Toluene Bağlı Gelişen Nöropsikiyatrik ve Toplumsal Problemler.

Tam metin

(1)Derleme. Türk Aile Hek Derg 2002; 6(4): 172-174. Toluene Ba¤l› Geliflen Nöropsikiyatrik ve Toplumsal Problemler NEUROPSYCHIATRIC AND SOCIAL PROBLEMS RELATED TO THE USE OF TOLUENE. Semih Dikkatli1, Yusuf Üstü2. Özet. Summary. Kötüye kullan›lan uçucu solventler evde kullan›lan birçok üründe bulunur (boya temizleyicisi, tiner, kimyasal temizleyiciler, sprey, tutkal , çimento v. s.). Toluen ve hekzan uçucu solventlerin iki önemli ana maddesidir. Uçucu solventlerin kötüye kullan›m›, genellikle e¤itilmemifl, düflük sosyoekonomik gruba ait çocuk ve gençlerde görülür. Uçucu solventleri kullananlar›n tedavisi; hastalar›n herhangi bir organ hasar› yönünden de¤erlendirilmesi ve tedavisi ile bafllar. E¤itim ve psikososyal problemlerin dan›fl›lmas› da gereklidir.. Abused inhalants are found in many common household products (Paint remover, paint thinner, chemical-cleaning fluid, spray, glue , cement etc.). Toluene and hexane are two important basic materials for inhalants. Inhalant abuse occurs usually in children and teenagers, especially in low socioeconomic uneducated groups. Treatment begin by the evaluation and management of any organ damage. Education and counseling to address psychologic and sociologic problems are essential.. Anahtar sözcükler: Uçucu solventlerin kötüye kullan›m›,. Key words: Inhalant solvents abuse, drug dependence, inhalant solvents. madde ba¤›ml›l›¤›, uçucu solventler. oya, vernik, tiner, kimyasal temizleyiciler, çimento, mürekkep, spreyler, trafl köpükleri ve tutkallarda bulunan uçucu solventlerin kötüye kullan›m› günümüzün önemli sa¤l›k sorunlar›ndan birisidir.. B. Uçucu solventlerin ana maddeleri toluen ve hekzan nörotoksiktir. Solunum yollar›ndan h›zla kana geçerler. Proteine ba¤lanma yetileri yoktur ve ya¤da çözünürler. Etkilerini beyinde gösterdikten sonra, h›zla kanda tespit edilemeyecek ve klinik görüntüsü ortadan kalkacak flekilde, belirti oluflturmayacak düzeylere inerler.1 ‹nhalasyon yoluyla al›nmalar›, kesilme belirtileri yapmamalar› ve öfori yap›c› etkileri nedeniyle kullan›mlar› kolay ve yayg›nd›r.1,2 Bu tür maddelerin endüstriyel kullan›m›n›n yayg›nl›¤›, evlerimizde kullan›lan birçok nesnede bulunmas›, ucuz, kolay ve yasal yollardan elde edilmesi, sorunu daha ciddi k›lmaktad›r.. 1) 3). Bu yaz› uçucu solventlerin ve ana bilefleni toluenin insan sa¤l›¤› ve toplumsal yaflam üzerinde yaratt›¤› ciddi y›k›m› anlatmay›, al›nabilecek yasal ve toplumsal önlemleri tart›fl›lmay› hedeflemektedir.. Neden ergen popülasyon üzerinde durmal›y›z? Sosyal olgunlu¤a eriflmenin üç önemli boyutu olan ba¤›ms›zl›k, kimlik edinmek ve cinsel kimli¤e uygun davran›fllar› kazanmak, gençlik döneminde çözümlenmesi gereken sorunlard›r. Bu dönem; fark›na var›lan ve çocuklukta çözümlenmemifl sorunlar›n çözümü için son flans oldu¤undan önemlidir. Gençlik; tatl› hayallerin, tutkular›n ve ideallerin filizlendi¤i, s›k› arkadafll›klar›n yafland›¤›, yenili¤in, ileriye do¤ru at›l›mlar›n yap›ld›¤› kendini kan›tlama ve kimli¤ini bulma çabalar›n›n yo¤unlaflt›¤› bir dönemdir. Gençler toplumsal ve psikolojik olarak bireyselliklerini ilan etme. Gülhane Askeri T›p Akademisi, Psikiyatri Anabilim Dal›, Psikiyatri Uzman›. Ayafl Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Merkezi, Aile Hekimli¤i Uzman›. 2002 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Medya taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2002 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul..

(2) çabas›ndad›rlar ve ellerine geçen her f›rsat› böyle bir ispat için de¤erlendirmeye çal›fl›rlar. Onlar için, arkadafllar aras›nda bir yer edinmek de çok önemlidir. Çocukluk döneminde yaflad›klar› sorunlar, aile içi huzursuzluklar, genetik ve ailevi yatk›nl›klar ve benzeri sebeplerle genç popülasyonun bir k›sm› bu dönemde ciddi sorunlarla karfl›laflmaktad›r. ‹flte bu sorunlar› bir flekilde aflmaya çal›flan ergenin yan›nda kendisine destek olacak birilerinin bulunmas› çok önemlidir. Ba¤›ms›zl›k ve bireyselleflme çabalar› bazen s›ra d›fl› yollara dönüflmekte ve suç iflleme e¤ilimi artmaktad›r. Sorunlar›n› halletmekte yeterli deste¤i bulamayan bu grupta ba¤›ms›zl›¤›n ve kendini ispat›n en belirgin yöntemi sigara, alkol ve çeflitli maddelerin kötüye kullan›m›d›r. Ekonomik s›k›nt›lar ve heyecan arama çabas› bu sorunu iyice karmafl›klaflt›rmaktad›r.. Ayr›ca kiflilik de¤ifliklikleri, suç oluflturan davran›fllar, engellenme efli¤inde düflme, uykusuzluk, yarg›lama bozuklu¤u, görsel-iflitsel varsan›lar, paranoid hezeyanlar gibi psikotik elementlere, irritabilite, yorgunluk, emosyonel labilite ve apati gibi psikiyatrik belirtilere neden olabilir. Madde kullan›m›n›n b›rak›lmas› ile k›smen ya da tamamen iyileflme görülebilir.1,2,6,15. Uyuflturucu tacirlerinin hedef kitle seçti¤i gençler; yo¤un duygular›n yaratt›¤› dinamizmi pozitif gereçlerle uygun yollara kanalize edecek gücü ve deste¤i bulamad›klar›nda gruplar halinde suç iflleme e¤ilimine girebilirler. Uyuflturucu ve inhalan kullanan küçük gruplar meydana getirirler ve müdahale edilmezse her geçen gün say›lar› artar.. ‹nhalanlar›n kullan›m› sonucu acil tablolar›n görülmesi nadirdir. Ölüm, deneyimsiz olmalar›ndan dolay› bu maddeleri ilk kez kullanan kiflilerde daha s›k görülür.. ‹nhalan kullan›m›n›n insan ruh ve fizik sa¤l›¤›nda oluflturdu¤u de¤ifliklikler. Bilgisayarl› beyin tomografisi (BBT) ve manyetik rezonans (MR) ile yap›lan görüntüleme çal›flmalar›nda; kortikal ve sübkortikal yap›larda küçük kanamalara ba¤l› demir birikiminin oluflturdu¤u düflünülen lezyonlar dikkati çekmifltir. Vermis, beyin sap›, capsula interna ve bazal ganglionlarda belirgin olmak üzere serebral ve serebellar hemisferlerde atrofi tan›mlanm›flt›r.1-6,8,10,12,19-22. Kullan›lan bir madde, kullan›m süresi ve doza ba¤l› olarak hasar yaratmaktad›r.2 ‹nhalanlar›n temel maddesi olan toluenin neden oldu¤u sorunlar da kullan›m süresine ba¤l› olarak de¤ifliklik gösterir. Toluen nörotoksisitesinde hedef organ beyindir. Merkezi sinir sisteminde (MSS) ya¤dan zengin bölgelerden h›zl› emilerek, ilerleyici çok odakl› hasara neden olur.2 Toluenin etkileri akut ve kronik olarak ele al›n›r. Akut toluen intoksikasyonu, bilincin ve konsantrasyonun ani kayb›na neden olur.1 Toluen intoksikasyonundan sonra kesilme belirtilerinin ortaya ç›kmad›¤› görülür. Toluen kullananlarda; bafl dönmesi, bafl a¤r›s›, yorgunluk, irritabilite, uykusuzluk, parestezi ve reflekslerde yavafllama oluflabilir. Daha yüksek konsantrasyonlarda delirium, konfüzyon, inkoordinasyon, denge bozuklu¤u, öfori ve alg› bozukluklar› geliflebilir. Direnci düflük hastalarda; psikotik belirtiler, bilinç