Başlık: TÜRKİYE'DE SIGIR (BOS T AURUS) LARDA HYPODERMA L1NEATUM (de VILLERS,. 1789) UN - VARLlGIYazar(lar):MERDİVENCİ, AhmetCilt: 10 Sayı: 2 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001999 Yayın Tarihi: 1963 PDF

(1)

i.

Ü. Tıp Fakültesi Tropikal Hastalıklar ve

Parazitoloji KürsÜsü . \

TÜRKİYE'DE SIGIR (BOS T AURUS) LARDA

HYPODERMA L1NEATUM (de VILLERS,. 1789) UN

- VARLlGI

Ahmet Merdivenci

*

Yurdumuz sığırlarında_hypoder,mosis'in çok yüksek infeksiyon frekans ve prevalensi gösterir büyük ekonomik zararlara sebebiyet verdiği bu işle uğraşanlar tarafından bilinmektedi~ -(I I, 15, 19)'

Şimdiye kadar yapılmış olan yayınlarda yurdumuz sığırlarında yalnız Hypoderma bovis (de Geer, ınG) in varlığı yazılmıştır (I I, 15, 19)' Bu para-zitolojik yayınlardan ikisinde sığırlarımızdaHypoderma lineatum (de ViIIers, ı

789)

un da varlığı bil.dirilmiştir (14,

I2).

ı955 senesi Nisan-Mayıs aylarında Antalya iline yaptığımız bir gezi sırasında Bahtılı, Çakırlar, Dumanlar, Kirişler, Kovanlık ... köyleri sığırlarından ayrı şişe-ler içinde nokralar da topladık. Bu köyşişe-lerden yalnız Bahtılı ve Çakırlar köyşişe-leri sığırlarından topladığımız 39 tane nokranın Iaboratu var incelemesinde

_,

ı-5 tanesini H.ypoderma liııea/tlılJ olarak idantifiye etmiştik. Bu bulgumuz üzerine

ı958 senesi yayınladığımız Türkiye parazitolojik faunası ve bibliyografyasında Hypoderma lineatulJ/u yurdumuz sığırlarında ilk defa olarak bulduğumuzu bildirmiştik( 14). Bundan üç sene sonra Kurtpınar ve Kalkan (I 9Go) bu nokraya yine güney illerimizde 'rastladıklarını yazmışlardır (12).

ı955 senesi Antalya'nın Bahtılı ve Çakırlar köyleri sığırlarından topladı-ğımız veH. lineatum olarak teşhis-ettiğimiz nokralardan ayrı numuneler A'meri -ka Birleşik Devletleri florida'da çalışan entomolog F. C. Bishopp'a kesin ayırım için gönderdik. ı 3 /ı / ı 9G3 günü gelen karşılıkta' teş~isin doğruluğunu teyit ederek yolladığımız nokraların Hypoderma lineattım oldukları bildirilmiş-tir. Değerli araştırıcı Sayın F. C. Bishopp'a bu lütuflarından ve ilgili literatür gönderdiklerinden dolayıteşekkürü vicdan borcu sayarım.

Bulduğumuz !-f.J'iJoderma liııeattlm'un III. üncü devre larvalarının mor-folojik karakterleri: Vücut sırt-karın istikametinde basık yumurta biçimi ve biraz uzuncadır. Boyu 25-2G mm. dir Boyun enine olan ~ranı 2. 2: 2.5

(2)

