9 EKİM 2005 PAZAR
+
CUMHURİYET SAYFA
dizi
Biyograf olarak bütün arşivlerinin dolu olduğunu söyleyen Taha Toros’la ‘Nâzım Hikmet Biyografisi’ konusunda görüştük
‘N âzım ’ı yazm ak için 50 yıl bekledim ’
► Taha Toros: Ben bir biyografim bütün arşivim zarflarla
doludur. Orada kimi ararsanız bulursunuz.
Bu çalışmalara çok erken yaşlarda, 18-20 yaşlarımda
başladım. Sürekli olarak belge topladım, arşiv yaptım.
ATAOL BEHRAMOGLU__________ - Sayın Taha Toros, Nâzım Hik- met’in yaşamıyla ilgili kitabınızı çokil- ginç ve önemli buldum. Başka hiçbir kaymakta rastlamadığım belgeler var bu kitapta.
TAHA TOROS - Sanıyorum ki ba zı hatalar da düzeltildi bu kitapta. Söz gelimi kimi kitaplarda Ali Fuat Cebe- soy’un çocuğundan söz edilir. Uydur madır bu. Ali Fuat Cebesoy evlenme di ki çocuğu olsun.
A.B. - Kitabınızın giriş bölümüne Nâzım Hikmet’in dedeleriyle, ecda dıyla ilgili, hiçbir yerde rastlamadığım son derece zengin bir fotoğraf koleksiyonu koymuşsunuz™
T.T. - Ben biyografim efen dim. Biyografi yazarıyım. Dok tora yapanlardan, hatta yaban cı ülkelerden, bu konularda ge lip bana başvuruda bulunanlar oluyor.
A.B. - Büyük dedelerinden
Mustafa Celaleddin Paşa’nın
tarih yazarlığını, eski Türkler konusunda bir araştırması ol duğunu biliyorduk. Fakat Fransızca
yazılmış bu kitabın Anıtkabir'de Mus tafa Kemal’in kitaplığında, onun tara lından satır altlan çizUerek okunmuş kitaplardan biri olarak bulunduğunu sizin kitabınızdan öğrendim™ Yine de delerinden (Haşan) Enver Paşa’yla il gili olarak da çok üginç bilgiler edin dik. Genel olarak belgesel yanıyla çok önemli bir kitap. Bu konuyu çalışma ya ne zaman başladınız?
Arşivim dolu, kimi ararsanız
bulursunuz_____________ ____
T.T. - Biyograf olarak bütün arşivim zarflarla doludur. Orada kimi ararsa nız bulursunuz. Bu çalışmalara çok er ken yaşlarda, 18-20 yaşlarımda baş ladım. Sürekli olarak belge topladım, arşiv yaptım.
Bugün 95 yaşında olduğuma göre demek ki 73-75 yıldır sürmekte olan bir çalışma bu... İlk kitabım “Toros De m etlerim 1929’da lisede talebe iken yazmıştım. A dana’da yeni harflerin kabulünden sonra ilk çıkan kitap be nimdir.
A B . - Kitabınızın ilgimi çeken bir baş ka özelliği, biyografinin sınırlan için de kalmayıp, dönemin yaşamına iliş kin pek çok bilgi veriyor olmanız...
T.T. - Zaten öyle yazılması gerekir. Frenklerde bu böyle yapılır. Hocam Fransız Jean Denuer ne yapmışsa ben de Türkiye’de onu yapmak istedim.
A.B. - Belki bir ayrıntı ama, Polon ya kökenli Mustafa Ce laleddin Paşa’nın soya dı, kaynaklarda “ Bor- je n s k i” olarak geçer. (Sözgelimi, Ekber Baba- yev’in Türkçeye çevirdi ğim “Yaşamı ve Yapıtla rıyla N âzım H ikm et”
başhkh kitabında, bu bü yük dededen “ Gagauz kökenli, PolonyalI Kont Konstantin B orjenski”
olarak söz edilir.) Sizin kitabınızda ise bu sözcük “ Borzecky” olarak geçi- yor™_____________________________
Ben herkes için belge
topluyorum_______ __________
T.T. - Arşivimde onun el yazısı var... Türkçe öğrenirkenki defteri... Bu def ter bendedir...
A.B. - Nâzım Hikmet konusunda belge toplayıp bu kitabı yazma düşün cesi sizde çok öncelerde doğmuş olma lı...
T.T. - Ben herkes için belge toplu yorum...
A B . - Sözgelimi ilk eşi ya da eşlerin den Nüzhet Hanım’la görüşme tarihi niz 1978...
T.T, - Daha öncelerde bulamadığım için sonradan görüştüm onunla.
Bili-Nâzım Hikmet konusunda yazmak için ölümünün üzerinden elli yıl geçmesini bek lediğini söyleyen Taha Toros, “Ben biy ografim efendim, biy ografi yazarıyım” diyor.
yordum Nâzım ’la evlendiğini, fakat kendisini bulamıyordum.
A.B. - Kitabınızdan anladığıma gö re Nâzım Hikmet ilk kez 1940’h yıllar da, o Bursa Cezaevindeyken karşı laşmış olmaksınız.
T.T. - Hayır, daha öncelerde de gö rüyorduk onu. BabIâli’den şehre iner ken. Romancı Cahit Uçuk’la birlikte... Cahit U çuk’un asıl adı C ahide’dir. Ona bu Cahit adını Nâzım taktı ve ilk erkeği de Nâzım Hikmet’tir. İlk hikâ yesini yazan da Nâzım ’dır...
A.B. - Nâzım Hikmet’in Bursa Ce zaevi dönemiyle ilgili çok ilginç bilgi ler veriyorsunuz. Ticaret Bakanlığı müfettişi olarak bu cezaevini ziy aret et tiğinizde Nâzım Hikmet hapishanede havlu dokumacıhğı yapıyor... Fakat dönemin Bursa Valisi Haşim tşcan, hakkı olan parayı ödetmiyor ona. Za ten cezaevine bakanlık görevlisi olarak gelmenizin nedeni de bu olayı araştır mak...
T.T. - Havlu dokutma teklifi Şevket Süreyya Aydemirden gelmiş. Adalet Bakanı Şükrü Saraçoğlu'na gidip, havlu dokutma kooperatifim iz var, Bursa’daki hapishaneye de tek bir tez gâh verelim demiş...
A.B. - Belki de Nâzım Hikmet’in orada olduğunu düşünerek™
T.T. - Bilerek yapıyor. Tezgâh veri lenlerden biri de Nâzım H ikm et’in oda arkadaşı Alaaddin Ozedar.
A B . - Alaaddin Bey’in adını da da ha önceden anımsamıyorum. Kitabı nızdan öğrendiğime göre Nâzım Hik- met’le Bursa Cezaevi’nde yıllarca ay nı odada kalmışlar. Çıktıktan sonra anılarım yazmış, fakat ne yazık ki eşi yakmış bu anılan... Bunlan kitabınız dan öğreniyoruz...
T.T. - Alaaddin Özedar 6 lisan bi lirdi. Annesi Rus, kendisi Hamdul lah Suphi’nin yeğeni. |
A.B. - Nâzım Hikmet’in dokuduğu
“Nâzım ” imzalı havlulardan bir yer lerde var mıdır acaba?- Bir de yargıç hanımdan söz ediyorsunuz kitabını zın bu çok ilginç bölümünde... Nâzım Hikmet arada sırada onu görmek için cezaevinde sorun gibi şeyter çıkarıy ör müş ki bir durum olsun da gideyim yar gıcın karşısına çıkayım...
Çok iyi Fransızca bilirdi_______
T.T. - Mürüvvet (Yener) Hanım. Be nim hanımımın da hukuktan ve hâkim likten arkadaşı. Güzel sesli, güzel bir
hanımdı. Menderes de o kadından hoş landı ama kadın kabul etmedi. Ağır ce zaya da yetkili ceza hâkimiydi...
A.B. - Nâzım’ın Fransızca yazdığı şiir kitabından söz ediyorsunuz. Han gi kitap, ne zaman çıkmış? Belki ço cukluğunda bir iki tane yazmıştır ama, Nâzım Fransızca şiir yazmadı.
T.T. - Paris’te vitrinlerde çok vardı. Hayli güzel Fransızca bilirdi.
A.B. - Bunlar Fransızcaya çevrilmiş şiirleri olmalı... Bu ayrıntı önemli çün kü...
T.T. - Evet, çevrilmiş şiirleri olabi lir...
