Sille Çayı havzası

SİLLE CAYI HAVZASI

( C e n t r a l A n a t o l i a - K o n y a / T ü r k i y e )

P r o f . D r . A l i S E L Ç U K B İ R İ C İ K *

Ö Z E T

Sille Çayı, "Büyük Konya Kapalı Havzası" içinde yer alır1. Periyodik ak ıslıdır; sularını da havza tabanına boşaltır. Bu çay, Konya'nın kuzeybatısında, yukarı mecralarının baş5langıç noktalarından itibaren suyunu boşalttığı yere kadar yaklaşık 200 km2 lik bir alana sahiptir. Böylece, küçük alanlı da olsa başlı ba­ şına hidrografik bir havzayı oluşturmaktadır.

Bu havzanın hidrolojik yönden gösterdiği özellikler; bir yandan havza ve yakın çevresinde araziyi oluşturan formasyonların yapısal ve litolojik ka¬

rakterlerine, diğer yandan da jeomorfolojik hususiyetleri ile klimatik şartlara bağlı bulunmaktadır.

Sille Çayı Havzası ve yakın çevresinde araziyi oluşturan en eski ve temele ait formasyonlar Paleozoik'e aittir. Bunlar, alt Paleozoik yaşlı çeşitli şist, fillat, ku-artzit, kumtaşı ve mermerleşmiş kalkerlerden oluşan temel karmaşığı ile bir kaide konglomerasıyla başlayan dolomit, dolomitik kalker ve gri renkli kristalize kalkerlerden oluşan Permien yaşlı örtü tabakalarından ibarettir. Bütün bunlar, Hersinyen ve Alp orojenezinden geniş ölçüde etkilenmişlerdir. Çeşitli tektonik deformasyonlara maruz kalmışlardır.

İç Anadolu-Konya masifini oluşturan Paleozoik'e ait bu temel arazi Ter¬ siyerin ikinci yarısına ait çeşitli flüvyal ve limnik sedimentlerle diskordant olarak örtülmüşlerdir. Bunlar arasında kaide konglomeraları, karbonatlı kumtaşları, kirli beyaz renkli kalkerler, killi kalkerler, marnlar ve kumlu killer yer almaktadır. Bu li-tolojik birimler arasında fosiller de vardır.

Yörede volkanitlerin ayrı ve önemli bir yeri vardır. Sille civarında çeşitli pi-roklastik maddelerle lavlardan oluşan volkanitler oldukça geniş alana ya­ yılmışlardır. Burada yer alan Büyükgevelle (1709,6m.) ile Küçükgevelle (1643

m.) tepeleri de topografyaya hakim olan birer volkan konisidir.

Sille volkanitleri çeşitli piroklastik maddelerle lavlardan müteşekkildir.

Pi-* M a r m a r a Üniversitesi A t a t ü r k Eğitim Fakültesi C o ğ r a f y a Eğitimi A n a b i l i m Dalı Başkanı

1 SELÇUK BİRİCİK, A . - 1 9 9 2 : Büyük Konya Kapalı Havzası ve Hotamış Gölü (Le Grand Basşin Ferme de Konya et Lac Hotamış A n a t o l i e - l n t e r i e u r - T u r q u i e ) . Türk C o ğ r . D e r g . Sayı: 2 7 , s. 4 1 - 4 8 , İs­ t a n b u l .

-roklastik maddeler arasında tüf, tüfit, problastit ve aglomeralar vardır. Andezit, dasit ve riyodasitler lavları oluşturmaktadır. Erenler Dağı ve Alacadağ volkan grubu içinde yer alan Sille civarındaki volkanik arazi, çok safhalı bir volkanik fa­ aliyetin temsilcisidir. Sille volkanitleri, Miosen göl tabakalarının altında, arasında

ve üstünde yer almaktadır. Böylece, volkanizmanın yaşının üst Miosen ile alt Pliosen olduğu ortaya çıkmaktadır. Gerek bu volkanitler, gerekse Neojen'in flüv-yal ve limnik sedimentleri alttaki temel araziyi diskordant olarak örtmüşlerdir. Bu durum> zaman içinde örtülü karstın gelişeceğini de telkin etmektedir. Bu da

kars-tik hidroloji bakımından büyük öneme haizdir. Sille Barajı tabanında zaman zaman. düdenlerin oluştuğu, böylece baraj rezervuar alanındaki suların ye­

raltına, buradan da Konya Ovası tabanına boşaldığı bir vakıadır. Bu da bize vol-kanitlerin, flüviyal ve limnik sedimentlerin fosilize ettiği Paleozoik kalkerler içinde yerine göre büyük boşlukların olduğunu telkin etmektedir.

S U M M A R Y

Sille brook is in "Big Konya Closed Basin". İt has a periodical flow. İt gives its vvater to the base of the basin. This brook is in the northvvest of Konya, from the starting point in the upper-parts to the place vvhere it runs out. İt has an area about 200 km2. Thus, despite of having a small area, it forms a hydrographic basin itself.

The hydrological properties of the basin are based on both structural and lithological characters of the formations and from another point, geo-morplological properties and climate.

The oldest formations thai belong to the base vvhich form the land in Sille Brook Basin and around it are Paleozoic.

These involve main mixture that are subpaleozoic aged several residium, fil-lat, çuartsite, sandstone, marbled-limestone and by premien aged cover layers

that involve dolomite, dolomitic limestone, grey-crystalized limestone level. Ali these have been affected from Alp'ine mountain formation. They have been subjected to several tectonic deformations.

This main land belongs to Paleozoic and forms Central Anatolia-Konya mas-sive. İt was covered discordantly vvith several fluvial and lymnic sediments that belong to the second period of Tersier. Level konglomeras, carbonated sand-stones, dirty-vvhite- coloured limesand-stones, clayed limestohes, marns, and sandy clays are among them. Among these lythological units there are fossiles also.

Volcanites have a seperate and important place in the area. The volcanites formed by several piroclastic material and lavaş vvere vvidely spread in the area. Büyükgevelle (1709,6 m.) and Küçükgevelle (1643 m.) hills located here are vol-canic cones vvhich can be seen vvidely in the area.

Sille volcanites have been made from several piroclastic material and lavaş. Tuff, tufas, problastite and anglomeras are among piroclastic material. Andesite, dasite and riodasites form lavaş. Volcanic land around Sille vvhich is among mount Erenler and Alacadağ volcanic group is the representative of a multi-process volcanic activity. Sille volcanites are placed under Miosen lake layers,

betvveen and on them. Thus the age of the volcanism could be said to be upper

-Miosen and Sub-pliosen. Either these volcanits or Neojen's fluvial and lymnic sediments covered the base land vvhich is dovvnside discordantly.

This situation shovvs that covered karst is likely to be developed in time. This is so important from the point ofkarstic hydrology.

