Aydın ilindeki ilkokul çocuklarında hipertansiyon prevalansı ve ilişkili faktörler

70

Araflt›rma

1) _{Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Yard. Doç. Dr., Ayd›n}

2) Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Çocuk Kardiyolojisi Bilim Dal›, Çocuk Kardiyolojisi Uzman›, Yard. Doç. Dr., Ayd›n 3) Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Prof. Dr., Ayd›n

Ayd›n ilindeki ilkokul çocuklar›nda

hipertansiyon prevalans› ve iliflkili faktörler

Araflt›rma | Research Article Türk Aile Hek Derg 2008; 12(2): 70-74

doi:10.2399/tahd.08.070

Prevalence of hypertension and related factors in primary school students in Ayd›n

Güzel Diflcigil1_{, Ayvaz Aydo¤du}2_{, Okay Baflak}3_{, Ayfer Gemalmaz}1_{, F. Serdar Gürel}1

Özet

Amaç:Çal›flmam›z›n amac›, Ayd›n ili, ilkokul çocuklar›nda, hiper-tansiyon prevalans›n› ve iliflkili faktörleri belirlemektir.

Yöntem:Ayd›n ilinde ilkö¤retim ça¤› 1- 5. s›n›flar›nda ö¤renim gören ve rasgele örneklem yöntemiyle seçilen çocuklar›n, kan ba-s›nc›, boy ve kilo ölçümleri standart protokoller izlenerek yap›ld›. Vücut kitle indeksi (VKI) kg/m2_{formülü kullanarak hesapland›.} Ço-cuklar için cinsiyet, yafl ve boy esas al›narak haz›rlanan “ÇoÇo-cuklar- “Çocuklar-da Hipertansiyon Çal›flma Grubu Raporu (Childhood Hypertension Task Force Report)” kriterleri izlenerek, normal ve yüksek kan ba-s›nc› s›n›flamas›, 2000 y›l› “Centres for Disease Control (CDC 2000)” ölçütleri esas al›narak VKI persantilleri saptand› ve normal, kilolu, obez s›n›flamas› yap›ld›.

Bulgular:Yafllar› 6-11 aras›nda de¤iflen, Ayd›n ili, ilkö¤retim ça¤› çocuklar›nda hipertansiyon prevalans›n› yans›tmak üzere rasgele yöntemle seçilen 826 çocuk çal›flmaya al›nd›; hipertansiyon preva-lans› %17.8 olarak saptand›. K›z olmak, kilolu veya obez olmak ve yüksek e¤itimli anne çocu¤u olmak çocukluk ça¤›nda hipertansi-yon ile iliflkili bulunan faktörlerdi. VKI persantilleri ile hem sistolik, hem diyastolik kan bas›nc› aras›nda pozitif korelasyon vard›.

Sonuç:Çal›flmam›z›n sonuçlar›, çocukluk ça¤›nda görülen hiper-tansiyonun, önemli bir sa¤l›k sorunu haline geldi¤ini ve obezite ile yak›ndan iliflkili oldu¤unu göstermektedir. Çocukluk ça¤›nda, hi-pertansiyonun erken tan›nmas› için rutin çocuk muayenelerinde kan bas›nc› ölçümü yap›lmas›n›n önemi, üzerinde durulmas› gere-ken bir konudur. Bu konuda öncelikle hekimler olmak üzere tüm birinci basamak çal›flanlar›na büyük sorumluluk düflmektedir.

Anahtar sözcükler:Hipertansiyon, çocuk, obezite, prevalans.

Summary

Objective:The aim of this study was to describe the current prevalence of hypertension and predicting factors in primary school children living in Ayd›n.

Methods:A representative sample of primary school children in Aydin, attending 1st to 5th grades were randomly chosen and their blood pressure, height and weight measurements were obtained. Body mass index (BMI) was calculated by using kg/m2 formula. “Childhood Hypertension Task Force Report” tables were used to classify normal and high blood pressure and “Centres for Disease Control (CDC 2000)” charts were used to identify BMI percentiles normal, overweight, obese classifica-tion.

