AİLELERİN BANKALARCA SAĞLANAN TÜKETİCİ KREDİLERİNİ KULLANMA DURUMLARININ İNCELENMESİ
Araş. Gör. Uzm. Ayfer Aydıner Boylu Dr. Gülay Günay Prof. Dr. Günsel Terzioğlu
ÖZET
Araştırma farklı gelir düzeylerine sahip ailelerin tüketici kredilerini kullanma durumlarını incelemek amacıyla planlanmıştır.
Araştırma kapsamına Orman Bakanlığında çalışan personel arasından basit rasgele örnekleme yöntemi ile seçilen 155 aile alınmıştır.
Araştırma sonucunda, bankalarca sağlanan tüketici kredilerini kullanmayan ailelerin (%52.3) oranının kullandıklarını belirten ailelerden (%47.3) yüksek olduğu saptanmıştır. Tüketici kredilerini kullanmadıklarını belirten ailelerin (82) kredileri kullanmama nedenleri arasında “kredi kullanmaya ihtiyaç duymama” (%40.2) önde gelmektedir. Tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73) kredileri tercih etme nedenleri arasında ise ilk sırada “başka bir kaynaktan borç bulamama” nın (%50.7) yer aldığı bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Tüketici Kredisi, Aile ve Tüketici Kredisi, Aile Ekonomisi
ABSTRACT
The research was planned to study on utilization of the consumer loans by the families at the different income levels.
The research has covered 155 families which were selected by the basic random sampling method among the staff of the Ministry of Forest.
At the result of research, it was found the proportion of the families, which did not use the consumer loans from the banks (52.3%), was higher than of the families which mentioned that they utilized it (47.3%). Among the reasons why the families (82) did not utilize the consumer loans, the reason, “not requiring to utilize the loan” (40.2%), ranked in priority. Among the reasons why the families (73) utilized the consumer loan, the reason, “not finding the credit from another source” (50.7%), was in the first rank.
Keywords: Consumer Loan, Family and Consumer Loan, Family Economy
GİRİŞ
Ekonomik bir ünite olarak aile, toplumun sosyo-ekonomik organizasyonuyla fonksiyonel ilişkiler içinde, arzuladığı sonuçlara ulaşmak için finansal ve finansal olmayan çeşitli ekonomik kararlar alır ve faaliyetler yürütür (Terzioğlu,1990).
Günümüzde aileler; ekonomik dengelerin değişimi, işsizlik oranının artması, paranın satın alma gücündeki değişmeler, enflasyon, artan vergi yükü, devlet yardım programlarının kesilmesi, faiz oranlarının artması, tüketici pazarının karmaşıklaşması gibi ekonomik güçlerin baskısının yer aldığı bir finansman sistemi ortamında faaliyette bulunmaktadırlar (Terzioğlu,1990; Sumarwan ve Hira,1992; Bailey,1987). Böyle bir ortamda ailenin, gelirin kullanılması ile ilgili davranışları bir yandan kendi sosyal ve ekonomik refahını, diğer yandan ülke ekonomisini, mal üretimini, gelir dağılımını ve tüketim mallarını etkilemektedir. Dolayısıyla ailede gelirin kullanım biçimi aile
yaşamının hayati elementlerinden birisidir. Bu nedenle gelirin kullanımının bugün ve gelecek için planlanarak, tüketim ve tasarruf arasında başarılı bir dengenin kurulması yaşama düzeyinin yükseltilmesi için elzemdir (Çopur ve Terzioğlu 2000).
Gelirlerine oranla daha fazla harcama yapan aileler, ya önceki gelirlerinden elde ettikleri tasarrufları kullanırlar ya da gelirleri ve harcamaları arasındaki açığı kapamak amacıyla ilerideki gelirlerine güvenerek borçlanmak durumunda kalabilirler.
Borç, diğer bir ifade ile kredi, gelecekte ödeme düşüncesine dayanan, ihtiyaç anında kullanıma hazır satın alma gücüdür (Consumer Credit,2000; Sloane, 1985). Dolayısıyla kredi satın alma zamanını değiştirerek, gelirin henüz elde edilmeden harcanabilmesi anlamını da taşımaktadır (Lin ve De Vaney,1996). Kredi yalnızca onu kullananlar için bir sosyal gelişme ve daha iyi hayat koşullarına sahip olma aracı değil, aynı zamanda bütün ülke ekonomisinin atılım yapması, canlılık kazanması için gerekli olan, son derece etkili bir kalkınma aracı olarak da görülmektedir (Anon,1974). Tüketici kredileri, gerçek kişilerin ticari amaç dışında mal ve hizmet alımlarının finansmanına yönelik olarak, genellikle bir defada kullandırılan ve başlangıçta belirlenen faiz oranlarına göre ödenen kredilerdir (Tbb org.,2000).
Gelişmiş ülkelerde tüketici kredisi 1950’lilerde televizyon, buzdolabı, çamaşır makinesi vb. dayanıklı tüketim mallarının finanse edilmesi ihtiyacı sonucunda ortaya çıkmıştır. 1960’lı yıllarda taksitli satış sistemi yerini tüketici piyasasına giren bankalara bırakmıştır. Böylece bankaların tüketiciyi finanse etmeye başlaması diğer bir deyimle tüketicilere kredi vermesi bu yıllarda başlamış ve gittikçe yaygınlaşmıştır (Alpergin,1990; Akçer,1995)
Türkiye’de ise taksitli satışların finansmanı 1960’lı yıllarda gündemde olmasına rağmen uygulamaya geçilmediği için tüketici finansmanı konusunda bu yıllarda bir gelişme gözlemlenememiştir. Türk bankacılık sistemi 1980’li yılların sonunda yüksek faizle toplamış olduğu mevduatı, ticari krediler şekline dönüştürmede karşılaştığı sorunlar nedeni ile tüketici kredisi uygulamasına ancak bu yıllarda başlayabilmiştir. Bu durum tüketici kredilerine güncellik kazandırmış ve bankalar fonlarını bu şekilde değerlendirmeye yönelmişlerdir. Tüketiciler tarafından tüketici kredilerine gösterilen ilgi de tüketici kredilerinin yaygınlaşmasında büyük rol oynamıştır (İzlem,1993). Aileler arkadaş, akraba, devlet gibi özel ve tüzel kişilerden borç alabilecekleri gibi finans kurumlarından da borç alabilirler. Ailelerin borç alabilmek için sıklıkla başvurdukları kurumlardan bir tanesi de bankalardır. Aileler, bankalar tarafından sağlanan çeşitli formdaki kredileri kullanarak istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilirler (Castellani ve DeVaney,2001). Ev, araba satın alma, ev eşyası, bilgisayar ve beyaz eşya alımı ve yenilenmesi, eğitim, evlilik hazırlıkları, bedelli askerlik, tatil, biriken faturaları ödeme, mevcut harcamaların devamını sağlama ve tıbbi harcamalar gibi nedenlerle aileler bankalarca sağlanan kredileri kullanabilirler (Finansman-Krediler,2000, Sloane,1985).
Tüketici kredilerinin kullanımı, ailelerin hali hazırdaki gelirleri ile elde edemeyecekleri mal ve hizmetleri satın alma olanağı sağlayarak refahın artırılabileceği gibi, elde edilebilirliğinin kolay olması nedeniyle gereksiz tüketimde bulunulmasına, tasarrufların azalmasına, gelecekteki gelirleri engelleyerek harcamaların kısıtlanmasına ve ailenin ekonomik güvenliğinin sarsılmasına da neden olabilmektedir. (Yetim;1997; Zhu ve Meeks,1994). Tüm bu nedenlerle kredinin gereksiz yere kullanımından kaçınmak veya kullanıldığı zaman en düşük maliyet üzerinden almaya çalışmak aileler için önde gelen amaç olmalıdır.
Ailelerin kredi kullanımında gelir düzeyi önemli bir faktör olmakla beraber, ailenin içinde bulunduğu yaşam dönemi, hane halkı büyüklüğü, meslek, öğrenim düzeyi ve yaş gibi faktörlerde kredi kullanımını etkilemektedir (Bird, Hagstrom ve Wild,1997; Danes ve Hira,1990; Zhu ve Meeks,1994). Yabancı ülkelerde ailelerin; bankalarca sağlanan tüketici kredilerini kullanma durumlarını saptamaya yönelik yapılmış çeşitli araştırmalar bulunmakla beraber ülkemizde ailelere yönelik yapılmış herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır (Chien ve DeVaney,2001; Zhu ve Meeks,1994; Bird, Hagstrom ve Wild,1997; Castellani ve DeVaney,2001). Yalnızca Yastı tarafından kamu kurumlarında çalışan personelin tüketici kredisi kullanma davranışları konusunda yapılmış bir araştırma mevcuttur (Yastı,1998),
Kullanma durumlarını, sıklıklarını ve amaçlarını belirlemek,
Kullanmadan önce tüketici kredilerine ilişkin olarak ihtiyaç duydukları bilgileri ve bu bilgileri edindikleri kaynakları saptamak,
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, daha sonra yapılacak kapsamlı araştırmalara ışık tutabilmek amacıyla pilot çalışma olarak planlanmış ve yürütülmüştür.
Araştırma Yöntemi ve Araçları
Araştırma kapsamına alınacak ailelerin seçilmesinde, Orman Bakanlığında çalışan personeli kapsayan listeden yararlanılmıştır. Bakanlıkta çalışan tüm personel esas alınarak (n=600), örneklem büyüklüğü formülünden yararlanılmış ve n=155 sayısına ulaşılmıştır. Araştırmaya alınacak ailelerin seçilmesinde basit rasgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu,1990).
Anket formunun hazırlanmasında daha önce yapılmış benzer çalışmalardan yararlanılmıştır (Zhu and Meeks 1994; Schwartz,1988; Bird, Hagstrom ve Wild, 1997; Castellani ve DeVaney,2001).
Araştırma verileri Şubat – Nisan 2002 tarihleri arasında araştırmacılar tarafından Bakanlıkta çalışan aile bireyleri ile yüz yüze yapılan görüşmeler sonucu toplanmıştır.
Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde ailelerin gelir düzeyleri esas alınmıştır.
Araştırma sonucunda elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirmesi SPSS programında Ki – Kare analizi ile yapılmıştır. Hazırlanan çapraz çizelgelerde beklenen frekans 5’den küçük olan göz sayısı toplam göz sayısının %20’sini geçtiğinde Ki – Kare analizi uygulanamamıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA Aileler Hakkında Genel Bilgiler
Araştırma kapsamına alınan ailelerin %39.4’ü “500.000.000 – 999.000.000 TL”, %30.3 “499.000.000 TL ve daha az ”, %21.3’ü “1.000.000.000 – 1.499.000.000 TL”, %9.0’u ise “1.500.000.000 TL ve daha fazla” aylık gelir düzeyine sahiptir.
Ailelerde eşlerden; kadınlar arasında orta öğrenim (%39.5), erkekler arasında ise yüksek öğrenim (%47.1) görenler ilk sırada yer almaktadır.
Ailelerin Tüketici Kredilerinden Yararlanma Durumları
Araştırma kapsamına alınan ailelerin %52.9’u tüketici kredilerini kullanmadıklarını, %47.1’i ise kullandıklarını belirtmişlerdir (Tablo 1).
Aydıner’in (2001) yaptığı çalışmada da; ailelerin %47.3’ünün bankalardan borç aldıkları saptanmıştır.
Öngel ve arkadaşları (1997) tarafından yapılan araştırmada ise ailelerin %16.8’inin bankalara borçlu olduğu bulunmuştur.
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; “500.000.000 – 999.000.000 TL” aylık gelir düzeyine sahip olan ailelerde kredi kullananların, diğer gelir düzeylerine sahip olan ailelerde ise kullanmayanların oranının yüksek olduğu görülmektedir. Ancak yapılan istatistiksel inceleme sonucunda ailelerin tüketici kredilerini kullanma durumları ve aylık gelir düzeyi arasındaki ilişkinin önemsiz olduğu bulunmuştur (P>0.05) (Tablo 1).
Bloom ve Steen (1988); Schwartz, (1988); Sloane, (1985) tarafından yapılan araştırmalarda ise orta ve yüksek gelir düzeyindeki ailelerde, düşük gelir düzeyindeki ailelere oranla tüketici kredisi kullanımının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bu araştırmada düşük gelir düzeyindeki aileler arasında kredi kullananların oranın yüksek bulunmuş olması, ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik koşullar nedeniyle düşük gelir düzeyindeki ailelerin günlük yaşamlarını sürdürmekte zorlandıkları izlenimini vermektedir.
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Durumları 499.000.000 ve daha az TL 500.000.000 – 999.000.000 TL 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL 1.500.000.000 TL – ve daha fazla Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Evet 21 44.7 34 55.7 14 42.4 4 28.6 73 47.1
Hayır 26 55.3 27 44.3 19 57.6 10 71.4 82 52.9
Toplam 41 100.0 61 100.0 33 100.0 14 100.0 155 100.0
X²=4.378 P>0.05
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmama Nedenleri
Araştırma kapsamına alınan ve tüketici kredilerini kullanmadıklarını belirten ailelerin (82) %40.2’si “kredileri kullanmaya ihtiyaç duymadıkları”nı belirtmişlerdir. Bunu %26.8 ile “faiz oranları yüksek olduğu için” kullanmadıklarını belirtenler izlemektedir (Tablo 2).
Lancaster (1966), tarafından yapılan araştırmada da ailelerin faiz oranları yüksek olduğu için tüketici kredilerini kullanmayı tercih etmedikleri saptanmıştır.
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; 499.000.000 TL ve daha az gelir düzeyine sahip aileler arasında “faiz oranlarının yüksek olmasının” (%38.5), diğer gelir düzeylerine sahip aileler arasında ise “kredileri kullanmaya ihtiyaç duymamanın” önde geldiği görülmüştür. Aylık gelir düzeyi yükseldikçe tüketici kredilerine ihtiyaç duymadıklarını belirtenlerin oranında da bir artış gözlenmektedir (Tablo 2).
Tablo 2: Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmama Nedenleri ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri Ailelerin Tüketici Kredilerini
Kullanmama Nedenleri 499.000.000 ve daha az TL 500.000.000– 999.000.000 TL 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL 1.500.000.000 TL – ve daha fazla Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Kredi kullanmaya duymadığı için
ihtiyaç 7 26.9 9 33.3 11 57.9 6 60.0 33 40.2
Faiz oranları yüksek için
olduğu 10 38.5 5 18.6 5 26.3 2 20.0 22 26.8
Bankalar tarafından istenen 5 19.2 7 29.9 1 5.3 - - 13 15.9
şartları yerine getirmediği için Başka bir kaynaktan borç
bulduğu için 4 15.4 6 22.2 2 10.5 2 20.0 14 17.1
Toplam 26 100.0 27 100.0 19 100.0 10 100.0 82 100.0
X²= Uygulanamadı
Tablo 1. Ailelerin Tüketici Kredilerinden Yararlanma Durumları ve Aylık Gelir Düzeylerine göre Dağılımları
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmadan Önce Bilgi Aldıkları Özel ve/veya Tüzel Kişiler
Araştırma kapsamına alınan ve tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73) kredileri kullanmadan önce bilgi aldıkları özel ve/veya tüzel kişiler arasında bankalar (%57.5) ilk sırada yer almaktadır. Ailelerin %17.8’i ise tüketici kredileri ile ilgili hiçbir yerden bilgi almadıklarını belirtmişlerdir (Tablo 3).
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; tüm gelir düzeylerinde tüketici kredileri ile ilgili olarak bankalardan bilgi aldıklarını belirten aileler ilk sırada yer almaktadır. Aylık gelir düzeyi yükseldikçe tüketici kredileri ile ilgili olarak bankalardan bilgi aldıklarını belirten ailelerin oranı da artış göstermektedir (Tablo 3). Bu durum gelir düzeyi yükseldikçe ailelerin kredi kullanmada daha bilinçli oldukları izlenimini vermektedir.
Tablo 3: Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmadan Önce Bilgi Aldıkları Özel ve/veya Kişiler ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri
Tüzel
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmadan Önce Bilgi Aldıkları Özel ve/veya Tüzel Kişiler 499.000.000 ve daha az TL 500.000.000 – 999.000.000 TL 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL 1.500.000.000 TL – ve daha fazla Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Bankalar 11 52.4 19 55.9 9 64.3 3 75.0 42 57.5
Finansal kuruluşlar - - 1 2.9 - - - - 1 1.4
Kitle iletişim araçları - - 4 11.8 1 7.1 1 25.0 6 8.2
Arkadaş ve akrabalar 4 19.1 5 14.7 2 14.3 - - 11 15.1
Hiçbir yerden 6 28.6 5 14.7 2 14.3 - - 13 17.8
Toplam 21 100.0 34 100.0 14 100.0 4 100.0 73 100.0
X²= Uygulanamadı
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmadan Önce Tüketici Kredileri İle İlgili Olarak İhtiyaç Duydukları Bilgiler
Tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73), tüketici kredileri ile ilgili olarak ihtiyaç duydukları bilgiler arasında, %23.8 ile “uygulanan faiz oranları” önde gelmekte, bunu %16.9 ile “geri ödeme koşulları”, %14.0 ile “faiz hesaplama yöntemi” izlemektedir (Tablo 4).
