FOLKLOR UN BABASI, "STİTH THOMPSON"
(
1885- 1976)
Richard M. DORSON
Çeviren:
Nebi ÖZDEMIR
Stith T h om pson'un ölüm ünden sonra anısına yazılan yazılarda "Folkor’un Baha sı' deyimi bütün yazarlar tarafından ortak olarak kullanılmıştır. Pek çok vasıllarıyla bu ortak deyim, O'nuıı bilimsel kariyerini özetlem ekledir. Elbette, O'ndatı önce de A v r u p a ’da F o l k l o r ç a lış m a la r ı vardı. Grimin Kardeşler, haklı olarak bu sahanın kurucuları olarak kabul edilmelidir. 19. Asrın sonu ile 20. asrın başında, Amerika Birleşik D evle ilc ri’ndc, Amerikalı Kızıl derililerin mitolojisi, zenci şarkı ve hika yeleri, yöresel ağızlar, halk türküleri ve P e nsilvanya Alm an gelenekleri ile ilgili farklı, müstakil derlem e ve incclcmcler, bazı kişilerin vc akadem isyenlerin dikka tini çekmişti. Fakat, hiç kimse folkloru bir bilim dalı o la ra k k a v ra m a m ıştı. Stith T h o m p s o n ’un buradaki rolü, folk lo run meşruluk kazanmasına, Indiana Ünivcrsi- te si'ndc bir yer verilm esine vc böylcce kendi çalışması ile genç meslektaş vc öğ rencilerinin milli sınırlar içinde vc ulu s lararası alanda tanınmalarına zemin hazır lamasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan önce folk lor çalışmalarının yaygın olduğu İngiltere vc Fransa'da, bu konuyu akadem ik seviye ye olurlacak bir Slith Thom pson'un yok luğu yüzünden, bu bilim dalı ancak günü m üzde meşruluk kazanmıştır.
Stith T hom pson, K entucky’nin Nelson ilçesinde, 7 Mart 1885’tc doğdu. On iki yıl sonra ailesi Indianapolis'e göç etti. Stith
* Jou rn al A m erican Folklore, E kim -K
a-sım 1977, Cilt: 90, Sayı: 358: 3-7 s.
T hom pson, 1903'dcn 1905'e kadar bu şe hirdeki "B utler C ollege " a d ev a m etti. K entuc ky’dcki iki yıllık bir lise ö ğ r e n i m in den sonra, W isc o n sin Ü niversitesi, Edebiyat Fakültesi, İngiliz Edebiyatı Bö- lümii’nden mezun odu. 1909 yılında "The Return froın the Dcad in P opular Talcs and Ballad (Halk Masalları ve T ürkülerin de Öldükten Sonra Dirilmek) adlı yüksek lisans tezini de bu üniversitede Arlhur Bc- atty'niıı rehberliğin de hazırladı. O rcgon, P oılla nd’da bir oduncu k am pında çalışır ken iki yıl süre ile lise öğretmenliği yaptı. B urada odunculardan hem Norveççe ö ğ rendi hem de daha sonra hakkında Journal Am erik an Folk lo re'da yazı yazdığı Paul Bünyan ile ilgili bilgiler ed indi. 1911- 1912 yıllarında B c rkc lc y’deki C a lilo rn ia Ü niversitcsi'n in lisans üstü p r o g ra m ın a devam etti vc "The Idca ol the Soııl in teu- tonic Popular Tales and Popular Ballads" (Eski Alm an Halk Masalları ve T ü rk ü l e rindeki Ruh Fikri) adlı çalışmasıyla İngi liz edebiyatında da master derecesi kazan dı. C a lifornia'nın , S a c r a m c n to şe h rin d e yaşaya n bir tü ccarın sa ğladığı bursla. 1912-1914 yılları arasında H arvaıd'd a Ge~ orge Lyman Kittredge'in teklifiyle doktora tezini "European Talcs A m ong the North A merican Indians" (Kuzey A m e rik a K ı zılderilileri Arasın daki A v ru p a M enşeli M a sallar) k o n u su n d a hazırladı. Bu tez 1919 yılında hasıldı. T hom pson, üniv ersi te ö ğretim üyeliği k ariye rine 1914'dcn 1918’e kadar İngilizce asistanı olarak
Iışlığı T e x a s Ü n iv e r s it c s i 'n d e başladı. Austin’de 1915 doğum lu bir de oğlu olan John A. L o m a x'ın evinin bir od as ın d a olurdu. Bu dönem de John Lomax vc arka daşları ile birlikte "Tcxas Folklore Soci- cly" (Teksas Folklor Kurumu) yi kurdular ve Thom pson 19 1 6'da, bugüne kadar d e vanı e d e n s e r il e r in ilkini h a z ır la d ı.