Results:A total of 826 primary school age children between 6-11 years old were included in the study. Prevalence of hypertension in primary school children in Aydin was 17.8%. Girls, overweight and obese children and children of higher educated mothers were found to be associated with hypertension. BMI percentiles were positively correlated with systolic and diastolic blood pressure.

Conclusions: Our results reveal that childhood hypertension remains as an important child health issue and it is associated with overweight. Early identification of children with hypertension is possible by a routine blood pressure monitoring in paediatric well-child visits and blood pressure monitoring in well-children are yet to be in need of emphasizing its importance. Primary care physicians and health care providers carry an important responsibility on this issue.

Key words:Hypertension, child, obesity, prevalence.

Araflt›rma

K

faktör-lerinin varl›¤›, uzun dönemde, eriflkinlikteki

morbidite ve mortalite riskini art›rmaktad›r.1

Günümüzde, çocuklukta ve ergenlikteki hipertansi-yon prevalans› giderek artmakta olup, bu art›fl daha önce kabul edildi¤i gibi sekonder de¤il, primer hipertansiyon lehinedir. Bu durumdan, son dönemde, tüm yafl grupla-r›nda oldu¤u gibi çocukluk ça¤›nda da art›fl gösteren

obezite sorumlu tutulmaktad›r.2-4

Hipertansiyon, obezite ve etnik faktör iliflkisini inceleyen pek çok çal›flma

mev-cuttur.3,5,6

Ülkemizde ise yak›n zamanda Ankara’da, ço-cuklarda metabolik sendrom prevalans›n› saptamak için yap›lan bir çal›flma, o bölge çocuklar›nda hipertansiyon

ve obezite s›kl›¤› ile ilgili bilgi vermektedir.7

Ancak Ak-deniz yaflam tarz›n›n daha yayg›n olarak benimsendi¤i, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaflayan çocuklarda hiper-tansiyon prevalans› ve iliflkili faktörleri belirlemeye yöne-lik kapsaml› bir çal›flma henüz yay›nlanmam›flt›r.

Çal›flmam›z›n amac›, Ayd›n ilinde yaflayan 6-11 yafl aras› ilkö¤retim ça¤› çocuklar›nda hipertansiyon preva-lans›n› ve hipertansiyon ile iliflkili faktörleri belirlemektir.

Yöntem

Çal›flma projesinin yürürlü¤e konmas› için, etik kuru-lun onay› ve Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n izni al›nm›flt›r.

Çal›flma, kesitsel, prospektif ve Ayd›n il merkezi ilkö¤-retim ça¤› çocuklar›n› yans›tmak üzere planland›. Örnek-lem büyüklü¤ü, %5 hipertansiyon prevalans›, d=0.05,

%95 güven aral›¤› esas al›narak hesapland›.8

Hesaplanan örneklem büyüklü¤ü 820 olarak belirlendi, %10 oran›nda yedek liste ile birlikte 900 ö¤renciye ulafl›lmas› planland›. Örneklem seçimi üç aflamada gerçeklefltirildi. Birinci afla-mada, Ayd›n Milli E¤itim Müdürlü¤ü kay›tlar›ndan elde edilen bilgiler arac›l›¤› ile tüm il merkezinde bulunan okullar, düflük, orta ve yüksek sosyo-ekonomik çevre gruplar›na ayr›ld›. ‹kinci aflamada, her bölgeden, nüfusla-r›yla orant›l› olarak rasgele yöntemle toplam 7 okul seçil-di. Üçüncü aflamada, rasgele yöntemle seçilen 900 çocu-¤un velilerine ayd›nlat›lm›fl onam formu gönderildi. Çal›fl-ma, Ocak-Haziran 2005 tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi.