A B . - Fikret Mualla ile arkadaşlık larından, fakat Fikret Mualla’mn Nâ zım Hikmet’i pek sevmediğinden söz ediy orsunuz™ Biraz ayrıntıya girer mi siniz?
T.T - Eski dostlar. İlk kitabının re simlerini Fikret Mualla yapmış. Bir gün Fikret M ualla’ya dargınlığın nedeni ni sordum, bir kadın meselesi dedi...
A.B. - Çok ilginç bazı başka ayrın tılar ve belgeler var kitabınızda, baş ka yerlerde pek olmayan. Sözgelimi, Nâ zım Hikmet’in şürlerini plağa okuyan ilk Türk şairi olduğu biliniyordu, fa kat siz Columbia firması ürünü pla ğın kapağının fotoğrafinı da bulup koy muşsunuz kitabınıza. Bundan başka, ilk kitaplarının sadece o dönem için de ğil, bugün için bile modern kapakla rım yapan Suavi Sonar’la ilgili bilgi ler veriyorsunuz...
Picasso’nun resmini
çeken adam_________________
T.T. - Suavi kendi kendini yetiştir miş bir insandı. Ne siyasi, ne de ede bi geniş kültür sahibiydi. Meşhur bir hanım terzisiydi... Afişçi, ressam, fo toğrafçı... Gidip Picasso’nun filan res mini çeken adam...
A.B. - Tamburi Cemil B ey’in ölüm yıldönümünde yazdığı şüri ben ilk de fa sizin kitabınızda gördüm. Nâzım Hikmet o sırada 17 ya da 18 yaşında filan.
T.T. - Tamburi Cemil Bey’in oğlu
Mesut Cem il’le Nâzım Hikmet çok iyi arkadaştılar...
A.B. - O şiir sanırım ilk kez yayım
lanıyor. Nâzım Hikmet’in toplu şiirle ri içinde rastladığımı anımsamıyorum. Siz o şüri nereden buldunuz?
T.T. - O dönemdeki gazetelerden.
A B . - Yahya Kemal ve Nâzım Hik met ilişkisi çokça yer tutuyor sizin bu çalışmanızda. Gerçi Nâzım Hikmet’in bir çocukluk şiirinin, Bahriye Mekte- bi’nden edebiyat öğretmeni Yahya Ke mal’ce düzeltildiği, annesi Celile Ha- nım ’la Yahya Kemal arasında bir gö nül ilişkisi olduğu biliniyordu. Fakat Erenköyü’nde Bahar’ın Celile Hanım için yazıldığım bilmiyordum doğru su... Daha sonraki yıllarda, Nâzım Hik met’in affi konusundaki girişimler sı rasında, Cehle Hanım’ın “ Siz onun şiir babasısınız” diye başlayan mek tubuna karşın, o sırada üstelik millet vekili olan Yahya Kemal’in duyarsız lığını nasıl açıklıyorsunuz? Korkuyor muydu?
T.T. - Çok korkaktı, evet...
A B .-N âzım Hikmet’in Türkiye’den gizlice ayrılışı konusunda, açıkça yaz m am anıza karşın, devletin ya da M İT’in bu olaya göz yumduğunu se zinletir gibisiniz... Çok ciddi bir iddia değil mi bu?
O eski bir komünisttir________
T.T.-Türkiye’den aynlmasa seyis ya pıp atlara baktıracaklar, sonra da “At tepti,öldü” diyeceklerdi... Tevfikİle ri onu öldürtecekti... O eski komü nisttir. Tevfik İleri’nin hatıra defteri ni Faüh Rıfkı Atay Ulus’ta yayımladı. Bunun ardından Tevfik İleri bütün kü tüphanelerdeki hatıra defterinin o say fasını jiletle kesti. Bunu yaptığı sıra larda bakandı.
Yalnız Yaşar Kemal, “Hocam ben de var. Ben onu sakladım” dedi. Tev fik lleri’nin hatıra defterinde “ Ey ko ca Nâzım biz senin yolundayız” , al tında da “Mühendis mektebi münte hi sınıf talebelerinden Hemşinli Celal oğlu Tevfik” yazar. Falih Rıfkı da bu sen değil misin diye hesap sordu ona...
Nâzım Hikmet konusunda yazmak için ölümünün üzerinden elli yıl geç mesini bekledim...
A.B. - Kitabınız ve bu söyleşi için te şekkür ederiz...
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
