Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi
11 Ağustos 1926 tarihli Cumhuriyet’ten
Cavit Beyin muhakemesi
pek meraklı oldu!
A nkara, 10 (a.a.) — M eş hur Maliye N â z ın Cavit beyin bugün* kü m uhakem esi pek m e r a k lı olm uştur. Salonu dold uran misli gö rülm em iş kalab a lık m a h k e m e heyetini ay a k ta karş ılam ış tır.
REİS — Îzzet Paşa ka bin esin de Maliye Nazırı o larak b u l u n d u nuz. Sonra F erit Paşa kabin eyi teşkil etti. Siz de ta m am en kendi kendinize kaldınız. O ndan sonraki hayatınız dan başlıyalım..
CAVİT BEY — îzze t P a ş a ’dan sonra kabin ey i Tevfik Paşa te ş kil etti. Bir m ü d d e t sonra tevkif le r başladı. Tevfik Paşa buna razı olmadı. Yalnız Merkezi U- mumi âzal arın ı tevkif ettirdi. Bendeniz bu m ü d d e t zarf ında İs ta n b u l’da bu lu n d u m . D am at Ferit Paşa 5 m a r tt a kabin ey i teşkil etti, 9 m a r t t a te v k ifa t b a ş ladı. Harb içinde Nazırlık ya pan la rın tevkifi şayi oldu, b en sak landım, 175 gün gizli kaldım.
REİS — N erey e gittiniz? CAVÎT BEY — İsviçreye. Ve hep orada kaldım.
REÎS — 1335 yılı ağustosuna k a d a r m em lekette milli cidal başlamış bulu nu y o rd u . H erkes vazifei vataniyesini ifa m ü k e l lefiyeti karşısındaydı. Halb uki siz fira r ettiniz.
CAVÎT BEY — Efendim ben b ir evde kapalı ve saklıydım.
REÎS — İs tanbul g azetele rin de cidali millînin başladığına d air h a b e r l e r vard ı. Fransız la r size söylemişlerdir. H er halde siz b ir ecnebinin evinde saklı idiniz.
CAVİT BEY — H a y ır Reis bey, H ü r r i y e t ve İtilâf Fırkası Reisi N uri P a ş a ’nın evinde s a k lıydım.
Bundan sonra A vru p ad ak i h a yatını ve te m aslarını a n latan Cavit bey, ile Reis Ali bey a r a sındaki m ükâlem e şöyle devam etm iş tir :
REİS — Sulhtan sonra m ec lislerin Meclisi Müessesan h a linde içtimai ile bir K a n u n u E- sasi yapılm alıd ır, diye b ir kayıt var, onu izah ediniz.
CAVİT BEY — Elbette. Yeni bir bina k u ru l u y o rd u . Nasıl ki şekli devleti Meclis te sbit e t mişti. Bu da b ir millet meclisi olacaktı.
REİS — Demek o zaman y ü rü r lü k te olan Teşkilâtı Esasiye K anununu k ab u l etm iy ordunuz.
CAVÎT BEY - H a y ır efendim. Yalnız tâdil sırasında bu n o k ta l a r dikkate alınsın diye yazm ış tık.
REİS — Merkezi H üküm etin İs ta n b u l’da olması diyorsunuz.
CAVİT BEY — Birçok kimse bu fikirde idi. Ben de aynı fi kirdey dim . Istinad ettiğ im esas ş u d u r ki, devle t m ekanizmas ı daha iyi olabilirdi, daha iyi m e m u r la r bulu nabilirdi.
RElS — H ayır, em niyet n o k ta sından olamazdı. Belki de t e h like anında kolaylık la kaçmayı düşü nüyordunuz. Siz, su lh m ü zakereleri devam ed erk en bu esasları te sbitle meşgul o lu yor dunuz.
CAVİT BEY — B unlar um um i hatlardır.
REİS — K em al beyin Gazi ile olan m ü lâ k a tı tam am en esassız bir şekilde aksetmiştir. A r k a daşlarınızın h e r biri ayrı ayrı ifadede b u lu n u y o r la r. Siz orada toplandınız, program te s b it
et-Cavit bey is tiklâ l Mahkem esi h u zu ru n d a
tiniz, komite halinde çalıştınız. CAVİT BEY — Bir defa ben onları toplam ad ım. K ara K em al bey b u n l a n çağırmış, evimi aç tı m orada toplandık . K a ra K e malin sözleri etrafında konuş tuk, m alûm esasları tesbit ettik . Meselenin ve iç timain hakiki safhası b u d u r efendim.
Bundan sonra Cahit beyin « it tih a t ve T erakki ne yapıyor?» başlıklı makalesi, Tanin gaze tesinden okundu.
CAVlT BEY — İ ttih a t ve T e rak k i nam ına söz söylemeye kimsenin salâh iy et i yoktu r.
REİS — Cahit bey yazısında fırk a vard ır, fak at lideri yoktu r, diyor.
CAVİT BEY - H ayır reis b e yefendi, liderle be ra b e r fırka da kaybolm uştur.
REİS — T e ra k k i p e rv e r F ır kanın te şekkülü esnasında Ada- 3a sizin evinizde bir toplantı ol muştu r. bunu anlatınız.
CAVİT BEY - Yalnız K em al bey davetli idi. Sjze tu h af gele cek, Kemal bey e Mi yaşına gel miş fak at hiç Büyükadayı gör memiş. Refikamın yanın da söy ledi. Re/ikam da köndisinl bir öğle yemeğine dav et etti. K e mal bey gelirken Ş ü k rü beyi da b e r a b e r getirmiş.
REİS — İşte bu davette fırk a teşkilini görüştünüz..
CAVÎT BEY — H ayır, sadece o tu r d u k yem ek yedik. O ndan sonra klübo gittik. O nla r üç v a p u ru ile döndüler.
REİS — Rauf, Adnan beyler, Refet Paşa ve saire ile to plan madınız mı?
CAVlT BEY - H ayır efendim. Bunlarla hiçbir zaman to p lan madık.
Reis, sorgunun b u g ü n lü k kâfi j o r ü ld ü ğ ü n ü söyliyerek d u r u ş mayı tatil etti.
