SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEZİN ADI
1840'LARDAN GÜNÜMÜZE FRANSIZCA KELİMELERİN
TÜRKÇE KARŞILIKLARINDA GÖRÜLEN ETİMOLOJİK
DEĞİŞMELER
TEZİN TÜRÜ
YÜKSEK LİSANS
ANABİLİM DALI
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
TEZİ HAZIRLAYAN
Ahmet BALTACI
Ahmet BALTACI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Danışman: Doç. Dr. M. Fatih ALKAYIŞ
Adıyaman
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Mayıs, 2015
Doç. Dr. M. Fatih ALKAYIŞ danışmanlığında, Ahmet BALTACI tarafından
hazırlanan “ 1840’lardan Günümüze Fransızca Kelimelerin Türkçe Karşılıklarında
Görülen Etimolojik Değişmeler” başlıklı çalışm a__! O
/ 2015 tarihinde yapılan
savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından Türk Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Jüri Üyesi: Prof. Dr. Fatih ÖZEK
Jüri Üyesi: Prof. Dr. Şehrabanı Allahverdiyeva
Jüri Üyesi: Doç Dr. Fatih ALKAYIŞ
H /ß S /2 0 1 5
Kelimelerin Türkçe Karşılıklarında Görülen Etimolojik D eğişm eler’ başlıklı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve onurumla doğrularım.
'IU&!
2015 Ahmet BALTACIKARŞILIKLARINDA GÖRÜLEN ETİMOLOJİK DEĞİŞMELER
Ahmet BALTACI
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Mayıs 2015
Danışman: Doç. Dr. M. Fatih ALKAYIŞ
D ille rin b irb irin d e n e tk ile n m e s i, ta rih b o y u n c a m ü ş a h e d e e d ile b ile n b ir o lg u d u r. Ö rn. T ü rk ç e n in ilk y a z ılı k a y n a k la rın d a n b iri o la n O rh u n K ita b e le rin d e b ile Ç in c e n in e tk is in e ra s tla n m a k ta d ır. T ü rk le r d e ta rih b o y u n c a b ir ç o k m e d e n iy e tle b e r a b e r y a ş a d ığ ı iç in , T ü rk ç e h e m s ö z k o n u s u m e d e n iy e tle r in k u lla n d ık la rı d ille ri e tk ile m iş, h e m d e o d ille rd e n e tk ile n m iş tir. T ü rk ç e , ö n c e le ri S o ğ d c a v e Ç in c e g ib i d ille rd e n e tk ile n irk e n , T ü rk le r M ü s lü m a n lığ ı k a b u l e ttik te n so n ra A ra p ç a v e F a rs ç a n ın e tk is in e g irm iştir.
T ü rk ç e n in B a tı d ille rin d e n e tk ile n m e s i, T ü rk le rin A n a d o lu ’y a y e rle ş m e s in d e n s o n ra g e rç e k le ş m iş tir. Ö n c e le ri R u m c a v e E rm e n ic e d e n e tk ile n e n T ü rk ç e , d a h a so n ra d e n iz c ilik fa a liy e tle ri d o la y ıs ıy la İta ly a n c a d a n , m o d e rn d ö n e m d e is e B a t ı ’n ın g ü ç k a z a n ıp m e d e n i, a sk e ri, e k o n o m ik v e b ilim s e l a la n d a h a k im iy e tin i k a b u l e ttirm e s iy le F ra n s ız c a n ın e tk is in e g irm iştir.
B u ç a lış m a m ız d a , 1 8 4 0 ’lı y ılla rd a n g ü n ü m ü z e , F ra n s ız c a n ın T ü rk ç e ü z e rin d e k i e tk isi in c e le n m iş tir. B u etk i ise te m e l o la ra k ; 1 8 4 0 ’la rd a n , 1 9 2 0 ’le rd e n v e g ü n ü m ü z d e n s e ç ile n ü ç a d e t F ra n s ız c a -T ü r k ç e s ö z lü k te m a d d e iç le rin d e , m a d d e b a şı o la n F ra n s ız c a k e lim e le rin b u lu n u p b u lu n m a d ığ ın a g ö re in c e le n m iş tir.B u etk in in ; F ra n s ız c a n ın d ü n y a d ili o ld u ğ u z a m a n la ra d e n k g e le n T a n z im a t y ılla rın d a a sg a ri d ü z e y d e o ld u ğ u , C u m h u riy e tin k u ru ld u ğ u y ılla ra k a d a r ö n e m li b ir a rtış g ö ste rd iğ i, fa k a t asıl e tk isin i C u m h u riy e t so n ra sı d ö n e m d e g e rç e k le ş tird iğ i te s p it e d ilm iştir. A y n ı z a m a n d a , T ü rk ç e d e d a h a ö n c e b a ş k a b ir d ild e k i e şd e ğ e ri y e r a la n b irç o k k e lim e n in , m o d e rn d ö n e m d e F ra n s ız c a o la ra k d ile te k ra r g ird iğ i g ö z le m le n m iş tir.
Anahtar Kelimelerr
T ü rk ç e , F ra n s ız c a , A lın tı K e lim e le r, E tk ile ş imFRENCH WORDS SINCE 1840’S
Ahmet BALTACI
Department of Turkish Language and Literature
Adıyaman University Graduate School of Social Studies
May 2015
Advisor: Asst. Prof. Dr.Fatih ALKAYIŞ
I n te ra c tio n b e tw e e n la n g u a g e s is a fa c t th a t c a n b e tra c e d th ro u g h o u t h isto ry . E .g . C h in e s e e ffe c t o n T u rk is h la n g u a g e c a n b e see n in O rk h o n In s c rip tio n s , w h ic h are o f firs t w ritte n so u rc e s o f T u rk ish . B e c a u s e o f th e fa c t th a t T u rk s h a s liv e d w ith v a rio u s c iv iliz a tio n s , T u rk is h la n g u a g e b o th in flu e n c e d a n d w a s in flu e n c e d b y th e ir la n g u a g e s. T u rk is h la n g u a g e w a s in flu e n c e d b y S o g d ia n a n d C h in e s e , th e n , a fte r T u rk s b e g a n to b e Isla m is e d , T u rk is h la n g u a g e w a s in flu e n c e d b y A ra b ic an d P e rs ia n la n g u a g e s.
In te ra c tio n b e tw e e n T u rk is h a n d W e s te rn la n g u a g e s d a te s b a c k to tim e s w h e n T u rk s b e g a n to se ttle in A n a to lia . In th e b e g in n in g , T u rk is h la n g u a g e w a s in flu e n c e d b y G re e k a n d A rm e n ia n la n g u a g e s. A fte r th a t, d u e to m a ritim e a c tiv itie s, la n g u a g e o f T u rk s b e g a n to b e in flu e n c e d b y Ita lia n . A fte r W e s te rn w o rld g re w s tro n g e r an d d o m in a te d m o s t o f th e w o rld b y m e a n s o f civ il, m ilita ry , e c o n o m ic a l a n d sc ie n tific a l re v o lu tio n s ; a lo n g w ith R u s s ia n a n d o th e r la n g u a g e s o n th e w o rld , T u rk is h b e g a n to b e in flu e n c e d b y F re n c h .
In th is p a p e r, F re n c h e ffe c t o n T u rk is h la n g u a g e s in c e 1 8 4 0 ’s w a s stu d ied . T h is w a s d o n e b y a n a ly z in g d ic tio n a ry ite m s in th re e d ic tio n a rie s i f th e y in c lu d e th e F re n c h h e a d w o rd . It w a s fo u n d o u t th a t T u rk is h la n g u a g e w a s in flu e n c e d b y F re n c h m o s tly a fte r fo rm a tio n o f R e p u b lic a n g o v e rn m e n t, m o re th a n T a n z im a t P e rio d . It w a s a lso id e n tifie d th a t so m e o f F re n c h w o rd s re p la c e d o ld c o g n a te s in T u rk ish .
Keywords:
T u rk ish , F re n c h , L o a n w o rd s , In te ra c tio n .y a p ısı, e tk ile ş im e g irile n k ü ltü rle rin ç e ş itliliğ in i a rtırm ıştır. B u ç e şitlilik , T ü rk ç e n in e tk ile ş im e g ird iğ i d ille rin d e g e n iş b ir y e lp a z e o lu ş tu rm a s ın a n e d e n o lm u ştu r.
T ü rk ç e ; ta k ip e d ile b ile n ta rih i b o y u n c a ö n c e S o ğ d c a , T o h a r c a v e Ç in c e g ib i d ille rd e n ; so n ra la rı T ü rk le rin İ s la m ’ı k a b u l e tm e s in in e tk is iy le A ra p ç a v e F a rs ç a d a n e tk ile n m iş tir. T ü rk ç e ; T ü rk le r b a tıy a g ö ç e ttik te n so n ra E rm e n ic e , G ü rc ü c e , R u m c a gib i d ille rin , O sm a n lı d ö n e m in d e d e n iz c ilik k o n u s u n d a g e liş m iş o la n İta ly a n la rın , m o d e rn d ö n e m le b e r a b e r A v ru p a m e d e n iy e tin in k u ru c u d ille rin d e n o la n F ra n s ız c a n ın e tk is in d e k a lm ıştır. Ö z e llik le II. D ü n y a S a v a ş ı’n d a n so n ra A B D ’n in d ü n y a d a e tk in b ir k o n u m d a o lm a sı, İn g iliz c e n in T ü rk ç e ü z e rin d e 20. yy. o rta la rın d a n b u y a n a a rta ra k d e v a m e d e n e tk isin i m e y d a n a g e tirm iştir.
T ü rk ç e n in F ra n s ız c a d a n e tk ile n m e s i T a n z im a t d ö n e m in d e b e lirg in h a le g e lm iş, fa k a t F ra n s ız c a , T ü rk ç e ü z e rin d e k i en b ü y ü k e tk isin i C u m h u riy e t d ö n e m in d e g e rç e k le ş tirm iş tir. İn g iliz c e n in a rta ra k d e v a m e d e n e tk is in e ra ğ m e n g ü n ü m ü z T ü rk ç e si ü z e rin d e en e tk ili o la n B a tı d ili h a la F ra n s ız c a d ır. B u n d a ; T ü rk ç e n in O s m a n lı-T ü rk m o d e rn le şm e s i d ö n e m in d e b u d ild e n d e rin d e n e tk ile n m e s i k a d a r, esk i a lış k a n lık la r d o la y ıs ıy la d ile y e n i g ire n İn g iliz c e k e lim e le rin F ra n s ız c a sö y le n iş iy le te la f fu z e d ilm e s in in d e p ay ı v a rd ır.
