Gecekondula§ma ve (:ocuk Su<;lulugu
LHAMiT HANel
Ege Dnivcrsilcsi TIp Faklillesi Adli TIp Anabilim Dall Bornova, izmir
SQUATTER'S SHACK AND JUVENILE DELINQUENCY
Summary
During the period of 1991 1993, judgement cartoons of 3327 cases that lawsuit were resulted at the Child Court of Izmir were examined. The places which the children lived were investigated. 1.9 % or the cases were homeless. 2~.X % of them were from towns, in prison or living outside of the province. It was determined Ihat cases olher than Ihese lived mostly in the distries of squatter's shack and partial squatter shack in city. it was coeluded that the problem of GECEKONDU specially effects the children and young generations and improves the ollcnce potcntial.
Key Words : .I11\,~II;I(' [)('lillqll~IICV. sqlla/la shack.
()zet
1991-1')')3 yillan araslllda izmir <;:ocuk Mahkemesi'nde davalan sonll~lanan 3327 olgllnun karar kartonlan incclencrck ~ocuklann oturduklan semtler ara~tmldl. Olgulann % 9.1 'i evsizdi. % 23)\,i il~clerden
gcliyor. il dl~lIlda oturuyor ya cia hapishanede kalJyorriu. Bunlar dl~lnda kalan olgulann ~ogunlugunun
~chirdeki gecckondu vc klsmen gccckondu biilgelerinclc oturdugu bclirlcndi. Gccekonclll sorununun iizclliklc \;ocuklan vc gen~ ku~aklan ctkileyerek Sll\; potansiyelini arttndlgl sonucuna vanldl.
GiRiS
Kriminoloji; Sll~ vc ceza, su~lunun ycniden topluma kazandmlmaSI, sL!(,;un cngcllenmesi gibi konllian inccleyen 6zel bir bilim daiIclir. Kriminoloji, SUyll sosyal bir f'enomcn olarak ele altr (1). Bll ~ah~mamlzda ~ocllk sUyiuiugllnll etkilcyebilecek sosyal bir etken olan gecekondllla~ma sorunll inceleneccktir.
GERE<; VE Y()NTEM
I <)') I-I ')93 yJllan arasmda 12mir <;:ocuk Mahkemesi'ndc davalan sonu\;lanan 3327 \;ocuklan izmir BLiYlik~chir Belcdiyesi slJ1Jrlan i~indc oturan ve cvsiz olmayan 2466'sll1a ait karar kartonlan incelenerck bu \;ocuklann oturduklan mahalleler saptaJ1Jlll~tlr. Daha once yapml~ oldugumuz hir ~alt~mada (2) Sll\; i~ledigi
iddia edilen <;ocuklann oturduklan farkii sosyockonomik dlizcyierdeki ~chir biilgeleri, genet olarak cle aliOarak incelenmi~tir. Eu bolgelerin i~inde gecekondu olan ve olmayan mahallelcr hulunabilmcktedir. Farkh olarak bll ~alI~m'l1lllzda, <;ocuklann oturdllklan adresler aynntJlI bir ~ckilde sokak sokak incelcnmi~tir. Bu adrcsler iZlllir ~ehir Haritasl, giizlemkrimiz ve C.Sevgi'nin kitabllldan (3) yararlal1l1arak gecckondu, klsmcn gecekondu vc gecckondu olmayan diye li<.; ana gruba aYrlhlll~tlr. KIsmi gecekondu nlirusunun 'f<, 40'1
gccekondll nlirusu olarak kabul edilmi~tir (3).
Adli Tip Derg., 11,55-62 (1995) Adli Tıp Dergisi 1995; 11(1-4): 55-62
56 I. H. HANel
BULGtJi.AR
iYJ111r (';ocuk Mankemesi'nde d(1VaSl sonu~'l,man~3n <;:ocugun 2466's 1 (If{ 74.1) HliYLik~chir Belediyesi slIllrlan Ic;:indeki sernllerde oLurmaklaydL 65i bimckandl (CVSi7cli) (% 1.9), 796'sl (% 23.8'i) il~clcrde veya il dl§mda oturuyor, cczaevinde kaliyor ya da o!urdugu YCl bilinmiyordu.
Bi.iyLik~chir BeJediyesi slOlrlan i~'lndeki semt!erde otman 2466 olgunlln qi, 67.9'u (1427 olgu) gecckonduda otllruyordu. K'smen gecekonclu ola11 semtlerde ya';iayan
~'()cuklann oram cia 12.3'cliJ (304 olgu). Gccekondu ve klsmen gecekon<iu olan
bi.ilgc[erde ya~ayan ..;ocuklarm toplam orant c;() 70.1 'di (173 J olgu). Gecekondu olmayan kent Di)\geJcrincle y,i§dyan c;:ocllklann 01 a III ise % 29.S'eli (735 olgu).
Bi.iyi.ik~ehir Be[cdiycsi SIrllrlan ic;:inde belirtilen De;: grupta olman ~ocuk!ann izmir ni!fusuna krtyrtl1l1k oranlan Tablo l'de gosterilmi.~tir.