Kan Bas›nc›, Boy ve Kilo Ölçümleri

Kan bas›nc› ölçümünde, her çocuk için yafl ve kol uzunlu¤una uygun manflon ve cival› sfigmomanometre

kullan›ld›. ‹lk ölçüm 10 dakika dinlenme sonras›, izleyen ölçümler 15 dakika aral›klarla olmak üzere toplam 3 ölçüm yap›ld› ve analizlerde üç ölçümün ortalamas› kullan›ld›.

Hipertansiyon s›n›flamas›, çocuklar için yafl, cinsiyet ve boy persantillerine göre haz›rlanan “Çocuklarda Hi-pertansiyon Çal›flma Grubu Raporu (Childhood

Hyper-tension Task Force Report)” ölçütleri izlenerek yap›ld›.9

Sistolik ve/veya diyastolik kan bas›nc›, üç ölçüm ortala-mas› 95 persantil ve üzerinde olanlar hipertansif olarak de¤erlendirildi.

Boy ölçümü ayakkab›s›z, kilo ölçümü de sadece hafif giysilerle yap›ld›. Vücut kitle indeksi (VKI) a¤›rl›k (kg) / boy (m) formülü ile hesapland›. Kilolu ve obez tan›mla-r›nda, “Centres for Disease Control (CDC 2000)” ölçüt-leri esas al›nd›; VKI persantil tablolar›na göre 85 persan-til ve üzeri kilolu, 95 persanpersan-til ve üzeri ise obez olarak

ta-n›mland›.10

Yafla ve cinsiyete göre boy ve a¤›rl›k persan-tilleri ise Türk çocuklar› için haz›rlanm›fl büyüme

e¤rile-ri ile tan›mland›.11

‹statistiksel Analiz

Demografik özellikler için tan›mlay›c› istatistiklerin yan› s›ra cinsiyet, ana-baba e¤itim durumu, sosyo-ekono-mik durum, obezite gibi özellikler ile hipertansiyon ilifl-kisini belirlemek için ki-kare testi ve lojistik regresyon analizi kullan›ld›. Sistolik ve diyastolik kan bas›nc› de¤er-leri ile VKI persantilde¤er-leri aras›ndaki iliflki Pearson kore-lasyon testi ile de¤erlendirildi.

Bulgular

Toplam 900 ö¤renci hipertansiyon aç›s›ndan tarand›. Tarama s›ras›nda kalp hastal›¤› saptanan 2, ergenli¤e gi-ren 38, kay›tlar› eksik bulunan 34 ö¤gi-renci çal›flma d›fl› b›-rak›ld›. Yafl aral›¤› 6-11 olan toplam 826 ö¤renci çal›flma-ya al›nd›.

Ortalama yafl 8.9±1.5 idi. Çocuklar›n büyük ço¤unlu-¤u okul öncesi dönemde anneleri taraf›ndan bak›lm›fl (n=675, %81.7), ancak 266’s› (%32.2) ilkokul öncesi ana-s›n›f›na gitmiflti. Di¤er dikkat çekici bir durum da büyük ço¤unlu¤unun (n=701, % 84.9) kan bas›nçlar›n›n ilk kez ölçülmesiydi. Tarama sonuçlar› ve di¤er demografik

özellikler Tablo 1’de verilmifltir.

Tarama sonucunda, 147 çocukta hipertansiyon sap-tand›. Ayd›n il merkezinde 6-11 yafl aras› çocuklarda, hi-pertansiyon prevalans› %17.8 olarak belirlendi. Tek

de-Araflt›rma

¤iflkenli analiz sonuçlar›na göre cinsiyet, anne e¤itimi, anaokulu deneyimi, sosyo-ekonomik durum, VK‹ ve a¤›rl›k persantilleri ile hipertansiyonun iliflkili oldu¤u be-lirlendi. Sonuçlar, lojistik regresyon analizi ile de¤erlen-dirildi¤inde, k›zlarda, yüksek e¤itimli anne çocuklar›nda, kilolu ve obez olanlarda hipertansiyon s›kl›¤›n›n daha yüksek oldu¤u saptand›. Yüksek e¤itimli anne çocuklar›

aras›nda kilolu olma ve obezite oran› daha yüksekti (x2

=17.95, p< 0.001). Hipertansiyon ve iliflkili bulunan

fak-törler ile ilgili ayr›nt›l› bilgi Tablo 2’de verilmifltir.

Çocuklar›n %15.9’u (n=131) kilolu veya obez idi. VK‹ persantil s›n›flamas› ve cinsiyet aras›nda anlaml› bir iliflki yoktu. VKI persantili, sistolik kan bas›nc› ile pozi-tif, yafl ile negatif korelasyon (r = - 0.093, p=0.008) gös-teriyordu.

Tart›flma

Bu çal›flma, Ayd›n il merkezinde, ilkokul ça¤› çocuk-lar›nda hipertansiyon prevalans›n› ve çocukluk ça¤›nda görülen hipertansiyon ile iliflkili faktörleri belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r. Çal›flmam›z›n sonuçlar›, 6-11 yafl aras› ilkokul çocuklar›nda hipertansiyon prevalans›n›n %17.8 oldu¤unu, k›z çocuklar›n, yüksek e¤itimli anne çocuklar›n›n, kilolu ve obez çocuklar›n, hipertansiyon aç›s›ndan daha fazla risk tafl›d›¤›n› göstermektedir. Ço-cuklar›n büyük ço¤unlu¤unun, kan bas›nc›n›n daha önce hiç ölçülmemifl olmas› da dikkat çekici bir bulgu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Çocukluk ça¤›nda mevcut olan kardiyovasküler risk

faktörleri büyük ölçüde eriflkin ça¤a aktar›lmaktad›r.12

Önemli risk faktörlerinden biri olan obezitenin,

hiper-tansiyon ile iliflkisi gösterilmifltir.13_{Kardiyovasküler}

risk-ler ve ateroskrisk-lerotik de¤ifliklikrisk-lerin çocukluktan eriflkin-li¤e kadar incelendi¤i, kapsaml› bir çal›flma olan Bogalu-sa Kalp Çal›flmas›’nda, 5-10 yafl aras›nda, kilolu olan ço-cuklar›n %60’›n›n, (hipertansiyon gibi) bir

kardiyovaskü-ler risk faktörü tafl›d›¤› saptanm›flt›r.1

Bizim çal›flmam›z›n sonuçlar› da obezite ile çocukluk ça¤› hipertansiyonunun do¤rudan iliflkisinin varl›¤›n› desteklemektedir.

** Ortalama + standard sapma olarak belirtilmifltir.

VK‹: Vücut kitle indeksi

Tablo 1. Tüm çocuklar›n demografik özellikleri ve

tarama sonuçlar›

8.9 ± 1.5 Yafl (y›l)*

111.6 ± 9.8 Sistolik Kan Bas›nc› (mmHg)*

71.9 ± 6.1 Diyastolik Kan Bas›nc› (mmHg)*

48.9 ± 29.7 VKI persantili (%)* 46.5 ± 30.2 Boy persantili (%)* 45.3 ± 29.0 A¤›rl›k persantili (%)* 2.3 ± 1.4 Kardefl say›s›* (n. %) 413 (50) 413 (50) Cinsiyet Erkek K›z (n. %) 158 (19.0) 231 (28.0) Ebeveyn e¤itim durumu

Anne ≥ 8 y›l Baba ≥ 8 y›l (n. %) 630 (76.3) 55 (6.7) Ebeveyn meslek Anne-evhan›m› Baba-iflsiz (n. %) 90 (10.9) 158 (19.1) Kardefl durumu Tek çocuk ≥ 4 kardefl (n. %) 265 (32.1) 561 (67.9) Boy persantili ≥ %75 < %74 (n. %) 226 (27.4) 600 (72.6) A¤›rl›k persantili ≥ %75 < %74 (n. %) 178 (21.5) 474 (57.4) 174 (21.1) Sosyo-ekonomik durum Düflük Orta Yüksek (n. %) 695 (84.1) 80 (9.7) 51 (6.2) VKI persantili Normal (> %85) Kilolu (%85 -%94) Obez (≥ %95)

Tablo 2. Lojistik regresyon analizi sonuçlar›na göre çocuklarda

hipertansiyon ile iliflkili bulunan faktörler

AD: Anlaml› De¤il; VK‹: Vücut kitle indeksi

Cinsiyet Erkek K›z 353 (85.5) 326 (78.9) 60 (14.5) 87 (21.1)* 0.013 Kan Bas›nc› Normal n= 679 (%82.2) Kan Bas›nc› Yüksek n=147 (%17.8) p de¤eri Anne e¤itimi < 8 y›l ≥ 8 y›l 467 (84.6) 43 (84.6) 85 (15.4) 45 (28.5)* 0.017 Okul öncesi e¤itim

Evet Hay›r 207 (77.8) 471 (84.6) 59 (22.2) 86 (15.4) AD A¤›rl›k persantili <%75 ≥%75 512 (85.5) 167 (73.9) 88 (14.7) 59 (26.1) AD VKI persantili Normal (>%85) Kilolu (%85-%94) Obez (%95) 595 (86.2) 51 (63.8) 29 (56.9) 96 (13.8) 29 (36.2)* 22 (43.1)* < 0.001 Sosyo-ekonomik düzey Düflük Orta Yüksek 143 (80.3) 409 (86.3) 127 (73.0) 35 (19.7) 65 (13.7) 47 (27.0) AD

Araflt›rma

23.9% gibi genifl bir aral›k bildirilmifltir.3,7,13,14

Kilolu ve obez olman›n hipertansiyon ile iliflkisi bilinmektedir. Bu-nun yan› s›ra hipertansiyon mevcut olmasa dahi kilolu ve obez çocuklarda, 50 persantilin alt›nda kan bas›nc› de-¤erlerinin de normal çocuklardan daha düflük oranda

ol-du¤u bildirilmektedir.15_{Hipertansiyon, obezite ve etnik}

gruplar›n iliflkisini inceleyen bir çal›flmada obezite ve ki-lolu olman›n hipertansiyon için etnik kökenden daha

güçlü bir gösterge oldu¤u bildirilmifltir.3

Ülkemizde, hastaneye baflvuran obez çocuklarda yap›lan bir

çal›flma-da hipertansiyon s›kl›¤› %37 olarak bildirilmifltir.16

Bu çal›flmada bildirilen hipertansiyon s›kl›¤›, bizim çal›flma-m›zda saptad›¤›m›z prevalanstan oldukça yüksektir. Bu farkl›l›k, çal›flman›n sadece obez çocuklarda yap›lmas› ile birlikte hastaneye bir sa¤l›k sorunu nedeniyle baflvuran hastalarda yap›lm›fl olmas› ile aç›klanabilir. Bizim çal›fl-mam›z ise herhangi bir sa¤l›k sorunu olmayan, toplum içinde yaflayan çocuklardaki hipertansiyon prevalans›n› yans›tmaktad›r.

Hipertansiyon ile cinsiyet aras›nda bir iliflki bulunma-d›¤›na dair araflt›rmalar olsa da obezitenin k›zlar› daha

çok etkiledi¤i bilinmektedir.1

Bizim çal›flmam›zda ise cin-siyet ile VKI persantil s›n›flamas› aras›nda bir iliflki bu-lunmamakla birlikte k›zlarda hipertansiyon s›kl›¤› daha yüksekti.

Sosyo-ekonomik durum ile ilgili geliflmifl ve gelifl-mekte olan ülkelerden farkl› sonuçlar bildirilgelifl-mektedir. Geliflmifl ülkelerde düflük sosyo-ekonomik durum bir risk olarak bildirilirken, geliflmekte olan ülkelerde yüksek sosyo-ekonomik düzey ile obezite ve hipertansiyon

ara-s›nda iliflki kurulmaktad›r.17-19

Biz çal›flmam›zda sosyo-ekonomik durum ile hipertansiyon aras›nda bir iliflki sap-tamad›k ancak yüksek e¤itim düzeyine sahip anne çocuk-lar›nda hipertansiyon daha yüksek oranda görülmektey-di. Bu sonuç yüksek e¤itimli anne çocuklar›nda obezite-nin de daha yüksek oranda görülmesi ile aç›klanabilir.

Üç yafl›n üzerindeki tüm çocuklarda, rutin sa¤l›kl›

ço-cuk izleminde kan bas›nc›n›n ölçülmesi önerilmektedir.9

Sa¤l›kl› çocuk izleminde, birinci basama¤a önemli rol düflmektedir. Ancak birinci basamak hekimlerinin, erifl-kin hipertansiyonunun aksine, çocuklarda hipertansiyona gerekli önemi vermedi¤i ve tan› ve yönetim için

yeterin-ce çaba göstermedikleri bildirilmektedir.1,20_{Buna ek}

ola-rak birinci basamak hemflirelerinin ço¤unlu¤unun “ço-cukluk ça¤›nda obeziteden koruma rehberleri”nden ha-berdar olmalar›na ra¤men yafla göre VKI hesaplamas›n› kullanmad›klar› ve risk grubundaki çocuklar› yeterince

izlemedikleri bildirilmektedir.21

Biz de çal›flmam›zda, 6-11 yafl aral›¤›ndaki çocuklar›n büyük ço¤unlu¤unun ilk kez kan bas›nc› ölçümlerinin yap›ld›¤›n› saptad›k. Bu so-nuç, bize, çocuklar›n herhangi bir sa¤l›k sorunu veya sa¤-l›kl› çocuk izlemi için sa¤l›k kurulufluna baflvurduklar›n-da kan bas›nçlar›n›n kontrol edilmedi¤ini göstermekte-dir: Çocuk sa¤l›¤› polikliniklerinde ve okul revirlerinde hipertansiyonu tan›mak için yeni stratejiler gelifltirilmeli ve uygulanmal›d›r.

Birinci basamak sa¤l›k kurulufllar›, toplumun kolay ulaflabildi¤i ve genifl kitlelere hizmet verebilen kurulufl-lard›r ve koruyucu hekimlik, birinci basamak hekiminin en önemli görevidir. Çocukluk ça¤›nda, kardiyovasküler risk faktörlerine yönelik etkin koruma, eriflkin ça¤da or-taya ç›kmas› öngörülen hastal›k riskini azaltacakt›r. Bu nedenle, birinci basamak hekimleri, çocukluk ça¤›nda hi-pertansiyon ve obeziteden korumaya yönelik disiplinler aras› iflbirli¤inin sa¤lanmas› için öncülük etmeli ve erken tan› için önerilen rutin uygulamalar› gerçeklefltirmelidir. Sonuç olarak, bu çal›flma, hipertansiyonun önemli bir çocuk sa¤l›¤› sorunu olarak karfl›m›za ç›kt›¤›n› ve çocuk-larda kan bas›nc› izleminin halen vurgulanmas› gereken bir öneme sahip oldu¤unu göstermektedir.

Teflekkür

Dr. Nil Tekin ile Dr. Nazl› fiensoy’a tarama s›ras›ndaki, Prof. Dr. Ferah Sönmez’e hipertansiyon tan›s›yla yönlendirilen çocuklar›n tedavisindeki katk›la-r›ndan dolay› teflekkür ederiz.

Kaynaklar

1. Berenson GS, Srnivasan SR. For the Bogalusa Heart Study Group. Cardiovascular risk factors in youth with implications for aging: the Bogalusa Heart Study. Neurobiol Aging 2005; 26: 303-7.

2. Crawford D. Population strategies to prevent obesity. BMJ 2002; 325: 728-9.

3. Sorof JM, Lai D, Turner J, Poffenberger T, Portman RJ. Overweight, ethnicity, and the prevalence of hypertension in school-aged children.

Pediatrics 2004; 113: 475-82.

4. Flynn JT, Alderman MH. Characteristics of children with primary hyper-tension seen at a referral center. Pediatr Nephrol 2005; 20: 961-6.

Araflt›rma

5. Rosner B, Prineas R, Daniels SR, Loggie J. Blood pressure differences between blacks and whites in relation to body size among US children and adolescents. Am J Epidemiol 2000; 151: 1007-19.

6. Fredriks AM, Van Buuren S, Sing RA, Wit JM, Verloove-Vanhorick SP. Alarming prevalences of overweight and obesity for children of Turkish, Moroccan and Dutch origin in The Netherlands according to interna-tional standards. Acta Paediatr 2005; 94: 496-8.

7. Agirbasli M, Cakir S, Ozme S, Gonenc C. Metabolic syndrome in Turkish children and adolescents. Metabolism 2006; 55: 1002-6. 8. WHO. Lwanga SK, Lemeshow S. Sample size determination in health

studies. Geneva, WHO, 1991.

9. National High Blood Pressure Education Program Working Group on Hypertension Control in children and adolescents. Update on the 1987 Task Force Report on High Blood Pressure in children and adolescents a Working Group Report from the National High Blood Pressure Education Program. Pediatrics 1996; 98: 649-58.

10. http://www.cdc.gov/nchs/about/major/nhanes/growthcharts/clinical_ charts.htm eriflim tarihi 29. 09. 2006.

11. Neyzi O, Gunoz H. Büyüme ve Geliflme Bozukluklar›. Pediatri’de. Ed. Neyzi O, Ertugrul T. 2. bask›. ‹stanbul, Nobel Tip Kitabevi, 1993; 69-102. 12. Sorof J, Daniels S. Obesity hypertension in children: a problem of

epi-demic proportions. Hypertension 2002; 40: 441-7.

13. Lopez-Capape M, Alonso M, Colino E, Mustieles C, Corbaton J, Barrio R Frequency of the metabolic syndrome in obese Spanish pediatric pop-ulation. Eur J Endocrinol 2006;155: 313-9.

14. King CA, Meadows BB, Engelke MK, Swanson M. Prevalence of elevat-ed body mass index and blood pressure in a rural school-agelevat-ed population: implications for school nurses. J Sch Health 2006; 76: 145-9.

15. Schiel R, Beltschicow W, Kramer G, Stein G. Overweight, obesity and elevated blood pressure in children and adolescents. Eur J Med Res 2006; 11: 97-101.

16. Atabek MW, Pirgon O, Kurtoglu S. Prevalence of metabolic syndrome in obese Turkish children and adolescents. Diabetes Res Clin Pract 2006; 72: 315-21.

17. Costa RF, Cintra Ide P, Fisberg M. Prevalence of overweight and obesi-ty in school children of Santos Ciobesi-ty, Brazil. Arq Bras Endocrinol Metabol 2006; 50: 60-7.

18. Deckelbaum RJ, Williams CL. Childhood obesity: the health issue. Obes

Res 2001; 9 Suppl 4: 239S-243S.

19. De Onis M, Blossner M. Prevalence and trends of overweight among preschool children in developing countries. Am J Clin Nutr 2000; 72: 1032-9.

20. Falkner B, Gidding SS, Garnica GR, Wiltrout SA, West D, Rappaport EB. The relationship of body mass index and blood pressure in primary care pediatric patients. J Pediatr 2006; 148: 195-200.

21. Larsen L, Mandleco B, Williams M, Tiedeman M. Childhood obesity: Prevention practices of nurse practitioners. J Am Acad Nurse Pract 2006; 18: 70-9.

Gelifl tarihi: 20.02.2007 Kabul tarihi: 25.11.2007

Çıkar çakıflması:

Çıkar çakıflması bildirilmemifltir. ‹letiflim adresi:

Dr. Güzel Diflcigil

Adnen Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤ Anabilim Dal›

09100 Ayd›n Tel: (0256) 219 71 88 e-posta: güzeld@yahoo.com