1918'den 1920'ye kadar Colorado Collc- g e ’da, 1920'den 1921'c kadar Maine Ü ni v e rsite sin d e kısa d ö nem lerle çalıştıktan sonra, ln dia na Üniversitesi'nde İngilizce doçenti vc Kompozisyon Bölümü Başkanı olarak göreve başladı ve 1955'leki em ekli liğine kadar burada çalıştı.
Indiana 'd a geçirdiği yıllarda gittikçe artan bir şekilde dikkatini folklor ilmine yönel ili. 1928'de Antli A arne'nin "The T y p es o f Folktale" (Masal Tip leri) adlı eserinin tercümesini ve düzeltilmiş baskı sını ve 1929'dc bir motif tasnif sisteminin kullanıldığı "Talcs o f the North American indi an s" (Kuzey A m erika Kızılderilileri nin Masalları) adlı antolojiyi yayımladı. "Molif-Iııdcx o f Folk Literatü re" (Halk Edebiyatı Motiflerinin İndeksi) adlı folk lor sahasında kilometre laşı olan çalışması da 1932-1937 yılları arasında 6 cilt halin de çıktı. Anlatım türü alanında eşdeğer halk hikayesi çalışması olan vc halk hika yesi geleneğinin karakterini açıklayan, eş siz "The Folktale" (Halk Hikayesi) adlı eserini 1946'da tamamladı.
Aynı zamanda, üniversite bünyesinde folklorun bir ilim dalı vc araştırına konusu olarak gelişm esinde rol oynadı. !942'dc bu konuya ilgi duyan araştırıcılar ve ö ğ renciler için bir folklor yaz okulu açlı. Bu, yeni vc gelişm em iş sahaya tutarlılık vc hız kazandıran yaratıcı, iyi planlanmış bir fikirdi. Emekliliğine kadar, her yaz düzen lenen bu kursları desteklemeye devam el ti. S e ç k in y a b a n c ı bilim a d a m la rın ı, 1950'de düzenlenen "M id-C entury Inter
national Folklor Confcrence" (Asır Ortası Uluslararası Folklor Konferansı) na davet elli ve 1953’te "Four S ym posia on F olklo re" (F olklorla ilgili D ö rt S e m p o z y u m ) adıyla yayımlanan konferans tutanaklarını baskıya hazırladı. M ezuniy et Sonrası Eği tim Fakültesi Dekanı iken, 1949'da A m e rika Birleşik Devlelleri'nde ilk defa folk lorla ilgili bir doktora programı hazırlardı. Böliimlcrarası bir kurulca yürütülen bu folklor program ında ilk doktora dcrccesi (Ph. D.) Warrcn E. Roberds'a verildi. Üni versite kütüphanesinde müstakil bir folk lor koleksiyonunun oluşturulması, folklor la ilgili monografik çalışma serisinin baş latılması ve bir folklor arşivinin k urulm a sı, Stith Thom pson'un gerçekleştirdiği d i ğer ilkler arasındadır. T hom pson'un b aşa rılarının d ev a m ın d a . O'nuıı ulu slararası ü stünlüğünü kabul edip Bloorvıinglon’da kalmasını vc I9 3 9 'd a N c w York Ünivcrsi- tesi'nden gelen teklifi reddetmesini sağla yan ve aynı zam anda lndiana Üniversitesi Başkanı da olan H crman B. Wclls'in kat kısı ve desteği vardır. Stith T h o m p so n , Amerika Birleşik Devletleri akadem ik ha yatının en önem li ve seçkin üııvanı olan "Distinguishcd Service Profcssor" ünvaııı ile birlikte İngilizce ve folklor profesörü olarak da adlandırıldı.
1955‘te emekli olduğunda, T hom pson hâlâ dinçti ve yirmi yıldan fazla bir süre daha folklor sahnesinde önemli bir rol o y nam aya devanı etti. 1955-1958 vc 1961 yılarında "Motif-Index o f Folk Literatüre" ile "The Folktale" adlı eserlerinin gözden geçirilmiş ve genişletilmiş baskılarını, Jo- nas Balys ile bir çeşit m o tif indeksi olan "The Oıal Talcs o f India"yı, yine 1958'dc W arren R o b e rts ile bir tür ideks olan "Types of Indic Folktalcs" adlı çalışm ala rım yayımladı. Prof. Thom pson bu son iki indeksle, B enfey’nin "Avrupa'nın başlıca büyük masallarının Hind menşeli olduğu"
şeklindeki hipotezini kontrol edecek bir yöntem hazırlam ak am acıyla Hindistan'ın halk masalların ın ta snif görevini de üst lendi. 1968'de, 83 yaşında bir başarı ola rak kabul ettiği "One Hundred Favoritc F o lk tales” adlı son antolojik çalışmasını yayımladı. Stith Thompson emeklilik yıl larında Texas, Kansas, Hawai üniversite lerinde mis afir profesör olarak çalıştı ve uluslararası seyahatlerle araştırma konfe ra n sla r ın a d e v a m etti. B a ş la n g ıç ta tek odada faaliyet gösteren ve bölümlerarası dayanışm a ile kurulan bir programdan, üç bina üzerine kurulmuş bağımsız bir bölüm haline getirdiği folklor programını izleye rek h ay a tın a d e v a m etti. Stith T h o m p - son'a, Nort Caro lin a Üniversitesi (1946), lndiana Central Collegc (1953), Kentucky Üniversitesi (1958), Chirsitan Albrecht University o f Kicl (1959) vc lndiana Üni versitesi tarafından onursal dcrcceler ve rildi.
Stith T hom pson'un folklor alanındaki başarısı, bilim adamlığı, kuruculuk ve ko ordinatörlük gibi farklı fakat birbirini ta m a m la y a n y e te n e k le rin d e n k a y n a k la n m aklaydı. T h o m p so n 'u n ilminin özünü, Tarihi-Coğrafi Metod'un uygulanması için derlenmiş olan karmaşık masal kümesinin ç ö z ü m l e n m e s i m e y d a n a getirir. P rof. Thom pson'un amacı, kompleks halk m a sallarının hayatını ve coğrafi dağılımını belgeleyen araştırmalara rehberlik e d e b i lecek masal incelemelerini bilimsel bir te m e le oturtmaktı. Stith T hom pson'un A v rupa ve H indistan masal indeksleri ile sembolist yorumlarının ve masal icracıla rının ilmi olm ayan çalışmalarının düzeltil mesi am açlanm ıştır. Bir gün öğrencinin biri O 'na çocuklar için yazılan masal ki tapları hakkında ne düşündüğünü sormuş tu, O da sert bir tarzda, içlerinde ne old u ğunu bilmediği için incelemelerinde bun ları kullanmadığını belirtmişti. Başlangıç
ta "masal ve folklorun diğer bütün sözlü ürünlerinin yaşatıldığı gibi aynen basılm a sı gerekliği" fikri akademisyenleri bile şa şırtmıştı. Thom pson'un, ilk derle m elerin den olan" Tales o f the Noth American In- dians" (Kuzey A m erika Kızılderililerinin Masalları) adlı elyazm ası çalışması dah a sonra bu görüş d o ğ r u ltu s u n d a H arvard Üniversitesi tarafından basılmıştır.
Prof. Thom pson tip ve m otif indeksle rinin düzenlenmesinde esas olarak, sıhhat li saha derlemeleri ile milli folklor arşivle rine itibar etmiştir. Stith T hom pson'un in d e k s le rin d e k i b ib li y o g ra fy a la r, o ta n tik kaynaklar için rehber niteliğindedir. Hiç kim se O 'nun 6 ciltlik "M otif-İndeks of Folk Literatüre" adlı çalışmasını değersiz lik ve boş şeylikle suçlayam az. T h o m p son'un bu eseri folklor sahasın da bir anıt çalışmadır. Stith Thom pson'un idaresinde m otif araştırması yapm ak güzel sanatlarla uğraşmak şeklinde gelişmiştir. Öğrencileri ve meslektaşları kütüphanede benzer m o tif çalışmaları yaparlarken geleneksel an latım türleri hâzinelerini dc gözden geçir diler. Thom pson bütün bu yeni verileri ve örnekleri kitabının yeni baskısında d eğer le n d irm iştir. Prof. T h o m p s o n l n d ia n a Üniv rsitesi’nin kütüphanesinde 40 n um a ralı odasın da öğrencilerinin ve meleklaş- larının yaptığı bütün m otif cetvellerini bü yük bir titizlikle inceler, şüpheli gördüğü motifleri çalışmasının dışında tutardı. Bu çalışma o kadar kapsamlı ve geniş h acim liydi ki, 6. ciltin sonuna eklenen alfabetik katalog bir uzmanın iki yılım almıştı. Stith Thom pson diğer bilim adamları gibi ken disini sadece bir konu ile sınırlamadı ve bir ç a lış m asın ı ta m a m la r t a m a m l a m a z dikkatini kitaplarının genişletilmiş baskı larına vc yeni araştırmalara yöneltti.
