TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, 9 (4) 450-453
Çanakkale Dam
ı
zl
ı
k Süt S
ığı
r
ı
Yeti
ş
tirici Birli
ğ
ine Üye Olan ve
Olmayan i
ş
letmelerin Kulland
ı
klar
ı
Üretim Teknikleri ve
Sosyal Karakteristiklerin Kar
şı
la
ş
t
ı
r
ı
lmas
ı
Ferhan SAVRAN'Geliş Tarihi: 22.01.2003
Özet: Bu araştırmada, Çanakkale ilinde Damızlık Süt Sığırı Yetiştirici Birliklerine üye olan ve olmayan işletmeleri teknik ve sosyal yönden karşılaştırabilmek için dört ilçeden basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen 90 işletme ile anket yapılmıştır. Elde edilen verilerden iki grup arasında sosyal yönden belirgin bir farklılık bulunmamıştır. Ancak teknik açıdan, işletmelerin uyguladıkları aşım şekilleri, suni döllemede seçim kararını etkileyen kişi ve kuruluşlar ve hayvansal ürünlerini ne şekilde pazarladıkları konularında iki grup arasında istatistiki olarak fark bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: süt sığırı, yetiştirme teknikleri, sosyal özellikler
Comparisons Between Member Enterprises of Çanakkale Holstien- Frisen
Assosiciation Non-members Concerning Production Technics Used and Social
Characteristics
Abstract: In this research survey was made with 90 enterprises at four areas in Çanakkale in order to compare
the non-member and member enterprises that are member of Holstein Friesen Association. Enterprises were selected using random sample. No significant difference were found between the two groups in social aspect. Statistical difference were found when evaluated in the technical way such as; application of insemination types in the enterprises, the person or the organisations that have a role in decision of artificial insemination and the marketing process of the animal products.
Key Words: milking cow, production technics, social characteristics
Giriş
Toplumların yeterli ve dengeli beslenmeleri için
gerekli olan yapı taşlarından hayvansal proteinlerin başlıca
kaynağı hayvansal ürünlerdir (Tanrıvermiş ve ark. 1993).
Ülke ekonomisi içerisinde tarım sektörünün ve dolayısıyla
hayvancılığın önemli bir yeri vardır. Ancak, ülkemizdeki
hayvan varlığı ve dolayısıyla hayvansal üretim giderek
azalmaktadır. Türkiye'deki tarım işletmelerinin %
96,38'inde hem bitkisel ve hayvansal üretime hem de sadece bitkisel üretime yer verilmekle birlikte bu
işletmelerde, genellikle aile ihtiyacına yönelik olarak
hayvansal üretim gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde
ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinin oranı % 3,62`olup, ihtisaslaşmış hayvancılık işletmelerinin hem niceliksel hem
de niteliksel olarak artırılması hayvancılığımızın
geliştirilmesi açısından son derece önemlidir (Topuz
2000).
Ülkemizde mevcut hayvan varlığı içerisinde sığır
populasyonunun oranı % 23'dür. Sığır populasyonu
içerisinde kültür ve melezlerin oranı ise % 60,8'dir (Akman
ve ark 2001). Bu oranın yükseltilerek ülke hayvancılığının
niteliksel ve niceliksel olarak geliştirilebilmesi için bu
konuda yapılacak çalışmalara gereksinim duyulmaktadır.
Hayvancılığımızın geliştirilmesi için Türkiye çapında
yürütülen soy kütüğü çalışmalarından birisi Çanakkale
ilinde olup, ön soy kütüğü çalışmaları bitmek üzeredir. Bu
çalışmada, Tarım Bakanlığı ile birlikte soy kütüğü
çalışmalarını yürütmekte olan Damızlık Süt Sığırı Yetiştirici
Birlikleri'ne üye olan ve olmayan tarım işletmelerinin teknik
ve sosyal karşılaştırmalı analizi yapılmıştır (Anonim 2002).