İt is an event that in the bottom of Sille Dam dolines vvere formed by the 'time, so the vvater in the dam reserve area flovvs to underground and from here it flovvs to the bottom of the Konya plain. And this indicates that in the paleozoic lime-stones, fossilized by volcanites, fluvial and lymnic sediments, there are big spaces. İ n c e l e m e A l a n ı n ı n Y e r i v e S ı n ı r l a r ı İ n c e l e m e a l a n ı , İ ç A n a d o l u B ö l g e s i ' n i n K o n y a B ö l ü m ü ' n d e v e b u b ö l ü m ü n " B ü y ü k K o n y a K a p a l ı H a v z a s ı " i ç i n d e y e r a l m a k t a d ı r . O l d u k ç a g e n i ş y e r k a p l a y a n v e T ü r k i y e ' n i n e n b ü y ü k k a p a l ı h a v z a l a r ı n d a n b i r i o l a n B ü y ü k K o n y a K a p a l ı H a v z a s ı ( 3 0 . 0 0 0 k m2) , c o ğ r a f i b ö l g e s ı n ı r l a r ı n ı d a a ş a r a k A k d e n i z B ö l g e s i ' n i n A n t a l y a B ö l ü m ü ' n d e k i B e y ş e h i r v e S u ğ l a g ö l l e r i n i d e i ç i n e a l m a k t a d ı r . B u g e n i ş h a v z a i ç i n d e i n c e l e m e a l a n ı m ı z , K o n y a ş e h r i n i n k u z e y - k u z e y b a t ı s ı n d a y a k l a ş ı k 2 0 0 k m2 lik b i r y e r i ş g a l e d e r . B u n u n b i r k ı s m ı , K o n y a O v a s ı t a b a n ı n d a , b i r k ı s m ı d a o v a y ı b a t ı d a n s ı n ı r l a y a n p l a t o v e d a h a g e ¬ r i d e k i d a ğ l ı k s a h a d a b u l u n m a k t a d ı r . B u d a ğ l ı k s a h a d a n b a t ı v e g ü n e y b a t ı y a d o ğ r u N e o j e n p l a t o l a r ı n a g e ç i l i r . B u s ı n ı r l a r i ç i n d e , h i d r o g r a f i k v e j e o m o r f o l o j i k y ö n d e n ö n e m l i g ö r d ü ğ ü m ü z S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı v e y a k ı n ç e v r e s i m a k a l e n i n k o n u s u n u o l u ş t u r m a k t a d ı r . I - Y a p ı s a l J e o m o r f o l o j i Ö z e l l i k l e r i S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı ' n d a a r a z i y i o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r P a l e o z o i k , N e o j e n v e K u a t e r n e r ' e a i t b u l u n m a k t a d ı r . P a l e e o i k f o r m a s y o n l a r ı n ı ç e ş i t l i m e t a m o r f i k k a -y a ç l a r , d o l o m i t l e r v e g r i r e n k l i k a l k e r l e r t e m s i l e t m e k t e d i r . N e o j e n f o r m a s -y o n l a r ı f l u v i a l , f l ü v i o - l i m n i k v e v o l k a n i k k ö k e n l i d i r l e r . K u a t e r n e r ' d e i s e , d a h a ç o k a l ü v y a l f o r m a s y o n l a r a r a s t l a n ı l m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 1 ) . P a l e o z o i k T e m e l A r a z i v e R ö l y e f i İ n c e l e m e a l a n ı n d a e n e s k i v e t e m e l i o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r ç e ş i t l i §;ist, g r e , k u a r t z i t , m e r m e r l e ş m i ş k a l k e r l e r , d o l o m i t , d o l o m i t i k k a l k e r l e r ile y i n e b u n l a r ü z e ¬ r i n d e b u l u n a n g r i r e n k l i k r i s t a l i z e k a l k e r l e r d e n m e y d a n a g e l m i ş t i r . P a l e o z o i k y a ş l ı o l a n b u f o r m a s y o n l a r , İ ç A n a d o l u ' d a K o n y a M a s i f i ' n i m e y ¬ d a n a g e t i r m e k t e d i r . B u m a s i f , K o n y a H a v z a s ı ile T u z G ö l ü H a v z a s ı a r a s ı n d a y e r a l a n B o z d a ğ l a r M a s i f i ' n i n b a t ı s ı n d a k i u z a n t ı s ı d ı r . K o n y a M a s i f i ' n i n i n c e l e m e a l a n ı i ç i n d e k a l a n b ö l ü m ü n d e d e ç e ş i t l i ş i s t l e r , g r e l e r , m i l a t l a r , k u a r t z i t l e r v e b u n l a r a r a s ı n d a f a z l a k a l ı n o l m a y a n m e r m e r l e ş m i ş k a l k e r l e r v a r d ı r . A l t P a l e o z o i k y a ş ı n d a o l m a s ı m u h t e m e l o l a n b u f o r m a s y o n l a r , P a l e o z o i k t e m e l k a r m a ş ı ğ ı n ı m e y d a n a g e t i r m i ş l e r d i r . P a l e o z o i k t e m e l k a r m a ş ı ğ ı f o r m a s y o n l a r ı , S i l l e ' n i n k u z e y b a t ı s ı n d a k i , A ğ 3 5

-t a b a n ı n ı b a -t ı d a n s ı n ı r l a y a n p l a -t o ile d a h a g e r i d e k i d a ğ l ı k k e s i m b i r a ş ı n ı m a l a n ı h a l i n e g e l m i ş t i r . N i t e k i m , y u k a r ı m e c r a l a r ı n ı n b a ş l a n g ı ç n o k t a l a r ı p l a t o ile g e ¬ r i s i n d e k i d a ğ l ı k s a h a y a k a d a r u z a n a n v e s u l a r ı n ı h a v z a t a b a n ı n a b o ş a l t a n a k a r ¬ s u l a r ; k a i d e s e v i y e s i n d e k i a l ç a l m a n ı n b i r s o n u c u o l a r a k y ü k s e l t i f a r k ı a r t m ı ş v e e ğ i m i n a r t r r j a s ı y l a b i r l i k t e y a t a k l a r ı n ı d e r i n c e k a z m ı ş l a r d ı r . B ö y l e c " y e r y e r e p i -j e n i k b o ğ a z l a r , k o r n i ş l i v a d i l e r v e T a t k ö y ' ü n k u z e y b a t ı s ı n d a o l d u ğ u g i b i a n t i k l i n a l e k s e n i ü z e r i n d e d i r " k o m b " t e ş e k k ü l e t m i ş t i r . Ğöztj e d i l e n a k a r s u l a r ( S i l l e Ç a y ı , İ n c i k D e r e s i v s . ) g e t i r d i k l e r i m a l z e m e y i p l a t o d a n H a v z a T a b a n ı ' n a g e ç i ş t e e ğ i m i n a z a l d ı ğ ı y e r d e y ı ğ m a k s u r e t i y l e a l ü v -y a l d o l g u d a n b a ş k a b i r ş e -y o l m a -y a n b i r i k i n t i k o n i v e -y e l p a z e l e r i n i o l u ş ¬ t u r m u ş l a r d ı r . B u g ü n y a r ı k u r a k i k l i m ş a r t l a r ı a l t ı n d a p e r i y o d i k a k ı ş l ı v e s e l ka¬ r a k t e r l i o l a n S i l l e Ç a y ı v e y a k ı n ç e v r e s i n d e k i d i ğ e r a k a r s u l a r g e t i r d i k l e r i m a l z e m e y i d a h a u z a k l a r a t a ş ı y a m a d ı k l a r ı i ç i n k e n d i o l u ş t u r d u k l a r ı b i r i k i n t i k o n i v e y e l p a z e s i i ç i n d e k a y b o l m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 3 ) . B i r i k i n t i y e l p a z e s i n i n d a h a d o ğ u d a k i u z a n t ı s ı g l a s i k a r a k t e r i n d e d i r . K o n y a O v a s ı ' n d a n p l a t o v e d a ğ l ı k S a h a y a g e ç i ş b a z ı y e r e l f a r k l ı l ı k l a r d ı ş ı n d a g l a s i v e b a z e n b i r i k i n t i y e l p a z e s i y l e o l m a k t a d ı r . B u r a d a e s k i v e y e n i a l ü v y o n l a r g ö ¬ r ü l m e k t e d i r . K l a s t i k u n s u r l a r d a n i b a r e t b u a l ü v y a l d e p o l a r i ç i n d e ç e ş i t l i ş i s t , d o ¬ l o m i t , d o l o m i t i k k a l k e r , g r i r e n k l i k r i s t a l i z e k a l k e r , l a t i t , r i o l i t , a g l o m e r a , t ü f i t , g r e , k o n g l o m e r a , k i r l i b e y a z r e n k l i k a l k e r p a r ç a l a r ı v a r d ı r . H e t e r o j e n b i r d o l g u v e d ü ¬ z e n s i z b i r y ı ğ ı n h a l i n d e o l a n b u a l ü v y a l d e p o h a v z a t a b a n ı n d a k i N e o j e n f o r ¬ m a s y o n l a r ı n ı d i s k o r d a n t o l a r a k ö r t m ü ş t ü r . K a l ı n l ı ğ ı i s e y e r y e r d e ğ i ş m e k l e bir¬ l i k t e 5 0 m . y i b u l m a k t a d ı r . V o l k a n i z m a - V o l k a n i t l e r v e V o l k a n R ö l y e f i K o n y a ' n ı n b a t ı s ı n d a S i l l e c i v a r ı n d a ç e ş i t l i p i r o k l a s t i k m a d d e l e r l e l a v l a r d a n o l u ş a n v o l k a n i t l e r , o l d u k ç a g e n i ş b i r a l a n a y a y ı l m ı ş l a r d ı r . S i l l e c i v a r ı n d a k i v o l ¬ k a n i k a r a z i , j e o l o j i y ö n ü n d e n o l d u ğ u k a d a r j e o m o r f o l o j i a ç ı s ı n d a n d a ö n e m t a ¬ ş ı m a k t a d ı r . B u r a d a g e r e k v o l k a n s t r ü k t ü r l e r i n i n , g e r e k s e v o l k a n r ö l y e f i n i n g ö s ¬ t e r d i ğ i h u s u s i y e t l e r i l g i ç e k i c i d i r . N i t e k i m b u r a d a k i v o l k a n i k a r a z i , d a h a ö n c e b a z ı a r a ş t ı r ı c ı l a r ı n d a d i k k a t i n i ç e k m i ş t i r . " A s i e M i n e u r e " a d l ı e s e r i n d e L y c a o n i e v o l k a n i z m a s ı n d a n b a h s e d e n T C H I -H A T C -H E F F , S i l l e c i v a r ı n d a t r a k i t v e t ü f d e p o l a r ı n ı n v a r l ı ğ ı n a i ş a r e t e t m i ş t i r .2 C H A P U T , S i l l e g ü n e y i n d e t ü f l e r i n ü z e r i n d e k o y u r e n k l i l a v l a r d a n m e y d a n a g e l m i ş k o n i k t e p e l e r i n o l d u ğ u n u , t ü f l e r v e l a v l a r ı n M i o s e n ' e ait g ö l s e r i s i n i n i ç i n ¬ d e t a b a k a l a n d ı ğ ı n ı , i n d i f a i t ü f l e r i n ü z e r i n d e i n c e g r e l e r i n v e l ö s g ö r ü n ü m ü n d e killi k a l k e r l e r i n y e r a l d ı ğ ı n ı i l e r i s ü r m ü ş t ü r .3 K o n y a ' n ı n y a k l a ş ı k 3 0 k m . b a t ı g ü n e y b a t ı s ı n d a k i E r e n l e r D a ğ ı v e A l a c a d a ğ v o l k a n i k k ü t l e s i y l e i l g i l i o l a r a k n i s p e t e n a y r ı n t ı l ı ç a l ı ş m a l a r y a p m ı ş o l a n S E L Ç U K B İ R İ C İ K , S i l l e c i v a r ı n d a k i v o l k a n i k k ü t l e n i n E r e n l e r D a ğ ı v e A l a c a d a ğ v o l k a n