Hypoderma lineatıım

tir. Vücudu n segmentlidir. Teorik olarak psödosefal (ı. inci halka), gövde • (2-10. uncu halka-) ve peritrem ile stigmaları taşıyan son (II; inci halka) kısım-dan olmak üzere. üç parçaya ayrılabilir. Birinci halkanın karın yüzünün ön kenarında sık sık dikenlere rastlanır ki, bunlar bazen 3-4 gayrimuntazam sı~ yaparlar. Bu dikenlerin ekseriya birkaç çıkıntlsı vardır veya bunlar görül-mez. Halkaların ön keı;arlarındaki dikenlerin dipleri çok genişlemiş konik şekilde - olup renkleri vücudun rengindedir. Bu konik dikenlerin kenarları ekseriya 45 derece, bazen de 30-35 ve çok nadir 5° dereceden büyük açı ya-parlar. Dikenlerin ueları bazen koyu kahve rengindedir. Fakat umumiyetle bunların uelarına yakın açık kahve rengindedir. En büyük dikenlerin boyu 260-30o mikrondur. Dikenlerin boyu değişik olup karın tarafındaki diken-lerin arasında çok ufakları da vardır. Sırt tarafındaki dikenler ise umumiyetle küçüktür ve aralarında büyü~ dikenlere rastlanmaz. Halkaların karın ve sırt tarafının ön kenarlarında düzgün olmayan ve aralarda çıplak yerler bulunan bir sıra diken vardır. Bu diken sırasında sık olarak birbiri üstünde 2-3 diken görülür. Yine çok sık olarak her iki yanda 2-3 dizi halinde gayrimuntazam kısa diken sıraları vardır. Ilalkaların karın tarafının arka kenarındaki dikenler

6-10 tane dilzensiz sıralar şeklinde genişçe sa-ha1ar kaplar. Bazen 2. nci ve

3. üncü göğüs ilc ı. inci karın segmentlerinin sırt tarafındaki dikenler karışık-tır. Bazen ise aynı yerlerin büyük bir kısmında diken yoktur veya tek tük . ayrı dik_enler görülür. Bunlar da umumiyetle bir seyrek diken sırası şeklinde-dir. İkinci karın segmentinde bir sıra diken vardır. Burada nadiren 2-3, hatta 4 sıra diken bulunur. Üçüncü karın segmentinde ise araları kesikte olsa, bazen -3 ve ekseriya 5--..6diken mevcuttur. Bunu takip eden karın segmentleri daha küçük ve sıra sayısı daha fazla (9-10 kadar) dır. Halkaların karın yüzlerinin . arka kenarlarındaki dikenler aynı segmentin sırt yüzünün arka

kenarındaki-lerden daima daha ufaktırlar. _Bunlar 7. nci segmentin karın yüzündeki diken- .' lerden biraz daha küçüktürler.' Altıncı karın segmentinin ventral yüzündeki halkaların ön kenarla~ındaki dikenler 3-4 ayrıgrup teşkil ederler. Bazen bu diken grupları 5. inci halkada da bulunabilir. Arka kenardaki tek sıra dikenler 7. inci karın segmentinde yoktur. Bunların yerinde 6-8-10 sıra yapan ve ön .segmentlerdekiler~en daha ufak dikenler vardır.

i ,

Segmentlerin sırt yüzlerindeki dikenlerin sayı\ı nisbeten az olup büyük değişiklikler gösterirler. Halkaların ön kenarlarında bulunan dikenler 4. üncü ve 5. inci karın segmentlerine kadar uzanip arkadaki segmentlerde bulu~maz-lar. Halkaların arka kenarlarındaki dikenler ise 6. ıncı veya 7. inci karın segment-lerini takip eden halkalarda bulunmazlar. Ön ucun yan çıkıntılarındaki diken-lerde durum, şekil ve sayıca çok farklıdırlar. Yan çıkıntılardan orta ve üst _ya'nlardakilerin ön kenarlarındaki dikenler 5. incL karın segmentlerindekilerde

vardır. Bu yan çıkıntılardan alt yandakilerde dikeı;ıler 6. ıncı karın segmentine kadar bulunurlar.

(3)

,

A. Merclivenci

_Ir

Şekil /-Iypodcrma. Lincatum A - Karın tarafı

c

stign~a

B - Sırt tarafı Orig.