Materyal ve Yöntem
Araştırma yöresi olarak seçilen, Çanakkale ilinin
Merkez, Biga, Çan ve Gelibolu ilçelerinde Damızlık Süt
Sığırı Yetiştirici Birliklerine üye olan ve en az 5 adet süt
sığırı olan ancak birliğe üye olmayan tüm işletmeler
araştırmanın populasyonunu oluşturmuştur. Bu
populasyonu oluşturan birliğe üye olan 279 işletmeden
basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenen 47 işletme
ile birliğe üye olmayan 1244 işletmeden yine aynı
örnekleme yöntemi ile belirlenen 43 örnek işletme ile
yapılan anketlerden elde edilen veriler çalışmanın
materyalini oluşturmuştur (Yamani 1967). Anket sonucu
elde edilen veriler uygun istatistik yöntemler ile değerlendirilmiştir
Bulgular ve Tartışma
Çanakkale ilinde Damızlık Süt Sığır Yetiştirici
Birlikleri'ne üye olan ve olmayan işletmeleri
karşılaştırabilmek için dört ilçede sığır yetiştiren işletmeler
ile yapılan anket sonucunda elde edilen veriler analiz
edilerek değerlendirilmiştir.
SAVRAN, F. "Çanakkale damızlık süt sığırı yetiştirici birliğine üye olan ve olmayan işletmelerin kullandıkları 451 üretim teknikleri ve sosyal karakteristiklerin karşılaştırılması"
Her iki gruptaki işletmelerin eğitim düzeyleri arasında belirgin bir fark olmadığı görülmüş olup % 60-66'sı ilkokul
%15-18'i lise, %2-5'i ise üniversite mezunu olduğu
saptanmış, ailedeki birey sayısı ise yoğun olarak 3-5
bireyden oluşmaktadır. İşletmecilerin yaş ortalamaları ise
her iki grupta da 40 olarak gözlenmiştir.
Genel olarak işletmelerin %21'i sadece hayvansal
üretim yaparken %79' u ise bitkisel ve hayvansal üretimi
birlikte yapmaktadırlar. Işletmelerde toplam büyük baş
hayvan sayıları, üye olanlarda 849, olmayanlarda 683 adet
olarak gözlenmiştir. Üye olan grupta %74,5'i, üye olmayan
grupta % 72,1'nin 5-9 sağmal hayvana sahip olduğu, 10-
15 sağmal hayvanı olan işletmelerin oranı ise üyelerde
%21,3 iken olmayanlarda %25,6'dır. Görüldüğü gibi her iki
grupta da yoğun olarak 5-15 baş sağmal hayvan
bulunmaktadır (Çizelge 1).
Incelenen işletmelerde haber alma kaynakları ile olan
ilişkileri açısından bakıldığında genel olarak televizyon
izleme alışkanlığının % 85,5 olduğu ve izleyenlerin
%32'sinin çiftçi programlarını izlediği tespit edilmiştir.
Gazete okuma alışkanlığı her iki grupta da %74,4 olup,
tarım ile ilgili haberleri okuyanların ise %25 ile 29 arasında değiştiği gözlenmiştir.
Üreticiler yeniliklerden haberdar olma aşamasında
kullandıkları kaynaklar açısından incelendiğinde, üye
olmayan üreticilerin daha çok informal bilgi kaynaklarından
yararlandıkları gözlenmiştir. Bu kaynaklar sırasıyla,
aileden, diğer çiftçiler ve tarımsal ilaç bayileridir. Üye olan
üreticiler ise daha çok forma! bilgi kaynaklarından
yararlandıkları; yetiştirme teknikleri ve sağlık sorunları ile ilgili yeniliklere ulaşmada birlik çalışanlarına ( ki birliğin
istihdam ettiği Zooteknist ve veterinerler bulunmaktadır) ve
veterinerlere başvurdukları gözlenmiştir(Çizelge 2).
Bilgi ve teknolojiye ulaşma yolu olan tarımsal
kuruluşlar ile görüşme sıklığı çizelge 3'te verilmiştir.
Çizelgedeki en çarpıcı sonuç, her iki grupta da tarımsal
kuruluşlara hiç uğramayan üreticilerin olmasıdır. Her iki
grupta da ihtiyaç duyduğu zaman gidenlerin oranı %
40'larda olmasına rağmen bu üreticilerin bilgi almaktan
çok bürokratik işlerini halledebilmek için gittiklerini
belirtmişlerdir.
Hayvansal üretimde önemli yer tutan yem bitkileri yetiştiriciliği açısından grupları incelediğimizde % 80'nin kaba yem olarak yulaf yetiştiriciliği.yaptiği tespit edilmiştir. Çarpıcı olan bir nokta ise süt sığırcılığı için önemli bir yem
bitkisi olan yoncanın yetiştirilme oranının % 10'larda
kaldığı, fiğ yetiştirme oranının ise %20'ler düzeyinde
olduğu saptanmıştır. Suca zengin yemlerden silajın üye
olanlarda kullanımı %85,2 iken üye olmayanlarda %52,8
de kalmaktadır. Yem bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan alet
ve ekipman varlığı açısından gruplar arasında fark
bulunmamıştır. Grupların %15'inde çayır biçme makinesi
%7'sinde balya makinesi %10'lar düzeyinde silaj makinesi olduğu tespit edilmiştir. Bu tip aletlerin oranlarının düşük olması makinelerin fiyatlarının yüksek olması ve işletme dışından parasal karşılığı bu hizmetlerin sağlanabilmesidir.