Ç a lış m a m ız d a , b u etk iy i F ra n s ız c a k e lim e le rin d ilim iz d e e tk isin i b e lirg in b ir şe k ild e h is s e ttird iğ i T a n z im a t F e rm a n ın ı ta k ip e d e n y ılla rd a n g ü n ü m ü z e k a d a r in c e le m e y i a m a ç la d ık . B u a m a ç la 1 8 4 0 ’lı (B ia n c h i, D ic tio n n a ire F ra n ç a is -T u rc ), 1 9 2 0 ’li (H a s a n B e d re d d in , F ra n s ız c a d a n T ü rk ç e y e K ü ç ü k K a m u s -ı F ra n s e v i) v e 2 0 1 0 ’lu y ılla rd a (F o n o F ra n s ız c a B ü y ü k S ö z lü k ) b a s ılm ış o la n ü ç sö z lü k m a d d e le ri a ra sın d a , (S ö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e le rin d ilim iz e iy ic e y e rle ş tiğ in i g ö s te rd iğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ), m a d d e b a ş ın d a k i F ra n s ız c a k e lim e n in iç in d e d e y e r a ld ığ ı m a d d e le ri d e ğ e rle n d ird ik .
B u u z u n s o lu k lu b ilim s e l ç a lış m a m d a b ilg i v e d e n e y im le riy le h e r z a m a n y a n ım d a o la n d e ğ e rli h o c a m v e te z d a n ış m a n ım D o ç . D r. M . F a tih A L K A Y IŞ ’a, h a y a tım d a k i en s ık ın tılı z a m a n la rım d a m o ra l k a y n a ğ ım o la n a n n e m A . S e v d a B A L T A C I ’y a, te z im in h e r a ş a m a s ın d a m a n e v i d e ste ğ i o la n b iric ik k ız k a rd e ş im
Adıyaman-2015
Ahmet BALTACI
TEZ KABUL VE ONAY TUTANAĞI... i
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI...ii
ÖZET... iii
ABSTRACT... iv
ÖN SÖZ...v
İÇİNDEKİLER...vii
ÇEVİRİYAZI TABLOSU... ix
KISALTMALAR LİSTESİ... x
BİRİNCİ BÖLÜM
1. Giriş... 1
1.1. Açıklamalar... 6
İKİNCİ BÖLÜM
2. İncelenen Fransızca-Türkçe Sözlük Maddeleri...11
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Dolaylı Olarak Geçtiği
Maddeler... 553
3.1. Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Türkçe Kelime Grubu İçinde
Geçtiği Maddeler... 553
3.2. Madde Başındaki Fransızca Kelimenin TS’deki Madde Başı Olan
Kelimeden Farklı Bir Söyleyiş veya Yazılışla Geçtiği Maddeler.... 557
3.3. Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Tanımıyla Birlikte Geçtiği
Maddeler... 560
3.4. Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Arapça veya Farsça Tamlama
İçinde Geçtiği Maddeler... 563
3.5. Madde Başı Fransızca Kelime Yerine Söz Konusu Kelimenin Başka
Bir Dildeki Eşdeğerinin Geçtiği Maddeler...564
SONUÇ
1. Sözlüklerin En Az Birinde Madde Başı Olan Fransızca Kelimenin
Geçtiği Kelimeler...568
2.1.Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Türkçe Kelime Grubu İçinde
Geçtiği Maddeler...568
2.2.Madde Başındaki Fransızca Kelimenin TS’deki Madde Başı Olan
Kelimeden Farklı Bir Söyleyiş veya Yazılışla Geçtiği Maddeler....570
2.3.Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Tanımıyla Birlikte Geçtiği
Maddeler... 570
2.4.Madde Başındaki Fransızca Kelimenin Arapça veya Farsça Tamlama
İçinde Geçtiği Maddeler... 572
2.5.Madde Başı Fransızca Kelime Yerine Söz Konusu Kelimenin Başka
Bir Dildeki Eşdeğerinin Geçtiği Maddeler... 572
Kaynakça... 575
ÖZGEÇMİŞ...578
d
“ < ^ ” sesig
" ^ " sesiS
"£" sesih
"»" sesih
" c " sesih
" ¿ " sesij
u z u n i ü n lü s ü ( ^ )k
" ^ " sesik
" j " sesin
d a m a k “ n ” si0
" t " sesis
"< ^" sesis
"£j" sesit
" ^ " sesit
• i
" sesiu
u z u n u ü n lü s ü ( j )z
" j" sesiz
"j" sesiz
"< ^" sesiz
"^" sesiix
Kısaltma
Açılımı
Anlamı
ad j., ad jec t. a d je c tif sıfa tadv. a d v e rb e z a r f
a u fig ., au fig ü re au fig u ré m e c a z e n c o m m u n . c o m m u n é m e n t g e n e llik le f., fem . fé m in in m ü e n n e s
fam . fa m ilie r te k lifs iz k o n u ş m a d a fig. fig u ré , fig u ré m e n t m e c a z
m ., m asc. m a s c u lin m ü z e k k e r pl., p lu r. p lu rie l ço ğ u l p o p. p o p u la ire p o p ü le r
s. s u b s ta n tif isim
s. f. s u b s ta n tif fé m in in m ü e n n e s isim s. m ., subs. m . s u b s ta n tif m a s c u lin m ü z e k k e r isim
t. te rm e te rim
v. v e rb e fiil
v. a., v e rb e act. v e rb e a c tif g e ç işli fiil v. n. v e rb e n e u tre g e ç iş s iz fiil
v u lg . v u lg a ire m e n t v u lg a riz e (h a lk lıla ş m ış )
“Fransızcadan Türkçeye Küçük Kamus-ı Fransevi” Maddeleri Verilirken
Kullanılan Kısaltmalar
Kısaltma
Açılımı
Açılımının Anlamı
Bunun yerine kullanılan
kısaltma
1 ^^1 isim i
3 1 dişil isim i.m s
j 1 eril isim i.m z
e d e b iy a t ed d e n iz c ilik b a h lu j b j b e y a n b e y J^Ü ^ Jj ^ü a n a to m i te ş 1j * Jtü l ce rra h i c e r ço ğ u l c
c 4ı*n^ fiz ik b ilg isi hi
J u z a r f h
e c z a c ılık say d UL t m a tb a a c ılık tb J i J* i g eçişli fiil f. m \ i ?jV J*İ g e ç iş s iz fiil f. l A lu £ k im y a k e - j l ^ - m e c a z m e c ^ i s j S ^ - m esk u k at m e s i*- ^ jl* — ^İt m a d e n c ilik m a d ó - ö ^ J - m a n tık m a n j - ^îü-^j- m ü z ik m ü z I—Ú ^lljLj ~jt b o ta n ik n eb t t ~\t k o zm o g rafy a h ey
“Fono Fransızca-Türkçe Türkçe-Fransızca Büyük Sözlük” Maddeleri
Verilirken Kullanılan Kısaltmalar
Kısaltma
Açılımı
anat. a n a to m i ask. a sk e ri b as. m a tb a a c ılık b itk . b o ta n ik biy . b iy o lo ji coğ. c o ğ ra fy a den. d e n iz c ilikdilb. d ilb ilg isi, d ilb ilim
ed. e d e b iy a t
eko. e k o n o m i
elek. e le k trik , e le k tro n ik
fel. fe lse fe fiz. fiz ik fot. fo to ğ ra fç ılık g eo m . g e o m e tri g ö k b . a stro n o m i h ay b . z o o lo ji hek. h e k im lik h uk. h u k u k isk. is k a m b il
xı
m im . m im a rlık
m ü z. m ü z ik
ru h b . p sik o lo ji, p sik iy a tri
sin. sin e m a sp. sp o r tek. te k n ik tic. tic a re t tiy. tiy a tro to p b . so sy o lo ji trh . ta rih y erb . je o lo ji arg. arg o esk. eski k on. k o n u ş m a dili m ec. m e c a z i pl. ço ğ u l k. a ş şa k a y o llu , n ü k te li adj. sıfa t adv. z a r f excl. ü n le m f. m ü e n n e s inv. d e ğ iş m e z m . m ü z e k k e r n. isim pl. ço ğ u l
vi. g e ç iş s iz fiil vt. g e ç işli fiil
Yazar Tarafından Kullanılan Kısaltmalar
DFT
D ic tio n n a ire F ra n ç a is -T u rcFBS
F ra n s ız c a -T ü r k ç e T ü rk ç e -F ra n s ız c a B ü y ü k S ö z lü kKF
F ra n s ız c a d a n T ü rk ç e y e K ü ç ü k K a m u s -ı F ra n s e v iTS
G ü n c e l T ü rk ç e S ö z lü k v e Y a z ım K ıla v u z u , E tk ile ş im li Y o ğ u n D is k (S ü rü m 1 0)xii
vb.
v e b e n z e rivs.
v e saireD ille rin b irb irin d e n e tk ile n m e s i, ta rih b o y u n c a , ö rn e ğ in e b o lc a ra s tla y a b ile c e ğ im iz b ir d u ru m d u r. D ille rin b irb iriy le e tk ile ş m e s i, ç o k esk i z a m a n la rd a n b u y a n a g ö rü lm e k te d ir (Ö rn e ğ in , T ü rk ç e n in ilk y a z ılı k a y n a k la rın d a n o la n O rh u n K ita b e le r i’n d e, Ç in c e k ö k e n li o la n “y e n ç ü (in c i)” k e lim e si g e ç m e k te d ir.). B u e tk ile şim ; g ö ç le r, sa v a şla r, tic a r e t v e d e n iz c ilik g ib i b irç o k fa a liy e t s o n u c u n d a o rta y a ç ık m a k ta d ır. B ir d ilin b a ş k a b ir d ild e n e tk ile n m e s i; k e lim e , d ilb ilg isi k u ra lla rı, c ü m le y a p ısı g ib i b irb irin d e n fa rk lı ş e k ille rd e g e rç e k le ş e b ilm e k te d ir. “D ille r a ra sın d a k i iliş k ile r s o n u c u n d a b ir d ild e n ö te k in e g e ç e n ö ğ e le rin b a ş ın d a s ö z c ü k le rin g e ld iğ i g ö rü lü r” (A K S A N , 2 0 0 9 :2 5 ).