Stigmaları basık ve yuvarlak olup i mm. kadar yüksektirler. H.

bovis'in-kilerden daha büyüktürler. Stigmalar birbirine çok yaklaşmış olup aralarındaki mesafe stigma çapının tahminen i!5-1 /8 i kadardır. Orta düğme merkezi çukurun ortasında içe yönelmiş durumdadır.

Olgunlaşmış larvlar kirli sarı, çıkıntılı kısımları kahverengimsi ve diken-ler siyah renktedir. Halkaları ve yan çıkıntıları sınırlayan çizgiler az

(4)

belirli-....

---;,---l

i

H ypoderma lincalum

dirler. Genel olarak /-Jypoderma /iııeatıl!lı'un halkaları Hypoderma bovis'inkiler kadar belirli değildirler.

Tartışma

I3rauer (189°) Hypoderma lineatum,u Orta Avrupa'da sığırlarda bul-duğunu yazmıştır. I-Iadwen (1919) bu nokrayı Kanada sığırlarında ilk defa olarak müşahede etmiştir. Bishopp, (19i5) Amerika Birleşik Devletlerinde

H. lineatum'un dağılışına dair ilk detaylı bilgiyi vermiştir. Yine Bishopp, Laak, Brundrett ve Wells (I926) bu nokranın Amerika Birleşik Devletlerinde çok geniş bir yayılış gösterdiğini tesbit etmişlerdir. Pawlowsky

ve

Gleser (1932) H. lineatum'un i inci devre larvlarının insan gözünde miyaz yapa-bildiğini bildirmişlerdir. Drensky (I 933) I3ulgaristan'da sığırlarda müşahede etmiştir. Knipling (I 935) H. lineatum ve H. bovis larvlarını karşılaştırarak morfolojik karakterlerini ıncelemiştir. Stefansky (I 935) H. lineatum'un Polonya sığırlarında da mevcudiyetini bildirmiştir. Natvig (I 937, 1939) bu nokrayı Norveç ve Danimarka sığırlarında bulunduğunu _tesbit etmiş ve H. bovis'in Iandarı ile mukayeseli olarak morfolojik karakterlerini tarif etmiştir. Neveu-Lemaire (1938) H. lineatum'un Kuzey Amerika ve Avru-pa'da sığırlarda parazitlik yaptığını ve arızi olarak koyun ve insanda da gö-rüldüğünü yazmışt'r. Gansser (1940) H. lineatum ve H. bovis'in larvları-nın biyo-'morfolojik özelliklerini vermiştir. James (1947) H. lineatum'un Avrupa, Asya, AJrika, Amerika ve Avusturalya'da değişik bölgelerde sığır-larda bulunduğunu yazmıştır. Yazar bu nokranın yurdumuza komşu mem-leketlerde, aynı zamanda yurdumuzun Avrupa kesiminde ("trakya'da) sı-ğırlarda görüldüğünü kaydetmiştir. Fakat H. lincatum'un memleketimizin Trakya bölgesinde kimin tarafından bulunduğunu bildirmemiştir. Yurdu-muzun bu günkü parazitoloji~ literatüründeC"Kurtpınar -(1947,) Oytun (1956, 1961), Mimioğlu (1959) Hypoderma lineatum'un sığırlarımızda varlığına dair her hangi bir bilgi vermemişlerdir. Soni (I949) H. lineaıum ve H. bo-. vis'in Hindistan snığırlarındaki in:vazyon ve yayılış derecelerini karşılaştır-mıştır. Scharff(1950) ın bildirdiğine göre, Kuzey Amerika (Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada) da bu nokra çok geniş bir dağılış göstermektedir. Yine Scharff (1950) ın kaydettiğine göre, H. lineattım birçok araştırıcı tarafından Avrupa'da Kıbrıs, İtalya, Norveç, Finlandiya, İngiltere'den Ural'lara kadar görülmüştür. Hindistan 'da değişik bölgeler' de Afrika' da Avusturalya'da;.