Modern süt sığırcılığında artık olmazsa olmaz
koşullardan biri olan makineli sağım birliğe üye olmayan
bir işletme hariç tüm işletmelerde uygulanmaktadır. Bu
uygulama yanında süt sığırcılığında en sık karşılaşılan
sorunlarda biri olan meme hastalıklarına karşı her iki
grupta da %55 düzeyinde ellerin temizliğine, %96
düzeyinde makinelerde meme başlığı temizliği ve %95
düzeyinde meme başı temizliğine dikkat ettikleri tespit
edilmiştir. Ayrıca işletmelerin %20'sinin mastitis için aşı
uygulaması yaptıkları gözlenmiştir.
Işletmeler hayvan barı naklan nın temizliği ve
dezenfeksiyonu açısında incelendiğinde çok çarpıcı %10
oranında işletmenin hiç dezenfeksiyon yapmadığı tespit
edilmiştir. Geri kalan işletmelerin ise değişen sıklıklarda
dezenfeksiyon yaptıkları ve her iki gruptan da kireç
kullananların oranı %60, değişik kimyasal kullananların
oranı %7 ve her ikisini de kullananların oranı ise %30
düzeyinde olmuştur.
Hayvanların sağlığına yaklaşım açısından da gruplar
arasında fark olmadığı tespit edilmiş ve birliğe üye
işletmelerin %95.7'sinin üye olmayan işletmelerin de
%83.4'nün koruyucu aşılama yapmaktadır (Çizelge 4).
Yeni doğan buzağıların emzirilmesi açısında birlik
üyesi işletmeler buzağılara biberon ile ortalama 67 gün 4.9
It üye olmayan işletmeler ise 91 gün 5.1 It süt vermektedir.
Üye olamayan işletmelerden 5'i ise buzağıları ortalama iki
ay emzirmektedir.
Işletmeler aşım şekilleri bakımından incelendiğinde,
üye olan işletmelerde suni dölleme %91,4 düzende iken
üye olmayanlar %65.1 de kalmıştır. Üye olmayan
işletmelerin %16.3'ü kendi boğasını kullanırken üye
olanlardan sadece %4.3'ü kullanmaktadır. Her iki yöntemi
Çizelge 1. İşletmelerdeki sağmal hayvan varlıklar'
Sağmal hayvan sayısı Üye Üye değil Sayı % Sayı %
5-9 35 74,5 31 72,1
10-15 10 21,3 11 25,6
16-20 1 2,1 - -
20 ve üzeri 1 2,1 1 2,3
Çizelge 2. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin yeniliklerden haberdar olma aşamasında kullandıkları kaynaklar
Üye Üye değil Sayı % Sayı % Ilçe müdürlükleri 22 46.8 18 41,8 Aileden 6 12.7 11 25.5 Diğer çiftçilerden 12 25.5 13 30.2 TV.,gazete,radyo 8 17.0 4 9.3 Çiftçi broşürlerinden 4 8.5 5 11.6 Tarımsal ilaç
bayilerinden
9 19.1 13 30.2
Bilgi almıyor 1 2.3
Diğer(Vetr, Birlik,) 16 34.0 8 18.6
Çizelge 3. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin tarımla ilgili kuruluşlarla görüşme sıklığı
Üye Üye değil Sayı % Sayı %
Hiç uğramam 4 8.5 3 6.9
Ara sıra uğrarım 16 34.0 12 28.0
İl/ilçeye her gittiğimde uğrarım
9 19.2 9 20,9 ihtiyaç duyduğumda
uğrarım
452 TARIM BILIMLERI DERGISI 2002, Cilt 8, Sayı 1
kullananlar ise üyelerde yine %4.3 , olmayanlarda ise
%18.6 olarak gözlenmiştir (Çizelge 5). Oranlar arası farka
ait istatistik testi yapılmış ve her üç yöntemde de fark
önemli bulunmuştur.
