YAŞAMIN İLKLERİ VE REKORLARI
GUINNESS M
-■»-.--- --- 1---
f ~Genişlisi 11 cm'ye varan dünyanın en es ki keki, M.ö 2 2 0 0 yılında Mısır'da yapa- -m ıg olan Peplonkh adlı şahsın mezarı a-
çıldığmda bulunmuş. Kek. vakumla pa
ketlenmişti...
Dünyanın en büyük-""^ çukulatası, 1991'de Barselona Gıda Fuarı'nda sergilen miş. Gremi P asta ve Şekerleme Okulu tarafından hazırla nan çukulata. 13 x 6 .5 x 2.5 ölçülerin de bir gemi şeklinde
Çizen:DICK MILLINGTON
DİZİ
MİLLİYET 4 EYLÜL 1993 CUMARTESİ17
BUGUNKU HAVA
DURUMU
•R O M A 28 ab •K IB R IS 34 ab • PARİS 22 ab •A T İN A 28 pb •L O N D R A 21 ab •A M STERDAM 18 ab •F R A N K FU R T 18 pb •Z Ü R İH 20 pb□
H
R ı f a t İlg a z,rom a n la rı,oyu n la rı,şiirleri,
tü m y a şa m ı h a lkın için de g eçen ,ele a ld ığı
k on u la rd a sü rek li h alkın ,k ü çü k sa yıla n
in sa n ın d ert ve soru n la rın ı,k im i a cı,k im i
ta tlı b ir a n la tım la oku rla ra ,h em
b u g ü n ü n h em ya rın ın oku rlarına
u la ştıra n b ir sa n a tçıyd ı..
Ş
öyle böyle yanm yüz
yıl olmuş tanışalı. İlk izlenim: yakışıklı bir insan. Ama çok yakı şıldı! Sarışın bir sine ma sanatçısı sanki! Ni şantaşı Orta Oku- lu’nda, sonra Edime- kapı Orta Okulu’nda Türkçe öğretmeni. Ak lımda kalan ilk şiiri
“Kasnağından fırla yan kayışa -Kaptır dın mı kolunu Alişi- me. Daha dün öğle paydosundan önce - Zilelinin gitti ayaklan Yazıldı onun da raporu - ihmalden * “ . Vurucu bir ses
leniş. Hele son dizeleri: “Sağ
yanm yastık ister Alişim - Sol yanın sevdiğini - Ama kızlar da, emektar sazın gibi - Çifte kol ister saracak.”
“Yarenlik” adlı kitap
1943’te çıktı. Orhan Veli ve ar kadaşlarının şiir dünyasına ege men olmaya başladığı günler. Rı fat İlgaz da Üçler gibi yalın bir dille, gündelik olayları, duygu lanmaları, hafif bir ironi ile anla tıyordu. Ama daha halkın için den, ama daha halkın diliyle... Bir çeşit güncenin yapraklarında yer alan izlenimler gibi.
“Hepimize geçmiş olsun - at lattık bu kışı da burnumuz ka namadan - Sıkıntımız kalmadı soğuktan yana -Oduna bundan sonra çamaşırdan çamaşıra iş düşecek - kömüre misafirden misafire -Kaynamaz da olur tencere” ya da “Yoklamada öğ renmedim sizi - benim haylaz çocuklarım - Sınıfın en devam sızını - bir sinema dönüşü tanı dım - koltuğunda satılmamış gazeteler - Dumanlı bir salonda kendime göre karşılarken ak şamı - nane şekeri uzattı en tembeliniz • Götürmek istedi küfesinde - elimdeki ıspanak demetini - en dalgını sınıfın”
derken...
“Sınıf” adlı kitabı yüzünden
mahkemelere düşmesi. Sınıf bir o- kul sınıfıydı, ama başka bir sınıfla karşılaştırdılar. Kendisi bu olayı şöyle anlatıyor:
“1944 yılının başlarında ya yımlanan 'Sınıfi ancak 25 gün satışta kaldı. Şubat ayında sı kıyönetimce toplatüdı. 9 mart ta beni Emniyet Müdürlüğü’ne götürmek için gelen polisleri e- ve dönerken kapının önünde görerek uzaklaştım. İki buçuk ay kaçak yaşadım.”
“Karartma Geceleri” filmini
görenler Rıfat İlgaz’ın yaşadığı bu olayı olduğu gibi seyretmişlerdir. Gerçekten de 'Sınıfi adlı bir kitap büyük bir'suç’ ’m 24’ünde gi der teslim olur, 1. No’lu Sıkıyöne tim Mahkemesi onu altı ay hapse mahkum eder. Hapisten çıkınca hastalanır, çeşitli hastanelerde ya tar. iyileşince yine öğretmenlik, yi ne tatsızlıklar, sonunda 1947’de öğ retmenlikten kesin ayrılma...
★ ★ ★
yıllarda Rıfat İlgaz hep has taydı. O hastaneden bu has taneye taşınırdı. Bizler de İl gaz’ın ölüme yaklaştığını sanarak
iderdik ziyaretine. Anımsadığım adarıyla bir kez Sait Faikle, Fa hir Onger’le Haydarpaşa Hastane- si’ne gitmiştik. Sait “Rıfat’ın duru mu iyi değil, bugün yann yolcu di yorlar” demişti. Bir başka gün de Behçet Neçatigil,
:s f e
“Vurgunum şu
Kızkulesi-ne N e de şirin gözüküyor
u-zaktan -Karacaahmet - Hiç
de söyledikleri gibi değil
-Düşündürmüyor adama
ö-lümü
: Umudumu yitirm e
dim - Ölüm umutsuzlar için
olmalı”
«Once şu
kcıvğayb
.
kelime kehme §
a
R ı f a t İlgaz,M elih
Cevdet’in ‘Telgrafhane’
şiirindeki gibi sürekli
savaşım a, insanlık
adına,özgürlük adına
savaşm aya çağırdı
bizleri...A ydm
m ısın,öyleyse görevin
herkesinkinden kat kat
ağırdır diyordu
m
Rıfat İlgaz katıldığı bir edebiyat söyleşisinde Oktay Akbal ile
ziyaretlerde bulunan Sait de, Fa hir de, Orhan Kemal de yıllar önce dünyamızdan ayrıldılar. Rıfat İl gaz türlü acılar, dertler, yoksun luklar çeke çeke 80lere ulaştı. Yet-ksenin- ıvle ilgili kutlama tö renlerine katıldı.
★ ★ ★
mişinde, yetmiş beşinde, seli de de kendisiyle
0
>t tB!
Valdeb; ■ H M ! Naim Tirali’yle Öğretmenler Hastane sine... Veremdi ya, son günleri yaklaştığı söyleniyordu. Bir başka gün de yine Heybeli’ye mi yoksa Cerrahpaşa’ya mı?.. Bakıyorum, oı ir ara entertip ustalığı yaptı. .Kurşun kokusunu içine çeke- 'rek sabahlara kadar bası- mevlerinde çalıştı. İmzasıyla yazı yazmıyordu, yazamıyordu. Başma bir dert gelmesin diye. Belki de ga zeteler, dergiler Rıfat ılgaz imza- snıdan çekindikleri için... Takma adlar kullandı. Bir tanesi 'Stepne’ idi. İlk gülmece kitapları bu adla çıktı. Sanırım Rıfat ılgaz adıyla ilk yazıları İlhan Selçuk’un yayınladı ğı dergilerde yayınlanmıştır. Za manla bu gülmece yazarlığı Rıfat ılgaz’ı gün ışığına çıkardı. Aziz Ne-
Rııat bir gülmece ustası olarak okurlarca be nimsendi. Ö- zellikle 'H a Babam Sı nıfı’ kısa sü rede ona bü yük ün, biraz da para ka zandırdı. Gerçi bu ki tabı da baş kalarına kaptırarak gereği gibi yararlana- madıysa da, - — Rıfat Ilgaz a- dı 'sabıkalı- lık’ sınırını aştı, kamuya mal oldu.
★ ★ ★
lairlerimiz hep acılardan geç iriliştir. Bu bir tür yazgı mı?
Dinamo’su, Nazım’ı, Kadir’i, İlgaz’ı, sonra daha genç kuşakların şairlerini hep demir parmaklıklar ardındaki yaşama mahkum etmiş tir bu toplum... Bitip tükenmez sı kıyönetimler süresince, yine bir türlü çözümlenemez 'komünist’ kuşkularıyla...
işte 'Parmaklığın Ötesinde’ seslenen Rıfat Ilgaz:
‘insanları alabildiğine sev meyi -Bırakmazlar yanma - Böyle çekersin cezasını - Üç du var bir kapı arasında - Onlar dan ayrı - Böyle onlardan uzak Yasak sana boylu boyunca sokaklar -Bahçeler yalı kahve leri - Dostlara mektup değil - Bir selam yasak - Kapılar
cfe-__ :cfe-__cfe-__ cfe-__cfe-___ .-ilil v ____ ı.
ki içerde mahzun - Dışardaki dışarda” diye başlayan uzun şiir
şöyle biter:
“Vurgunum şu Kızkulesine iyor uzaktan
iyorum, o sın m yanı sıra ılgaz da ünlü
m ir sürgülü çift kilitli -Kapalı özgürlüğe gide;fen yollar -
İçerde-m şu 1 Ne de şirin gözüküj
-Karacaahmet - Hiç de söyle dikleri gibi değil - Düşündür müyor adama ölümü - Umudu mu yitirmedim - Ölüm umut suzlar için olmalı”
★ ★ ★
Y
aşı yetmişi bulmuştu, amaçilesi dolmamıştı. 12 Eylül geldiğinde doğum yeri o- lan Cide’deydi. Yazılar şiirler yazıp dinleniyordu. Bırakma dılar, şaire dinlenceyi bile çok gördüler:
“Cide’de gerilim artıyordu. Ko mandolar bazı gençleri alıp götür müşlerdi. Bir gün sıranın bana da geleceğini seziyordum. Yanılmamı şım. 28 Mart cumartesi gecesi ma vi bereliler oturduğum evi sardılar. Odama girdiler, her yanı aradılar. Masanın üstünde 'Yıldız Karayel’
adlı romanımın müsveddeleri duruyordu. Buldukları dergi fer kitaplar için tutanak dü zenlediler. İmzalattılar. Astsu bay hazırlanmamı söyledi. Al baya gidecektik, önce pijama larımı, üstüne elbiselerimi, giy dim. Aşağı indik. Gözlerimi bağlamışlardı Cide’den Kasta monu’ya götürüldüm. Mezba hadan bozma cezaevine kapa tıldım. Üç gün sonra gözlerim deki bağı açtılar.”
TYS’nin 80. yaş günü dolayısıy la düzenlediği “Ustalara Saygı” ge cesinde Kültür Bakanı Sağlar da bulunmuştu. Şairle söyleşen Ba kan sanki devletin yaşam boyu acı
lar çektirdiği şairden özür diler gibiydi. İlgaz’ın da, 80 yaşında da olsa Dev- let’in bir Bakanının ilgi
sinden, saygısından hoş nut kaldığı belliydi. Ün,
saygı, sevgi geç gelmişti, ama gelmişti sonunda!
★ ★ ★ 80 yaş gecesin de düşünüyor dum 40’h yılla- M fe n... “Yarenlik” için yazdıklarımı. 19 yaşın da bir genç yazann İl gaz’ın şiirindeki yenili ği, tazeliği sezişini...
Bu ilk kitap konusun da çıkan övücü yazı lan, en başta Saba hattin Ali’ninkini:
“Şair büyük mevzulara, palav- ralı şeylere hiç yanaşmamış. Basit, gündelik hadiselerden apartıman kapıcılarından, kolculuktan yetiş me bir memur olan babasından, se- natoryum arkadaşlarından, mahal le komşularından bahsediyor. He men bütün şiirlerinin mevzuu, ken di küçük dertleri, arzulan. Ama hayret! Bunların hiç biri sadece Rı fat İlgaz’ın dertleri değil. Hepsi, hepsi geniş bir kitlenin, bir insanlı ğın dertleri. Sosyal şiir nedir diyen lere bu kitabı göstermek lazım. O- nun asıl kudreti ferdilikten kurtu lup cemiyetin malı olabilmesinde, kendi küçük dünyasındaki bütün şahsi meselelelerin sosyal mahiye tini kavramasında ve bunlan bir ü- çüncü şahsın bitaraflığı ile anlata- bilmesindedir” (Yurt ve Dünya der gisi, Nisan 1943)
Saahattin Ali’nin bu saptaması Rıfat İlgaz’ın tüm sanatının yorum- lamşıdır diyebiliriz. Romanları, o- yunlan, şiirleri, tüm yaşamı halkın içinde geçen, ele aldığı konularda sürekli halkın, küçük sayılan insa nın dert ve sorunlarını, kimi acı, ki mi tatlı bir anlatımla okurlara, hem bugünün hem yarınların okurları na ulaştıran bir sanatçıydı Ilgaz...
Son yıllarda zor bir yaşam sürü yordu. Yürüyemeyen, ama çalışan bir sanatçı. Oğlu Aydın Ilgaz onun her şeyiydi. Böyle evlat dost başma! Belki bir kaç yıl daha yaşayacaktı. Ama Sivas’ta 17 sanatçının, şairi, yazann, genç insanın özellikle ya kın dostu Bezircinin diri diri yakılı- şı yıktı onu... Ilgaz Sivas kıyımının 18.inei şehitidir desek, yalan olmaz. Rıfat ılgaz, Melih Cevdet’in 'Tel
grafhane’ şiirindeki gibi sürekli
savaşıma, insanlık adına, özgürlük adına savaşmaya çağırdı bizleri... Aydın mısın, öyleyse görevin herke sinkinden kat kat ağırdır, diyordu.”
“Kilim gibi dokumada mut suzluğu - Gidip gelen kara kuş lar havada -Saflar tutulmuş top sesleri gerilerden -Tabanında depremi kara güllelerin - Duy muyor musun.
Kaldır başını kan uykular dan - Böyle yürek böyle atarda mar - Atmaz olsun - Ses ol ışık ol yumduk ol.
Karayeller başma indirme den çatını - Sel suları bastığın toprağı dönüm dönüm , Alıp gö türmeden büyük denizlere - Ça buk ol.
Yollar kesilmiş alanlar sard- mış - Tel örgüler çevirmiş yöre ni -Faril ftrd alıcı kuşlar tepen de - Benden geçti mi demek isti yorsun - Aç iki kolunu iki yanı na - Korkuluk ol!”
S Ü R E C E K
OztinAKGUÇ
YOL AYRIMI
S
HP yol ayrımına gelmiştir. Ya gerçek bir sosyal de mokrat parti olacak, yaşamını sürdürecek ya da e- rimesinı, sona eriş sürecini hızlandıracaktır. Bir partiye yaşam ve güç veren; toplumun gereksinimi, top lumun desteğidir. Bu destek kaybolduğunda parti erime, yokolma sürecine girer. Bugün hala ülkemizde gerçek ten temiz toplum isteyen, Türkiye’nin, ABD’nin Batinın güdümünden çıkmasını, olabildiğince bağımsız olmasını isteyen, demokratikleşme isteyen, laiklikten ödün veril memesini isteyen, insanca yaşamak isteyen, Kemaliz- min gömülmemesini isteyen bir kesim vardır. Bu kesim ülkede çoğunlukta olmasa bile,..bir partiyi yaşatacak, et kili kılacak oy gücüne sahiptir. Ülkede anamalcı, Ameri kancı çok sayıda parti olduğuna göre, sözcülüğü yapıla cak, yonelenecek kitle, betimlemeye çalıştığımız bu kit ledir. Her partinin bir hedef kitlesi olmalı, ona yönelmeli dir. Biz kitle partiyiz, her telden çalarız demenin, kimlere yarar sağladığı, neleri engellediği açıkça ortadadır.SHP bundan beş yıl önce, oy oranı yüzde 30’lara yakın, birinci bir parti konumunda iken, günümüzde oy oranı yarı yarıya azalmış, geleceği tartışmalı, olası bir genel seçimde TBMM’de grup kurup kuramayacağı kuşkulu bir parti görüntüsü almıştır. SHP, bu büyük ba şarıyı (!) yerel yönetimlerde iktidarda iken, koalisyon or tağı iken göstermiştir. Yerel yönetimlerde, birkaç ayrıksı durum dışında başarı gösterememiş, bir sosyal demok rat yerel yönetim anlayışı sergileyememiş, hele İSKİ skandali, İstanbul Belediyesinin uygulamaları ve tutu mu ile de tüy dikmiştir. Koalisyon ortağı olarak, silik kal mış, bir kişilik, bir varlık gösterememiştir. SHP, iktidar or tağı olduğu sürece hangi ilkesini yaşama geçirebilmiş- tir? Demokratikleşme mı? Laiklik mi? Gelir dağılımının tağı olduti
düzeltilmesi mi? Çalışanların haklarının korunması mı? İnsan haklarına saygılı bir yönetim mi? Dürüst bir kamu yönetimi mi? Bunların hangisi yaşama geçirilebilmiştir? koalisyon ortaklığı, bazı kişilere bakanlık koltuğu, bazı yandaşlara iş, partiye oy verip vermediği kuşkulu işa damlarına ihale dışında, partiye ne kazandırmıştır, ülke ye ne katmıştır? Koalisyon kuşkusuz bir uzlaşmayı ge rektirir ama sürekli ödün vermeyi, silikliği gerektirmez. SHP’nin işlevi, Sayın Demirel’in Cumhurbaşkanı olma sını sağlamak mı? DYP’ye payanda olmak mı? Sayın Çiller’in IMF patentli ekonomik politikasına destek mi? İnsan hakları ihlallerine seyirci kalmak mı? Düşünceleri, inançları nedeniyle insanların yakılması ilkelliği ve vah şetini görmezlikten gelmek mi? İSKİ gibi pisliklere bu laşmak mı? Lekeli (Şaibeli) bazı işadamlarına ihale çı karları sağlamak mı? Partili geçinen kişilere köşe dön dürmek mi? Geniş kitleler SHP’ye bunlar için mi oy ver di? Bir partinin soruna çare bulabilmesi için, önce bu du ruma niçin düştüğü veya düşürüldüğünü görmesi, araş tırması gerekir.
SHP gelecek hafta toplanacak kurultayı yaşamsal bir önem taşımakta ve aynı zamanda bir fırsat yarat maktadır. Kurultay delegeleri, ya kendi kişisel hesapları nın, kişisel beklentilerinin üstüne çıkarak gerçekleri gö recekler, ya da partinin tükenişini hızlandıracaklardır. SHP’nin, açıkça söyleyelim, bir Mesut Yılmaz veya Tan su Çiller benzeri başkanlara gereksinimi yoktur. Medya kimi pompalarsa pompalasın, ABD kimi desteklerse desteklesin, işadamları kime onay verirse versinler, SHP’nin tercihi, Türkiye’nin çıkarlarını savunacak, çalı şanların, güçsüzlerin haklarını koruyacak, Türkiye’yi id dialı duruma getirecek, laiklikten, ülke bütünlüğünden, bağımsızlığından ödün vermeyecek bir yönetim oluştur mak, partiye böyle bir kimlik vermek olmalıdır. Bir gözle mimizi de ekleyelim. Eğer DSP ve CHP kişisel tutkular dan arınabilse, Sayın Ecevit’in, Sayın Baykal’ın partileri olma kimliğinden kurtulabilselerdi, SHP’nin çözülmesi çok daha hızlı olurdu. Delegeler bu gerçeği de gözönün- de tutmalıdırlar.
Dünyanın gelecekteki düzeni, bugünkü kapitalist sistem, ABD’nin mutlak egemen olduğu bir düzen değil dir. İnsanların daha eşit olduğu, dünya kaynaklarını da ha iyi kullandığı, daha hür olduğu bir düzendir. ABD, kur duğu aldaçlar, oyunlar, verdiği görüntü, medyanın şişir mesi, dolar basmanın sağladığı ekonomik avantaj ile bir süre daha bu düzeni sürdürecek,
dan kar
ancak beklenen son-ı kaçson-ınamayacaktson-ır.
SHP’de kurultay delegelerinin, daha geniş bir za man ufku içinde gelişmeleri görmeleri ve değerlendir meleri gerekir. Kurultay, SHP’yi ya sağlıklı bir yapıya, yö netime kavuşturacak ya da sona erişi hızlandıracaktır. Her iki olasılık da, sürekli kan kaybetmekten, can çekiş mekten herhalde daha iyidir. SHP’de yeniden diriliş olur sa, bu, gelecek için bir umuttur. Tümden tükenirse de yeni oluşumlara ortam hazırlar. Bu da, mevcut durum dan iyidir.
DÜŞÜNENLERİN DÜŞÜNCESİ
20
INTERPOL
yüzyılın başlarında önce u- „ laşım araçlarının gelişmesi
Yusuf Vehbi DALDA Interpol
Daire Başkanı ve bunu takiben ticari faali
yetler ve turizm hareketleri nin yoğunluk kazanması sonucu ülke ler arasındaki seyahatlerin artması ye ni tür suçlar ortaya çıkardığı gibi suçlu ların ülke dışına dana kolay kaçma im kanı bulmalarına neden olmuştur. Bu gelişmeler çerçevesinde suç ve suç luluğun uluslararası mahiyet arzetme- si üzerine bu alanda etkin ve koordi
nen bir mücadele arayışına gidilmiştir. 1914 yılında Mo- naco Prensi I.Albert’in daveti üzerine 14 ülke biraraya gelerek suçlularla mücadelede merkezi bir birim oluştu rulması ve suçluların iadesi prosedürünün sadeleştiril mesi yönünde çalışmalar yapılması kararı almıştır. 03- 07 Eylül 1923 tarihleri arasında Viyana’da yapılan top lantı sonucu, Merkezi Viyana’da bulunan Uluslararası Kriminal Polis Komisyonu’nun kurulması kararlaştırıl mıştır.
Bu komisyon, II.Dünya Savaşı’na kadar görevini sürdürmüştür. İkinci Dünya Savaşından sonra 1946’da Brüksel’de yapılan toplantıda, yeni bir statü oluşturula rak, komisyonun merkezi Paris’e nakledilmiştir.
1956 yılında, statü gözden geçirilip, yenilenerek teşkilatın adı Uluslararası Kriminal Polis Teşkilatı - Inter- pol olarak değiştirilmiştir.
Her yıl Teşkilat’a katılan üye sayısında artış olmuş tur.
Teşkilat, 1989 yılında, merkezini Paris’ten, yeni in şa edilen Lyon’daki modern binasına nakletmiş ve ha len burada faaliyetini sürdürmektedir.
Türkiye, U.K.P.T. - INTERPOL’e 1930 yılında üye olmuştur. Başlangıçta küçük bir büro olarak hizmet ve ren ülkemiz Interpol Milli Merkez Bürosu, dünyadaki genel gelişmeler, uluslararası suç ve suçluluğun artma sı sonucu, 1988 yılında Emniyet Genel Müdürlüğü bün yesinde Interpol Daire Başkanlığı olarak yeniden dü zenlenmiştir. Daire Başkanlığımızda, İngilizce ve Fran sızca lisan bilen elemanlar görev yapmaktadır. Interpol Daire Başkanlığı; Interpol Ana Sözleşmesi ve çeşitli ül kelerle yapılan ikili ve Çok Taraflı Anlaşma Hükümleri çerçevesinde uluslararası terörizm, uyuşturucu madde kaçakçılığı, silah - mühimmat ve oto kaçakçılığı, cana ve mala karşı işlenen suçlar, sanat ve tarihi eser kaçak çılığı, kalpazanlık ve benzeri tür suçlarla mücadelede, Emniyet Genel Müdürlüğü Merkez ve Taşra Birimleri, Adalet Bakanlığı, Kültür Bakanlığı, Merkez Bankası ve diğer kuruluşlarla sıkı ve verimli bir işbirliği içinde çü.~ vini yürütmektedir.
Uluslararası konumu ve artan nüfusu gözönüne a- lınarak yazışmalardaki artış oranı doğrultusunda İstan bul Emniyet Müdürlüğü bünyesinde bir Interpol Şube Müdürlüğü kurulmuş, bu şubeye değişik yabancı diller bilen elemanlar atanarak uluslararası suç ve suçlularla mücadeledeki koordinenin genişletilmesi amaçlanmış tır.
Interpol Daire Başkanlığı; Teşkilat’a üye olduğu 1930 tarihinden bugüne kadar uluslararası polisiye iş birliğine önemli katkıda bulunmakta, “Uluslararası Suç ve Suçlularla Mücadelede, Yurtta Koordine ve Dünya da İşbirliği” ilkesi ile kendisine düşen görevi en iyi bir şekilde yürütmeyi amaçlamaktadır.
Taha Toros Arşivi