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; 1.500.000.000 TL ve daha fazla aylık gelir düzeyine sahip olan aileler arasında birbirine eşit oranlarla ( %18.2) “faiz hesaplama yöntemi”, “geri ödeme koşulları” ile “temerrüt hali ve hukuki sonuçları”, diğer gelir düzeylerinde ise “uygulanan faiz oranları” tüketici kredileri ile ilgili olarak ihtiyaç duyulan bilgiler arasında ilk sırada yer almaktadır. Ailelerin aylık gelir düzeylerinin yükselmesine paralel olarak “uygulanan faiz oranları” hakkında bilgi edinmek isteyenlerin oranı azalırken, “temerrüt hali ve hukuki sonuçları” ile “kullanım amacına göre azami kredi miktarı” konularında bilgi edinmek isteyenlerin oranında ise bir artış görülmektedir. Ayrıca tüketici kredilerimi kullanmadan önce bilgi almadıklarını belirtenler düşük gelir düzeyindeki ailelerdir (Tablo 4).
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri Ailelerin Tüketici
Kredileri İle İlgili Olarak İhtiyaç Duydukları Bilgiler
499.000.000 ve daha az TL n=21 500.000.000 – 999.000.000 TL n=34 1.000.000.000 1.499.000.000 TL n=14 1.500.000.000 TL – ve daha fazla n=4 Toplam N=73
Uygulanan faiz oranları Faiz hesaplama yöntemi Vergi ve diğer masraflar Kredinin aylık ve yıllık maliyeti
Geri ödeme koşulları Temerrüt hali ve hukuki sonuçları
Faiz oranı değişikliği ve esasları
Hesabın vadeden önce kapatılabilmesi Kredi kullanımına kısıtlama getirilmesi ve kısıtlamanın sınırları Kullanım amacına göre azami kredi miktarı
Ailelerin Tüketici Kredilerini Tercih Etme Nedenleri
Araştırmada, tüketici kredilerini kullandıklarını belirten (73) ailelerin kredileri tercih etme nedenleri arasında “başka bir kaynaktan borç bulamama” (%50.7) ilk sırada yer almakta, bunu %26.0 ile “kredi alıp peşin ödeme yaparak mal ve hizmet satın almanın avantajlı olması” izlemektedir (Tablo 5).
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; ailelerin aylık gelir düzeyleri yükseldikçe “kredi alıp peşin ödeme yaparak mal ve hizmet satın almanın avantajlı olması” nedeniyle tüketici kredilerini kullanmayı tercih edenlerin oranında da artış olduğu görülmektedir (Tablo 5).
Tablo 5: Ailelerin Tüketici Kredilerini Tercih Etme Nedenleri ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri
Ailelerin Tüketici Kredilerini 500.000.000– 1.000.000.000– 1.500.000.000 Kullanmayı Nedenleri Tercih Etme 499.000.000 ve daha az TL 999.000.000 TL 1.499.000.000 TL TL – ve daha fazla Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Başka bir kaynaktan borç 14 66.7 20 58.8 2 14.1 1 25.0 37 50.7
bulamama
Faiz oranlarının uygun olması 1 4.8 2 5.9 1 7.2 - - 4 5.5
Kredilerin geri ödeme vadelerinin uzun olması
- - 1 3.0 - - - - 1 1.4
Say› % Say› % Say› % Say› % Say› %
13 37.2 20 23.0 7 17.9 1 9.1 41 23.8 6 17.1 12 13.8 4 10.2 2 18.2 24 14.0 1 2.9 8 9.2 4 10.2 1 9.1 14 8.1 2 5.7 9 10.4 6 15.4 - - 17 9.9 6 17.1 16 18.4 5 12.8 2 18.2 29 16.9 1 2.9 5 5.7 3 7.8 2 18.2 11 6.4 4 11.4 5 5.7 1 2.6 1 9.1 11 6.4 2 5.7 4 4.6 3 7.8 - - 9 5.2 - - 5 5.7 4 10.2 1 9.1 10 5.8 - - 3 3.5 2 5.1 1 9.1 6 3.5
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanmadan Önce Tüketici Kredileri İle İlgili Olarak İhtiyaç Duydukları Bilgiler ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Kredi alıp peşin ödeme 2 9.4 6 17.6 8 57.1 3 75.0 19 16.4 yaparak mal ve hizmet satın
almak avantajlı olduğu için
Ödemeleri taksitlendirmek için 4 4.8 5 14.7 3 21.4 - - 12 1.6
Toplam 21 100.0 34 100.0 14 100.0 4 100.0 73 100.0
X²= Uygulanamadı
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Amaçları
Araştırma kapsamına alınan ve tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73), kredi kullanma amaçları arasında %36.9 ile “biriken faturaları ödeme” ilk sırada yer alırken, bunu %26.0 ile “araba satın alma” ve birbirine eşit oranlarla (%21.9) “ev satın alma” ile “mevcut harcamaların devamını sağlama” izlemektedir (Tablo 6).