2 TCHIHATCHEFF, P. d e . - 1 8 6 7 : Asie M i n e u r e . GEologie I., s. 177-193, Paris.

3 CHAPUT, E. - 1 9 3 6 : Voyages d'etudes g e o l o g i q u e s et g e o m o r p h o g e n i q u e s en Turquie, s. 9 2 - 9 5 . M e m o i r e s de L'institut Français d'Archâologie de S t a m b o u l .

C i f i * * t

H « v . l T . . > S 9 0

g r u b u i ç i n d e y e r a l d ı ğ ı n ı , a y r ı c a b u k e s i m d e M i o s e n t a b a k a l a r ı ü z e r i n d e t ü f , a g -l o m e r a v e -l a v -l a r ı n b u -l u n d u ğ u n u b e -l i r t m i ş t i r .4 D a h a s o n r a K E T İ N , 1 9 7 7 y ı l ı n d a B E S A N G v e d i ğ e r l e r i t a r a f ı n d a n S i l l e c i ¬ v a r ı n d a k i v o l k a n i t l e r i n r a d i o m e t r i k y a ş l a r ı n ı n y a p ı l d ı ğ ı n ı v e b u n l a r ı n 1 1 . 4 5 ile 1 1 . 9 5 m i l y o n yıl a r a s ı n d a o l d u ğ u n u e s e r i n d e y a z m ı ş t ı r .5 S i l l e v o l k a n i t l e r i , ç e ş i t l i p i r o k l a s t i k m a d d e l e r ile l a v l a r d a n m ü t e ş e k k i l d i r . P i -r o k l a s t i k m a d d e l e -r a -r a s ı n d a t ü f , t ü f i t , p i -r o b l a s t i t v e a g l o m e -r a l a -r v a -r d ı -r . T ü f l e r , b e j , g r i v e k r e m r e n k l i d i r l e r ; v o l k a n i k k u m v e k ü l l e r d e n m e y d a n a g e l ¬ m i ş l e r d i r . T ü f i t l e r , b e j v e k r e m r e n k l i d i r l e r . İ n c e k e s i t i n d e p l a j i o k l a s ( a l b i t ) , b i y o t i t , k a l s i t , k u a r t z , a y r ı ş ı m ü r ü n ü o l a r a k k l o r i t v e a z ı n l ı k m i n e r a l i o l a r a k e p i d o t t e s b i t e d i l ¬ m i ş t i r . P i r o k l a s t i k d o k u d a k i t ü f i t i n h a m u r u k a l s i t t i r . B u n l a r a r a s ı n d a s e k o n d e r k a l ¬ s i t b ü y ü m e l e r i ( ö ğ ü t e n ) d e i z l e n m i ş t i r . Yine p i r o k l a s t i k m a d d e l e r a r a s ı n d a y e r a l a n p i r o b i l a s t i t ' i n i n c e k e s i t i n d e k u a r t z , m u s k o v i t , b i y o t i t , k l o r i t l e ş m i ş a l k a l i f e l d i s p a t ( k a l s i t , k l o r i t , k u a r t z , s e r i s i t a y -r ı ş ı m l ı ) , k a l s i t a y -r ı c a s ı n ı -r l a -r ı d ü z e n s i z k a l s i t h a m u -r u n d a n o l u ş m u ş v e i ç e -r i s i n d e k u a r t z m i n e r a l l e r i o l a n p i r o k l a s t i k m a l z e m e b u l u n m a k t a d ı r . T e r r i j e n m a l z e m e o l a r a k k u a r t z i t - s e r i s i t m i n e r a l l i k a y a k ı r ı n t ı s ı y e r a l m a k t a d ı r . A g l o m e r a , iri b l o k , ç a k ı l v e k u m l a r d a n m e y d a n a g e l m i ş t i r . B l o k v e ç a k ı l l a r g r i , k o y u g r i v e p e m b e r e n k l i l a t i t l e r d i r ( F o t o : 7 ) . A g l o m e r a u n s u r l a r ı a r a s ı n d a r i o l i t p a r ç a l a r ı d a m e v c u t o l u p , b u n l a r ı n i n c e k e ¬ s i t i n d e k u a r t z , s e r i s i t f e l d i s p a t l a r ı ( s a n i d i n ) y ı k a n m ı ş v e s a d e c e k r i s t a l ş e k i l l e r i b o ş l u k l a r h a l i n d e o l d u ğ u t e s p i t e d i l m i ş t i r . B u k a y a c ı n b o l v e d ü z e n s i z k u a r t z d a ¬ m a r l ı o l d u ğ u a n l a ş ı l m ı ş t ı r . S i l l e v o l k a n i t l e r i a r a s ı n d a d e ğ i ş i k ö z e l l i k t e k i l a v l a r ı n a y r ı b i r ö n e m i v a r d ı r . B u n l a r a r a s ı n d a a n d e z i t , d a s i t v e r i y o d a s i t l e r y e r a l m a k t a d ı r . A r a z i d e n a l d ı ğ ı m ı z b a z ı n u m u n e l e r i n i n c e k e s i t l e r i n e g ö r e l a v l a r ı n b ü y ü k b i r k ı s m ı n ı n l a t i t o l d u ğ u b e l i r l e n m i ş t i r . Ü ç a y r ı n u m u n e n i n i n c e k e s i t i n d e n ş u n l a r t e s p i t e d i l m i ş t i r :6 1 K u a r t z l ı l a t i t : P l a j i o k l a s , a n d e z i t ( b a z i k o l i g o k l a s ) , h o r n b l e n d , b i y o t i t , k u -a r t z , -a l k -a l i f e l d i s p -a t v e o p -a k m i n e r -a l l e r i i h t i v -a e t m e k t e o l u p h y -a l o p i l i t i k b i r d o k u s u n m a k t a d ı r . 2 - L a t i t : P l a j i o k l a s ( b a z i k o l i g o k l a s ) , a z h o r n b l e n d , b i y o t i t v e a l k a l i f e l d i s p a t i h ¬ t i v a e t m e k t e v e h y a l i n p o r f i r i k b i r d o k u g ö s t e r m e k t e d i r . 3 - L a t i t : P l a j i o k l a s ( b a z i k o l i g o k l a s ) , o p a k l a ş m ı ş b i y o t i t v e b a z a l t i k h o r n b l e n d , a z ı n l ı k m i n e r a l i o l a r a k a l k a l i f e l d i s p a t l a r d a n s a n i d i n v e a y r ı c a o p a k m i n e r a l l e r i i ç e r m e k t e v e h y a l i n p o r f i r i k b i r d o k u g ö s t e r m e k t e d i r . Y u k a r ı d a a n a h a t l a r ı y l a m i n e r a l o j i k v e p e t r o g r a f i k ö z e l l i k l e r i b e l i r t i l m i ş o l a n S i l l e ' v o l k a n i t l e r i , ü s t M i o s e n - a l t P l i o s e n e s n a s ı n d a v u k u b u l a n v o l k a n i k f a a l i y e t i n b i r s o n u c u o l a r a k m e y d a n a g e l m i ş o l m a l ı d ı r .