D ilb ilim d e , b ir d ilin ö te k in d e n e tk ile n m e s in e alın tı (b o rro w in g ) d e n ilm e k te d ir. L e o n a rd B L O O M F IE L D , “ L a n g u a g e ” (D il) ad lı e s e rin d e a lın tıla rı, k ü ltü re l a lın tı (c u ltu ra l b o rro w in g ), y a k ın lık a lın tısı (in tim a te b o rro w in g ) v e le h ç e a lın tısı (d ia le c ta l b o rro w in g ) o la ra k ü ç e a y ırır (B L O O M F IE L D , 1 9 5 6 :4 2 5 -4 9 5 ). K ü ltü re l a lın tı, alıcı d ild e b u lu n m a y a n y e n i k a v ra m v e n e s n e le rin v e ric i d ild e n a k ta rılm a sıd ır. Y a k ın lık a lın tısı, c o ğ ra fi v e siy a si o la ra k te k b ir c e m a a t (c o m m u n ity ) h a lin d e o la n ik i e tn ik g ru b u n d ille ri a ra s ın d a k i a lışv e riştir. L e h ç e a lın tısı ise, g e n e llik le so sy a l se b e p le rd e n k a y n a k la n a n , ay n ı d ilin b a ş k a b ir fo rm u n u k o n u ş a n la rd a n y a p ıla n a lın tıla rd ır (J E F F E R S & L E H IS T E , 1 9 8 6 :1 4 7 ).
P ro f. D r. A h m e t B U R A N , “ Y a b a n c ı D ille r K a rş ın d a T ü rk ç e ” ad lı m a k a le s in d e , y a b a n c ı ö ğ e le rin d ilim iz e g iriş se b e p le rin i şu b a ş lık la r a ltın d a in c e le m e k te d ir:
a) S o sy al h a y a tta k i k ö k lü d e ğ iş ik lik le r b ) D in v e m e d e n iy e t d a ire si d e ğ işik lik le ri c) T e rc ü m e fa a liy e tle ri
d ) A lfa b e d e ğ iş ik lik le ri e) G e ri K a lm ış lık f) D il B ilin c i E k sik liğ i g) Y a b a n c ı D ille E ğ itim
P ro f. D r. G ü re r G Ü L S E V ÎN , T ü rk ç e n in k e lim e a lışv e rişi ta rih in i şö y le ö z e tle m iştir:
Her kültür dili gibi Türkçe de ilişkide olduğu dillerle kelime alışverişinde bulunmuştur. Köktürk yazı dilinde yok denilecek kadar az yabancı söz olduğu araştırmacılar tarafından ortaya konulmuştur(Aksan 1997). Eski Uygur yazı dilinden itibaren, ilişkiye girilen dillerin çoğaldığı ve yabancı unsurların arttığı görülür (Clauson 1972; Ölmez 1995; Ölmez 1997; Tezcan 1978; Tekin 1983). Eski Türk yazı diline Çince, Soğdca, Sanskritçe, Toharca gibi dillerden kelime girmesine rağmen, daha sonraki dönemlerde Arapça ve Farsça unsurlar ağırlık kazanmıştır. Oğuz ve Kıpçakların kalabalık gruplar hâlinde batıya gitmeleri ve çeşitli halklarla karşılaşmaları sonucunda da Rumca, Îtalyanca, Ermenice, Gürcüce, Rusça, Fransızca, Almanca gibi dillerle alışverişler olmuştur. 2 0. yüzyıldan itibaren ise daha ziyade Îngilizceden dil unsurları alınmıştır(Gülsevin, 2011:299).
T ü rk ç e n in B a tı d ille rin d e n e tk ile n m e sü re ci ise n is p e te n y e n i b ir o lg u d u r. “ B u g ü n B a tı k a y n a k lı d iy e b ile c e ğ im iz u n s u rla r ın T ü rk ç e y e g irm e si, 10. y ü z y ıld a n itib a re n A n a d o lu v e R u m e li’y e g e lin m e s iy le b a ş la m ış tır .” (G ü lse v in , 2 0 1 1 :2 9 9 ). Z e y n e p K o rk m a z , T ü rk ç e y e B a tı d ille rin d e n g e ç e n k e lim e le rin ta rih in i 4 m a d d e d e to p la m ış tır:
a- Türklerin Anadolu'da yerleşmesinden başlayarak XVIII. yüzyıla kadarki dönemde alınan Batı kaynaklı kelimeler,
b- XVIII. yüzyılda Batı ile ilk temaslarımızın ortaya koyduğu durum,
c- 1839 Tanzimat hareketi ile başlayan Batı'ya yönelişin getirdiği yabancı kelimeler, ç- Cumhuriyet devrinde alınan Batı kaynaklı kelimeler (Korkmaz, 1995:844).
T ü rk le r, ö n c e A n a d o lu ’n u n y e rli k a v im le ri o la n E rm e n i v e R u m la rın ; d a h a s o n ra R u m e li v e b u ra n ın ü z e rin d e n A v r u p a ’d a y a p tığ ı fe tih le r s o n u c u n d a B a lk a n v e A v ru p a k a v im le rin in d ille rin d e n b irç o k k e lim e y i k e n d i d ille rin e a lm ış tır. Z e y n e p K O R K M A Z , y u k a rıd a k i m a d d e le rd e n ilk ik isin i şö y le ö z e tle m iştir:
XI.-XIII. yüzyıllar arasındaki sürekli göçler ile Anadolu'da yerleşen Türk boyları, yeni yurtlarında, Anadolu'nun eski sakinleri ile yan yana ve iç içe yaşamanın getirdiği bir sosyal karışma ve kaynaşmaya uğramışlardır. Bu karışıp kaynaşma, en çok, kültürel ilişkilerin sonucu olan kültürel bir etkileşim biçiminde kendini göstermiştir. Bu karşılıklı etkileşmede, Türkçeden yerli unsurların dillerine birtakım kelimeler aktarıldığı gibi, yeni coğrafyanın ve yeni şartlara uygun yaşayış düzeninin bir gereği olarak, yerli unsurların dillerinden de Türkçeye pek çok kelime aktarılmıştır. Bu gün gerek yazı dilimizde gerek Anadolu ağızlarında yer almış bulunan pek çok kelime bu dönemden kalmadır. Tarım âletleri, bitki, sebze, meyve ve çiçek adları ile ticaret, denizcilik, balıkçılık, yemek kültürü, çeşitli gelenek ve görenekler, Îdarî ve malî konularla ilgili sözcük ve terimler gibi, çeşitli alanları ilgilendiren bu sözcükler, genellikle Yunancadan, Ermeniceden, Îtalyancadan, Slâv dillerinden, Macarca ve Rumenceden geçmiş olan kelimelerdir. Bunların Yunanca ve Ermeniceden geçenleri, Anadolu'daki ortak yaşayışın gereği olan alıntılar olduğu hâlde, Îtalyancadan geçmiş olanlar, Îtalyan siteleri durumundaki Venedik ve Cenevizli tüccarların Karadeniz ve Akdeniz'deki ticaret ve denizcilik faaliyetlerinin getirdiği alıntılardır(Korkmaz, 1995:844-845).
T ü rk ç e n in en d e rin d e n e tk ile n d iğ i B a tı d ili F ra n s ız c a o lm u ştu r. Z ira , “ T ü rk D il K u r u m u ’n u n y a y ım la d ığ ı ‘T ü rk ç e S ö z lü k ’ü n ilk v e so n b a s k ıs ın d a y e r a la n B a tı k ö k e n li y a b a n c ı k e lim e le rd e n s a y ıc a en fa z la o la n ı F ra n s ız c a k e lim e le rd ir” (E rb a y , 2 0 0 2 :1 3 4 ). O k a d a r ki; F ra n s ız c a ile T ü rk ç e a ra s ın d a o rta k d e y im le r b ile o lu ş m a y a b a ş la m ış tır (C a n k ü y e r, 19 9 4 ta rih li ç a lış m a s ın d a b u d e y im le ri in c e le m iş tir.). B u n u n y a n ın d a , g ü n ü m ü z d e a r tık F ra n s ız c a d a n T ü rk ç e y e k e lim e a lın m a m a s ın a ra ğ m e n T ü rk ç e y e g ire n İn g iliz c e k e lim e le r F ra n s ız c a s ö y le y iş iy le k u lla n ılm a k ta d ır (A k a lın , 2 0 0 7 :4 8 4 ). B u n d a ; g e n e l o la ra k B a t ı ’n ın R ö n e s a n s , R e fo rm v e S an ay i İn k ıla b ı g ib i f a a liy e tle riy le d ü n y a n ın g eri k a la n ın a sa ğ la d ığ ı a sk e ri, e k o n o m ik v e e n te le k tü e l ü s tü n lü k , ö z e ld e ise F ra n s a ile o la n tic a ri iliş k ile rim iz in b u lu n m a s ı, tü m d ü n y a y ı e tk ile y e n fik irle rin y a y ılm a s ın a n e d e n o la n F ra n s ız İh tila li, 19. y ü z y ıl b a ş la rın d a F r a n s a ’n ın O sm a n lı d e v le tin in re fo rm la rı ile iliş k ile rin d e m o d e l o lm a y a b a ş la m a sı (Y a lç ın k a y a , 1 9 9 6 :3 3 5 ), O sm a n lı a y d ın ın ın B a tı ’y a a ç ıla n p e n c e re s in in F ra n s ız c a o lm a sı (Y ıld ız , 2 0 0 7 :6 4 5 ) e tk ili o lm u ştu r. Y u k a rıd a s a y d ığ ım ız o la y v e d u ru m la r d a h a z iy a d e O sm a n lı d ö n e m in d e g e r ç e k le ş m e s in e ra ğ m e n , b u ç a lış m a m ız d a y a p tığ ım ız is ta tis tik le rd e n ç ık a rd ığ ım ız so n u c a g ö re ,F ra n s ız c a k e lim e le r, T ü rk ç e y e en ç o k C u m h u riy e t d ö n e m in d e g irm iştir. B u n u n n e d e n i ise D il İn k ıla b ı ile d ild e n ih ra ç e d ile n k e lim e le rin b ir b o ş lu k o lu ş tu rm a s ı, b u b o ş lu ğ u d a F ra n s ız c a k e lim e le rin d o ld u rm a s ı (K o rk m a z , 1 9 9 5 :8 5 8 ) v e C u m h u riy e t a y d ın la rın ın e ğ itim le rin i F ra n s ız c a n ın d ü n y a ç a p ın d a ö n e m li o ld u ğ u O sm a n lı d ö n e m in d e a lm ış o lu p , asıl v e rim lilik le rin i C u m h u riy e t d ö n e m in d e s e rg ile m e le rid ir.