Işletmeler suni dölleme uygulamalarında hangi dölü
kullanacakları konusunda karar sürecinde etki eden kişi ve
kuruluşlar açısından da istatistiki fark olduğu tespit
edilmiştir. Üye olmayan işletmelerin daha çok veteriner
tavsiyesine göre hareket ettikleri (%69.8) ve üye olan
işletmelerin ise birlik tavsiyelerine uyduğu (%51,1)
gözlenmiştir (Çizelge 6). Grupların suni döllenmeyi seçme
nedenleri araştırıldığında üye olanların % 87.2'nin üstün ırklı döller, %25.5'nin de soy kütüğü belli döller elde etmeyi amaçladıkları, üye olmayan işletmelerin ise %18.6'sı boğa
yetişmenin maliyetli olması nedeniyle, °/065.1'nin üstün
ırklı döller, %16.3'nün de soy kütüğü belli döller elde
etmeyi amaçladıkları için suni döllenmeyi tercih ettikleri
tespit edilmiştir.
Işletmelerin hayvanlarını ve ürünlerini pazarlama
konusunda gruplar arasında istatistiki olarak fark
bulunmuştur. Birliğe üye olan işletmelerin %4.3'ü süt
birlikleri, %12.7'si sığırcılık birliği, %19,2'si hayvan
pazarlarında % 63.8si celepler aracılığı ile üye olmayan
işletmelerin tamamı ise celepler aracılığı ile ürünlerini
pazarlamaktadır (Çizelge 7). Her iki grupta da üreticilerin
% 15'inin ürünlerini pazarlamada güçlük çektiği
belirlenmiştir. Fiyatların stabil olmaması ve ödemelerdeki
aksaklıklar temel problemler olarak ifade edilmiştir.
Işletmelerin kredi kullanım durumlarını
incelediğimizde üye olan işletmelerin %23,4'ü üye
olmayanların ise %21,0 `i hayvansal üretim için kredi
kullanmakta olup tamamı krediyi Ziraat Bankasından temin
etmektedir. Bu oranların düşük olmasında son yıllarda
ülkenin içinde bulunduğu ekonomik kriz sebebiyle kredi
faizlerinin yüksek olmasını göz ardı etmeden bu
işletmelerin küçük olması nedeniyle kredi kullanmaya karşı
daha isteksiz olduğu söylenebilir.
Dannızlık Sığır Yetiştirici Birlikleri'ne üye olan
işletmelerin sağladıkları yararlar Çizelge 8'de verilmiştir.
işletmelerin %85,1'i soy kütüğünün bilinmesinin birincil
yarar olduğunu belirtilmiş, diğer yararlar ise sırasıyla,
%78,7'si süt primi ödemeleri, %76,6'sı tohumlama
yardımı, % 44,7'si ise birlikçe sağlanan teknik ve teknolojik yardım olmuştur.
Damızlık Sığır Yetiştirici Birlikleri'ne üye olmayan
işletmelerin neden üye olmadıkları sorulduğunda %
25,6'sının bilgisi olmadığı için , °/021'inin yeterli hayvanı
olmadığı (birliğin kuruluş aşamasında), %16,3'nün ise
kayıt ücretinin yüksek olması ve birliğin faydası
olmadığına inandıkları tespit edilmiştir. Buna rağmen
işletmelerden %18,6'sı ise gelecekte üye olacaklarını ifade etmişlerdir (Çizelge 9).
Sonuç
Araştırma yöresinde damızlık süt sığırı yetiştirici
birliklerine üye olan ve olmayan işletmeler arasında eğitim,
yaş ve hane halkındaki birey sayısı gibi sosyal faktörler
açısından belirgin bir fark bulunamamıştır.