4 SELÇUK BİRİCİK; A . - 1 9 8 2 : Beyşehir Gölü Havzası'nın S t r ü k t ü r a l ve J e o m o r f o l o j i k Etü­ d ü , ist. Univ. Yay. No: 2 8 6 7 , s. 99-103°, İstanbul.

5 KETİN, İ.-1983: Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış. İ.T.Ü. K ü t ü p h a n e s i , Sayı: 1259 s : 4 2 6 - 4 3 0 , İ s t a n b u l .

6 Bazı kayaçların m i n e r a l o j i k ve p e t r o g r a f i k d e t e r m i n a s y o n u i s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i , M ü ­ hendislik Fakültesi, Jeoloji M ü h e n d i s l i ğ i Bölümü Ö ğ r e t i m Üyelerinden sayın Doç. Dr. Ayhan Erdağ tarafından yapılmıştır.

-39-B u v o l k a n i t l e r , i n c e l e m e a l a n ı m ı z v e y a k ı n ç e v r e s i n d e a l t P a l e o z o i k ' e a i t ç e ¬ ş i t l i ş i s t , f i l l a t , g r e t v e m e r m e r ile b u n l a r ü z e r i n d e d i s k o r d a n t ö r t ü l e r h a l i n d e b u ¬ l u n a n ü s t P a l e o z o i k ' i n d o l o m i t , d o l o m i t i k b r e ş , d o l o m i t i k k a l k e r v e k r i s t a l i z e k a l ¬ k e r l e r i n i k e s e r e k s a t h a ç ı k m ı ş v e b u t e m e l a r a z i y i y e r y e r f o s i l i z e e t m i ş t i r . A ğ l a y a n ç a l T e p e s i ( 1 9 2 5 m.) n i n g ü n e y d o ğ u e t e k l e r i n d e k i r i y o l i t i k t ü f l e r , f i l o n l a r h a l i n d e d i r . Yine b u t e p e n i n 1.5 k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a r i y o l i t i k t ü f l e r v a r d ı r . K o n y a -B e y ş e h i r k a r a y o l u n u n A l t ı n a p a -B a r a j ı ' n a y a k ı n y e r l e r i n d e g r i v e y e ş i l i m t r a k r e n k l i t ü f l e r , m e t a m o r f i k k a l k e r l e r i k u z e y - ğ ü n e y y ö n ü n d e k e s m i ş t i r . S ö z k o n u s u t ü f l e r , 2 0 0 m . u z u n l u k t a v e 1 0 0 m . g e n i ş l i k t e b i r a d e s e ş e k l i n d e g ö r ü l m e k t e d i r . B u n l a r ü z e r i n d e N e o j e n g ö l t a b a k a l a r ı b u l u n m a k t a d ı r . Ö t e y a n d a n H e v i s T e p e ( 1 5 9 9 . 6 m,) n i n b a t ı s ı n d a a ş ı n ı m s o n u c u a ç ı ğ a çık¬ m ı ş v e ü s t z o n u a l t e r e o l m u ş g r i r e n k l i l a t i t l e r , k u z e y d o ğ u y a 2 0 - 3 0 ° a r a s ı n d a d e ¬ ğ i ş e n b i r e ğ i m l e d a l a n N e o j e n ( m u h t e m e l e n M i o s e n ) g ö l t a b a k a l a r ı a l t ı n d a b u ¬ l u n m a k t a d ı r . E s a s ı n d a b u r a d a k i M i o s e n t a b a k a l a r ı , s ö z k o n u s u l a t i f l e r i f o s i l i z e e d e n ö r t ü t a b a k a l a r ı ş e k l i n d e o l m a y ı p v o l k a n i k f a a l i y e t i n b i r s o n u c u o l a r a k d e ¬ f o r m e o l m u ş l a r d ı r . T a t k ö y c i v a r ı n d a k i g r i r e n k l i r i y o l i t l e r , k ö y ü n g ü n e y b a t ı s ı n d a k i a g J o m e r a v e l a -t i -t l e r , S u l u -t a s ' ı n g ü n e y b a -t ı s ı n d a k i l a -t i -t l e r , İ ğ d e l i T e p e ( 1 4 6 9 m.) n i n b a -t ı v e k u ¬ z e y i n d e k i t ü f v e a g l o m e r a l a r i s e g e n i ş ö l ç ü d e , t e m e l a r a z i n i n d i s k o r d a n t ö r t ü l e r i o l a r a k g ö r ü l m e k t e d i r l e r . İ n c e l e m e a l a n ı n ı n b a z ı k e s i m l e r i n d e , M i o s e n g ö ) t a b a k a l a r ı a l t ı n d a b u ¬ l u n d u ğ u n u a ç ı k l a d ı ğ ı m ı z v o l k a n i t l e r , b a z ı y e r l e r d e d e o n l a r l a a r a t a b a k a l ı d ı r . N i ¬ t e k i m , T a t k ö y ' ü n b a t ı v e g ü n e y b a t ı s ı n d a g r e , k u m l u k i l , m a r n , v e k a l k e r t a ¬ b a k a l a r ı a r a s ı n d a , g ü n e y e 3 0 ° e ğ i m l i t ü f i t l e r v a r d ı r . A y r ı c a , S i l l e ' n i n k u z e y i n d e , K a n l ı d e r e m e v k i i n d e M i o s e n ' e a t f e d i l e n g ö l t a ¬ b a k a l a r ı ile k a r a s a l k l a s t i k d e p o l a r ı a r a s ı n d a g ü n e y e 3 5 - 4 0 ° a r a s ı n d a d e ğ i ş e n e ğ i m l e d a l a n v o l k a n i k g r e , t ü f v e a g l o m e r a l a r y e r a l m a k t a d ı r . K e d i l e r Yaylası T e ¬ p e s i ( 1 2 9 1 m.) n i n g ü n e y i n d e a f l ö r m a n l a r ı n a r a s t l a n ı l a n k o n g l o m e r a , g r e , k u m l u v e killi k a l k e r , v o l k a n i k g r e , t ü f v e a g l o m e r a l a r b i r b i r i ü z e r i n d e k o n k o r d a n t h a l ¬ d e d i r . V o l k a n i k v e t o r t u l k ö k e n l i f o r m a s y o n l a r ı n b i r b i r i ü z e r i n d e n ö b e t l e ş e b u ¬ l u n m a l a r ı , s e d i m a n t a s y o n l a v o l k a n i k f a a l i y e t a r a s ı n d a b i r i l i ş k i n i n o l d u ğ u n u or¬ t a y a k o y m a k t a d ı r . Bir t a r a f t a n t o r t u l k ö k e n l i t a b a k a l a r t e ş e k k ü l e d e r k e n d i ğ e r t a ¬ r a f t a n a r a l ı k l ı o l a r a k v u k u b u l a n v o l k a n i k f a a l i y e t i n p i r o k l a s t i k m a d d e l e r i s ö z k o n u s u t a b a k a l a r ü z e r i n e g e l m i ş o l m a l ı d ı r . T ü f v e a g l o m e r a l a r i ç i n d e a z m i k ¬ t a r d a ( % 5 ) s e r p a n t i n , k a l k e r v e r a d y o l a r i t p a r ç a l a r ı d a v a r d ı r . B u d u r u m d a , M i -o s e n g ö l t a b a k a l a r ı y l a v -o l k a n i t l e r a y n ı y a ş t a d ı r . B u n u n l a b i r l i k t e , y i n e K a n l ı d e r e m e v k i i n d e v o l k a n i k t ü f v e a g l o m e r a l a r ı n , M i o s e n g ö l t a b a k a l a r ı a r a s ı n a y e r y e r sili ş e k l i n d e s o k u l m u ş o l d u ğ u k a n a a t i d e h a s ı l o l m a k t a d ı r . İ n c e l e m e a l a n ı n ı n b a t ı s ı n d a , K e ç i m u h s i n e K ö y ü ' n ü n d o ğ u k e s i m i n d e k i E r e n ¬ ler T e p e m e v k i i n d e g ü n e y b a t ı y a e ğ i m l i kil v e killi k a l k e r t a b a k a l a r ı a r a s ı n d a t ü f v e a g l o m e r a l a r v a r d ı r . B u a ç ı k l a m a l a r d a n a n l a ş ı l a c a ğ ı ü z e r e , M i o s e n g ö l t a ¬ b a k a l a r ı a r a s ı n d a s a d e c e p i r o k l a s t i k m a d d e l e r v a r d ı r , l a v l a r a t e s a d ü f e d i l ¬ m e m i ş t i r . S u l u t a s K ö y ü ' n ü n 4 k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a K a r a t a ş a ğ ı l ı g ü n e y i n d e k i s ı r t l a r d a , a l a c a l ı b e y a z r e n k l i v o l k a n i k t ü f l e r h a f i f e ğ i m l i t a b a k a l a r h a l i n d e d i r . B u r a d a , v o l ¬ k a n i k u n s u r l a r ı n ç o ğ u n l u k t a o l d u ğ u , a ç ı k y e ş i l r e n k l i g r e l e r d e v a r d ı r . B u n l a r i ç i n 4 0