B u ç a lış m a m ız d a , g ü n ü m ü z itib a rıy la B a tı d ille rin d e n T ü rk ç e y e en ç o k k e lim e v e r m iş o la n F ra n s ız c a k e lim e le rin T ü rk ç e d e k i y e ri v e b u k e lim e le rin T a n z im a t’ı ta k ip e d e n 1 8 4 0 ’la rd a n g ü n ü m ü z e k a d a rk i k u lla n ılış sü re ci, 3 a d e t F ra n s ız c a -T ü r k ç e s ö z lü k te n y o la ç ık ıla ra k te s p it e d ilm e y e ç a lışılm ıştır. B u n u n iç in s e ç ile n F ra n s ız c a -T ü r k ç e s ö z lü k le r şu n la rd ır:
1) T. X . B ia n c h i’n in y a z m ış o ld u ğ u ; ilk cild i 1843, ik in c i cild i 1 8 4 6 ’d a P a r i s ’te b a s ılm ış o la n “D ic tio n n a ire F ra n ç a is -T u rc ” ad lı, T ü rk ç e k a rş ılık la rın A ra p h a rfle ri v e F ra n s ız c a o k u n u ş k u ra lla rın a g ö re L a tin h a rfle riy le y a p ılm ış tra n s k r ip s iy o n u ile v e rild iğ i, ik i c iltlik T ü rk ç e sö z lü k (D F T ).
2 ) H a sa n B e d r e d d in ’in 1928 İsta n b u l b a s ım ı “F ra n s ız c a d a n T ü rk ç e y e K ü ç ü k K a m u s -ı F ra n s e v i” ad lı, k e lim e le re v e rile n T ü rk ç e k a rş ılık la rın A ra p h a rfle riy le v e rild iğ i ese ri (K F ).
3) F o n o Y a y ın la rı ta ra fın d a n y a y ım la n a n , b u k u ru m a b a ğ lı k o m is y o n ta ra fın d a n h a z ırla n m ış o la n İ s ta n b u l’d a 2 0 1 1’d e b a s ılm ış o la n “ F ra n s ız c a -T ü r k ç e T ü rk ç e -F ra n s ız c a B ü y ü k S ö z lü k ” (F B S ).
T ü rk ç e y e F ra n s ız c a d a n g irm iş o la n k e lim e le rin te s p iti iç in T ü rk D il K u r u m u ’n u n 2 0 0 7 y ılın d a h a z ırla m ış o ld u ğ u (T ü rk ç e S ö z lü k ’ü n d ijita l k o p y a sı o la n ) “ G ü n c e l T ü rk ç e S ö z lü k v e Y a z ım K ıla v u z u , E tk ile ş im li Y o ğ u n D is k (S ü rü m 1.0)” (T S )a d lı C D k u lla n ılm ış tır.
B u te z ç a lış m a m ız , A li Ç İÇ E K ’in (Ç iç e k , 2 0 0 4 )m a k a le ç a lış m a s ın ın y ö n te m i te m e l a lın a ra k y a p ılm ış tır. Ç iç e k , s ö z k o n u s u ç a lışm a d a , T ü rk ç e y e F ra n s ız c a d a n g irm iş o la n 65 a d e t F ra n s ız c a k e lim e y i Ş e m s e d d in S a m i’n in 1898 ta rih li K a m u s -ı F r a n s e v i’si, H a s a n B e d r e d d in ’in - b i z i m d e te z im iz d e k u lla n d ığ ım ız - 1928 b a s ım ıF r a n s ız c a d a n T ü rk ç e y e K ü ç ü k K a m u s -ı F ra n s e v i ad lı s ö z lü ğ ü v e T a h sin S a ra ç ’ın 1990 ta rih li B ü y ü k F ra n s ız c a -T ü r k ç e S ö z lü k ’ü n d e ta ra y ıp k a rş ıla ş tıra ra k , F ra n s ız c a k e lim e le rin T ü rk ç e y e g iriş sü re c in i in c e le m iş tir. S ö z k o n u s u te z ç a lış m a m ız d a is e b u sü re ç, z a m a n a ra lığ ı d a h a g e n iş tu tu la ra k , 1 8 4 0 ’la rd a n g ü n ü m ü z e k a d a r in c e le n m e k a m a c ıy la en e sk is i1 8 4 3 , en y e n is i 2 0 1 1 ta rih li o lm a k ü z e re ü ç a d e t sö z lü k se ç ilm iştir.
Ç a lış m a m ız d a , ö n c e T S ’d e k i, T ü rk ç e y e F ra n s ız c a d a n g e ç m iş k e lim e le r te s p it e d ilm iş; so n ra b u k e lim e le rin o rijin a l d ild e k i (F ra n s ız c a ) y a z ılış la rı D F T , K F v e F B S ’d e ta ra n m ış tır. H e r ü ç s ö z lü k te d e y e r ald ığ ı te s p it e d ile n k e lim e le rin k a rş ılık la rı ta b lo h a lin d e , y a n y a n a v e rilm iş tir. B u v e rile n k a rş ılık la rın en so n u n a , k e lim e n in T S ’d ek i a n la m ı d a k o n m u ş tu r. Ö rn e k b ir m a d d e T a b lo 1’d e g ö ste rilm iştir:
Tablo 1. TS TSK DFT KF FBS TSA absürt absurde adj. yakışıksız, yakışmaz, münasebetsiz, yaraşıksız, yaraşmaz, bj- hüde, bj- ma0 nâ, 0 abes, bj-meeâl, bâtıl. [s] 0abes. ma0 nâsız (fel) mümteni0 . adj. saçma, zırva, anlamsız; akıl almaz, saçma sapan n nm. saçmalık, anlamsızlık. [sıfat] Saçma
V e rile n ta b lo d a T S ile b e lirtile n sü tü n , T S ’d ek i F ra n s ız c a k ö k e n li o la n k e lim e ; T S K ile b e lirtile n sü tü n , k e lim e n in F ra n s ız c a d a k i y a z ılışı; D F T , K F v e F B S ile b e lirtile n s ü tu n la r;s ıra s ıy la s ö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e le re D F T , K F v e F B S ’d ek i k a rşılık la rı; T S A ile b e lirtile n sü tu n ise, k e lim e n in T S ’d e v e r ile n an la m ıd ır.
Ç a lış m a m ız d a , T S ’d e k i F ra n s ız c a k ö k e n li k e lim e le rin h e p si a lın m a m ış o lu p , sa d e c e h e r ü ç F ra n s ız c a -T ü r k ç e sö z lü k te y e r a la n k e lim e le re y e r v e rilm iş tir. T a ra d ığ ım ız F ra n s ız c a -T ü r k ç e s ö z lü k le rin b irin d e (b u ö rn e k te , D F T ) y e r a lm a d ığ ı iç in ç a lış m a m ız a d â h il e tm e d iğ im iz m a d d e ö rn e ğ i T a b lo 2 ’d e g ö s te rilm iş tir (T a b lo d a TS ile b e lirtile n sü tü n , T S ’d ek i F ra n s ız c a k ö k e n li o la n k e lim e ; T S K ile b e lirtile n sü tü n , k e lim e n in F ra n s ız c a d a k i y a z ılışı; D F T , K F v e F B S ile b e lirtile n sü tu n la r; s ıra sıy la sö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e le re D F T , K F v e F B S ’d ek i k a rş ılık la rı; T S A ile b e lirtile n sü tu n ise, k e lim e n in T S ’d e v e r ile n a n la m ıd ır):
Tablo 2.
TS TSK DFT KF FBS TSA
gram gramme
[i. mz] gram,
a0 şarj dirhem. nm. gram.
[isim] Kilogramın binde biri değerindeki ağırlık ölçüsü birimi
Ç a lış m a m ız a d â h il e ttiğ im iz k e lim e le rin h e r ü ç s ö z lü k te k i k a rş ılık la rı in c e le n m iş , iç e ris in d e m a d d e b a ş ın d a k i F ra n s ız c a k e lim e n in b u lu n d u ğ u k a r ş ılık la r te s p it e d ilm iştir.
T a b lo 3 ’te, T S ile b e lirtile n sü tü n , T S ’d ek i F ra n s ız c a k ö k e n li o la n k e lim e ; T S K ile b e lirtile n sü tü n , k e lim e n in F ra n s ız c a d a k i y a z ılışı; D F T , K F v e F B S ile b e lirtile n sü tu n la r; s ıra s ıy la sö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e le re D F T , K F v e F B S ’deki k a rş ılık la rı; T S A ile b e lirtile n s ü tu n ise, k e lim e n in T S ’d e v e r ile n a n la m ıd ır.
Tablo 3. TS TSK DFT KF FBS TSA ab a ju r abat-jour 5. m. pencere kafesi, kafeslü pencere. [i.mz] abajur. yüksekden ziya alan pencere. baca. (mi) ışık basan. nm. abajur; tepe penceresi; güneşlik, tente. [isim]
1) Işığı bir yere toplamak, doğrudan doğruya gözlere vurmasını önlemek için kullanılan, kâğıt, kumaş, maden veya renkli camdan yapılmış lamba siperi 2) Genellikle üzeri siperli masa lambası veya ayaklı lamba
Ö rn e ğ in , T a b lo 3 ’te g ö rü ld ü ğ ü ü z e re , T S ’d ek i “ a b a ju r” m a d d e s in in k ö k e n i o la n “ a b a t- jo u r” k e lim e s in e K F v e F B S ’d e v e r ile n k a rş ılık la rın iç in d e “ a b a ju r” k e lim e s i g e ç m e k te , D F T ’n in “ a b a t- jo u r” m a d d e s in in k a r ş ılığ ın d a ise “ a b a ju r” k e lim e s i g e ç m e m e k te d ir. T e z in y a z ım ı sıra sın d a , ö rn e k te k i K F v e F B S m a d d e le ri g ib i iç e risin d e , (sö z k o n u su F ra n s ız c a k e lim e n in T ü rk ç e d e sa ğ la m b ir y e r e d in d iğ in i g ö s te rd iğ in i d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ) m a d d e b a ş ın d a k i F ra n s ız c a k e lim e le rin m a d d e iç in d e de b u lu n d u ğ u m a d d e le r iş a re tle n m iş , d a h a so n ra h e r b ir s ö z lü k te b u tü r m a d d e le rin say ısı v e b u sa y ıla rın ç a lış m a y a d â h il e d ile n to p la m k e lim e s a y ıs ın a o ra n la rı h e sa p la n m ış tır. B u n u n y a n ın d a , sö z k o n u s u m a d d e le rin iç e risin d e , m a d d e b a ş ın d a k i F ra n s ız c a k e lim e le rin te k il k e lim e o la ra k d eğ il; k e lim e g ru b u iç e risin d e , y a d a y a n ın d a ta n ım la m a la rıy la b e r a b e r v e rild iğ i m a d d e le r d e h e r b ir sö z lü k iç in h e sa p la n m ış tır. A y rıc a ,m a d d e iç in d e g e ç e n F ra n s ız c a k e lim e le rd e n T S ’d e m a d d e b a şı o la n k e lim e le rin y a z ılış ın a b ire b ir u y m a y ıp k ü ç ü k fa rk la rla y e r a la n la r d a te s p it e d ilm iş tir.B u n la ra e k o la ra k , s ö z lü k le rin h e r b irin d e n v e rile n k a rş ılık la rd a n en az b iri, s ö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e n in b a ş k a b ir d ild e k i (İta ly a n c a , A ra p ç a v b . o ld u ğ u d ü ş ü n ü le n )“ e ş d e ğ e r” i (İng. c o g n a te ) ise o m a d d e le r d e ç a lış m a y a d a h il e d ilm iştir.
1.1.Açıklamalar
1) S e ç tiğ im iz F ra n s ız c a -T ü r k ç e s ö z lü k le rd e , m a d d e iç in d e y e r a la n
a) S ö z k o n u s u m a d d e b a şı ile ilg ili k e lim e g ru p la r ın a (Ö rn . D F T ’d ek i “ a b a t-jo u r” m a d d e s in in iç in d e y e r a la n “— d e la m p e ” a lt m a d d e si), b ) F iil h a li te m e l a lın a n m a d d e le rin a ltın d a , o m a d d e n in d ö n ü ş lü lü k
(b a ş ın a s ’ a lm ış) k ip le rin e (Ö rn . K F ’d ek i “ a b a n d o n n e r” m a d d e s in in iç in d e y e r a la n “ s ’a b a n d o n n e r” a lt m a d d e s i),
c) D F T ’d e k i m a d d e iç le rin d e y e r a la n ö rn e k c ü m le le re (Ö rn . D F T ’d ek i “ a b s o rb e r” m a d d e s in in iç in d e y e r a la n “ Il a b s o rb e to u t m o n te m p s ” c ü m le si),
d ) M a d d e b a ş ı o la n k e lim e n in ço ğ u l h a lle rin e (Ö rn . D F T ’d ek i “ fa c u lté ” m a d d e s in in iç in d e y e r a la n “ fa c u lté s ” a lt m a d d e si),
te z im iz in h a c m i g e re ğ i y e r v e rilm e m iş tir. 2 ) K F s ö z lü ğ ü ile ilg ili şu u y g u la m a la r y a p ılm ıştır:
a) K ıs a ltm a la rd a k i p a ra n te z v e k ö ş e li p a r a n te z le r tra n s k r ip s iy o n d a o ld u ğ u g ib i k o ru n m u ş tu r.
b ) K F ’d ek i k ıs a ltm a la r A ra p h a rfli o ld u ğ u n d a n , h e r b ir k ıs a ltm a y a L a tin h a rfli b ir k a r ş ılık ta y in e d ilm iş, te z im iz in “K ıs a ltm a la r” b ö lü m ü n d e b e lirtilm iş tir.
c) K F ’de; sö z lü k iç in d e b u lu n a n a m a s ö z lü ğ ü n b a ş ın d a y e r a la n k ıs a ltm a la r ta b lo s u n d a y e r a lm a y a n k ıs a ltm a la ra , k ita p ta k i A ra p h a rfli y a z ılış la rıy la y e r v e rilm iş tir.
3 ) F B S ’d e ita lik ile g ö s te rile n k ıs a ltm a la r n o rm a l y a z ı tip iy le a m a so n u n a n o k ta k o n a r a k v e rilm iş tir.
4 ) D F T s ö z lü ğ ü ile ilg ili şu u y g u la m a la r y a p ılm ıştır:
a) (M a lz e m e k ıs m ın d a d ip n o tla b e lirtile n le r h a riç ) “v o y e z ” (b a k ın ız ) ile g ö s te rile n y ö n le n d irm e le r (Ö rn . D F T ’d e k i “ a c c o rd ” m a d d e s in in so n u n d a k i, “ V o y e z A c c o m m o d e m e n t” y ö n le n d irm e s i) d ik k a te a lın m a m ıştır.
b ) D F T ’de, m a d d e iç le r in d e “ J ^jj'” (itm e k ) v e “ ¿ ^ j ' ” (o lm a k ) k e lim e le ri,s ır a s ıy la k ıs a c a “ ^ ¿ '” v e “ J j ' ” ş e k lin d e v e rilm iş ; a m a b u k e lim e le r, tra n s k r ip s iy o n y a p ılırk e n “ itm e k ” v e “ o lm a k ” şe k lin d e g ö s te rilm iştir.
c) D F T ’d e b ird e n fa z la b ö lü m d e (a p p e n d ic e , a n a b ö lü m , a d d itio n s ) y e r a la n m a d d e le r, tr a n s k r ip s iy o n d a b irle ş tirilir k e n “ |” işa re ti ile b irb irin d e n a y rılm ıştır.
d ) D F T ’d e k i m a d d e iç le rin d e b a z ı T ü rk ç e k e lim e le rin b ird e n fa z la tü re v i y a d a y a k ın a n la m lısı, a ra la rın a tire (-) k o n u la ra k y a n y a n a v e rilm iş tir. T ra n s k rip s iy o n y a p ılırk e n b u tir e le r a lt çiz g i ( _ ) ile g ö s te rilm iş tir (Ö rn . D F T ’d ek i “ m e s u re ” m a d d e s in in iç in d e k i “ - < ^ jl j ^ V ’y a n i “ ö lç i_ ö lç ü ” ifa d e si).
e) K e lim e le r in e tim o lo jik k ö k e n le rin i ifa d e e d e n (T a b lo 4 ’te b e lirttiğ im iz ) k ıs a ltm a la ra y e r v e rilm e m iş tir.
5) K F adlı sö z lü k te , s a y fa n u m a ra la rı D o ğ u A ra p ra k a m la rı ( H V i o i V A H . ) h a lin d e v e rilm iş tir.
Tablo 4.
Kısaltm a Açılımı Anlamı
a. arabe Arapça
a.-p. arabe-persan Arapça-Farsça
a.-t. arabe-turc Arapça-Türkçe
g. grec Yunanca
h. hongrois Macarca
i. italien İtalyanca
P. persan Farsça
p.-a. persan-arabe Farsça-Arapça p.-t. persan-turc Farsça-Türkçe pl. a. pluriel arabe Arapça çokluk
6) T S ’d e ayrı m a d d e le r h a lin d e y e r a la n b a z ı k e lim e le rin k ö k e n le ri ay n ı F ra n s ız c a k e lim e o ld u ğ u iç in , ç a lış m a m ız d a b u k e lim e le r iç in ay n ı m a d d e le r y a z ılm ış tır. B u k e lim e le r T a b lo 5 ’te g ö ste rilm iş tir:
Tablo 5.
Kelime 1 Kelime 2 Köken
friz efriz frise
trampet trompet trompette
şanjan janjan changeant
degaj degajman dégagement
armoni harmoni harmonie
geodezi jeodezi géodesie
7 ) T S ’d e F ra n s ız c a d a n T ü rk ç e y e g e ç m iş fiil k ö k e n li k e lim e le r de b u lu n m a k ta d ır. T S ’de, B u k e lim e le rin k ö k e n le ri s ö z k o n u s u fiilin “ p a rtic ip e p a s s é ” y a n i “ is m -i m e f u l m a z i” k ip in d e v e rilm iş tir. S ö z lü k le rd e b u ism -i m e f u l l e r , b a z e n m a s ta r o la n m a d d e b a ş ın ın iç in d e , b a z e n m a d d e b a şı h a lin d e y e r v e rilm iş tir. M a d d e b a ş ın d a y e r a la n ism -i m e f u l l e r ç a lış m a m ız d a y e r a lm ış, m a d d e iç in d e y e r ald ığ ı te s p it e d ile n is m -i m e f u l l e r is e d ip n o tla b e lirtilm iş tir. B u n la rın d ışın d a , T S ’de k e lim e k ö k e n i o la ra k v e r ilm iş o lu p s ö z lü k le rd e n e m a d d e b a şı o la ra k , n e m a d d e iç i a lt m a d d e o la ra k y e r a la n ism -i m e f u l l e r de b u lu n m a k ta d ır. Ç a lış m a m ız d a b u ism -i m e f u l l e r y e rin e , o n la rın m a s ta r k ip le ri te m e l a lın m ıştır. B u ism -i m e f u l l e r , T a b lo 6’d a g ö s te rilm iş tir (S o l sü tü n , T S ’d ek i m a d d e b a şın ı; o rta sü tu n m a d d e b a şı o la n k e lim e n in
ism -i m e f’ u l k ö k e n in i; sa ğ sü tu n ise o ism -i m e f’ u l y e rin e s ö z lü k le rd e ta ra n a n m a s ta r k ip in d e k i k e lim e y i te m s il e tm e k te d ir):
Tablo 6.
TS TSK T
abandone abandonné abandonner
absorbe absorbé absorber
adapte adapte adapter
afişe affiché afficher
ajite agité agiter
aplike appliqué appliquer
aranje arrangé arranger
asimile assimilé assimiler
bloke bloqué bloquer
deforme deforme déformer
deklare déclaré déclarer
dekolte décolleté décolleter
dekore décoré décorer
demoralize démoralise démoraliser
deşifre déchiffré déchiffrer
detone détonné détonner
dezenfekte désinfecté désinfecter
ekarte écarté écarter
fasone façonné façonner
finanse financé financer
karakterize caractérisé caractériser
konfedere confédéré confédérer
konfirme confirmé confirmer
konsantre concentré concentrer
konsolide consolidé consolider
kuşe couché coucher
lanse lancé lancer
likide liquidé liquider
lokalize localisé localiser
monte monte monter
motive motive motiver
ondüle ondüle onduler
plase placé placer
prezante présenté présenter
provoke provoqué provoquer
rate (I) rate rater
sofistike sophistiqué sophistiquer
sote sauté sauter
süper süper super
T S ’d e m a d d e m a d d e b a ş ı o la n F ra n s ız c a k e lim e le rin k ö k e n le ri ü ç s ö z lü ğ ü m ü z d e (D F T , K F v e F B S ) ta ra n m ış , h e r ü ç s ö z lü k te d e m a d d e b a şı o la ra k b u lu n a n k e lim e le r ç a lış m a m ız a d a h il e d ilm iştir. T a b lo 7 ’de, ç a lış m a y a d a h il e ttiğ im iz m a d d e le re y e r v e rilm iş tir. B u ta b lo d a T S ile b e lirtile n sü tü n , T S ’d ek i F ra n s ız c a k ö k e n li o la n k e lim e ; T S K ile b e lirtile n sü tü n , k e lim e n in F ra n s ız c a d a k i y a z ılışı; D F T , K F v e F B S ile b e lirtile n sü tu n la r; s ıra s ıy la sö z k o n u s u F ra n s ız c a k e lim e le re D F T , K F v e F B S ’d ek i k a rş ılık la rı; T S A ile b e lirtile n sü tu n , k e lim e n in T S ’d e v e rile n a n la m ı, G Y ile b e lirtile n s ü tu n ise, s ö z k o n u s u k e lim e le rin s ö z lü k le rd e g e ç tiğ i sa y fa n u m a ra la rın ı te m s il e tm e k te d ir. S o n sü tu n d a ; k e lim e le rin s ıra s ıy la D F T , K F v e F B S ’d e g e ç tiğ i sa y fa n u m a ra la rı, a ra la rın a n o k ta lı v irg ü l k o n u la ra k v e rilm iş tir. D F T ’d e b ird e n fa z la y e rd e g e ç e n k e lim e le rin g e ç tiğ i y e r le r a ra la rın a “ & ” işa re ti k o n u la ra k g ö s te rilm iş tir.
Tablo 7. TS TSK DFT KF FBS TSA GY a b a ju r abat-jour 5. m. pencere kafesi, kafeslü pencere. [i.mz] abajur. yüksekden ziya alan pencere. baca. (mi) ışık basan. nm. abajur; tepe penceresi; güneşlik, tente. [isim] 1) Işığı bir yere toplamak, doğrudan doğruya gözlere vurmasını önlemek için kullanılan, kâğıt, kumaş, maden veya renkli camdan yapılmış lamba siperi 2) Genellikle üzeri siperli masa lambası veya ayaklı lamba (DFT : Cilt I, sf. 3; KF: sf. 2; FBS: sf. 9)
abandon e abandonn v. a. bırakmak, vaz geçmek, gelmek, terk itmek, feragat itmek.|v. a. el çekmek, keff-i yed itmek. salıvirmek. [fm] bırakmak, vaz geçmek. ihmal itmek. tevdj0, terk, tesljm itmek. vt. bırakmak, terk etmek; bırakmak, salıvermek; ilişkisini kesmek, yüz çevirmek; vazgeçmek; oluruna bırakmak. [sıfat, spor] Dövüşemeye cek duruma gelen (boksör) (DFT : Cilt I, sf. 2 & Cilt I Appe ndice , sf. 1; KF: sf. 1; FBS: sf. 9) aberasyo n aberratio n s. f galat, zilal.|s. f hareket-i mütemevvice. (i.ms) inhıraf. sabit yıldızların zahirj hareketi. (mec) muhakeme sinde yanılma. (fel) dilal. (hey) tahrjf-i nf. sapma, ziya. (tab) sapıtma; inhıraf. (r) sapkınlık, tahrjf. sapıklık;
(fiz.) yanılgı, aldanma; taharrüf. gökb. fiz. sapınç.
[isim, gök bilimi] Sapınç (DFT : Cilt I, sf. 4 & Cilt I Appe ndice , sf. 2; KF: sf. 3; FBS: sf. 9) abone abonné s. m. et adj. müstetir.|ad'.
et s. kiracı. [i] abone. adj. n. abone.
[isim] 1) Süreli yayınları, parasını önceden ödeyerek alma işi, sürdürümcü 2) Bir şeyi sürekli (DFT olarak : Cilt kullanmak I, sf. için hizmeti 6 & verenle Cilt I sözleşme Appe yapan kimse ndice 3) [sıfat, , sf. mecaz] Bir 3; yere gitmeyi KF: alışkanlık sf. 4; durumuna FBS: getiren sf. (kimse) 10) abonm an abonneme nt s. m. istjcâr, jcâr.|s. m. kiralama, akd i icar._______ [i.mz] abone
bedeli. nm. abone olma.
[isim] 1) Bir satıcı veya kamu kuruluşu ile (DFT : Cilt I, sf. 6
alıcılar arasında yapılan anlaşma, sürdürüm 2) [mecaz] Kent içinde ulaşımı sağlayan otobüslerde para yerine geçen bilet 3) Abone olma durumunu gösteren belge &Cilt I Appe ndice , sf. 3; KF: sf. 4; FBS: sf. 10) A borjin1 aborigène s. asl yerlü halk, ehl'ül-bilâd.|s. m. pl. aslındaki yerlüler, sükkân-ı
asliyye. [s] yerli. nm. yerli.
[isim] Avustralya yerlisi (DFT : Cilt I, sf. 6 & Cilt I Appe ndice , sf. 3; KF: sf. 4; FBS: sf. 10) absorbe absorbé v. a. sünürmek, yutmak, bel0 itmek. bütün almak. (f.m) mass itmek. emmek. içmek. yutmak. cezb itmek. vt. emmek, içine çekmek, içmek; yemek, içmek; tüm vaktini almak; silip süpürmek. [isim, fizik] Soğurma (DFT : Cilt I, sf. 9; KF: sf. 5; FBS: sf. 11) abstraksi yon abstractio n s. f. tecrjd, ma0nâ. sûret. tefrjk. [i.ms] (fel) tecrjd. nf. fel. soyutlama, tecrit; soyut düşünce. [isim, felsefe] Soyutlama (DFT : Cilt I, sf. 10; KF: sf. 5; FBS: sf. 12) abstre abstrait idrâki müşkil olan, müşkil, muğlak. mücerred. ma0nevj. [s] , ma0nevj. dalğın. (fel) mücerred. adj. soyut; güç anlaşılır. n nm. soyutluk, soyut şey. n n. soyut sanatçı. [sıfat, felsefe] Soyut (DFT : Cilt I, sf. 10; KF:
1 — aborjin” kelimesinin kökeni olan“aborigène”, DFT’de “aborigènes” şeklinde (çoğul olarak) geçmektedir.
mütefekkir. sf. 5; FBS: sf. 12) absürt absurde adj. yakışıksız, yakışmaz, münasebetsiz, yaraşıksız, yaraşmaz, hüde, bj-ma0na, 0abes, bj- meoâl, batıl. [s] 0abes. ma0nasız (fel) mümteni0
adj. saçma, zırva, anlamsız; akıl almaz, saçma sapan. n nm. saçmalık, anlamsızlık. [sıfat] Saçma (DFT : Cilt I, sf. 10; KF: sf. 5; FBS: sf. 12) adapte adapté v. a. uydurmak, yakışdurmak, yapışdurmak. [fm] tatbjk itmek. uydurmak. takmak; uygun duruma getirmek, uydurmak; uyarlamak, adapte etmek. [sıfat] Uyarlanmış (DFT : Cilt I, sf. 23; KF: sf. 13; FBS: sf. 18) adisyon addition 5. f katma, katış, artmaklık, zamm, 0ilave. [i.ms] zamm. 0ilave. (hs) cem0. nf. katma, ekleme, ilave etme; mat. toplama işlemi; (lokanta vb'de) hesap. [isim] Hesap (DFT : Cilt I, sf. 23; KF: sf. 13; FBS: sf. 18)
afiş affiche 5. f. yafta.
[i.ms] duvar i0lanı. nf. duvar ilanı, afiş. [isim] Bir şeyi duyurmak veya tanıtmak için hazırlanan, kalabalığın görebileceği yere aşılmış, genellikle resimli duvar ilanı, ası (DFT : Cilt I, sf. 32; KF: sf. 19; FBS: sf. 22) afişe affiché v. a. yafta ile i0lan itmek. divare yafta yapışdurmak. [fm] i0lan yapışdırm ak. ifşa itmek. vt. duvar ilanıyla bildirmek; mec. kendini ... diye göstermek. [sıfat] 1) Açığa çıkmış, duyulmuş 2) [ekonomi] Açıklanmış (DFT : Cilt I, sf. 32; KF: sf. 19; FBS: sf. 22)
aforizm aphorism e s. m. deyiş. reey. [i.mz] mesel, hakjmâne söz. (fel) vecjze. nm. özdeyiş, özlü söz. [isim] Özdeyiş (DFT : Cilt I, sf. 69; KF: sf. 44; FBS: sf. 44) afrodizy ak aphrodisi aque s. m. şehvet- efzâ, muharrik'üş-şehvet. [s] (t) şehvet artıran. şehvet-engjz. adj. n. afrodizyak, şehvet uyandırıcı. [isim] Cinsel duyguları veya isteği uyaran veya artıran madde (DFT : Cilt I, sf. 69; KF: sf. 44; FBS: sf. 44) aglütinas yon agglutinat ion s. f. bir yaranun yapışması, kapanması.|s. f bitişdürme, iltieâm, indimâl. [i.ms] rabt, iltisak. (t) lüzûk. nf. bitiştirme; bitişme; yeniden toplanma. [isim, biyoloji] Kümeleşim (DFT : Cilt I, sf. 36 & Cilt I Appe ndice , sf. 9; KF: sf. 21; FBS: sf. 24)
agraf agrafe s. f kopça.
[i.ms] kopça. nf. kopça; kenet; süs iğnesi; (kemerde) kilit taşı. [isim] Kopça (DFT : Cilt I, sf. 38; KF: sf. 22; FBS: sf. 24) agrem an agrément s. m. rızâ. [i.mz] tervjc. muvâfakat . zevk. cazibe. nm. rıza, izin, tasvip, onama; hoşluk, tatlılık; hoş şey; zevk; tat
[isim] Uygunluk (DFT : Cilt I, sf. 38; KF: sf. 23; FBS: sf. 25) ajan agent s. m. 0âmil. vekjl, kethüda, vulg. kahyâ.|s. [i.mz] fa0il. 0âmil. nm. kim. etken; acente; temsilci, görevli; ajan, [isim] 1) Bir devlet veya (DFT : Cilt I, sf.
m. işleyici, 0âmil. kâr idici, fâ0il. kapu kethudâsı, vulg. kapu kahyası.
vekjl. casus. kuruluşun 36 & gizli Cilt I amaçları için Appe çalışan ndice kimse, , sf. casus, dil 8; avcısı, çaşıt KF: 2) Bir sf. kimsenin, 21; bir FBS: ortaklığın sf. veya bir 24) devletin bazı işlerini yapan kimse, temsilci ajanda agenda s. m. yazar bozar, ahmak defteri.|s. masc. müzekkere defteri. [i.mz] muhtıra defteri. nm. ajanda. (DFT : Cilt I, sf. 35 & Cilt I Appe ndice [isim] , sf. Gerekli 8; notların KF: unutulmama sf. sı için 21; yazıldığı FBS: takvimli sf. defter, andaç 24) ajans agence s. f vekjllik.|s. fém. kapu kethudâlık. [i.ms] vekâlet. acentelik. meémüriy et. nf. ajans, acente; bölüm, şube. [isim] 1) Haber toplama ve yayma işiyle uğraşan kuruluş 2) Bir ticari kuruluşu tanıtan, (DFT onunla ilgili : Cilt bilgi aktaran I, sf. ve bu yolla 35 & kazanç Cilt I sağlayan iş Appe kolu ndice 3) Bu iş , sf. kollarının 8; çalıştığı KF: büro sf. 4) [eskimiş] 21; Radyoda FBS: haber sf. bülteni 23) ajitasyon agitation s. f. salınmaklık, tepreniş, [i.ms] heyecân. çırpınma. nf. çalkantı; karışıklık; can sıkıntısı; hek. [isim, tıp] 1) Çırpıntı 2) Kışkırtma (DFT : Cilt I, sf.
salınış, hareket. ıztırab. fitne, ihtilâl, fesad. râhatsızhk.|s. f sarsılış, çalkanış, oynayış, za0za0 . ıztırab. fa0aliyet. galeyan. (t) çarpınma. (siyasetde) tahrjkat. çarpıntı. 37 & Cilt I Appe ndice , sf. 9; KF: sf. 2 2; FBS: sf. 24) ajitatö r agitateur 5. m. fitne koparıcı, fitne- engjz, zorba. [i.mz] muharrik. fesadcı. n. kışkırtıcı; kim. sıvı karıştırıcısı. [sıfat] Kışkırtıcı (DFT : Cilt I, sf. 37; KF: sf. 2 2; FBS: sf. 24) ajite agité v. a. salmak, depretmek, tahrjk itmek, harekete getürmek. çalkatmak, bahs itmek.|v. a. sarsmak, oynatmak. [f.m] tahrjk itmek. çalkatmak. heyecana getirmek. vt. sallamak; çalkalamak, karıştırmak; ayaklandırmak, kışkırtmak; heyecanlandırma k; şaşırtmak. [isim] "Kışkırtmak anlamındaki ajite etmek ve "çırpıntıya uğramak" anlamındaki ajite olmak birleşik fiillerinde geçen bir söz (DFT : Cilt I, sf. 37 & Cilt I Appe ndice , sf. 9; KF: sf. 2 2; FBS: sf. 24) akademi académie 5. f medrese, meclis-i 0 urefa, cema0at-i 0 urefa. [i.ms] akademi, encümen-i daniş. nf. akademi; çıplak modelle çalışılan resim; çıplak vücut. [isim] 1) Yüksekokul 2) Çıplak modelden yapılmış insan resmi 3) [eskimiş] Bilginler, yazarlar, sanatçılar kurulu (DFT : Cilt I, sf. 1 1; KF: sf. 6; FBS: sf. 1 2) akademi syen académici en 5. m. medrese erbabı. 0 ulüm u ma0 arif akademiyası a0 zası. [s] akademi
a0zası. n. akademi üyesi.
[isim] Öğretim üyesi (DFT : Cilt I, sf. 1 1; KF: sf. 6; FBS: sf. 1 2)
akaju acajou s. m. mâhûn ağacı. [i.mz] mâhûn ağacı. nm maun ağacı. n adj. maun renginde, kırmızımsı kahverengi. [isim, bitki bilimi] 1) Maun 2) [sıfat] Maundan yapılmış (DFT : Cilt I, sf. 11; KF: sf. 6; FBS: sf. 12) akasya acacia s. m. sant, sant ağacı, tilâh. [i.mz] akasya ağacı. nm. akasya. [isim, bitki bilimi] 1) Baklagillerd en, sıcak iklimlerde birçok çeşidi yetişen ve tanen, zamk, boya vb. maddelerin yapımında kullanılan bir ağaç (Acacia) 2) Baklagillerd en, yurdumuzda yetişen bir süs ve gölge ağacı, salkım ağacı, yalancı akasya (Robinia pseudoacaci a) (DFT : Cilt I, sf. 11; KF: sf. 6; FBS: sf. 12) akor accord s. m. birlik, ittifak, muvafakat, ittihâd. kavl, mukâvele. [i.mz] iötilâf. ittifâk. mukâvele. âhenk. (sar) mutâbakat. (müz) temezzüc. (fel) vifâk. tevâfuk. nm. uzlaşma, anlaşma; uygunluk; dilb. uyum; antlaşma; müz. akort; ezgi. [isim, müzik] Üç veya daha çok sesin bir arada tınlaması (DFT : Cilt I, sf. 15; KF: sf. 8; FBS: sf. 14) akrom ati k achromati que adj. suver-i eşkâli iyi gösteren dürbün. [s] lâ-levnj, ziyâyı tahljl itmeden gösteren (0adese, gözlük). adj. fiz. renksemez, akromatik. [sıfat, fizik] 1) Beyaz ışığı çözümlemed en geçiren, renksemez 2) [bitki bilimi] Hücrede (DFT : Cilt I, sf. 20; KF: sf. 11; FBS: sf.
boyayı kabul etmeyen (bölüm) 16) aks axe s. m. dingil, mihver. [i.mz] mihver. (bah) şaft. (hey) mihver. ( J j i) motör ağacı. mil. nm. eksen; merkez, temel direk; orta; dingil. [isim] Dingil (DFT : Cilt I, sf. 113; KF: sf. 69; FBS: sf. 68) aksan accent s. m. bir halka yahud bir kimesneye mahsûs olan telaffuz. hareket. [i.mz] telaffuz edası. şjve. ses temevvüca tı. (müz) urğu. (sar) med, hareke, imale. nm. vurgu; ses tonu; söyleyiş, ağız; sesli harflerin üzerine konan vurgu imi.
[isim] 1) Bir ülkenin insanlarına veya bir çevreye özgü söyleyiş özelliği 2) [dil bilgisi] Vurgu (DFT : Cilt I, sf. 12; KF: sf. 7; FBS: sf. 13) akse accès s. m. yaklaşma, görüşme, yanaşma, yol, tekarrüb, mülakat, duhûl. [i.mz] tekarrüb, duhûl. (t) nöbet. nm. giriş, girme; giriş yeri; (hastalık vb) nöbet; kriz. [isim, tıp] Hastalık nöbeti, kriz (DFT : Cilt I, sf. 13; KF: sf. 7; FBS: sf. 13) aksesuar accessoire 2 adj. et s. katış, katma, zamjm, ziyade olan, tabi0. [s] fer0. tâlj. lahık. adj. ikinci derecede olan, yan, tali. n nm. ikinci dereceden şey; ikinci planda olan şey;
aksesuar, eklenti; tiy. sahne eşyası, sahne donatımı. [isim] 1) Bir aletin, bir makinenin işlevine katılmayan ancak kendine özgü ayrı bir yararı bulunan alet, araç veya nesne 2) Kadın giyiminde giysiyi bütünleyen ayakkabı, çanta, kemer, şapka, (DFT : Cilt I, sf. 13; KF: sf. 7; FBS: sf. 13)
eldiven, mücevher vb. eşya 3) [tiyatro] Konunun gerektirdiği ölçüde kullanılan, bir sahne içinde yer alan veya oyuncunun dekor gereği kullandığı çeşitli eşya aksiyom axiome 5. m. makal, ka0ide.|5. m. ka0ide-i müsellem'üs- sübüt. [i.mz] (fel) m üte0arif e. nm. mat. fel. aksiyom, belit, açık gerçek. [isim, mantık] Belit (DFT : Cilt I, sf. 113 & Cilt I Appe ndice , sf. 68; KF: sf. 69; FBS: sf. 68) aksiyon action 5. f iş, fı0l, 0amel, kar. hareket, tavr u hareket. vaz0. hiddet, germiyet. muharebe. hisse, hisse darlık, sehm. [i.ms] fi0l. hareket. teosjr. icraoat. fa0aliyet. kuvvet. muharebe. hisse senedi. (fel) fi0l. teosjr, 0amel. nf. iş. eylem; çalışma, etkinlik; hareket, eylem; davranış, tutum; etki, tesir; mücadele; canlılık; huk. dava; tiy. olay, olay akışı; pay, hisse. [isim] 1) Bir kuvvetin, maddi bir etkenin, bir düşüncenin ortaya çıkması 2) İnsan etkinliğinin veya iradesinin açığa çıkması 3) Hareket, iş 4) [ticaret] Sermayenin belirli bir bölümü 5) [ticaret] Hisse senedi 6) [tiyatro] Bir oyuncunun sahne üzerindeki (DFT : Cilt I, sf. 22; KF: sf. 13; FBS: sf. 17)
hareketi 7) [tiyatro] Oyunun temasını geliştiren başlıca olay, hikâye, gelişim aksiyone r actionnair e s. m. hisse-dar, sehm sahibi. [i.mz] hisse-dar. n. hisse senedi sahibi. [isim, ekonomi] Hisse sahibi, hissedar (DFT : Cilt I, sf. 23; KF: sf. 13; FBS: sf. 17) aktif actif adj. işledici, 0 amil. çapuk, mukaddim, çalışkan. ma0 lüm. [s] fa0 0al. müoessir. fi0 lj. (ticaretde) matlüb. adj. çalışkan, hamarat; etkili; etkin; zinde; di/h. etken. [sıfat] 1) Etkin, canlı, hareketli, çalışkan, faal 2) Etkili, etken 3) [isim, dil bilgisi] Etken 4) [isim, ekonomi] (DFT Bir : Cilt ticarethaneni I, sf. n, ortaklığın 2 2; para ile KF: değerlendiril sf. ebilen mal 13; ve FBS: haklarının sf. tümü 17) aktivite activité s. f. çâpüklük , sür0 at, 0 acele. kuvvet. hareket. iş-güzârlık. yararlık, ğayret, himmet. [i.ms] fa0 0aliye t. (fel) fa0iliyet. (hey) teosir. nf. faaliyet, canlılık; çalışma; etkinlik, hareket. [isim] Etkinlik (DFT : Cilt I, sf. 23; KF: sf. 13; FBS: sf. 18) aktör acteur subst. takljdci, mukallid. çengi. bile işleyen, bir 0 amelde şirketi olan. [s] aktör, aktris.tiyat ro oyuncusu. n. oyuncu, [isim, (DFT tiyatro/sinema sinema] : Cilt sanatçısı; mec. 1) Erkek I, sf. numaracı, oyuncu 2 2; oyuncu; (işte) 2) [mecaz] KF: parmağı olan Olduğundan sf. kimse#nm. aktör, başka türlü 13; erkek oyuncu. görünen FBS:
kimse <+-î
P
M akustik acoustiqu e adj. kuvvet-i sami0aya dâoir, sem0j.|s. f 0ilm'ül- in0ikas'ül-asvat. sesi kabardıcı, musavvit. [fz] mebhas-ı savt. adj. işitmeye yarayan; sesle ilgili, akustik. n nf. fiz. akustik, yankıbilim; sesin dağılışı, yankılanım, sesdağılım; salonun yankı düzeni. [isim, fizik] 1) Yankı bilimi 2) Yankılanım (DFT : Cilt I, sf. 20; KF: sf. 12; FBS: sf. 16) akuzatif accusatif s. m. nasb, nasbj, m ef0ülün bih. [i.mz] (sar) mef0ülün bih. nm. dilb. -i hali. n adj -i halinde olan. [isim, dil bilgisi] Belirtme durumu (DFT : Cilt I, sf. 18; KF: sf. 10; FBS: sf. 15) aküm üla tö r accumula teur s. m. yığıcı, cem 0 idici. [s] müddehire nm. akümülatör. [isim, fizik] Elektrik enerjisini kimyasal enerji olarak depo eden, istenildiğind e bunu elektrik enerjisi olarak veren cihaz, akımtoplar, akü (DFT : Cilt I, sf. 18; KF: sf. 10; FBS: sf. 15) alarm alarme s. f. korku, ditriş. potira, velvele, gürültü, batırdı.|s. f ürkünti, hevl, nefar. belinleme, dehşet. kalak, dağdağa-i derün ıztırab. [s] tehlikeyi ihbar ve istimdâd. yanğın haber virme, silah başına çağırma. nf. alarm, alarm aleti; tehlike işareti; endişe, korku; telaş. [isim] 1) Bir uyarıyı, bir tehlikeyi bildirmek için verilen işaret 2) Bu işareti veren düzenek (DFT : Cilt I, sf. 44 & Cilt I Appe ndice , sf. 14; KF: sf. 26; FBS: sf. 28)alb atr albâtre
s. m. ak mermer, su mermeri. [i.mz] çok beyaz mermer. nm. yerb. kaymaktaşı, albatr. [isim, mineraloji] Kaymak taşı (DFT : Cilt I, sf. 45; KF: sf. 26;
FBS: sf. 28) albüm album s. m. mecmû0a. [i.mz] albüm. nm. albüm. [isim] 1) Fotoğraf, pul vb.ni dizip saklamaya yarayan bir tür defter 2) Herhangi bir konu ile ilgili kısa açıklamalar verilerek resimler basılmış olan kitap 3) [müzik] Uzunçalar (DFT : Cilt I, sf. 45; KF: sf. 26; FBS: sf. 28) albüm in albumine s. f yumurta ağına benzeyen nesne. [i.ms] zülal. albümin. nf. albümin. [isim, biyoloji] Bitkilerin, hayvanların doku ve sıvılarında bulunan, birleşimi karbon, oksijen, azot, hidrojen ve kükürt olan, suda eriyen, beyaza yakın renkte, yapışkan madde (DFT : Cilt I, sf. 45; KF: sf. 26; FBS: sf. 28) alegori allégorie s. f. temsjl, mecaz, isti0are, kinaye. [i.ms] kinaye, mecaz. [sn] timsâl. (ed) temsjl. nf. ed. alegori, istiare, yerine. [isim, edebiyat] Bir görüntü, bir yaşantı veya bir davranışın daha iyi kavranmasın ı sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme, yerine (DFT : Cilt I, sf. 48; KF: sf. 28; FBS: sf. 30) alfabe alphabet s. m. her bir işin evveli, ibtidası.&s. m. hurûful-hece. [i.mz] elifba. nm. alfabe, abece alphabet. [isim, dil bilgisi] 1) Bir dilin seslerini gösteren, belirli bir (DFT : Cilt I, sf. 51; KF: sf.
sıraya göre dizilmiş belli sayıda harfin bütünü, yazı (I), abece 2) Bir dilin harflerini tanıtarak okuma öğrenmeyi sağlayan kitap 3) [mecaz] Bir işin başlangıcı 29; FBS: sf. 31) alize3 alizé bahr-ı muhjtde na-müteğayyir rüz-gârlar.ad’. m. mevsjm rüz-garları. [i.mz] meltem. mevsim rüzgarı. nm. coğ. alize rüzgârı. [isim, coğrafya] Tropikal bölgelerdeki denizlerde bütün yıl süresince düzenli esen rüzgâr (DFT : Cilt I, sf. 48 & Cilt I Appe ndice , sf. 16; KF: sf. 28; FBS: sf. 29) alkali alcali s. m. kalya tuzı|s. m. kalya milhi, kalj. [i.mz] (k)
kalevj. nm. kim. alkali.
[isim, kimya] Alkali metallerin hidroksitleri yle amonyum hidroksitin genel adı (DFT : Cilt I, sf. 45 & Cilt I Addit ions & Cilt I Appe ndice , sf. 14; KF: sf. 26; FBS: sf. 28) alkol4 alcool s. m. kuhl, tütiya, sürme. rakı rühu, rüh'ul-0arakj. [i.ms] küoül. ispirto. nm. alkol; alkollü içki; ispirto. [isim, kimya] 1) Bira, şarap vb. sıvıların (DFT : Cilt I, sf. 45; KF: 3“Alize” kelimesinin kökü olan “alizé”, DFT’de “alizés” şeklinde(çoğul halde) yer almaktadır. 4 “Alkol” kelimesinin kökeni olan “alcool” kelimesi, DFT’de “alcohol” olarak geçmektedir.
veya pancar, patates nişastasının şekere dönüştürülm esi sonucu ortaya çıkan glikoz çözeltilerin mayalaşmış özlerinin damıtılmasıy la elde edilen, kokulu, uçucu, yanıcı, renksiz sıvı, ispirto, etanol, etil alkol 2) [mecaz] Her türlü alkollü içki sf. 26; FBS: sf. 28) alman allemand s. m. nemçelü,nems
eli, alaman. [s] alman.
adj. Alman. n nm Almanca#nmf. Alman. [isim] Cermen soyundan olan halk ve bu halktan olan kimse (DFT : Cilt I, sf. 49; KF: sf. 28; FBS: sf. 30)
alm anak almanach
s. m. rûz- name, takvjm. [i.mz] takvjm. sâl-nâme. nm. almanak, yıllık [isim] Yıllık (DFT : Cilt I, sf. 51; KF: sf. 29; FBS: sf. 31) alşimi alchimie s. f. el-kimya, kimya-yı batıl. [i.ms] simya. nf. alşimi, simya; mec. sihir, büyü.
[isim, eskimiş] Elementleri altına çevirmek isteyen bir iş alanı, simya (DFT : Cilt I, sf. 45; KF: sf. 26; FBS: sf. 28) alşimist alchimiste s. m. kimya ger. [i] simyacı. nm. alşimist, simyacı. [isim] Alşimi ile uğraşan kimse, (DFT : Cilt I, sf. 45;
simyacı KF: sf. 26; FBS: sf. 28) alternatif alternatif adj. nevbetlü, nevbet ile gelür, mütenavib, müte0akıb.|ad j . , au fem. nevbetle işleyen, değişen, devrj, nevbetj, müte0akib. [i.ms] münavebe. iki şey karşısında muhayyer bırakma. (man) terdjd. (fel) tenavüb. adj. birbiri ardınca gelen; almaşık. münavebeli. [isim] 1) Seçenek 2) [sıfat] Almaşık 3) [sıfat, fizik] Dalgalı (DFT : Cilt I, sf. 52 & Cilt I Appe ndice , sf. 17; KF: sf. 30; FBS: sf. 32)
altes altesse s. f. hazretleri.
[i.ms] fehamet, prenslik rütbesi. nf. altes, prens prenseslere verilen unvan. [isim] 1) Prens ve prenseslere verilen şeref unvanı 2) Bu unvanı taşıyan kimse (DFT : Cilt I, sf. 52; KF: sf. 30; FBS: sf. 32) alüvyon alluvion s. f. çay taşkınlığı.|s. f lahak. [i.ms] (ar) lahak. nf yerb. alüvyon, lığ. [isim] Akarsuların taşıyıp yığdıkları balçık, kil vb. çok ince taneli şeylerin kum ve çakılla karışmasıyla oluşan yığın, lığ (DFT : Cilt I, sf. 50 & Cilt I Appe ndice , sf. 17; KF: sf. 29; FBS: sf. 31) alveol alvéole s. f. diş yatağı,
diş çukurı. aru külbesi. kulağun içi. ba0z-ı çiçeklerin zarfı_kasesi.|s. f. gümec deliği. [i.mz] petek hücresi. (tt) diş yuvası. adj. göz göz. petek gözlü [isim] 1) Torba biçiminde küçük boşluk veya genişlemiş kısım 2) [biyoloji] Akciğerde bronşçukları n bittiği bölümde (DFT : Cilt I, sf. 52 & Cilt I Appe ndice , sf. 18; KF: sf. 30;
minik kese biçimindeki boşlukların son ucu FBS: sf. 32) alyans alliance s. f. hısmlık, mukarenet. birlik, ittifak, mu0ahede. musaheret. [i.ms] ittifak. izdivaç. nişan yüzüğü. nf. ittifak, birlik, bağlaşma; evlenme; hısımlık; nişan yüzüğü; birleşme. [isim] Nişan yüzüğü (DFT : Cilt I, sf. 50; KF: sf. 28; FBS: sf. 30) am atör amateur s. m. seven, sever, sevici, heves-kar.|s. m. isteklü, 0aşık, rağıb, 0aşıklu. [i.mz] heves-kar. adj. n. amatör; meraklı, hevesli. [sıfat] Bir işi para kazanmak için değil, yalnız zevki için yapan (kimse), özengen, özenci, profesyonel karşıtı (DFT : Cilt I, sf. 53 & Cilt I Appe ndice , sf. 18; KF: sf. 31; FBS: sf. 33) amazon amazone s. f. cenkci 0avret. [i.ms] kadın süvarj. nf. savaşçı kadın; binici kadın; uzun ve bol etek. [isim] 1) Savaşa katılan kadınlara eski çağların Amazonların a benzetilerek verilen san 2) Ata binen kadın (DFT : Cilt I, sf. 53; KF: sf. 31; FBS: sf. 33) ambalaj emballage s. m. denk bağlama. [i.mz] denk bağlama, ambalaj. nm. paketleme , ambalajlama; denk bağlama, balyalama; ambalaj malzemesi, paket, sandık, balya. [isim] Eşyayı sarmaya yarayan mukavva, kâğıt, tahta, plastik vb. malzeme (DFT : Cilt I, sf. 580; KF: sf. 383; FBS: sf. 254) am bargo embargo s. m. limanda geminin alıkonması, tevkif-i sefjne. [i.mz] geminin limanda tevkjfi. ambargo. tevkjf-i sefaein. nm. ambargo. [isim] 1) Bir malın serbest sürümünü engellemek için konulan yasak, engelleyim (DFT : Cilt I, sf. 581; KF: sf. 383; FBS:
