C. Ü. Hemúirelik Yüksekokulu Dergisi, 1998, 2 (1)
HEMùøRELøKTE ÖZGECøLøK (YARDIM EDøCøLøK)
Fatma OZ *
ÖZET
Bu yazıda hemúirelikte özgecilik (yardım edicilik) olgusunun, bazı sosyolojik durumlar, suçluluk duygusu, empati ve empatik e÷ilim ile iliúkisi kuramsal olarak gözden geçirilmiú ve hemúirelik açısından önemi tartıúılmıútır.
Anahtar Sözcükler: Hemúirelik, yardım edicilik,
suçluluk, empati, empatik e÷ilim.
SUMMARY AÜurizm
in Nursing
In this paper, altruism is reviewed as the theoretical relation with some sociological situtions, guilt, empathy and empathic tendency and its relation to nursing is discussed.
Key Words: Nursing, altruism, guilt, empathy, empathic tendency.
Özgecilik (altruism) kelimesi Latince'de
"baúkası için" anlamına gelen "alteri huic"tea
türetilmiútir (Gormley 1996). Fung 'a göre(1988) özgecilik, birisine yarar sa÷lama ya da zarardan koruma inancından baúka herhangi bir ödülü ya da beklentisi olmayan ilgi ve bakım olarak tanımlanır. Birisine yardım etmek ve yardım etmede sorumluluk almak olan özgecilik, yalnızca karúılıklı alıp-verme iliúkisi olmayıp, bireyin elinden geleni isteyerek yapmasını sa÷layan içsel ve dıúsal faktörlerin karıúımıyla gerçekleúen, sonuçta bireyi hoúnut eden bir hizmettir (Barry 1984, Gormley 1996, Joel ve ark. 1978, Keltner 1991,McFarland 1991).
Ödülsüz ve beklentisiz olarak bir baúkasına yardım niyeti taúıyan özgeci (yardım edici) da\Tanıú iki alternatif faktör sonucunda oluúur. Buna göre özgeci davranıú ya içsel olarak baúlatıcı bir mekanizmaya ya da geliúmiú kiúilik özelliklerine ba÷lıdır.
Herhangi bir çıkar sa÷lamak düúüncesiyle bir baúkasına yardım etme, sonuçta bireylere yararlı olmuú olsa bile gerçek anlamda özgeci bir davranıú olamaz. Örne÷in; hediye verme özgeci bir davranıú de÷ildir (Freedman ve ark. 1993, Gormley 1996).
Sosyolojik Açıdan Özgeci Davranıú
Özgeci davranıúın ortaya çıkıúı bazı sosyolojik etkenlere göre aúa÷ıdaki úekillerde açıklanabilmektedir.
Ortamda baúka insanların bulunması özgeci davranıúın ortaya çıkmasını etkileyebilmektedir. Yardım gereksinimi olan bir kiúiye yardım etme e÷ilimi, ortamda yardım edebilecek sadece bir kiúinin bulunması durumunda artarken, fazla sayıda insanın olması durumunda ise azalmaktadır. Di÷er taraftan yardım gereksinimi içinde olan ya da yardım ça÷rısında bulunan bir kiúinin yanında o kiúiye yardım etmeyen birisinin olması da özgeci davranıúı etkilemektedir. Böyle bir durumda, yardım edecek kiúi di÷er kiúiye bakarak kendisinin de yardım etmesine gerek olmadı÷ını düúünebilmektedir (Freedman ve ark 1993).Hemúirelerin mesleki e÷itimleri sırasında yardım edicilik düzeylerini belirleyen empatik e÷ilim ve becerileri yeterli düzeyde geliútirilmedi÷inde, hemúireler hizmet verdikleri alanlardaki meslekdaúlarının yardım gereksinimi olan bireylere verdikleri tepkilerden olumlu ya da olumsuz olarak kolayca etkilenebilmektedirler.Bu nedenle,hemúirelikte özgecili÷in uygulamalara yansıyabilmesi için hizmet verilen alanlarda uygun rol modellerinin bulunması da önem taúımaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi Hemúirelik Yüksekokulu Ruh Sa÷lı÷ı ve Psikiyatri Hemúireli÷i Anabilim Dalı, ANKARA