-d e o f i o l i t i k k u m l a r ile j a s p v e f e l -d i s p a t p a r ç a l a r ı -d a v a r -d ı r . A y r ı c a ç i m e n t o s u C a C o3 o l a n b u g r e l e r t ü f l e r l e a r d ı ş ı k l ı o l a r a k b u l u n m a k t a d ı r . T ü f l e r , K ü ç ü k g e v e l l e T e p e s i ( 1 6 4 3 m.) v o l k a n k o n i s i n i n d o ğ u v e k u z e y i n d e n i s p e t e n g e n i ş a l a n l a r a y a y ı l m ı ş h a f i f e ğ i m l i t a b a k a l a r h a l i n d e d i r . D a h a d o ğ u d a i s e a g l o m e r a l a r ç o k d a h a g e n i ş a l a n l a r d a g ö r ü l m e k t e v e N e o j e n k a l k e r l e r i n i y e r y e r ö r t m e k t e d i r , ö t e y a n d a n S u l u t a s ' ı n 3 k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a , Yassı T e p e ( 1 4 4 3 m.) e t e k l e r i n d e v o l k a n i k t ü f , i g n i m b i r i t v e a g l o m e r a t a b a k a l a r ı , b a t ı y a 1 5 2 0 ° d a -l ı m -l ı d ı r -l a r . B u n -l a r ı n t a b a n ı n d a f o s i -l -l i -l i m n i k s e d i m e n t -l e r v a r d ı r . S i -l -l e ' n i n 7 5 0 m . b a t ı s ı n d ş M e r m i D e r e s i c i v a r ı n d a , g ü n e y e 30° e ğ i m l i b e y a z r e n k l i k o n g l o m e r a l a r ü z e r i n e k o y u g r i r e n k l i l a t i t l e r g e l m i ş t i r . K e ç i m u h s i n e ' n i n d o ğ u s u n d a ( i n c e l e m e a l a n ı d ı ş ı n d a ) E r e n l e r T e p e m e v k i i n d e a n d e z i t l e r killi k a l k e r l e r ü z e r i n d e y e r a l ¬ m a k t a d ı r . K e ç i m u h s i n e ' n i n b a t ı k e s i m i n d e , U l u m u h s i n e K ö y ü ' n ü n g ü ¬ n e y b a t ı s ı n d a d a v o l k a n i k m a t e r y a l g ö l s e d i m a n l a r ı ü z e r i n d e d i r . B u a ç ı k l a m a l a r a g ö r e v o l k a n i t l e r i n b i r k ı s m ı i s e M i o s e n g ö l t a b a k a l a r ı ü z e r i n d e y e r a l m a k t a d ı r . K a l ı n l ı ğ ı 1 0 0 m . y i g e ç e n t ü f v e a g l o m e r a l a r S i l l e ' n i n d o ğ u s u n d a , s e l ka¬ r a k t e r l i a k a r s u l a r ı n o l u ş t u r d u ğ u k o n g l o m e r a t i k d e p o n u n a l t ı n d a , K o n y a Hav¬ z a s ı n a d o ğ r u e ğ i m l i b i r ş e k i l d e u z a n m a k t a d ı r . O v a d a a ç ı l a n k u y u l a r d a b u n u d o ğ r u l a m a k t a d ı r . S ö z k o n u s u t ü f v e a g l o m e r a l a r , P l i o s e n ' i n k o n g l o m e r a t i k d e ¬ p o l a r ı a l t ı n d a n , K o n y a H a v z a s ı t a b a n ı n a y a k l a ş ı k 5 k m . m e s a f e y e k a d a r u z a n ¬ m a k t a d ı r . B u n l a r ı n s o n r a d a n g e n ç t e k t o n i k h a r e k e t l e r i n e t k i s i y l e k u z e y -k u z e y d o ğ u , g ü n e y - g ü n e y b a t ı y ö n l ü f a y l a r l a -k e s i l m i ş l e r d i r . B ü t ü n b u a ç ı k l a m a l a r d a n a n l a ş ı l ı y o r k i S i l l e v o l k a n i t l e r i , M i o s e n g ö l t a ¬ b a k a l a r ı n ı n a l t ı n d a , a r a s ı n d a v e ü s t ü n d e y e r a l m a k t a d ı r . B ö y l e c e v o l k a n i z m a n ı n y a ş ı n ı n ü s t M i o s e n ile a l t P l i o s e n o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . V o l k a n i t l e r i n b i r k ı s m ı n d a y a p ı l a n r a d y o m e t r i k y a ş t a y i n i d e b u g ö r ü ş ü d o ğ r u l a m a k t a d ı r . D i ğ e r b i r h u s u s d a , v o l k a n i z m a n ı n p a r o k s i s m a l s a f h a s ı n ı n ilk v o l k a n i k f a a l i y e t e s n a s ı n d a o l d u ğ u d u r . Ç ü n k ü , b u s a f h a d a b o l m i k t a r d a ç ı k a n p i r o k l a s t i k m a d d e l e r o l d u k ç a g e n i ş b i r a l a n a y a y ı l m ı ş l a r d ı r . S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı v e y a k ı n ç e v r e s i n d e k i v o l k a n i t l e r i n , p r e - v o l k a n i k a r a z i y i o l u ş t u r a n f o r m a s y o n l a r l a , M i o s e n g ö l t a b a k a l a r ı y l a v e v o l k a n i t l e r i f o s i l i z e e d e n ö r t ü t a b a k a l a r ı y l a i l i ş k i l e r i d e g ö z ö n ü n e g e t i r i l d i ğ i n d e v o l k a n i k f a a l i y e t i n ç o k s a f -halı o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . İlk i n d i f a m a h s u l ü m a t e r y a l , v o l k a n k u m v e k ü l l e r i n d e n o l u ş a n t ü f l e r d i r . B u n u , a g l o m e r a l a r ı m e y d a n a g e t i r e n p i r o k l a s t i k m a d d e l e r i n ç ı k ı ş ı i z l e m i ş t i r . V o l k a n i k f a a l i y e t i n e n s o n ü r ü n ü l a v l a r d ı r . G e n e l l i k l e b ö y l e b i r s ı r a l a m a s ö z k o n u s u o l ¬ m a k l a b i r l i k t e b a z ı f a r k l ı l ı k l a r d a v a r d ı r . Ş ö y l e k i : S i l l e B a r a j ı m e v k i i n d e n B ü y ü k g e v e l l e v o l k a n k o n i s i n i n z i r v e s i n e d o ğ r u t ı r -m a n ı l ı r s a e t e k k ı s ı -m l a r ı n d a t ü f v e a g l o -m e r a l a r ı n a d e t a b i r k a i d e y i o l u ş t u r d u ğ u , b u n u n ü z e r i n e g r i r e n k l i l a t i f l e r i n g e l d i ğ i , d a h a s o n r a a g l o m e r a l a r ı n l a t i t l e r i ö r t ¬ t ü ğ ü v e n i h a y e t a g l o m e r a l a r ü z e r i n e d e p e m b e r e n k l i l a t i t l e r i n g e l d i ğ i g ö r ü l ü r . T a t k ö y ' ü n 7 5 0 m . g ü n e y b a t ı s ı n d a b i r f a y b o y u n c a y ü z e y l e n m i ş o l a n l a t i t v e a g l o m e r a l a r b i r b i r i ü s t ü n d e d i r . B u r a d a l a t i t l e r a l t t a d ı r . T e k t o n i k e z i l m e l e r s ö z k o ¬ n u s u d u r . S i l l e B a r a j ı ' n ı n k u z e y b a t ı k e s i m i n d e , y a d a D a m l ı k a y a B o ğ a z ı ' n ı n g ü ¬ n e y d o ğ u s u n d a , k u z e y d o ğ u y a e ğ i m l i d o l o m i t i k k a l k e r l e r i a d e t a b i r ç e m b e r ş e k ¬ l i n d e k e s e n f a y l a r a b a ğ l ı o l a r a k ç e m b e r d a y k l a r ı m e y d a n a g e l m i ş t i r . B u r a l a r d a n lav ç ı k ı ş l a r ı o l m u ş t u r . İ k i n c i b i r h a l k a d a h a b e l i r s i z o l a r a k b a t ı d a g ö r ü l m e k t e d i r ( F o t o : 4 ) . 4 1