En sonunda, Bengi Holbek'in 1964'tc Atina'da düzenlenen "İnternalional Cong- ress o f Folk Narrative Research" (M illet
lerarası Masal Araştırması Konferansı) de ifade etliği "tip ve m otif indekslerinde iç tutarsızlıklar bulunduğu" şeklindeki eleşti risi ile F o n k s iy o n a l is t ve bağlam salc ı (Contextualist) okulları masal anlatıcıları na önem verilmediği, m alzem enin kuru kemik yığınına indirgendiği ve müstehcen motiflerin allandığı" nı belirten eleştiriler işitildi. Thompson cevabında, tip ve motif indekslerinde iç tutarsızlıklar bulu nduğu nu kabul etti, ayrıca kendilerinin bir tele fon rehberi tarzında çalıştıklarını, bu in dekslerin bilim adamları için el kitabı ni teliğinde olmasının amaçlandığını ve son çalışm a olm adığ ın ı, m üstehcen motifleri de basit bulduğu için çalışmasına dahil et mediğini" belirtti.
Stith Thom pson, sa dece folklor çalış m alarını sağlam bir te m ele otu rtm a k la k alm am ış aynı zam anda bu çalışmaların ilim alem ince d e kabul görmesini sağla mıştır. T hom pson, pek çok Avrupa ülke sinde folklor çalışmalarına verilen büyük değerin ve A m e rik a B irle şik Devletle- ri'ndeki ihmal edilmişliğinin bilincindey di. B unda n dolayı, doktora programları, yaz okulları vc folklor profesörlüğü esna sında bütün gücünü bu ihmalin düzeltil mesine harcadı. Tanınmayan bir bilim dalı için destek bulm a kta ki başarısı, 'Onun akadem ik toplumdaki itibarından ve A m e rikan üniversitesinin idari yapısı ile ilişki lerindeki politik yeteneğinden kaynaklan maktaydı. Asıl bölümü olan İngilizce Bö- iümü'nü başarılı bir şekilde kurdu ve bir kaç ders kitabı ile antolojinin hazırlanm a sında da çahşklı: "British Poets o f the Ni- neteenth Century" (1920) (19. Asır İngiliz Şairleri), "Our Heritage o f W orld Litera türe" (1929) (Dünya Edebiyatındaki Baki yemiz), "English Literatüre and its Back- g ro u n d s" ( 1939) (İngiliz E d ebiyatı vc Kaynakları), Stith Thompson, kısa sürede bilimsel kurum la rca tanınan bir kişi oldu
ve 1936'da "The American Folklore Soci- ety" (Amerikan Folklor Kuru m u) başkan lığına 1947'de prestiji yüksek "American Philosophical Society" (Amerikan Felsefe Kurumu)üyeliğinc seçildi. Üniversite oto riteleri nezdinde ve özellikle lndiana üni- versitesi’ndeki Stith T hom pson'un itibarı nın yükselm esinde katkıları olan ln diana Üniversitesi Başkanı Wc!ls, O ’nun y ete neklerini 1947-1950 dönem inde M e z u n i yet Sonrası Eğilim Fakültesi D ckanlığfna vc daha sonra da Kampüs'e misafir konfe ransçı d a v e t ede n "P atten F a u n d a lio n Committce" nin başkanlığına atayarak ka bul etmiştir. Stith Thompson'un kişiliği ve itibarı, folklorun meçhul ve şüpeli görülen çalışma sahasına güven kazandırmıştır.
Bilim adamı ve yönetici olarak Stith Thompson, şiddetle uluslararası ilişkilerin önemini belirtti. T hom pson, I914'lc Har- ward'taki dokto ra tezi çalışmaları sırasın da, Anili Aarne'nin "Verzeichis der Marc- hentypen" (Masal Tipleri İndeksi) adlı ç a lışmasının 4 yıl ön ce F o lk lo re Fcllovvs C o m m u n ic a tio n s 'd a y ay ın la n d ığ ı k o n u sunda bilgileri olm ayan fakültesindeki d a nışmanları yüzünde n nasıl en gelendiğ in i sık sık anlatırdı. Bu yüzden daha sonraki yıllarda A vrupa h folklorcularla ark a d aş lıkların kurulması vc geliştirilmesi için ç a ba sarfetti. 1926-1927’li yıllarda, içlerinde Aarne'nin indeksinin g özde n geçirilmesi için k en d isin i c e s a r e tle n d ire n K aa rlc Krohn'un da bulu nduğu birkaç Avrupalı folklorcu ile tanışmak için Avrupa'ya gitti. Thompson, düzenli olarak Avrupa şehirle rinde yapılan uluslararası folklor kongere- lcrinc katıldı ve bu kongrelere katılanları Boom in gto n'a davet etti. Araştırması, in deks sisteminin esaslarını biçim lendiren masal m onografilerine, kole ksiyonlarına ve arşivlerine sahip denizaşırı bilim ad a m ları ile olan yakın temaslarına yabancı dil öğrenm elerini ve D ublin, H els in ki,