Çizelge 4. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin hayvanlarına koruyucu aşı kullanma eğilimleri
Üye Üye değil Sayı % Sayı
Evet 45 95.7 38 83.4
Hayır 2 4.3 5 6.6
Çizelge 5. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin hayvanlarına uyguladıkları aşım şekilleri
Üye Üye değil
Sayı % Sayı % Z değeri Suni dölleme 43 91.4 28 65.1 3,153* Boğaya verme 2 4.3 7 16.3 2,915* Heriki şekilde 2 4.3 8 18.6 2,610* (*) a=0,05 önemli
Çizelge 6. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin hayvanlarına uyguladıkları suni döllemede seçim kararını etkileyen kişi ya da kuruluşlar
Uye Üye değil
Sayı % Sayı % Z değeri Veteriner tavsiyesi 24 51.1 29 67.4 1.849* Birlik tavsiyesi 17 36.2 - - 4.597* Kendi seçimi 13 27.7 8 18,6 1.051 Başka çiftçiler - - 2 4.7 1.456
Çizelge 7. Birlik üyesi olan ve olmayan işletmelerin hayvanlarını pazarlama şekilleri
Üye Üye değil
Sayı % Sayı % Z Değeri
Süt birliklerine 2 4.3 1.451
Hayvan pazarlarına 9 19.2 3.341* Sığırcılık Birliklerine 6 12.7 2.614* Celep 30 63.8 43 100 5.164* (*) a=0,05 önemli
Çizelge 8. Birlik üyesi olan işletmelerin sağladığı yararlar Üye Sayı % Süt primi 37 78.7 Tohumlama yardımı 36 76.6 Alım satım kolaylığı 13 27.7 Soy kütüğünün bilinmesi 40 85.1 Teknik/teknolojik yardım 21 44.7
Ucuz girdi teni 2 4.3
Ürün pazarlanmasında fiyat avantajı
4 8.5
Çizelge 9. Birlik üyesi olmayanların neden üye olmadıkları Üye
Sayı %
Bilgisi yok 11 25.6
Hayvan sayısı yeterli değil 9 21.0 Kayıt ücreti yüksek 7 16.3 Faydasına inanmıyor 7 16.3
Üye olacak 8 18.6
SAVRAN, F. "Çanakkale damızlık süt sığırı yetiştirici birliğine üye olan ve olmayan işletmelerin kullandıkları 453 üretim teknikleri ve sosyal karakteristiklerin karşılaştırılması"
Bunun temel nedeni olarak da eğitim durumlarının ve gelir
düzeylerinin farklı olmaması olarak gösterilebilir.
Birliğe üye olan işletmelerde toplam büyükbaş
hayvan sayısı fazla olmasına karşı her iki gruptaki
işletmelerde sağmal hayvan sayısı 5-9 adet olması iki
grubun da küçük ölçekli işletmeler olduğunu
göstermektedir. Bu da yeniliklerin adaptasyonu ve işletmelerin yatırıma yönelmesinde kısıtlayıcı olmaktadır.
Ancak üye olan işletmelerin birlik çalışanlarından
(Zooteknist ve veteriner) yardım almaları yetiştirme
teknikleri ve yeniliklerden haberdar olmalarını
sağlamaktadır.
Teknik açıdan önemli bir farklılık gösteren ve
hayvanlarından üstün ırk dölleri elde etme olanağı
sağlayan suni dölleme ve bu döllerin seçimleri sırasında
birlik ve veterinerlerden öneri almaları üye olan
işletmelerin üye olmayanlardan farklılığını ortaya
koymuştur.
Üye olmayan işletmelerin %25.6'sının birlik hakkında
herhangi bir bilgilerinin olmaması birlik çalışanlarının
yeterli sayıya ulaşamamış olmasıdır. Eleman
yetersizliğinden dolayı geniş bir alana yayılmış olan
üreticilere bilgi aktarmada aksaklıklar yaşanmaktadır.
Ayrıca üye olmayan işletmelerin %16.3'nü birliğe üye
olmanın kendilerine bir fayda getirmeyeceğini belirtmiştir.
Bu noktada birliğin sağladığı faydaları yeteri kadar
tanıtamamasının ve birlik üyelerine verilen özel suni
döllenme ve süt primlerinin 2001 yılından başlamış olması ve halen bu konuda bazı aksaklıkların olması üreticilerin
olumsuz düşünmelerinin nedenleri olarak açıklanabilir.
Kaynaklar
Anonim, 2002
http://www.cu.edu.tr/fakulteler/zfizb/bi I gi/
dsyb 1 .htm
Akman, T., Emiroğlu, M., Tavmen, A., 2001. Hayvansal Üretim ve Ticareti. Çamlıca Kültür ve Yardım Vakfı, Ağustos 2001. Tanrıvermiş, H., Gündoğmuş, E., Sayın, C., 1993. Türkiye'de
Hayvancılığın genel Ekonomik Durumu ve Temel Sorunları, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, İzmir.
Topuz, F. 2000. Türkiye'de Hayvancılığın Durumu ve Fiyat Dışı
Destekleme Uygulamaları. Ankara.
Yamane, T. 1967. Elementary Sampling Theory, Prentice-Hall. Inc. Englewood Cliffs. New Jersey.
İletişim adresi: Ferhan SAVRAN.
Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi