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde, 499.000.000 TL ve daha az (%52.4) ile 500.000.000 – 999.000.000 TL (%35.3) aylık gelir düzeyine sahip olan ailelerin tüketici kredilerini kullanma amaçlarının başında “biriken faturaları ödeme”, 1.000.000.000 – 1.499.000.000 TL aylık gelir düzeyine sahip aileler arasında birbirine eşit oranlarda (%35.7) “ev satın alma” ve “araba satın alma”, 1.500.000.000TL ve daha fazla (%75.0) aylık gelir düzeyine sahip olan aileler arasında ise “ev satın alma” gelmektedir. Ailelerin aylık gelir düzeyleri yükseldikçe tüketici kredilerini “ev satın almak” amacıyla kullanan ailelerin oranı da artmaktadır (Tablo 6).
Tablo 6: Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Amaçları ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Sıklıkları 499.000.000 ve daha az TL n=21 500.000.000– 999.000.000 TL n=34 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL n=14 1.500.000.000 TL – ve daha fazla n=4 Toplam N=73 Ev satın alma Araba satın alma Ev eşyalarının alımı ve yenilenmesi Bilgisayar veya beyaz eşya satın alma Eğitim Evlilik hazırlıkları Bedelli askerlik Tatil Biriken faturaları ödeme
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
2 9.5 7 20.6 5 35.7 3 75.0 16 21.9 2 9.5 11 32.4 5 35.7 1 25.0 19 26.0 1 4.8 4 11.8 3 21.4 - - 8 11.0 - - 2 5.9 - - - - 2 2.7 1 4.8 - - - 1 1.4 - - 4 11.8 2 14.3 - - 6 8.2 - - 1 2.9 - - 1 25.,0 2 2.7 1 4.8 2 5.9 1 7.1 - - 4 5.5 11 52.4 12 35.3 4 28.6 - - 27 36.9 Mevcut harcamaların devamını 9 42.9 6 17.6 1 7.1 - - 16 21.9 sağlama Tıbbi harcamalar 2 9.5 3 8.8 - - - - 5 6.8
Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Sıkları
Tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73) %35.6’sının kredileri şu ana kadar iki defa , %34.2’sinin bir defa ,%19.2’sinin ise dört defa veya daha fazla kullandıkları saptanmıştır (Tablo 7).
Konu ailelerin aylık gelir düzeylerine göre incelendiğinde; 499.000.000 TL ve daha az (%33.4) ile 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL (%57.2) aylık gelir düzeylerine sahip ailelerde tüketici kredilerini bir defa, 500.000.0000– 999.000.000 TL (%44.1) aylık gelir düzeyine sahip olan ailelerde iki defa, 1.500.000.000 TL ve daha fazla aylık gelir düzeyine sahip olan aileler arasında ise eşit oranlarla (%50.0) bir ve iki defa kullandıklarını belirtenler ilk sırada yer almaktadır (Tablo 7).
Tablo 7: Ailelerin Tüketici Kredilerini Kullanma Sıklıkları Dağılımları
ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre
Ailelerin Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri
Tüketici Kredilerini Kullanma 499.000.000 ve daha az TL 500.000.000– 999.000.000 TL 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL 1.500.000.000 TL – ve daha fazla Toplam
Sıklıkları Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Bir defa 7 33.4 8 23.5 8 57.2 2 50.0 25 34.2 İki defa 6 28.6 15 44.1 3 21.4 2 50.0 26 35.6 Üç defa 4 19.0 4 11.8 - - - - 8 11.0 Dört veya daha fazla 4 19.0 7 20.6 3 21.4 - - 14 19.2 Toplam 21 100.0 34 100.0 14 100.0 4 100.0 73 100.0 X²= Uygulanamadı
Ailelerin Tüketici Kredilerini Tekrar Kullanmayı Düşünme Durumları
Araştırmada tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin (73), yarıdan fazlasının (%65.8) kredileri kullanmayı tekrar düşündükleri bulunmuştur (Tablo 8).
Aylık gelir düzeyi 1.500.000.000 TL ve daha fazla olan aileler arasında tüketici kredilerini kullanmayı (%75.0) düşünmeyenlerin, diğer gelir düzeylerine sahip olan aileler arasında ise tüketici kredilerini gerektiğinde tekrar kullanmayı düşünenlerin oranı yüksektir (Tablo 8).
Tablo 8: Ailelerin Tüketici Kredilerini Tekrar Kullanmayı Düşünme Durumları ve Aylık Gelir Düzeylerine Göre Dağılımları
Ailelerin Aylık Gelir Düzeyleri 499.000.000 ve daha az TL 500.000.000– 999.000.000 TL 1.000.000.000– 1.499.000.000 TL 1.500.000.000 TL – ve daha fazla Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Evet 11 52.4 24 70.6 12 85.7 1 25.0 48 65.8 Hayır 10 47.6 10 29.4 2 14.3 3 75.0 25 34.6 Toplam 21 100.0 34 100.0 14 100.0 4 100.0 73 100.0 X²= Uygulanamadı Ailelerin Tüketici Kredilerini Tekrar Kullanmayı Düşünme Durumlar›
SONUÇ VE ÖNERİLER
Farklı gelir düzeyine sahip ailelerin bankalarca sağlanan tüketici kredilerini kullanma durumlarını incelenmek amacıyla yapılan bu araştırmadan elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir. Araştırma sonuçlarına göre tüketici kredilerini kullanmayan ailelerin oranı yarıdan biraz fazladır. Tüketici kredilerini kullanmadıklarını belirten ailelerin kullanmama nedenleri arasında “ihtiyaç
duymama” ilk sırada yer almakta olup, ailelerin aylık gelir düzeyleri yükseldikçe kredileri kullanmaya ihtiyaç duymadıklarını belirtenlerin oranı da artmaktadır.
Araştırmada tüketici kredilerini kullandıklarını belirten ailelerin;
◦ Kredilerle ilgili bilgi edindikleri kaynaklar arasında bankalar ilk sırada yer almaktadır. Ailelerin aylık gelir düzeylerinin yükselmesine paralel olarak bankalardan bilgi aldıklarını belirtenlerin oranı da artmaktadır.
◦ Kredilerle ilgili olarak ihtiyaç duydukları bilgiler arasında “uygulanan faiz oranları” önde gelmekte, ailelerin aylık gelir düzeyi arttıkça “uygulanan faiz oranları konusunda bilgi edinmek isteyenlerin oranı azalırken, “temerrüt hali ve hukuki sonuçları” ile “kullanım amacına göre azami kredi miktarı” konularında bilgi edinmek isteyenlerin oranında ise bir artış görülmektedir.
◦ Başka bir kaynaktan borç bulamadığı için bankalarca sağlanan tüketici kredilerini kullanmayı tercih ettiğini belirten aileler önde gelmekte, bunu “kredi alıp peşin ödeme yaparak mal ve hizmet satın almanın avantajlı olduğunu” belirtenler izlemektedir.
◦ Ailelerin tüketici kredilerini kullanma amaçları “biriken faturaları ödeme”, “araba satın alma”, ev satın alma” ve mevcut harcamaların devamını sağlama” şeklinde sıralanmaktadır. Aylık gelir düzeyleri yükseldikçe tüketici kredilerini “ev satın almak” amacıyla kullanan ailelerin oranı da artmaktadır.
◦ Tüketici kredilerini şu ana kadar iki defa kullanmış olanların oranı yüksektir.
◦ Tüketici kredilerini tekrar kullanmayı düşünenlerin oranı kullanmayı düşünmeyenlerin oranından yüksektir.
Araştırmadan elde edilen bu sonuçlara göre:
Aileler tüketici kredileri hakkında yeterli bilgiye sahip olmayıp, kredi kullanımı bilgilendirilmelidirler.
konusunda Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de ailelere kredi kullanımı hakkında yönlendirici nitelikte önerilerde bulunmak amacıyla özel ve kamu kurumlarında oluşturulacak uygun birimlerde danışmanlık hizmeti verilmesi ve bu konuda Ev Ekonomistlerinden yararlanılmalıdır. Yapılmış olan bu pilot araştırma konuya ilişkin olarak yapılan ilk çalışma niteliğindedir.
Dolayısıyla ülkemizde bu konuda benzeri çalışmaların yapılmamış olması bulunan sonuçları karşılaştırma açısından yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle; farklı örneklem gruplarıyla, ülke çapında farklı bölgelerde ailelerin demografik ve ekonomik özellikleri dikkate alınarak benzer çalışmaların tekrarlanması, hem karşılaştırma imkanı sağlayacağı gibi söz konusu değişkenlerin etkilerinin belirlenmesinde de yararlı olacaktır.
KAYNAKLAR
Akçaer, T. (1995), Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunun Bankacılık Sistemine Getirdikleri. Uzman Gözüyle Bankacılık. 3:11
Alpergin, P. (1990), Bireysel Bankacılık. Türkiye Bankalar Birliği Araştırma ve Yayın Grubu. Yayın No:160, İstanbul
Anon (1974), Tüketici Kredileri. İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları. YS;78.
Aydıner, A. (2001), Kadının Çalıştığı ve Çalışmadığı Ailelerin Ekonomik Faaliyetlerinin İncelenmesi.H.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ev İdaresi ve Aile Ekonomisi Programı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Bailey, AW (1987), Social and Economic Factors Affecting The Financial well-Being of Families. Journal of Home Economics. 79(2);14-18.
Bird, EJ, Hagstrom, PA. and Wild, R. (1997), Credit Cards and The Poor. Institute for Research on Poverty, Discussion Paper. No.1148-97. Madison, WI University of Wisconsin.
Bloom, ED. And Steen, PT. (1987), Living on Credit. American Demographics. 9(10);22-29. Bonde, LR. (1968), Means and Ends. Journal of Home Economics. 60(1);13-17.
Castellani, G. and DeVaney, SA. (2001), Using Credit to Cover Living Expenses: A Profile of a Potentially Risky Behavior. Family Economics and Nutrition Review. 13(2); 12-20.
Chien Y. and DeVaney, SA. (2001), The Effects of Credit Attitudes and Socioeconomic Factors on Credit Card and Installment Debt. Journal of Consumer Affairs. 35(1);162-179.
Consumer Credit (2000), Credit, What Is It and What Does It Cost? http://www.money.com.tools Çopur, Z. ve Terzioğlu, RG. (200), Ailelerin Tasarruf ve Yatırım Eğilimlerinin İncelenmesi. Ev Ekonomisi Dergisi. 6(1);40-48.
Danes, SM. and Hira, TK. (1990), Knowledge, Beliefs, and Practices in the Use of Credit Cards. Home Economics Research Journal. 18(3);223-235
Finansmetre Tüketici Kredileri (2001), Tüketici kredileri. http://www.finansmetre.com.tr/ tuketici.asp 19.10.2001
İzlem, S. (1993), Tüketici Kredileri. Türkiye İş Bankası Yayınları. Anakara.
Lancaster, KJ. (1966), A New Apporach to Consumer Theory. Journal of Political Economy. 74;132-157.
Lin, FL and De Vaney, SA. (1996), Factors Affecting Families’ Consaumer Debt Burden. Consumer Interest Annual. 42;141-149.
Öngel, E., Bedir, E.,Karakaya, M., Kılıç, C. Ve Tokuroğlu, B. (1997), Yüksek enflasyonun Aile İçi İlişkiler Üzerine Etkisi. T.C: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara, Özken Matbaacılık.
Sloane, L. (1985), The New York Times Book of Personal Finance. Random House Inc. New York. Sproles, GB. and Marlowe, J. (1986), Economic Determinants of Family Development Process. Journal of Consumer Studies and Home Economics. 10;59-75
Sumarwan, U. and Hira, KT. (1992), Credit, Saving and Insurance Practices Influencing Satisfaction With Preparation For Financial Emergencies Among Rural Households. Home Economics Research Journal. 21(2);206-227.
Sümbüloğlu,K. ve Sümbüloğlu, V. (1990), Biyoistatistik, Ankara, Hatiboğlu Yayınevi.
Terzioğlu, RG. (1987), Ailenin Ekonomik Faaliyetleri. Türkiye Aile Yıllığı. T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara
Terzioğlu, RG. (1987), Ev İdaresi İlkeleri. Anakara, Doğuş Matbaacılık
Yastı, H. (1998), Kamu Kurumlarında Çalışan Personelin Tüketici Kredisi Kullanma Davranışları. G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Yetim, S. (1974), Kredi Kartları ve Tüketici Kredileri. Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, Ankara. Tisimat Basımevi.
Zhu, LY. and Meeks, CB. (1994), Effects of Low Income Families’ Ability and Willingness to Use Consumer Credit Balances. Journal of Co nsumer Affairs. 28(2);403-425.
