ye, Gökalp «Tü rk medeniyeti tarihline, birçok muharririmiz «M eth al» iere, «B i rinci cilt» lere, Büyük Okyanus ve ansiklopedi teşebbüslerine baş ladılar, fakat yarım değil, daha başlangıçta bıraktılar. Hele mec mualar! Bu devamsızlığın en açık örnekleridir.
Eski tip insanlarda takip fikri çüsüdür. Tarihimizde bunun ta- daha kuvVetll idi. Cevdet paşa mamen gerçekleştiği devirler oi- Mecelleyi ve tarihlerini, Şem set-muştur. Mimarimizin âbideleri tln Samt Kamus-ül-âlâm’ı ta bunun en canlı şahitleridir. O mamıadl, f akat bunlar arasında başlayan, bir çığırı açan insan- deV} rıerde bir adam yainız bir ven} bf ’ fik i_ ~etiren voktur lara üstün değerler verirler. Hal „ ... ... ____________________ yem Blr nm r. getıren
yoKtur-buki asıl mesele, onu fiil haline « „ « „ m - -
-kovmaktadır Bununla beraber UZUn ° mÜrlÜ ° lmaSl 1Ç bÜtÜn dan gelmekte idi. Gelenekle, a-
KoymaKtaaır. tîiınunıa oeraDer, İTnl.Anlnrı Rir m n . ... - . ,. ___
eser yaratmakla kalmaz, onun Kuvvetleri geieneğe bağlılıkların imkânları da hazırlardı. Bir mü
başlamaktan başlamaya da çok r " “ r r ~ ' " T l ™ . " ; TT; ” l'skanlıkla savaşarak yeni birşey ___ , -■ i ,.. tefekkır bazan hayatını bir eser yaratm aya çalışanlar henüz çok fark vardır. Kim i bir fikrin büv « ı u ı ı . m i m u .ı i m i m . u - ü z e r i n e t e k s i f e d er> o n u b a ş a r a _ . . .
tün esaslarını kurar, yolunu çı- bilmek için bütün şartlardan fa y eserler eğer yenl bir dalanmaya çalışırdı. Bir yerde . uf uk açıyorlarsa, bir metodun e- anarşi başlasa sakin muhitler a- sasiannı kuruyorlarsa, yeni bir ait «a zı o i » « « =uv.c., u- ra hâmisini değiştirir, siyasî dağ hevecan ve lman ate8l veriyorlar nün çoğunu bu di.ekler dışında ı a>aı a„ neyecan va lman ate?1 v e n y o m r dağadan kaçar, mevki ve şöhret sa sonradan yollarında gidilerek mânı oluyorsa onları bırakırdı. tamamlanabllirler. N itekim bu İslâm âlemi bu muhtelif şart.a- teşebbüsler arasında yal -rın seçilmesine imkân verecek
zer, tatbike vak it’ bulamadan göçer gider, kimi de bir fikre ait bazı dilekler söyler, ömrü-harcadıktan sonra kaybolur. F i lân gazetede, filân mektupta bun dan elli y ıl önce şu niyetleri bes lemişti, diye her eli kalem tu tanı, çığır açıcı sayamayız. Bir yolun doğruluğuna inanmış, fa - kat o yoîda yürümek için hiçbir emek sarfetmemiş insanlar için de bu hususta fazla cömert ol mamalıdır.
Yakın iş ve fik ir tarihimize bakacak olursak, çığır açıcılara nazaran bir yolda devam eden - lere, kendi çığırlarını veya baş kalarının yolunu başarıya götür inek için uğraşanlara pek az rastlanır. Garbı bizden ayıran mühim farklardan biri de bu, yâni bir işin peşine düşme (es- prit de sinte) yokluğudur. Asıl icadlar, keşifler, büyük eserler tutulan bir yolun peşine düşmek te bide edilirler.
Bir işin peşine düşmek ve onu başarıya götürmek üç şekilde gerçekleşir:
1) Bir insanın bir teşebbüse devam etmesi; 2) Bir insanın muhtelif 'teşeb b ü sleria ra sın d a bağlılık kurması; 3) Bir insa-
j
mn teşebbüsünü diğer, insanların ; tamamlaması. Bu yollar gösteril ki, başarı ferdî olarak başlar ı içtimai olarak tamamiamr.kadar zengindi.
17 inci asırdan sonra, eserlerin tamamlanmasında ârızalarla kar şılaşıyoruz. Takiyeddin Kâsıd’ın rasathanesi yapılmasile yıkılması bir oidu. Üçüncü Ahm et devrin . de, Yanyalı Esat Efendi Farabî- ye meydan okuyan bir Aristo tercüme külliyatı yapmaya kal - kıştı. Eserine — çok iddialı ola rak — «Et-talim -Us-sâlis» adını verdi. Fakat bu işi tek kitapla yarım bıraktı. Yine aynı devirde matbaanın kurulması ve devlet ] sanayiinin tatbiki gibi teşebbüs ler irtica hareketi yüzünden ya rım kaidı. Üçüncü Selim zama - nmda ordunun garplaşması te şebbüsü ikinci bir irtica hareketi yüzünden yarım kaldı. H er ya - rım hareket, cemiyetin çöküntü sünü biraz daha derinleştiriyordu. ikinci Mahmut - Abdülmecit zamanında devletin garplılaşması teşebbüsü yarım kaldı. Bununla beraber ona karşı tepki olarak doğan İslâmî eserlerin tercümesi teşebbüsü de yarım kaidı. Tanzi- mattan sonraki devrin en çok üstüne düştüğü «G arp eserlerinin tercümesi» işi ise — son yılla-1 rın hamlesine gelinceye kadar — esaslı bir surette yarım kalmış tır.
nız Prens Sabahattin ile Gök- alp’m başladıkları yol üzerinde (Devam ı i üncü sayfada)
Taha Toros Arşivi