-Y u k a r ı d a S i l l e c i v a r ı n d a k i v o l k a n i z m a , v o l k a n i t l e r v e v o l k a n s t r ü k t ü r l e r i h a k ¬ k ı n d a b a z ı a ç ı k l a m a l a r y a p ı l m ı ş , v o l k a n r ö l y e f i n e k ı s m e n y e r v e r i l m i ş t i r . G e n e l l i k l e k u z e y b a t ı - g ü n e y d o ğ u y ö n ü n d e b i r f i s s ü r v o l k a n i z m a s ı n a b a ğ l ı o l a ¬ r a k ç ı k ı ş g ö s t e r e n ç e ş i t l j p i r o k l a s t i k m a d d e l e r ile l a v l a r y ö r e d e , ç o ğ u n l u k l a P a -, l e o z o i k ' e a i t t e m e l a r a z i y i y e r y e r f o s i l i z e e t m i ş -, v o l k a n r ö l y e f i n i n t e s i s i n d e d e ö n e m l i r o l o y n a m ı ş l a r d ı r . B ü y ü k g e v e l i e ( 1 7 0 9 . 6 m.) ile b u n u n g ü n e y d o ğ u s u n d a k i K ü ç ü k g e v e l l e ( 1 6 4 3 m . ) t e p e l e r i t o p o g r a f y a y a h a k i m b i r e r v o l k a n k o n i s i d i r . B ü y ü k g e v e l i e v o l ¬ k a n k o n i s i n i n z i r v e k e s i m i n d e a ğ z ı g ü n e y b a t ı y a a ç ı k a ş ı n m ı ş v e b u s e b e p l e d e p e k b e l i r g i n o l m a y a n b i r k r a t e r v a r d ı r . Y i n e a y n ı v o l k a n k o n i s i ü z e r i n d e , k u -z e y d o ğ u - g ü n e y b a t ı y ö n ü n d e k ü ç ü k b o y u t l u p a r a -z i t k o n i l e r v a r d ı r . İlk b a k ı ş t a b u n l a r , f a r k l ı a ş ı n ı m l a m e y d a n a g e l m i ş t e p e l e r i a n d ı r ı y o r s a d a e s a s t a y e n i lav ç ı k ı ş l a r ı n ı n o l d u ğ u y e r l e r d i r . S ö z ü e d i l e n v o l k a n k o n i l e r i n i n d o ğ u k e s i m l e r i n d e p i r o k l a s t i k m a d d e l e r d e n o l u ş a n b i r p l a t o v a r d ı r . P i r o k l a s t i k m a d d e l e r i n T a k k e l i D a ğ ı ( B ü y ü k g e v e l i e v e K ü -ç ü k g e v e l l e v o l k a n k o n i l e r i ) d o ğ u s u n d a k i p l a t o d a d a h a y a y g ı n o l m a s ı b a t ı r ü z g â r l a r ı n ı n b i r e s e r i d i r . B u r a d a , b a t ı - d o ğ u y ö n ü n d e K o n y a O v a s ı ' n a d o ğ r u v o l ¬ k a n s t r ü k t ü r ü d i s i m e t r i k b i r p r o f i l s u n m a k t a d ı r . A k a r s u l a r l a y a r ı l m ı ş h a f i f e n g e b e l i p l a t o a y n ı z a m a n d a b i r a ş ı n ı m s a t h ı d ı r . S a t h ı n k a i d e s e v i y e s i d a h a d o ğ u d a k i ç ö ¬ k ü n t ü h a v z a s ı t a b a n ı d ı r . A y n ı s a t h ı n k u z e y d o ğ u y ö n ü n d e k i u z a n t ı s ı N e o j e n ' i n t o r t u l k ö k e n l i f o r m a s y o n l a r ı ü z e r i n d e g e r ç e k l e ş m i ş t i r . B u s a t ı h l a r m u h t e m e l e n V i l l a f r a n c h i e n y a ş t a d ı r l a r . S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı v e y a k ı n ç e v r e s i n e h a k i m o l a n r ö l y e f i ç v e d ı ş d i n a m i k a m i l l e r i n i n m ü ş t e r e k e t k i l e r i s o n u c u m e y d a n a g e l m i ş ; b u h a l i y l e d e z e n g i n v e ç e ¬ ş i t l i l i k g ö s t e r m e k t e d i r . B u ö z e l l i k , S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı ' n ı n j e o m o r f o l o j i h a r i t a s ı n d a g ö s t e r i l d i ğ i g i b i a y n ı h a v z a n ı n e ğ i m h a r i t a s ı n d a d a s e ç i l e b i l m e k t e d i r . N i t e k i m j e ¬ o m o r f o l o j i h a r i t a s ı n d a b i r i k i n t i k o n i v e y e l p a z e l e r i n i n e ğ i m h a r i t a s ı n d a k i sınır d e ¬ ğ e r l e r i n i n b i r b i r i y l e u y u ş t u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r ( Ş e k i l : 3 - 4 ) . I I - H i d r o g r a f i k Ö z e l l i k l e r K a y n a k l a r İ n c e l e n e n b ö l g e n i n m u a y y e n y e r l e r i n d e , d e ğ i ş i k ö z e l l i k t e , k a y n a k l a r v a r d ı r . A n c a k b u n l a r , ç o k s a y ı d a o l m a s ı n a r a ğ m e n i s t i k r a r l ı d e ğ i l d i r . H a t t â ç o ğ u , kay¬ n a k o l m a ö z e l l i ğ i n i y i t i r m e k t e d i r . D i ğ e r l e r i n i n d e d e b i l e r i n d e ö n e m l i ö l ç ü d e a z a l ¬ m a l a r o l m a k t a d ı r . B a ş l ı c a l a r ı ş u n l a r d ı r : A ğ l a y a n ç a l T e p e s i ( 1 9 2 5 m.) n i n 3 1 0 0 m . k u z e y d o ğ u s u n d a H a v z a , 1 6 0 0 m . k u z e y d o ğ u s u n d a Ç a m u r l u , 1 3 0 0 m . k u z e y i n d e T a l a ş , 2 k m . d o ğ u s u n d a M a ¬ n a s t ı r , 1 2 5 0 m . g ü n e y d o ğ u s u n d a B a t a k p ı n a r l a r ı ; B ü y ü k g e v e l i e v o l k a n k o n i s i ( 1 7 0 9 . 6 m.) n i n 1 7 5 0 m . k u z e y k u z e y b a t ı s ı n d a P a ş a k ö ş k ü , 6 0 0 m . k u z e y b a t ı s ı n d a v e 3 1 5 0 m . k u z e y i n d e T ü n e l p ı n a r l a r ı ; K ü ç ü k g e v e l l e v o l k a n k o n i s i ( 1 6 4 3 m.) n i n 1 6 2 5 m . g ü n e y d o ğ u s u n d a S u -m a k l ı , 1 7 7 5 -m . g ü n e y d o ğ u s u n d a G ü l e f l i , 2 5 0 -m . k u z e y b a t ı y a -m a c ı n d a G e v e l l e . T o p r a k ç a l T e p e s i ( 1 9 5 9 . 5 m.) n i n 2 6 0 0 m . k u z e y d o ğ u s u n d a S a r a y ö n ü , 2 k m . g ü n e y d o ğ u s u n d a K a r a k o y a k p ı n a r l a r ı . 4 2

-K o c a d e r e b a ş ı t e p e s i ( 1 5 5 3 m . ) ' n i n g ü n e y i n d e E l m a a ğ a ç p ı n a r ı , T a t k ö y ' ü n 2 . k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a B ö c ü l ü , 7 5 0 m . g ü n e y b a t ı s ı n d a M a ğ a r a B o ğ a z ı , 1 k m . g ü ¬ n e y i n d e E l e n s e p ı n a r l a r ı . B u k a y n a k l a r d a n b a z ı l a r ı n ı n d e b i l e r i ş ö y l e d i r : T a l a ş P ı n a r ı 5 İ t / s n . , M a n a s t ı r P ı n a r ı 2 İ t / s n . , B a t a k P ı n a r ı 0 . 5 İ t / s n . , Ş ü k r a n P ı n a r ı 0 . 5 İ t / s n . , Ç a n d ı r a P ı n a r ı 0 . 2 İ t / s n . , T ü n e l P ı n a r ı 1 0 İ t / s n . , K a r a k o y a k Pı¬ n a r ı Q,.2 l t . / s n . , M a ğ a r a B o ğ a z ı P ı n a r ı 1.5 İ t / s n . B u k a y n a k l a r d a n b i r k ı s m ı t e k ¬ t o n i k k ö k e n l i ( M a ğ a r a B o ğ a z ı P ı n a r ı v b . ) f a y k a y n a ğ ı , b i r k ı s m ı d a k o n t a k t kay¬ n a ğ ı ş e k l i n d e o l u p b u n l a r d a n b a z ı l a r ı c i v a r d a k i k ö y l e r i n i ç m e s u y u n a t a h s i s e d i l m i ş t i r . A k a r s u l a r İ n c e l e n e n b ö l g e d e ç o k s a y ı d a m e v s i m l i k a k a r s u v a r d ı r . B u n l a r , k u r u d e r e ö z e l l i ğ i n d e d i r . Y a t a k l a r ı n d a n a n c a k y a ğ ı ş l ı d ö n e m l e r d e . s u a k m a k t a d ı r . B u a k a r ¬ s u l a r , g e n e l l i k l e s e l k a r a k t e r l i o l u p , k a n a l i z e o l d u ğ u v a d i y a t a k l a r ı n d a n k o ¬ p a r d ı k l a r ı m a d d e l e r i e ğ i m i n a z a l d ı ğ ı v e y a s o n a e r d i ğ i y e r l e r d e b ı r a k a r a k k l a s t i k d e p o l a r ı n m e y d a n a g e l m e s i n e s e b e p o l m a k t a d ı r . B u a k a r s u l a r ı n b a ş l ı c a l a r ı ş u n l a r d ı r : K u ş k a y a , E l m a a ğ a ç , K a z a k k a k , E l m a k a ş , İ n c i k d e r e l e r i , S i l l e Ç a y ı v e k o l l a r ı ( K a n l ı , Ç a t , S o ğ u k , İ ğ d e l i , S ö ğ ü t l ü . Ç o r a k l ı k , A k k ı r , K a r a k o y a k , B o y a v e P e h ¬ l i v a n d e r e l e r i ) ile Y ı l a n l ı ç u k u r , K u r t , N i ş a n t a ş ı v e K e ç i l i d e r e l e r i . A y r ı c a , h a r i t a s a h a m ı z ı n k u z e y i n d e Ç a m u r l u v e B a d ı k a k d e r e l e r i v a ı d ı r . B u n l a r a r a s ı n d a S i l l e Ç a y ı , ö n e m l i a k a r s u l a r d a n b i r i s i d i r . B e s l e n m e h a v z a s ı 4 1 . 4 k m2 d i r . A k a r s u h a v z a s ı n ı n s u l a r ı b u ç a y t a r a f ı n d a n d r e n e e d i l e r e k K o n y a H a v z a s ı t a b a n ı n a b o ş a l t ı l m a k t a d ı r . S e l k a r a k t e r l i o l a n b u a k a r s u , z a m a n z a m a n t a ş k ı n l a r a v e t a h r i b a t a y o l a ç m ı ş t ı r . B u s e b e p l e K u l u p b a ğ T e p e ( 1 3 3 5 m . ) ' n i n g ü n e y i n d e k i b i r b o ğ a z d a 1 9 6 0 y ı l ı n d a S i l l e B a r a j ı i n ş a e d i l m i ş t i r . B ö y l e c e s u l a r , k o n t r o l a l t ı n a a l ı n m ı ş , p e k y e t e r l i o l m a s a d a y a z k u r a k l ı ğ ı n d a s u l a m a y a p ı l ı r h a l e g e l m i ş t i r . B a r a j ı n b e s l e n m e a l a n ı 8.8 k m2 d i r . Z e m i n i n y a p ı s a l v e l i t o l o j i k ö z e l ¬ l i k l e r i n d e n d o l a y ı S i l l e Ç a y ı ' n a g ö r e y ü z e y s e l a k ı ş ı d a h a a z o l a n v e i k i n c i d e ¬ r e c e d e ö n e m l i o l a n a k a r s u İ n c e k D e r e s i ' d i r . B u a k a r s u h a v z a s ı n ı n y ü z e y s e l b e s l e n m e a l a n ı 1 0 . 8 k m2 d i r . Yine z e m i n i n l i t o l o j i k ö z e l l i k l e r i n e g ö r e S i l l e Ç a y ı y a t a ğ ı n d a n m u a y y e n d ö n e m l e r d e s u a k ı ş ı o l d u ğ u h a ' d e İ n c i k D e r e s i ' n d e m e v c u t k l i m a t i k ş a r t l a r d a s ü r e k l i b i r a k ı ş g ö r ü l m e z . A k a r s u - Y e r a l t ı S u y u İ l i ş k i s i B a z ı y e r l e r d e a k a r s u l a r ı n a k ı ş y ö n l e r i y l e y e r a l t ı s u l a r ı n ı n a k ı ş y ö n l e r i a r a ¬ s ı n d a b i r i l i ş k i o l d u ğ u b i l i n m e k t e d i r . S i l l e Ç a y ı H a v z a s ı ' n d a v e c i v a r ı n d a k i d i ğ e r a k a r s u h a v z a l a r ı n d a y e r a l t ı s u l a r ı n ı n a k ı ş ı b a z ı k e s i m l e r d e y a p ı n ı n d e n e t i m i n e g e ç m i ş t i r . Ö r n e ğ i n D a m l ı k a y a B o ğ a z ı ' n d a y e r a l t ı s u y u a k ı ş ı f a y d o ğ r u l t u s u n d a o l u p b a t ı d a n d o ğ u y a d o ğ r u d u r . O y s a k i S i l l e Ç a y ı b u r a d a g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u y ö n e l m e k t e d i r . B u n u n l a b i r l i k t e , y e r e l d e ğ i ş m e l e r s ö z k o n u s u o l s a d a g e r e k y ü ¬ z e y s e l d r e n a j , g e r e k s e y e r a l t ı a k ı ş ı K o n y a K a p a l ı H a v z a s ı t a b a n ı n a d o ğ r u d u r 4 3

-G ö l l e r i n c e l e m e a l a n ı n d a s ü r e k l i d o ğ a l g ö l y o k t u r . H e r n e k a d a r A ğ l a y a n ç a l T e ¬ p e s i n i n 1 1 5 0 m . k a d a r k u z e y b a t ı s ı n d a B u ğ r a G ö l ü a d ı v e r i l e n b i r g ö l v a r s a d a B u ğ r a ' n ı n g ö l o l m a ö z e l l i ğ i s ü r e k l i v e b o l y a ğ ı ş l a r ı n o l m a s ı n a b a ğ l ı d ı r . B i z i m 1 9 7 6 - 1 9 8 5 y ı l l a r ı n d a y a p t ı ğ ı m ı z ç a l ı ş m a d a b ö y l e b i r g ö l y o k t u . O l d u k ç a s ı ğ o l ¬ d u ğ u a n l a ş ı l a n b u g ö l ü n k u r u d u ğ u y e r , b i r d o l i n t a b a n ı d ı r . B u n u n d ı ş ı n d a S i l l e ' n i n 1 k m . b a t ı s ı n d a ( S i l l e B a r a j ı ) , v e a y r ı c a 1 1 k m . g ü n e y b a t ı s ı n d a ( A l ¬ t ı n a p a B a r a j ı ) b a r a j g ö l l l e r i v a r d ı r . B u g ö l l e r d e k i s u s e v i y e s i v e d o l a y ı s ı y l a s u h a c m i z a m a n z a m a n d e ğ i ş m e k t e d i r . S ı ğ K u y u l a r S i l l e A ş a ğ ı b a ğ l a r m e v k i i n i n m u h t e l i f y e r l e r i n d e v e K o n y a O v a s ı n a d o ğ r u b a z ı y e r l e r d e a ç ı l m ı ş a d i k u y u l a r v a r d ı r . A n c a k b u g ü n b u n l a r f a a l d e ğ i l d i r . S o n d a j K u y u l a r ı İ n c e l e n e n b ö l g e n i n d o ğ u k e s i m i n i n , K o n y a O v a s ı ' n a d o ğ r u b a z ı y e r l e ş i m . b i -r i m l e -r i n e i ç m e s u y u s a ğ l a m a k g a y e s i y l e D.S.İ., Y . S . E . , K ö y H i z m e t l e -r i v e K o n y a B e l e d i y e s i ' n c e s o n d a j k u y u l a r ı a ç ı l m ı ş t ı r . B u k u y u l a r ı n h e m e n h e p s i n d e n b i r m i k t a r s u a l ı n m ı ş t ı r ( 5 - 3 0 İ t / s n ) . Ö t e y a n d a n , K o n y a O v a s ı b a t ı s ı n d a k i p l a t o v e d a ğ l ı k s a h a d a s o n d a j k u y u s u a ç m a y o l u n a g i d i l m e d i ğ i g i b i , ç a l ı ş m a s a h a m ı z i ç i n d e k i o v a l ı k s a h a d a s u l a m a y a y ö n e l i k k u y u l a r ı n a ç ı l m a m ı ş o l d u ğ u n u g ö r m e k t e y i z . H a l b u k i , y e r a l t ı s u y u b a ¬ k ı m ı n d a n e l v e r i ş l i g ö r ü l e n y e r l e r d e , s u l a m a g a y e s i y l e s o n d a j k u y u l a r ı n ı n a ç ı l ¬ m a s ı b a ğ - b a h ç e z i r a a t i n i n g e l i ş m e s i n e y a r d ı m c ı o l a c a k t ı r . B u d a K o n y a g i b i b ü y ü k t ü k e t i m m e r k e z i n i n k ı s m e n s e b z e m e y v e i h t i y a c ı n ı k a r ş ı l a m ı ş o l a c a k ; b ö y l e c e s ü r e k l i y e ş i l a l a n l a r o l u ş t u r u l a c a k t ı r . B İ B L İ Y O G R A F Y A 1 - T C H I H A T C H E F F , P . D e . - 1 8 6 7 : A s i e M i n e u r e . G e o l o g i e I , s . 1 7 7 - 1 9 3 , P a r i s . 2 - C H A P U T , E . - 1 9 3 6 : V o y a g e s d ' e t u d e s G e o l o g i q u e s e t G e o m o r p h o g e n i q u e s e n T u r q u i e . s . 9 2 - 9 5 . M e m o i r e s d e L ' i n s t i t u t F r a n ç a i s d ' A r c h e o l o g i e d e S t a m b o u l . 3 - S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A . - 1 9 8 2 : B e y ş e h i r G ö l ü H a v z a s ı ' n ı n S t r ü k t ü r a l v e J e ¬ o m o r f o l o j i k E t ü d ü . i s t . Ü n i v . Yay. N o . 2 8 6 7 , s . 9 9 - 1 0 3 , İ s t a n b u l . 4 - S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A . - 1 9 9 2 : B ü y ü k K o n y a K a p a l ı H a v z a s ı v e H o t a m ı ş G ö l ü . ( L e G r a n d B a s s i n F e r m e d e K o n y a e t L a c H o t a m ı ş A n a t o l i e I n t e r i e u r -T u r q u i e ) . -T ü r k C o ğ r . D e r g . S a y ı : 2 7 , s . 4 1 - 4 8 , İ s t a n b u l . 5 - K E T İ N , İ . - 1 9 8 3 : T ü r k i y e J e o l o j i s i n e G e n e l B i r B a k ı ş . İ.T.Ü K ü t ü p h a n e s i , s a y ı : 1 2 5 9 , s . 4 2 6 - 4 3 0 , i s t a n b u l . 4 4

-S V t r ; ' >ternı%lı v â f l i v « k o r n t t _{F o i i l % a t h . n Ö r t ü l a b A U l ı}

" İ Z ? . . H J

5.IİU

Farkl ı an nen xonw

< 5 ] D o i o m î t ı h bt-}, i o l o m i t ı > h â l h t r 3 ' " t g f f r e n k l i k r ı l l a l l z i k a l k e r l e -Mn h a k i m o l d u t j u pla f o • P l a t o y a h a k i m b e l i r g i n t e p e l e r A n z a t ı d a < J h k a l a n l a r . r ü k ı t k d i k l i k l e r ?t-jJ**»%k*s T * < ; ZZ » * . f - . . P V s L -*"1*«~M*m t. i t a - - •

" = = 0 \ v - CrV>

\ \

t

FOTO: 1- Ağlayançal Tepesi ( 1 9 2 5 m.) ve b u n u n yamacındaki Şadırvan Suyu Fayı.

Sille'nin 6.5 k m . kuzeybatısındaki Ağlayançal Tepesi zirve kesimleri kristalize kalkerlerden ibaret olup bunlar alttaki şist ve kumtaşlarından oluşan t e m e l i n d i s k o r d a r t ö r t ü l e r i d i r . Litolojik farklılık, farklı aşınım şekillerinin meydana gelmesine sebep o l m u ş t u r .

Önde, kuzeybatıya 52° eğimli kristalize kalkerleri d o ğ u - b a t ı y ö n ü n d e kesen, atımı 3 m. olan fay dikliği dikkati ç e k m e k t e d i r . Bu eğim atımlı normal faya bağlı olarak su çıkışları

(Şadırvan Suyu) olmaktadır.

-FOTO: 5- Volkanitler içinde açılan Sille Çayı (Çaybağ Deresi) üzerinde 1960 yılında inşa e d i l m i ş Sille Barajı.

Baraj Gölü, su kaçaklarından dolayı zaman zaman kurumaktadır.

FOTO: 6- Sille Barajı rezervuar alanı tabanında oluşan bir d ü d e n .

Sille barajı rezervuar alanında volkanitlerin yaygın ve kalın o l d u ğ u b i l i n m e k t e d i r . Bunların alterasyonu s o n u c u oluşan killi zemin geçirimsiz olmakla birlikte volkanitler d o l o m i t i k

kalkerleri d i s k o r d a n t olarak ö r t m ü ş ve hatta yer yer kalkerlerden oluşan prevolkanik arazi aflöre e d i l m i ş t i r . Bu s e b e p l e d i r ki, yeraltı sularının kalkerli arazideki etkileri s o n u c u Sille

Baraj Gölü tabanında d ü d e n l e r o l u ş m u ş ve su kaçakları vuku b u l m u ş t u r .

Fotoğrafta kuruyan baraj gölü ve buna sebep olan d ü d e n l e r d e n biri ile k u r u m a çatlakları g ö r ü l m e k t e d i r (2 A ğ u s t o s 1986)

-FOTO: 7- Barsana'nın güneybatısında, k u z e y d o ğ u - g ü n e y b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a uzanan faylar. Bunlar dağlık sahadan Konya Ovası'na d o ğ r u merdiven faylar şeklindedir.

Fotoğrafta Saçlı'nın Ağılı mevkiinde tabakalı Plio-Kuaterner d e t r i t i k l e r i n i etkileyen faylar ve bunların o l u ş t u r d u ğ u basamaklar g ö r ü l m e k t e d i r .

Fotoğraf, güneybatıdan kuzeydoğuya d o ğ r u ç e k i l m i ş t i r .

FOTO: 8- Karakoyak Yaylasının d o ğ u s u n d a bad-lands rölyefi

K o n g l o m e r a , k u m t a ş ı , kumlu k i l , tüf it, marn ve kalker tabakalarından oluşan Miosen'in limnik s e d i m e n t l e r i . Bunlar, daha geride g ö r ü l d ü ğ ü gibi alttaki d o l o m i t ve d o l o m i t i k kalkerleri d i s k o r d a n t olarak ö r t m ü ş t ü r .

Ön p l a n d a , üzerinde bad-lands rölyefinin g e l i ş t i ğ i limnik s e d i m e n t l e r , ileride ise d o l o m i t ve d o l o m i t i k kalkerlerden oluşan yüksek tepeler (Gevenli ve Göbek Tepe) yer almaktadır.

-FOTO: 9- Büyükgevelie volkan k o l o n i s i . Bu konik t e p e ( 1 7 0 9 . 5 m.), çeşitli p i r o k l a s t i k m a d d e l e r ile nötr lavlardan m e y d a n a g e l m i ş t i r . Latitlerin hakim o l d u ğ u koninin zirvesinde, ağzı güneybatıya b a k a n , ancak pek b e l i r g i n olmayan bir krater ve bir kale harabesi vardır.

Koninin p i r o k l a s t i k m a d d e l e r d e n oluşan e ğ i m l i y a m a ç l a r ı n d a t e r a s l a m a yapılmış v e b ö y l e c e kültür b i t k i l e r i n e t a h s i s e d i l m i ş t i r . Kuzeyden güneye d o ğ r u çekilen b u f o t o ğ r a f t a , Çandıra m e v k i i n d e k i d o l o m i t i k kalkerler ile Büyükgevelie v o l k a n i k kütlesi g ö r ü l m e k t e d i r .

FOTO: 10-Büyükgevelle (Takkeli) volkan konisi üzerinden Konya Ovası'na bakış.

Ön p l a n d a Büyükgevelie volkan konisi zirvesi, o r t a d a p i r o k l a s t i k m a d d e l e r d e n oluşan dalgalı p l a t o , ileride Konya Ovası ve b u n u n üzerinde k u r u l m u ş Konya şehri g ö r ü l m e k t e d i r .