Tabln 1. $ehlin <,:qillt bolgclerlilde ya~ayan r,:ocuklann iUlIil lIUt'USlIlI<l bynlll!k uranlan
Gectkondu KlsmeH gecekondu Gecekondu olmaY<lll
Olgl!\;H n % n n
- - - -
-1X4 104 34.~ 26);
i 7111 i r d I ~JIldall I04~ 20() 65.8 467 63.5
2. Diillya Sava~I'ndan btl yand i)zellikle 3.Dlinya ulkeleri olaiak adlandmlan <lZ gcli§ITti~ l.ilkclerdc· gbrLilen hlZl1 niifus artl~t ik ortaya ylkan kentlqme slirecinde
"gecekonclu" olgusu gDndcmc gelmi§Lir. 19. yUzyJida Paris'te ve Londra'da konut SIkllll\SI nedcniyle ortaya ylkan gecekonciu kavratnJ (4), llikemlzde tL)40'h yJllarda kullan!lmHya ba~lal1mlstlr (3) Tlirkiye'de 195()'lcrden sonra gi5ri.ilmeye ha§layan iy gi)yler ve hlzl! kcntle§me hareketinin bzellikle bliyuk kemlerimizde konut a91I~1
sorunUll:I ve gecckondula~ma gibi olumsu7 bir yapda~maya ned.::n oldllgU bilinmektedir (3). ~ehre go~cdcnlerin dk duragl gecckondu olmaktadlr. Ancak yava~ sanayilelme ve
glivcn[l yilksek i.icretl! i~ azllgl gecekonclu. hc)lgelerini ge~ici alanlar olmaktan
~lkarmakta, kc<;in kal!Clilk saglamakwchr (5). Ulkemlzclc kenLlqme. gecekondula§I1Hl ile 9agn~1l11 i<;:indedir. C;:aqJlk kemlqtnenin en bncmli i.izelligi gccekondudur (3,5-7).
Gecckondu kal1unu 2. maddesi gecekonduyu "imar ve yapl rncvzuattna aykm olarak, kcndisine ait olmayan arazi ve arsalar lizerinde, arsa sahibinin nzasl almmadan yaplian yapl!?,r' o!ar::1k tanlmlar (8,9)
<:;:ogunlukla kamu tlIzel veya iizel ki§ileriry miilkiyet hakkll1a tecaVl1Z suretiylc yaptlml§ olmasl bunlann aC;lk bi! ozelligidir. lrnar lskan Bakanb,~b'nm "Gecekonc!u problcmi" adll raporunda "gccekondll kendisine ait almayan ycrde imar yasaJanna aykm gayri slhhi (saglI!(SIZ) gayri fenni (planlama ve teknik ol:maklardan yoksun) aklacele yapllml~ olan kOr1uttur" del'. Ama bu yapl1arm ki~ilerin Kendi arazisl iizennc kurulahilecegl de llnutulmamallchr. Ciccekondu patolojik yogunlllk derecesine llla~acak
Gecekondula~ma ve <;ucuk Sur,;lulugll 57
Gecekonduda ya§ayan!ar genellikle oturduklan evlerin mLilkiyctine sahip degildlrler. Gecekondulann kurulduklan alanlar, satin allnmayan parsellenmeml§ arazilerclir. Gccekundu billgt:lerinde evler geneilikle slk ve tek katlldlL KOl1l1tlann slkligi dl§andan gelecek hcrhangi bir tchlikcye kc\r~l korunma psikolojisinden ilcri gelmcktc, cvlcrin tck katll olmaslt11n nedcni isc ekonomik olanakslzl!klar yanmda, her zaman devlettn gUyJcri taraflndan Ylkilma cndi§csindcn dogmaktadlr. Konutlar tcnekc, ;;:amur, birikct, ta~ v.b. yapl mal7.emelerinden olu~makta(lIr (3). Bu binalar, ileride crok ka1l! yapllar haline
geldiklerincle dar Slkt§lk ~ehir bblgelen nlusrnakladlr (3,7,10']1). Kurulll§ ,danian genelliklc batakllk, dagJann yarnas: ve etekleri ik eski kent merkezleri ve kentlerin pcriferinde bulunmaktadlr (3). Bunlar alt yapl yattnmlannll1 bulunmac.i1gl, saghk hizmetierinin gbrUlmedigi, bu ncdenlc bula§lcl hastallklann kol gczdigi aynca, bcslenOlc ve egitim olanaklannm di.i§Lik oldugu alanl<1rdlr (3,7, II 16) Gecekondu
bdigeieri ve mahalleleri kentin diger semltlerine oranla nUfus slkligl aylsmdan daa
yogundur. Siirc;kli gb<; aldiklanndan adeta canl! bir hilcreyc benzcyen bu alanlar, her ge'rcn gLin yalay ve di key bU yUrnekte ve kcndilerini yenilemektcdirlcr (3). artan gecekondula§ma kentscl hizmetlcrin aksamasma yol aymaktadlr (11,15).
lZOlir'de de gecekondular merkc7(te clegil kent t;evresindedir. Bllnun sebebi kenlin dogrusal bir yapl gostermesl, klYldaki dar toprak ~ericlinin varllkli sl!11fiar tarafmdan alll1111(1S1 ve kCI1i rnerkezinde sanayi kuruiu§u oirnamasldlf (17). lzrnir'in % 35'j gccekoncllliardan olu§maktadlr (11).
Izmir'de ilk gccekondula§ma hareketlcri 1950'lerdc ba§laml§, 1960'lara kadar ~ok yava~ ilerJemi,~tir Kaditekale sirtlan iie yoksul bir kay olan Altmdag arasmda kalan Sa!11dlltepe, J-<'erahll, Istlkbal, Bogazi~i, Gultcpe ile Balhkuyu, (jiln;'qme, I, ve 2. Kadriye b6igelerinde ba§lanH~tll. Buradan ba~larnas!rlln sebebi hazine arazilerinin varligl, kent mcrkezine ulan yakmltk, tren vc karayoluyla Karabaglar vc Gaziemir'den kolayca tanm alanlara ula~i1abilmcsi, Balkapmar ve J3ayrakli'dan ba§Jayan sanayi
ablnln Tepecik yoniinde gcll~im gostermesidir. 1960-75 doneminde eskl gecckondu bblgeleri, etratlanna ta§arak yeni alanlar olu~tLlrmLl,~lur Bayrakl! bblgesinde c,:(lY, <;i.;:c1-., M.Erener mahalkleri, Kadifekale etrafmda Irnariye, Yqilyurt, CenneLOglu,
Veziraga, Bozyaka scmllcri aynca Ka\~lyaka Yamanlar Dagmda gccekondll bolgclcri
kurulmu~tur. Altmdag gccekondu bolgesi olmu§lur. Sanayi kurulu~lanna ve Bornova'ya yaklI1 <;amdibi, Mersmh gecekondu bblgeleri geli~mi?tir. 1975~X5 dcineminde gecekondular haz.inr arazilen ve hisse tapulu ara7iler~izcrinde sanayi aksl hOYLlI1Ca yaytllTu~tn. Yarnalliar dagJ eleginde NaldokerL ElTlek, OrnekkilY, Irnbat, eski bir k6y olan Curnhuriyet, Gi.imij~pala; C;igli tarafmda Balat<;;lk, Maltepe, Giizeltepe denilen
geni~ gecckondu bolgeleri ortaya C;:lk!m~tlr. Melcz <rayl havzasmda Uzundere, Karabaglar, Giinaltay, Yunusemre semtleri olLt~mu~, aynca Cennetoglu, Veziraga, Bozyaka, Yqilyurt semtlen geni?leOli~tir. Bucada Ufllk, (:amllk, Adatcpc, Kozaga\, Clediz. Firat Mahalleleri; Narlidcre slItlannda 2. Inanu, (amtepe, eski bi! kay oJan Narli; GUzelbah<;:c ,;;afak ve Yaka mahallcleri kurlllmu~tur. Gecekondula~ma 1975-85'de yok yuydml~tlL Bu arada Bornova'da Atatilrk bnlemc bblgesi ile Uzundcre bolgcsi
kurulmu~tur. Bornova'da gecekondu arazisi son derece uzdlr. ~ilnkli hazme arazisi yoktur (3). Dnha so.nraki yillnrda <;igli'de Egekent ve Evka-2, Bornova'da Evka-3,
Buca'da Evka~ I ve Izkent tophi konut projeleri ilc gecekondul;l§mallln iinlenmesine
s:ah~dml~ ancak tam anlalTIlyla ba~anll olunamaml§tlr.
1970'li yIllardan itibaren izmir'dc yogun gecekondula§ma ve i~sizlik basklsl
nedel1lYlc kiiltUr, sanat ve brgiitlii ya~am zedelcnmi~ (17), Izmir'de gecekondu kangren haline gelml§tir ([8).
SR L H. HANel
izmlr ya~adlgl yogun goC; vc gecekonc!ula§manlll penc;esinde btZla kent olmaktan
uzakla~rnakta ve kbylqmcktedir. All yaplsl 300 bine gore planlanan kenttc :-; milyona yAm nUfus ya0<lInaktadlr ( \9).
~chirlcrde baZl bi:ilgclcrdc gon;li ckonirnik c~ihi7ligin ve istihdarn imkanlanl1l!1 sll1lrli o!maslI11l1 su<;: oralllafillt yi.ikselttigi sbyknmekte, sosyal aclaktsizligin klzgmltk ve sosyal organizasyonsuzluga yol ayugl, di.i~manhgln sl~rgil(:nmesine ve slIylll
davranl~lI1a neden oldugu ifade edilmektedir (21). Kcnte goc;edenler (irglin egitimden
yararlanamaml~ vaslfslz 1~ giJciidiir BlI nedenlc geldikleri yerde si.irekli ve dlizenli i~
sahibJ olamamakta, gelir garantisi olmayan gunlLik i~lcrde yanl marJinai scktbrde yah§maktaclJrlar (6,11). Bu durum aynca vergi toplanamayan kaYlt dl~l bir ckonomi
01 u~turmakta(h r.
J~gi.ici.ini.in emiJemcyi~inin dogurdugu i~sizlik durumunun cia slIs;a itici bir neclen olabilec:egi d[i~linUlmekledir (6).
KliltL11 clegj~melerini ve bu dcgi~imk:rin yaraLt!i;b klilWr ihtilanannt sLl(,:un dogruclan
veya dolayl.l etkeni sayan g(irii~ler geni~tir (1,6). Kciyden keme gclenler gecekondu bblgesinin oillmsuz §artlannl kendi kbyu lie kar2tla~tlmlakta ve Yll1e de ya~antls1l11 daha iyi, rnemnulllyet verici buimaklacllr. Bu nedenle k(1yden gclen nLifus gcri dbnmeyi
dli~llnmcrnektcdir. Ancak ku~aklar degl~tik\c gecekondll btilgcsinin insanl klyaslamaYI koylc degi! ya~adlgl ~ehrin ge!i~mi~ bolgelcriylc yapmaktadll'. KliltUr «cli§kisi koyden gclcn insanca kavrandlgmda, kullur ililaflan ortaya ~Ikmakta, kliltlir degi~ill1inin yarataca.~l ceZd adaleti sorllnlan daha <ll;lk ve kcsin olarak belirmcktedir (6). Gecekondu kiiyden de kcntten ck ['arkll klilturc :suhiptir. Buna geyi~ kliltlifi.i de dcnikhilir
(4,7)2-28). Ki~iler k6ydeki cski tek se:-.li mi.izikten zevk almnal11dkla, kenttcki yeni mUzik tlirlerillc uyum gClsterememekledir. Arabesk ge~'i~ toplumu rni.lzigi olarak
kar~lllliza 9lkmakta(hr (4). Gecekondu ya~ayanlarla kentte ya~ayanlar arastnda c;aglll gerektlrdigl ya§<\111 dilzeYl arasll1daki w;lIrum giderek derinlqrnekte. kLilturel
Carkl!la~ma ve ~chrc uyurn gUylLilUgLi mcydana gelmcklecilr (3,4,22,23,27-30). Gecckonducla oturanlar zamanla ekonomik olarak dtize yJkmaktL1chr, ama bu atllim ki.IltUrcl ve sosyaI alaillara ta~lI1al11aml~lIr (31).
Gecckondu ailesi toplumsal yallllzilk 9ckmcktedir. Burada \;ocuk su<;:lulugll bir lla§kaldtn §eklinde ortaya «Ikabilmektedir (22,26),
Ekonornik zorluga bagh olarak aile ya§anmltn i~is:e olu?l\, bit odaoa gercginden ",'ok
ki~jnin yaup kalkmasl, ana-baba, abi-yenge, ab!a-eni§te araslI1daki cinsel ili~kilere
<;:ocugun tanlkllk elmcsi, ckollomlk nedenlcrle <;:oclIgun okul yerine i~e verilme:-:i, cf';itiminin aksamasl, ya§am gLi<;IUkleri nedeniylc yeterll iIgi, dlsiplin ve egitim vcrilcmemcsi, gccekondulann kalabal!k nUfusa sahip oimasl ncdcniyle ~ocugun
kendisine ait dinlenebilccegi, hayal gi.IcunU ve di.I~linmcsini gcli§tircbilcccgi oyunlar oynayabilecegi bir ocladan mahrum 0lm3s1 yeti~enlcrin sUylu olabilmc olastllklannl
arttlncl ctkenlcrdir (1,6,22,26,32,33).
Gecckonclu bL)lgelerinde suS: i~lerne oranlanntn yuksek olclugu ve.
gecek()ndula~manlJ1 SIH;: Oranll1l artllr<ilgl bclirtilmcktedir (7,1 '), 15,26,H,35). Hatta
gecl~konduJa ya§ayan bu msanlann (lZ hizmet almalarIm istismar ederck su<;a
ycine!dikleri iddia edilmektedir 0,35).
Yap!lan bir c;alt~mada :iU
y
i§lcyen I I X I yocuktan 70 l'inin gccckondllda (Cft 59.4)oturdugll belirlenirken (26), bir ba~ka ~all~mada Ankara'da polise intikal eden 0-19 ya~
arasmdaki yocuk vakalannda 2/3'i.inun gecekondulardan gcldigi g6ri.iltni.l~tUr (34). lzmir'de 1965'te nlifusun % 29'u gecekondllda ya~arken (20), 1986'da c/o 42.1 'Iik gecek(mduda muran niifus oral11 (gecekonciu ve klsmi gecckondllda ya~ClyCln nufus oranl
Gecck(1n~hh~ma vc t;:ocuk Su<;:lulugu 59
olarak beliiknmj~tir (2m. Bir ba~ka yalI~mada gccekondu nUfus oram % 42.4 (Jlarak
h8ijrtilrni~tir (17).
c;alt~mamlzda sue; i~\edigi iddias!yla yargrlanan yocuklann 'k 57.9'unun gccckonciucta oturclugu, klsmcn gccekondu olan semtlcrde ya§ayan yocuklann On\J1111111
'If-, 123; geccKondu ve klsmengecekondu olan bblgelerde ya~ayan 90cuklann toplam
orantnll1 l~e % 7(), 1 oldu~u QiirUlmListLir. Gecekondu olmavan kent boll!elerincle vasavan yocukldlln oranl isc '1/,' 29);'Jir. dccckoncluda oturan r1lifus oranla;lyla. SUy'
i~lc;'en
nLifus manlan kar~tla§lIr:ldIgll1da ince istalistik hcsaplanm gcrcktirmeyecek bir bic;imde blr hiy\lwic kar~ll111Za ylk:m anlaml! sOnltylar, gccckondula~m'lI1ln yocuk Sw;lllluglinda etkili hir laktilr oldugu gostermektedir.Cecekondu btilgekrinin % 90'tnl ~ehre dl~arld<ln gelenlere olu~turuldllb'u
belirlilmcklcdir (6,12). izmir'de ycvre illcrdcn goyedenler gcnelIiklc gccekonduya
yerle~l1lcktcdirier (3), c;a!J~mamlzda cia gccckondu olmayan bijlgcicrdc oturan «ocuklann izmir nUfusLllla kayltl1ilk oram % 36.5 lkcn, bu oran klsmen gecekonctu
b()I~elerindc ctlc.] 34.2 gecekondu b()lgelerinde % 26.9 olarak saptanml~!Ir.
Bir ba~ka gbr(j~c gore gecekondu bblgeleri, bazilannca hi~bir incelemeye
dayallfn~lkslZln bir su\!uluk bejlgcsi (slurn) olarak nitclendirilmemclidil. Gcn;:cklc gccckolldu biilgeleri bir sUyluluk blgesi degildir. Aksinc bu balgclerdc kay
ya~;;mtls!llIn etkileri kcndisInI gbstermektc, toplumsal bask! ViC kontrol daha c,;ok oldugll iqil1 organi'ze bir sUQluluk bl)l~eSl haline gelmeleri milmklin o!mamaktadlL Buna kar~1l1
gecckondu ya~antlsi ve ekonomik olanak::-lzliklar suc.::a itici ctkc:n yaratabilmcktedir.
[·lc;r~c.)den ijnce bu Il1c;:,kcnlcrin yasalara Clykm tqckklili.i. bu tc:~ckkLiIU cinlcmck i,;lcycn
olori(e lie r;all~lIn ifacle ctmektedir (6). Adeta bu bolgeler daha lc§ekki.i1 cdcrken otorileyc ba~ka!dmna, (Jraziyc Iccavi.iz kcndini gostermektcdir (6,23). Aynca hll
b()lgcdcki <,:ok slkl~lk, i~: iye y<I~(lln bi<,:imi aiiele,rin iyJi dl§IIIt{T,l, ya~ayanlar <mlSI
itilaflarll1, .,;atJ~ma\allll kaynagl olabilmektcdir. ~chir hizmctlerinin, imKanlannm sllllri1l:gl. buna kar~I11k bu imkanlardan yararlanmak istcyenlerin saYlsal c,;ogunlugu,
c,;a\l~nl::\ldnn nCdCI11 olarak ortaya r;lkahilmektcdlr (6).
Bclirtden ekonotTIlk sorunlar, hu hiilgede ya§ayanlann su<;lulllgu yi)nLindcn bl!' etken (lIsa bile gecekondu bi)lg,;lerinirl suql111uk bi)lgesi oimasl demek ck:gildir. Gen,;ekten belirtilcn ncclenlerlc :,uy i§leyenler Jahi suyu gecc:kondlllarda elegit, hcmcn kenannda
bulundulan ~chirdc i-;;Icmcktcdirlcr (6,36). Ornegin hlrslzltk yapan gccekondu bi.ilgcslnc!e sur;: l~lemel11cktc s;tckcc orada ikamft elmektedir (6) Ancak yapJian
~all~m(\iarela artlk gceckondu bblgeieri l~inclc yer yer bellI mcrkeZier ~eklinele "sw;:luluk Ilokwlan" bciinneve ba~ladlgl, yocuklann etraClannclaki sosyockon()mik yiinden binI!
ciaha gcli~rni~ ~chir bblgelcriliin yanlslra kctlcli gccckondu hi.1lgclcrinclc de su.,;
i:~leclik1crj saptanrm~tlr (2,6,36,37).
Gecekondular sur;:!uluk biSlgcsi olmaYlp sl!r,;!ulugll itici etkcnIeri bi.lnyesinde
b~\I'Indlr(\n bhigeicr(ilr (6) A.~lrI nid'us artl~l)da YClygll1la?<ln §ehrin. aelli hmnetlcr
yiinlinc\en YClcrsiz kaimasl siSz konusudur. Su.;:iularm saklanmasi imkal11_ hcm polis imk<tnlarlnll1 sllmldlgl vc hem ~ehrin geni:/ligi yoni.indcn arlabilir (6,38,39). Kenlin mcrkezindcn LIzak gceckondu bi)lgelcrini polis ve janclarl11a yeterincc dcnctleyememektedir (37).
1953 yilll1c\a yliriirlligc giren "Bina yaplmlnt lqvik ve iZlnsiz yapilan hillel!"r liakk1l1c1a kaoun" irndr affl konusunu di.izcnlcyen ilk yasadlr (8,9). Gecekondu
ku~aklarmll1 kcnti Sarc.iIgl [966 ydmda 775 sayIll Gccekondu kanunu yUri.irliige
girmi~tir (8,9.40). Bu kanllilun 18. maddcsinc girdigi tarihtcn soma gceekondular ... hi~
60 i. H. HANG
Ylktmllr" hukmLi yer almaktadtr (~,9). Ne varki bu uyguJanamaml§ ve sonraki ytllarda
~lkanlan imar aflan ile gccekondu yaplmm3 devam edilmJ§ buytik kentlerin yevresinde yilzbinlcrce gecekondu oILl~mu~tur. Fatih kbpriJsunu kOfumak ir,:in haZll"lanan w;:aksavar birligi bile planlan:.m lcpenin gecekonducular tarafmdan l~gal edi lmesl nedel1lyle ba~ka
yer aramak zorunda kaltm§tlr (41). 1983'de "Imar lie Gccckondu Mevzuatll1a Ayklfl Yaprlara Uygulanacak BaZl l~lemlcr Hakkmda Kanun" ba§lJgJ ilc yeni bir af yasasl
~lkan!Jm§, ardmdan aym ba§llkla 1984'dc bir af yasasl daha yaYllnlal1\nI~tll' (8,9,40). Halk arasmda af kanlll111 ya cia imar affI kal111nU olarak andan bll kanllnlarla imar meVzllatll1C1 aykm in§a edilmj~ ve in~a edilmckte olan yap!\arla gecekondular "mevzuata uygun hale gctirilmi§, a[ kapsamlan slirekli gcni.:;,lcmek suretiylc dcgi~tirilmi~tir (40).
1984'dcki af yasasl 0 yila dck alJ~dagelrni~ "ka'rak yapiian bir defaya mahsus ruhsala
baglama" kuralin. bile yetcrli gdrrncmi~, daha cia dtcyc giderek "gecekonduya tapu" sbzunU venni~lir (42). ilu yasalarla gccekondular ve ka~ak yapdar yasalla~tlldml~tll
(42,43).
Bu alanlar ilk a~(imada illegal olarak i~gal cdildiklcri i~ill gecckondu :'iahiplcri he! zaman (h~anya atIima elldi~csiyle ya~amaktacliJJar (3). BLl cia siyasiler i~in koz olarak kullallilmakta ve oy toplayabilme amaclyla buralarda oturma aflarla legal hale geliri Imektcdir.
Tiirkiye'de yerel ya da gene] her sec;:im 6nccsi se'rime cndeksli imar aff!. haua daha ikri gidilcrek gec:ekondu affl sbykmkrine tallik olunmaktadlf (gAO). Oy ugruna ka\,'ak yaplya [((viz verilip, .. hazine arazikrinin yagmalanrnasma ~anak tutulmaktadll (3,830,40.42,44-46). Ozellikle yerel YCincrirnierin sClfirn ~:eki~mekri gect;konclu hi)igc!eri ile ilgili olarak daha gev~ek vc ho~g()ri.iW olmaya itmi~tir. Denetim mckanizm;.l.')1 gev~emekte ve bu gidi~in farkmda olanlar cia flrsatl degerlenclirmektediL lmar mevzualma uygun olarak ruhsatlt yaptla~an Yllrtra~lar bu durumlardcl
ceZalalldlrllml~ olurkcn, oy avcllarlt1l1l heelef kitlesini te~kil eden km;ak yap! s(li1ipieri Ilasil olsa af ~lkacak siiylentisiyle le§vik eclilmekteclir. Kenti yaglTlalayarak kenL SlI~:U
i~leyenler 6diJllenclirilecekrni~ gibi hir hava yaratIlrnakta, her seferincl~ kenllel taammliden katledilmekreclir (8,40). Sonraki yIllar i<;in iirnck te~kil eden Imar
am
yasalan nedeniyle; glivcnirligi olmayan, slirekli dcgi~tirilcn ve en (:>nemlisi uyulmamasl halinde cezalandlfllmayacagl umudu ile kasden <;ignenen imar meVZ113tma ili~kinhlikumler, surekli af beklentisi iyinde olan yerel ycinetimler ve va!ilik makamlannca uygulanamamaktadlr (8). Af kapsamml slirekl! geni~lctmek suretiyle degl§tirmek de lInar mevzuatma aykm yaplla~maIar ve btl arada gccekondula§mamll engellenebilecegini dil§linmek lyimserlik olacaktlL Ba§ka bir ifadeyle af ola<;Jllgmln
vliksek oldugu bir ortamda, otoritcnin tesisi ve cleVanHI1l saglamak zm gorLinmektedir (40). jzmir'd~ yapdan bir \alqmada Gecekondulann % 25,6'SI 1 hafta-15 glm, % 34,5'i 1530 giin, % 19,8'i 3090 gunde yapIiml§t!r. Btl siirenin klsa olmaYl~l, yapllTI slrasmda durdurulma korkusunun hi~ ya da az o!masl!1dan kaynaklanmaktadll" (47).
Bugune kadar gecekonduya ve kayak yap!la~maya mLidabalc etmeyen ~ehirlerin
istila edilmeSl!1c goz yuman tllITI belediyc ba§kanlan suyludur. Hazine arazlleri ~ehirde
hatLa i.ilkenin tUmunde ya§ayan insanlar1l1 ortak mali olduguna g()re onlan korumak
~elmlcrin emanct cchldigi bclediyc ba~kanJannln ilk gbrcvidlr (45).
Gecekondula~manIn bnlcnebilmesi iyin siyasi iktidarlann oy kayglslndan uzak
~chir yasalan yapllmalJ, imar afTI kanunJan yurLirlUkten kaldJrllmab, imam danuk af yasasl olmamalIdlr (7,8,25,40). Kanunun mal! olan devlet, hazine, belediye arsa!anna yapdan kayak yapdann, gccckondulann kentc kaql i§lenmi~ bir sUy oldugu gbrU~U
toplumun btiWn kesimlerincc bcnimsenmcli; TCK'daki hlrslzlIk ve gasp sUyJanna e§dcgcr kabul edilecek yasal diizenlcmelcr yapllmali, imar mevzuatma aykm
Gecckondul;:L)Il1<1 V(; c;llcuk Su.,:lulugu ()l
yaplla~malara kar§! mudahalc vc yaptmm giicliylc donatdnH§, meslek odalan, sivil kurulu§!ar ve bilim adamlan katlllmh, bzcrk, yerel ve dcmokratik denetleme kurumlan
olu~lurulmal!, ya~adlglmlz kente sahip ylkma amaclyla toplum yaranna ve hukuka (lyklrl olarak leSt~ edilen idarenin her tl!rlli i~lem ve cyleminc kar§! sormnlu bir hirey olmanlll gcrcgini yerine getirmek "menfaatlerirnizin ihlal cdilcligi" her dururnda idari yargl yoluna ba~vur(llak iptal davalml ac;:ma~ hepirniz ic;:in hem bir hak hem bir ockv olmalIdlr (8).
Aynca hazine a:-azilerinin bckdiyelerc vc toplu konut kooperatiflerine devri ik
gccekondu bnlemc bblgelcri olu§turulmaii (3), gecckonduya proje uydu kentler
yapllmal!cltr (48).
Daha da 6ncmlisi k()ydeki gclir azllgl, verimsizlik, i~~llcll fazlalrgl ~ibi Itlci nedenlenn 6nlcnmesl e;erekmektedir Klrsal alanda vcrimkar istihdam olanaklan meydana getirilebilmclrclir. Tamn dl~l hizmetler klfsal alana girmelidir San(1yi
kurulu~lar1l11 §chir dl~l nitcliktc olu~turliltnali, hammaddcye baglt o;mayan scrl)f:st sanayi kurLllu~lan i§ gucli arZlllln en yi.iksck oldugu bblgelcre klll ulmalt. bblgeici araSl dcnge!i politika uygulanmah, sanayi nlifusu yurt c;apmda dengc1i dagltIlmall, GAP projcsi benzcri DAP, KAP projelcri ya§ama gec;irilerek halkm dogdugu ycrde tutulmaSl saglanrnalldlr (6,7,! 5,24,4Cl)
DAP, KAP Gibl proJcifnn gen;:eklqtinlmcSl ~ehirlerc g()~li engelleycrek ~ehirlerde
meydancl gelen hll' ,::ok sorunlann yanmda C{ocuk sll<;lulugunda d(l blr azalmaya ncden plaeakt[!.
KAYNAKLAR
DbIlmczt'L S. (1984) Krimlll(linji, Filiz K iwiX"VI, istanbul
2 Hanel, LH .. Dcm ir<; 111 , S" Co~kunoL H., Eg:e, B., Erllirk, S" Yemi~"lgd, A, (1997) 19<J2 (:WIiK ve
Er~(,1i P,I/f...iyo/l'lsi GUll leI i Ser/Jcsi Bildil ill' I Kiwhl, 332-342.
3 Sevgi. C. (19R8) KC:lltle~lHc Siin:cindc: izrnil ve Gecckontiular, KuvvctMalbaacll1k, hmir. 4 Atq, T. (1995) HBB TV Yiih"k TallsiYllll PlOgla:m, 15 ~ubaL
5 Gcrmcz, K. (' (91) $ci?ir ve Il1su!!, ivEI!i Egitim Basnnevi, Istanbul.
6 ()zek, C;, (1974) Scll;r!e~'mcl1il7 D{),~lIrdll[;/I Ccza Ada!eli SWill/Ian ScmpfJ?)'l/mu (I '>73, istanbul), rahlltcler MatbaaSl, istanbul, '."-'67.
7 Cii'lrgiilil, Z. (1994) HBB TV l\l Ocak, c;evrc ve in\iH) Progr<lnJL 8 Toku\,:ogl U. B. ( 19(4) hmir liarnsu Dcrgisi, Ni"lll. 44-48.
9 C;oker, F. KaLancl, P .. Kalancl, M. (1992) Tiirkiyi' CI//1tflllriVel/ Kaill/I/hm, 7. cilL, Kazanci Matbaacdlk S.lliayi A.~., 13iiyiik;,:ckmecc, pp.7605-7616-2.
10 C;:evreveinsan(l994)HBBTV,190cak.
11 Ta!l,dil, E. (! 9R9) Ki'lltlqmc .c Gecckond!l, izmir.
12 elll, ~., Dcmi:'ag, 8., Girgi:J, N., Zcvkliicr, !'vl, (1975) Ankara Universitcsi Tip Fakulte.,j MeCnlUaSl Cill XXVIII .'aYl I!IIV'c ck.
13 Alan, T. (197:;) Sa,~hk O"I"gIS;, Mart-Nisan (<;:evll'1).
14 ()nseL S. (llJ~5) ~chl\-e gdylln ,<()cuk sagli111 lizenne elkls!, istanblll TIp PakiiJtesl Doktora TeZ!. tS Soz.:!, A.N .. Demirbilek, T. (1993) Ege Biiigc~inde j,tlhdarn v.: c;all'ima Ya~amlll1n Gencl GOI untimil,
Ege Sanayic!leri vc i~ Adamlan D.:rn.:gi (ES)AD) Ekonomik ve Sosya; Ara~l.!rmatar"4, I\e~a Of set ve Ambalaj S.1I1. vc Tic. A.~., hmir.
16 Baran, A.G. (1992) HaLl'lIcpc l~!nive/Silcsi Edehiyal Fakiilresi Der,~i.\i, 9( 1-2),53-69.
62 l. H. HANCI
18 Yeni Am Gazetcsi (1993) 20 Mart.
19 Yelli Am Gazctcsi (1993) 2~ AraiIk, 9.
20 izmir'in (eyre Sorllnlan Raporll (1992) izmir (eyre Mlidlirlligii.
21 Siegel, L.J. (1989) CrimilJology, West Publishcrs Company. St.Palll.
22 Ba.jaran, i.E., E.~ilim P.I'ikoloii.l'i. Emel Matb,laclllk, Ankara.
23 Ccyhun. D. (1995) HBB TV Yliksck Tansiyoll Programl. 15 ~llbat.
24 Karaca. C. (1995) TGRT TV I f\ ~llbat.
25 Ozfatura. B. (1995) TGRT TV I g ~llbat.
26 Yavuzcr. 11. (1990) r;ocuk \'~ SUI'. 5. Baslm. RCl11zi Kitabeyi. Istanbul.
27 Giln',lkan. B. (1995) Cllmhuriyet Dcrgi. 459, g Ocak, 6.
28 Arkonany, S. (1995) Cumhuriyct Dcrgi, 459, S Ocak, 6.
29 Hanci. i.H .. Egc, 13 .. Dcmin;in. S., Co~kullol. H .. Enlirk, 5., Ycmijyigil, A. (1992) 1')')7. ~'(),uk \'~
Lrgl'lJ P.I'ikivalri.l'i GiilJi",; Sl'rhl'.I'l Bildiriicr Kilaln, 343-349.
3() HcpjcnbL F. (1994) Hiirriyct Gazctcsi Ege ilavcsi, II ~ubat. 5.
31 Siiher, H .. Oral, N., ~cnol, S. (1991) Milliyet Gazetesi, 30 Ekim.
32 Helllel. I.H., Ege, B., (1993) Adli 'I'll' Dl'rgisi. 9(1-4): 3-9. 33 Akgiin, N. (19R7) Adii P.I'ikiyolri, 69-71, Ankara.
34 Giik<;c, B. ( 1971) Gecekol/du Gl'I/(;li.~i, H. O. YaYllllan. Ankara, s.132.
35 YazlciOglu. K. (1994) Hiirriyct Gazclcsi Ege ilaYcsi.
36 Hanel, i.H., Ak<;i'ick. E., Aktaj, E.O .. 13atuk. G .. COjkUllOI, H .. Erol, A. L"gl' (flli\'asill'si Ed~hi\'(({
Fakltl{esi {)('I'gisi (Basllllda).
37 Yakln Takip (1<)')4) intcrstar TV, 17 Ocak.
38 Dlinlllczcr, S. (1974) 0l'iJ;rll','ITll'lIill do.~urdll.~11 Cl':a adaid; somilia/"/ .1·elJli)(C)'UIl//1 (ist,mblil. 197:1)
FakUltcier Matbaasl. istanbul, 9-13.
39 Akin. i. (1974) 0('11;I"I",III(,lIill "o.~/Irdll,~/1 a:a adall'l; .I'ol"llilian .I'emprCI·/II11/1 (istanbul. 1973)
Fakiiltclcr MatlJaasl. istanbul. 5-7.
4() Toprak, Z. (19RX) Kent Yiinctimi yc Politikasl, Akcylcr Akdcl11z Bilimsel Ara~tIrma Mcrkczi Yaylllian
No: 3, Anadolu MatbaacIilk. izmir.
41 Milliyct Gazetcsi (1994).
42 Ekinci. O. (1994) Cumhuriyct Gazelcsl, 13 Ocak, 16.
43 Giirscl. Y. (1992) MimarlIk ye (eyrc, istanbul.
44 Hlirriyct Gazctcsi (1994) 20cak.
45 Hcr~enkal. F. (1994) HUrriyct2 Ege ilaycsi (i MaYI'. 5.
46 Ekinci, O. ( 1994) Cumhllriyct Gazetcsi 14 Ocak. 16.
47 Ayan. M. (1l)~2) (;ii:ci .\'(Jlll.lliar Fakiillcsi [)e;-gi.l';. 3. Izmir, 35-36.
48 Milliyct CJazelesi (1994) 7 Ocak. sayra S.
Ayn Baskl i~in :
Do~. Dr. i. Hamit IJanC!
Ege UniYcrsitcsi. Tip Fakiiltcsi
