Pazar konuşmaları

Pazar

Konuşmaları

B

bir ganimet buldum. Gerçek bir ha­ zine, adı Pazar Konuşmaları, yazarı

Falih Rıfkı Atay.

Pazar Konuşm aları, başmuharririn 1941-1950 arasında Ulus, Cumhuriyet, Yeni İstanbul ve Dünya gazetelerinde aynı başlıkla çıkan yazılarını topladığı bir kitap. 1965 yılında kaleme aldığı önsöz­ de, "Dün bugün için söylediklerim i bu­ gün de yarın için söylemek durumunda­ yım . 1946 ve daha sonra yazdıklarım , küçük bir iki dokunuşla birer 1964 Pa­ zar Konuşması olabilir" diye yazmış.

Pazar Konuşmaları'nı bü­ yük bir keyifle tekrar tekrar okuyorum. 1964 ne demek, 1994'te bile güncelliğini ko­ ruyor bu yazılar, hatta eko­ nomi gibi bir konuda olanı bile...

Yazının başlığı, Ucuz pa­ h alı... Bir yerinde "kay- ma"nın ne olduğunu anlatı­ yor Falih Rıfkı. Yazarın ge­ çen yüzyılın sonuna rastla­ yan çocukluk yıllarında, ki­ barların "kaaim e", halkın

kayma dediği Rus harbi sıra­ sındaki kağıt para enflasyo- nu kâbusu sürmekteymiş.

Buradan daha eskilere atlıyor Falih Rıfkı. Kağıt para basılmadığı, Hazine sı­ kıştığı vakit maden ayarının bozukluğu yıllara uzanıyor. Yazardan öğrendiğimi­ ze göre, yine böyle bir enflasyon sıkıntı­ sında Silahtarağa tarihi, İstanbulu "Artık bu m emlekette oturulm az, Fas'a mı Ce­ za y ir'e m i g ö çm elL " dedikodusunun sardığını yazıyor.

"Fas ve Cezayir de nereden çildi?"

derseniz, eh o zamanlar daha İsviçre fa­ lan yok ortalıkta tabii. Falih Rıfkı'nın yo­ rumuna göre M üslüm anlar Hıristiyan mem leketlerinde yaşayamayacakları n- dan ve Şii İran Sünni Osmanlı Müslü­ manları için Kâfiristan'dan beter oldu­ ğundan, hatıra gelen yabancı ülkeler ya Fas'mış ya da Cezayir...

★ ★ ★

Bir başka pasajda ünlü Kıbrıs hikâye­ sini anlatıyor yazar: ingilizler Kıbrıs'a gel­ dikleri vakit Osmanlı polislerinin maaşı birer altın imiş. Polisleri toplamışlar:

- Maaşları ile yaşayabilenler bir tarafa, yaşayamayanlar karşı tarafa emrini ver­ mişler. Ve yaşadıklarını iddia eden tarafı hemen meslekten kovarak yaşayamadık­ larını itiraf edenlere:

- Maaşlarınızı beş liraya çıkardık. Fa­ kat bundan sonra da rüşvet alırsanız,

UFUK TURU

ZEYN EP GOGUŞ

• Silahtarağa

tarihi, paranın

değer kaybına

tepki olarak

İstanbulluların

Cezayir ya da

Fas’a göçmeyi

düşündüklerini

yazıyor, acaba

neden?

yalnız kovmayız, sizi hapislerde çürütü­ rüz demişler....

Falih Rıfkı'ya göre geçim sıkıntısına pek az ahlak dayanabilir. Rüşvet, bir suç olmak mahiyetini kaybeder de adeta ve­ renin yardımı, alanın hakkı haline gelir.

★ ★ ★

1950'de yazıldığı anlaşılan Ucuz Pa- halı'nın son bölümünü olduğu gibi ak­ tarmak istiyorum:

"İktisadi gelişmeler, hele henüz en­ düstrileşen memleketlerde, birtakım mu­ vazenesizliklere sebep olabilir. Ama yaşa­ yan vatandaşların, gelecek nesiller uğru­ na katlanmaya razı olacakla­ rı fedakârlık geçinememek derecesini buldu mu, kimse­ nin gözü yapılanı da yapıla­ cağı da görmez olur.

O vakit türlü fesatla­ rın halk yığ ın ları arasında kaynaştırıcı tahriklerini ön­ lemek üzere dikta idareleri ve dikta polis rejim leri kur­ mak lazım gelir.

Biz bu halden uzağız. Fakat kayıcı bir yamaç üs­ tündeyiz. Belki de ruhi amil, yani geleceğe inanm azlık, maddi şartlardan daha bü­ yük rol oynamaktadır. Demokrat iktidarın ikinci dört yılına başladığı bu sı­ rada güven yaratıcı tedbirler alması pek faydalı olacağına şüphe yoktur.

G erçi m emlekette bugünkü fiyat­ lar dört misline çıksa da hiç hissetmeye­ cek olanlar var. Bunlar buzlu şerbet bar­ daklarını üstüste yuvarlayıp:

-O oh...Ö ldüm .

Derken, karşısında susuzluktan du­ dağı çatlayan fakirin:

- Efendimiz bir bardak da bize ina­ yet buyursan, biraz da biz ölsek... hikâyesini lüzumundan fazla hatıriatm a- m alıdırlar."

★ ★ ★

Falih Rıfkı Atay 1971'de öldü. Pazar Konuşm aları ise birer sosyal determi­ nizm belgesi olarak 1994 yılında da ge­ çerliliğini koruyor. Olaylar arasındaki se­ bep sonuç zincirlenmesi ve sonunda ta­ rihin tekerrürden ibaret olması rahatsız edici bir kaderciliğe dönüşebiliyor.

Geçmişi sonsöz olmaktan çıkarma­ nın, önceden belirlenmişliği aşabilmenin, tek yolu var, o da zihniyet devrimi. De­ terminizmin sebep sonuç zincirini kıra- bilmenin koşulu bu.

Türkler zihniyet devrim ini yapana dek, zaman ve olaylar Falih Rıfkı'ya hak vermeye devam edecek.