Salim T. S. Al-Hassani, E. W. Woodcock ve R. Saoud, 1001 Inventions,
Muslim Heritage in Our World, (2. ed.) Foundation for Science, Technology and
Giydi-sation, ~stanbul 2007, 376 sayfa.
Eser, yedi farkl~~ konuda ~slam dünyas~nda yap~lm~~~ olan bilimsel ve teknik geli~me ve bulu~lar~~ içermekte olup, her bir k~s~m farkl~~ milletlerden farkl~~ yazarlar taraf~ndan kaleme al~nm~~t~r.
Eserin k~s~mlar~~ hakk~nda k~saca bilgi verelim.
Ev ve evle ilgili konular: Bu k~s~mda eserde kahve ve kahve kültürü, saatler, satranç, çe-~itli hileli düzenekler, optik baz~~ düzenekler, ses sistemleri, moda, giyim ku~am ve hal~c~l~kla ilgili bilgiler bulunmaktad~r. Goethe'nin bir sözü (Kral olsun çiftçi olsun evinde huzur bulan ki~i
en mutlu insand~r) ile ba~layan bölüm her bir ba~l~k alt~nda k~sa k~sa verilen aç~klamalar
gör-sel malzeme ile de desteldenmi~tir. Burada verilen aç~klamalardan anl~yoruz ki kahve ~slam dünyas~ndan bir seramonidir ve Avrupal~~ da bu gelene~i ~slam dünyas~ndan alm~~t~r. Yine bu k~s~mda ele al~nan konulardan olan saatlerle ilgili olarak, çe~itli örnekler verilmi~tir. Bun-lar aras~nda on üçüncü yüzy~lda ArtukluBun-lar zaman~nda ya~am~~~ olan Cezeri'nin 'fiili saati', ~emalanyla birlikte ayr~nt~l~~ olarak aç~klanm~~t~r. Yine bu k~s~mda ele al~nan satranç konusu ile ilgili olarak, onuncu ve on dördüncü yüzy~ldan örnekler verilmi~tir. örne~in onuncu yüz-y~ldaki Ebu Bekr Suli'nin Kitab-~~ Satranci gibi. Aletlerde ve kahve bahsinde oldu~u gibi bu konuda da, Bat~~ ile ~slam dünyas~n~n etkile~imine temas edilmi~tir. Bu aç~klamalar~~ mütea-kiben, temizlik ba~l~~~~ alt~nda sabun ve çe~itli güzellik müstahzarlar~ndan söz edilmektedir. Yine burada sa~l~kla temizlik aras~ndaki ili~kiden de söz edilmektedir; örne~in di~~ f~rças~~ gibi. Di~er bahislerde oldu~u gibi burada da aç~klamalar çe~itli resimlerle desteklenmi~tir. Yine bu k~s~mda baz~~ zekâ oyunlar~~ konusunda bilgi verilir. özellikle de görme konusu üze-rinde durularak, göz ve görme ile ilgili baz~~ aletlere de örnek verilmektedir. Yemekler, yiye-cekler konusunda da k~saca bilgi verilmektedir. Burada sesle ilgili olarak, müzik aletleri ile ilgili aç~klamalar yer almaktad~r. Di~er aç~klamalarda da ele al~nd~~~~ gibi, burada da Islam dünyas~nda bu konudaki çal~~malar~n Avrupa'ya etkisi konusunda da bilgi verilmektedir. Yine burada giysilerle, hal~c~l~kla ilgili aç~klamalar verilmektedir. Bunlardan özellikle hal~c~-l~k konusunda nispeten güzel hali örnekleriyle birlikte, son döneme kadar baz~~ hah örnekleri verilmektedir.
Okul ve okulla ilgili konular: Burada verilen konular aras~nda beytülhikme ve oradaki çeviri faaliyetleri hakk~nda bilgi vard~r. Daha sonra okullar ve bu konuda yap~lan çal~~mala-ra açal~~mala-ras~nda medreseler, daha sonçal~~mala-ra onlar~n devam~~ diyebilece~imiz üniversiteler, Avrupa'da üniversiteler, hocal~k kürsüsü ele al~nmakta ve yine burada kütüphanelerden de söz edil-mektedir. Burada ~slam dünyas~nda bu kurumlara verilen önem de vurgulanmaktad~r. Bu k~s~mda matematik, trigonometri, kimya, geometri, sanat, yaz~~ sanat~~ konusunda k~saca bil-gi verilmektedir. Bu konulardaki belli ba~l~~ çal~~malara de~inilmektedir. Yine bu k~s~mda, terminoloji ve hikaye söyleme sanat~, çeviri konular~~ da ele al~nmaktad~r; bu çal~~malar~n Avrupa ile olan ili~kisi de k~saca de~erlendirilmektedir.
226 KITAP TANITMA
Ticaret ve onunla ilgili konular: Ticaretle ilgili ziraat, üretim, sulama, çevre dengesi, sulama sistemleri ele al~nmakta ve bu konularla ilgili bilgi verilirken, di~er konularda da oldu~u gibi, çe~itli ~ema ve yazma eserlerden al~nan resimlerle konunun daha görsel ola-rak zenginle~tirilmesi sa~lanmaktad~r. Burada ele al~nan konulardan biri olaola-rak sular~n bir yerden di~erine ta~~nmas~~ ile ilgili olarak yap~lan baz~~ çal~~ma örnekleri de sunulmaktad~r. Burada verilen örnekler aras~nda Cezeri ve Takiyüddin'in sulama sistemleri dikkati çekmek-tedir. Yine burada de~irmenler de ele al~nmakta ayr~ca ticari kimya çal~~malar~~ da k~saca aç~klanmaktad~r. Endüstri sistemlerinden tekstil, ka~~t sanayi, seramik, mücevher i~leme i~i, para basma, alt~n para bas~m~~ da ele al~nan konular aras~ndad~r.
Hastaneler ve ilgili konular: Bu k~s~mda hastane fikrinin olu~mas~, ~slam dünyas~nda-ki belli ba~l~~ hastaneler, hastanede e~itim ve ö~retim, tedavide kullan~lan belli ba~l~~ aletler, cerrahi müdahaleler, ~slam dünyas~ndaki belli ba~l~~ cerrahlar, ~bn-i Sina'da k~r~k ç~k~klarla ilgili aç~klamalar, oftalmoloji ile ilgili cerrahi çal~~malar, a~~lama, ilk çiçek a~~s~~ uygulamas~, bitkisel tedavi, ilaç bilimi ve geli~im çizgisi, baz~~ reçete örnekleri, Avrupa'da t~bb~n geli~im süreci konular~nda, resimlerle destekli olarak bilgi verilmektedir.
5- ~ehir ve yerle~im yerleri ile ilgili teknolojik geli~meler ve bulu~lar: Bu k~s~mda ~ehirle~me-nin ba~lang~c~, ~ehir planlamalar~, mimari~ehirle~me-nin ~slam dünyas~ndaki özellikleri, ark ~ekilleri~ehirle~me-nin mimarideki geli~im süreci ve co~rafik olarak belirlenen farkl~l~klan hakk~nda bilgi verilmek-tedir. Yine bu k~s~mda mimari ile ilgili olarak görülen plan farkl~l~klar~, havaland~rma ve ~~~k düzenelderinde görülen farklar~n uygarl~k ve dönemlere göre gösterdi~i farklar ele al~n~p de~er-lendirilmektedir. Burada mimari ile ilgili olarak ele al~nan konular aras~nda, kubbe ~ekilleri, mimarinin ~ekillenmesinde etkin mimarlardan örnelde, kuleler ve onlann farkl~~ uygarl~klarda gösterdi~i yap~lanma farklar~~ ~slam ve Avrupa'daki bilgilerle kar~~la~t~rmal~~ olarak de~erlendi-rilmektedir. Burada ele al~nan konular aras~nda sahaflar (kitapç~lar) da bulunmaktad~r. Ayr~ca yine ~ehirle~mede önemli yeri olan hamamlar, çad~rlar, kö~kler, bahçeler, çe~meler de ele al~n~p örnek resimleriyle birlikte k~saca aç~klanmaktad~r.
Yeryüzü ve yer bilimle ilgili konular: Bu k~s~mda gezegen olarak dünya, dünya ile ilgili ölçümler, yer bilim, yani yerin yap~s~, do~al fenomenler ve yerin di~er gezegenlere göre konu-mu, co~rafya çal~~malar~~ ki bunlar aras~nda erken Türk co~rafyac~s~~ olarak Ka~garl~~ Mahmut zikredilmekte, haritalar, onlara örnek olarak Kristof Colomb'un ve Piri Reis'in haritalar~~ verilmektedir. Bu k~s~mda ele al~nan konular aras~nda seyyahlarla ilgili aç~klamalar da yer al-maktad~r. Bunlar aras~nda Kazvini ve ~bn-i Batuta hakk~nda bilgi verilmektedir. Gemicilikle ilgili olarak, belli ba~l~~ gemiciler, denizlerde yap~lan ke~ifler hakk~nda bilgiler de bulunmak-tad~r. Ilginç bir ~ekilde burada ele al~nan konular aras~nda gizli s~rlar ve onlar~n çözülmesi, silahlar, ~atolar ve onlar~n korunmas~~ konular~~ ile ilgili bilgi verilmektedir. Yine burada yeri yap~land~ran veya yerini yap~s~n~~ tahrip eden insan unsuru da ele al~nmakta ve sosyal hayatla ilgili teorik de~erlendirmeleri olan ~bn-i Haldun'dan söz edilmektedir. Yine burada posta ve ileti~im konusundaki baz~~ çal~~malar~n da k~sa bir de~erlendirilmesi yap~lmaktad~r.
Evren ve evren sistemi ile ilgili konular: Bu k~s~mda evrenle ilgili astronomi çal~~mala-r~, buna ba~l~~ olarak belli ba~l~~ astronomlar, gözlemevleri, astronomi aletleri, usturlap, alet
KITAP TANITMA 227 olarak yer küresi, ayla ilgili çal~~malar (~slam dünyas~nda ve Avrupa'da), ay~n yap~s~, y~ld~zlar, Zodyak sistemi, uçu~lar ve uzay uçu~lar~~ hakk~nda bilgi verilmektedir.
8- Genel müracaat konular~: Burada tarihte tan~nm~~~ ki~iler (iz b~rakanlar) ele al~nm~~t~r. Bunlar aras~nda, Kindi, Zehravi, Cezeri, Fatima el-~hri, ibn Heysem, ibn Batuta, Licliya el-Usturlabi, Cabir b. Hayan, Sinan, Zheng He vard~r. Avrupal~~ tan~nm~~~ ki~iler aras~nda ise Roger Bacon, Leonardo da Vinci, Kopernik, Kepler, Tycho Brache hakk~nda bilgi veril-mektedir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki kitap, özellikle ~slam dünyas~n~~ çe~itli yönleriyle ele al~p, Bat~~ ile kar~~la~t~rmal~~ olarak de~erlendiren ve daha çok teknik boyut a~~rl~kl~~ olarak bu de~er-lendirmeyi yapan ansiklopedik bir eserdir. Yukar~da da i~aret edilmi~~ oldu~u gibi, eserdeki renkli ~ema ve resimler konunun görsel boyutunu zenginle~tirmektedir.