Yeni Zelanda'da, Hawai ~dalarında sığırlarda parazitlik yaptığı bildirilmiş- ./ tir. Bevan ve Edwards (1951) Güney Wales'te bu nok'ranın invazyon

fre-kans ve prevalensi üzerinde araştırvı-alar yapmışlardır. Grunin (1953) in yaz-dığına göre, H. lincaıum Sovyetl~r I3irliğinde Estonya, Pskov, Gorkiy, Kazan, Svredlovsk, Tümen, Tomsk, Baykal, Yakutsk ... üzerinden çekilen çizginin güneyindeki bölgelerin her tarafında görülmektedir. Avrupa,

(5)

Q

\

A. :llerdivene;

. .

zel' Amerika, Moğolistan, Çin, Hindistan, Japonya, Kuzey Afrika, Hawai adaları gibi dünya,nın değişik. bölgelerinde dağılmış olduğunu bildirmiştir.

Öze t

1955 senesi Antalya ilinin Bahtılı ve Çakırlar köyleri sığırlarından top-ladığımız ve Hypoderma lineatum (deVillers, 1789) olarak teşhis ettiğimiz nok,raları yurdumuzda ilk defa olarak bulduğumuzu 1958 senesi yayınlamıştık (14). Bu yayınımızda memleketimizde bulduğumuz Hypoderma linea-tum'un belli başlı morfolojik karakterleri incelendi, tersim cihazı ile orijinal resımleri çizildi ve konu ile ilgiliparazitolojik yayınlar bu nokranın dağı-lışı yönünden tartışıldı.

Summaı'y

The Occurence of Hypoderma linealum In .Catdes, In Turkey. ı. The existence of Hypoderma lineatum (de Villers, 1789) 'in catdes (Bos taurus) in South Anatolian region of Turkey at the Mcditerranean co-ast of Antalya: Bahtılı and Çakırlar were discovered for the first time in Turkey (14)

2. The morphological charact~rs and indentity of Hypoderma

linea-tum were deshribed in this publication.

Literatür

i - Bevan, W.

J.

ve Edwards, E. E. (195i) Studies on the ox warble

jlie.r H. /iııeatum a:d PT. bwis Bul!. Bıı/om. Res., 4 (4): 639-662. 2 - Bishop, F. C. (1915)' The dis/ribuı;oıı aııd ebuııdaııceof the ox

war-bles H)'/Joderma liııeatum aııd H. boıı;s in the Uııi/ed States. Aıın. Ent.

~ soc. Am., 8: 359:-364.

- ---., Laake, 'E. W., -Brundrett, H. M .. ve Wells; R. W.

(1926). The catlle ,grubs ordox Illarbles, theirbiolo,&s al/d sııggestionsfor control ll. S. Dept. A.~r., Depart Bull. No.' 1369. s. 1-119' 4 - Borcherı, A. (1958). Lehrbuck der Parasitologie /lir Tierarzte. s.

Hirzel Verlag, Leipzig.' s. 309-3 LO.

5 - Brauer, F. (I 89°)' Ueber die Feststellııng der Wohııtieresder

H.J'/Joder-ma /il/eatuIJI Willers durch Dr. Adam I-fandlir.rch und andere Untersuc-hungeıı und JJeobacht/ll{~enaıı Oestriden Verh. Zool-Both. Gesel.' Wien. 40: 509-5 i5.

(6)

7 6

-I1ypoılcrma lincatıım

i

Drenski, P. (1933). Parazitııie mubi ot sem. Oestridae/i ııas.

(Para-sitic fdes of the family Oestridae in 13u~~aria).İzv. ıTsars. Prirod. İ nst.,

Sofya, G: IZ5-ı49'

Gansscr, Buckhardt, A. (I ~40). Beitra<~zur Differeııtialdia<~nose von JIypoderma bovis aıı! JI)'jJoderma lineatımı schıveizerischer Her-_.

...

kııııft /lııd denen J!.eo,~rapbiJ'Cbeverteilııı~~.Mitt. Schweizer. Ent. Ges.,

18 (ı): ı-14.

8 - Grurin, K. Y. (I 953.) Liriııki ovadw doma[ııihjiı)otnih İzd. Ak. Na-uk. s. 25, 64-74, 87-93'

9 - Hadven, S. (I 9 19)' lf7arh/e flies Jl)'jJoderma liııeatuıı" Viiiers aııd Hypoderma bovi.r, De Geer. Canada Dept. Agr. Healt of Anlmals Braııch, Sciser. Bull. 27. s. 1-24 (In Bishopp et aL., 1926)

ıo - James, M. T. (1947). Tbe flies taht calise myiasis in man. U. S. Dept.

Agr. Publ. 1\0. 63 ı. s. ı05-1 iz.

ı ı - Kurtpınar, H. (I 947). Anadolu ehli ha)'Vanlarlııdagörülen Hypodenna neııileri, iktisadi önemi ve mücadelesine dair en '!ygun tedbirler üzerine arajtırma/ar. Ankara Y. Z. E., No: ı 53. s. ı-60.

.

ı 2 - Kurtpınar, H. ve Kalkan, A. (ı 960) JlJ'jJodermosistedavisinde)'eııi bir ildr o/an tro/eııe40-W ile )'urdumıız sığırları üzerinde deneyler.

Et-lik Vet. Bakt. Enst. Dergisi, i. (2): 77.

ı3 - Kinipling, E. F. (1935) The larva/ stages of H)'jJoderma lineatum De Vii/ers and r{ypoderma bovis De geer. Jour. Parasitol. 2ı (ı): 70-82. 14 - Merdivenci A.(I958). Türkiye zooparazit fonası sistematiği ve.

para-zitol'!Jik bibliyogra1Jası.Türk Vet. Hek. Derneği 'Yayını. No: 7. ı5 - Mimioğlu, M. (1959). Genel ve öZel Tıbbi Artropodolf!.ii (Tıbbi

En-tomoloji). A. Ü. Vet. Pak. Yayını No: ıılf5ı.

ı6 - Natvig, L. R. (1937.) Gber die differrentialdiagnose der Larven von H)'poderma bovis und H)'poderma linetum. Festchr. B. Noct , 386-393.

(In Archivf. Schiffs. u. Tropenkrank).

ı7 - Natvig, L. R. (.1939)' Er 1i.J'jJodermalineatıım de ViI/ers a/mindel-ung in Danmark Ent Med., 20 (4): 222-230. (In Rev. Appl. Ent.,

Ser. R, 27: 19~).

ı8 - Neyeu-Lemaire, M. (1938). Traite d'Entomolo,~ie Medicale et Ve-tirinaire. Vigot Frees Ed., Paris.

ı9 - Oytun, H. Ş. (ı96ı). Tıbbi Entom%ji (2. baskı). A. Ü. Tip Fak. Yayını.

211

(7)

A. :lferdivenci

20 Pawlowsky, E. N. ve Gleser, B. M. (1932). Lifinka koıııava ovoda (Hypoderma /i,!eatum) v k.afe.rtveparazita glaza (veka) fdoveka. Para-Zitol. Sbornik Zool. İnst. AN, 3: ~°3-114. (İz Grunin, 1953)' 2i Seharff, D. K. O(195°). Cattle grubs (Their biologies, their distribution

and experiıilClıt in their control). Montana St. CoiL. Agr. Exp. Station

Bull. 47ı.

22 .- Sonİ, B. N. (1949)' The relatiomhip betıveen the distribution oj the ox IJ!arble-j& (Hypoderma lineatum de ViI/ers) and soil moisture in Jııdia.

Indian jour. Vet. Sci, 19 (I): 15-ı8. /

23 - Stefansky, W. (1935). Sur la distribution en Polo,gem de I'Hypoderma limatum de Viiiers. Wiad Weteryıı., No. 1.76: 98-105. (In Rev. Appl Ent. Ser. B, 23: 17°.