de¤ifliklikleri ve koma meydana gelebilir.2 Kronik kullan›mda; bilateral kortikal atrofi, bulan›k görme, koku duyusunda azalma, nörolojik iflitme kayb›, konuflmada bozulma, serebellar fonksiyon kayb›, gaita inkontinans›, nörojenik mesane, horizontal nistagmus, piramidal yol anormallikleri (spastisite, reflekslerde artma, Babinski pozitifli¤i), demans, serebeller ataksi, epileptik ataklar, tremor ve kognitif y›k›mlar görülebilir.2-14. Uzun süreli kullan›mlarda ciddi zeka sorunlar› ortaya ç›kar. Baz› olgularda zeka düzeyindeki düflme zeka testleri ile de ortaya konmufltur. Özellikle ergenlerde okul ve ö¤renmeyle ilgili sorunlar›n artt›¤› bildirilmifltir.1,6 Gebelikte toluen kullan›m› sonucunda, renal tubuler asidoz, kardiopulmoner ve gastrointestinal sistem sorunlar›,16-18 do¤um anomalileri ve ölü do¤um görülebilir.18,19. Toluenin nörolojik ve ruhsal olarak meydana getirdi¤i sorunlar›n beynin hangi bölgesinde oluflan de¤iflikliklerden kaynakland›¤›n›n anlafl›labilmesi için görüntülemenin yan› s›ra elektrofizyolojik yöntemler de kullan›lm›flt›r.. Baz› olgularda çal›fl›lan görsel ve motor uyar›lm›fl yan›tlar normal bulunmufltur. Elektroansefalografi’de (EEG) yavafl dalga aktivitesi görülebilir. EEG haritalama yöntemiyle sa¤ frontal lobda kortikal disfonksiyon tespit edilmifltir. Beyin perfüzyon sintigrafisinde belirlenen perfüzyon defektleri madde kullan›m›n›n b›rak›lmas› ile düzelmifltir.1,2,4 Beyin-omurilik s›v›s›nda yap›lan çal›flmalarda patolojik bir bulguya rastlanmam›flt›r.2,4. Ay›r›c› tan› Bu görüntüleme bulgular›n›n multipl skleroz (MS), demiyelinizan hastal›klar, radyasyon ansefalopatisi, hipertansif ansefalopati, anoreksiya nervoza ve iskemik tablolarda da görülebilece¤i bildirilmifltir.2 Bu nedenle ay›r›c› tan›da radyolojik de¤erlendirmenin yan› s›ra iyi bir öykü al›nmas› gerekir. BBT, MR gibi görüntüleme yöntemlerindeki veriler ile nöropsikiyatrik belirti ve bulgular›n toluene ba¤l› olup olmad›¤› dik-. Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 6 | Say› 4 | 2002 |. 173.

(3) katlice incelenmelidir. Özellikle MR görüntülerinde s›kl›kla kar›flabilen demiyelinizan hastal›klar dikkatle gözden geçirilmelidir. MR görüntüleri benzer olsa da lezyon lokalizasyonu yol gösterici olabilir. MS’da hemen her olguda görülen EMG patolojileri ve BOS de¤iflikliklerinin toulen kullan›c›lar›nda ço¤unlukla görülmedi¤i bildirilmifltir. Ay›r›c› tan›da birinci kriter; inhalan kullan›m›n›n kesilmesiyle nörolojik ve psikiyatrik belirtilerin gerilemesidir. Ancak ayn› olguda birden fazla hastal›¤›n ayn› anda bulunabilece¤i de unutulmamal›d›r.. Sonuç Ülkemizde de kullan›m› h›zla artan bu maddelerin her düzeyden çocuk ve gencin sorunu olabilece¤i unutulmamal›d›r. Tüm hekimler, özellikle birinci basamak sa¤l›k hizmeti sunan hekimler bu tabloyu iyi bilmeli, iyi sorgulamal› ve aileleri bilgilendirmelidirler. Okullar›m›zda soruna dikkat çekmek ve ö¤retmenler ile ö¤rencileri bilgilendirmek için toplant›lar yap›lmal›, di¤er madde kullan›c›lar›n›n oldu¤u gibi inhalan kullan›c›lar›n›n da toplumsal ve t›bbi dramatik sonlar› özellikle vurgulanmal›d›r. Sokak çocuklar›nda kullan›m› çok yayg›nlaflan ve giderek di¤er ergen popülasyonunda da popüler hale gelen bu maddelerin kötüye kullan›m›, genç yaflta ölüme ya da sakatl›klara sebep olmas› nedeniyle üzerinde durulmas› gereken ciddi bir sa¤l›k ve toplum sorunudur. Kaynaklar 1.. 2.. 3.. 4.. Ryu YH, Lee JD, Yoon PH, Jeon P, Kim DI, Shin DW. Cerebral perfusion impairment in a patient with toluene abuse. J Nucl Med 1998; 39 (4): 632-3. Caldemeyer KS, Pascuzzi RM, Moran CC, Smith RR. Toluene abuse causing reduced MR signal intensity in the brain. AJR Am J Roentgenol 1993; 161(6): 1259-61. Caldemeyer KS, Armstrong SW, George KK, Moran CC, Pascuzzi RM. The spectrum of neuroimaging abnormalities in solvent abuse and their clinical correlation. J Neuroimaging 1996; 6(3): 167-734. Dikkatli S, Karl›dere T, Özmenler KN, Ero¤lu E. Toluen’e Ba¤l› Nöropsikiyatrik ve MRI Bulgular›: Bir olgu nedeniyle. 35. Ulusal Psikiyatri Kongresi ve Uluslararas› Kros-Kültürel Psikiyatri Uydu Sempozyumu. Trabzon. Tam Metin Bildiri Kitab›, 1999, sayfa: 367-8.. 5.. Suzuki K, Wakayama Y, Takada H, Okayusu H. A case of chronic toluene intoxication with abnormal intensity in cerebral white matter, basal ganglia, internal capsule, brain stem and middle cerebellar peduncle. Rinsho Shinkeigaku 1992; 32(1): 84-7.. 6.. Poungvarin N. Multifocal brain damage due to lacquer sniffing: The first case report of Thailand. J Med Assoc Thai 1991; 74(7): 296-300.. 7.. Fujita K, Koga Y, Takemasa K, Koike H, Akai J. A case of chronic toluene intoxication with atrophy of cerebrum, cerebellum and brainstem on CT and MRI. Rinsho Shinkeigaku 1992; 32(4): 421-5.. 8.. Sodeyama N, Orima S, Okiyama R, Arai M, Tamaki M. A case of chronic toluene intoxication developing hyperkinesie volitionnelle three years after stopping thinner abuse. Rinsho Shinkeigaku 1993; 33(2): 213-59.. 9.. Filley CM, Heaton RK, Rosenberg NL. White matter dementia in chronic toluene abuse. Neurology 1990; 40(3): 532-4.. 10. Rosenberg NL, Spitz MC, Filley CM, Davis KA, Schaumburg HH. Central nervous system effects of chronic toluene abuse-clinical brainstem evoked response and MRI studies. Neurotoxicol Teratol 1988; 10(5): 489-95. 11. Rosenberg NL, Kleinschmidt-DeMasters BK, Davis KA, Dreisbach JN, Hormes JT, Filley CM. Toluene abuse causes diffuse central nervous system white matter changes. Ann Neurology 1988; 23(6): 611-4. 12. Kojima S, Hirayama K, Furumoto H, Fukutake T, Hattori T. MRI in chronic toluene abuse, and volitional hyperkinesia. Rinsho Shinkeigaku 1993; 33(5): 477-82. 13. Yamanoto S, Yoshimura N, Mori H, Miyata M, Kanai K. Neurogenic bladder caused by toluene abuse. Hinyokika Kiyo 1992; 38(4): 459-62. 14. Ikeda M, Tsukagoshi H. Encephalopaty due to toluene sniffing: Report of a case with MRI. Euro Neurol 1990; 30(6): 347-9. 15. Akdemir A. Psikiyatri klini¤ine baflvuran uçucu madde kullanan ergenlerin özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1994; 5(3): 213-6. 16. Brown-JH, Hadden DR, Hadden DS. Solvent abuse, toluene acidosis and diabetic ketoasidosis. Arch Emerg Med 1991; 8(1): 65-7. 17. Wilkins Haug L, Gabow PA. Toluene abuse during pregnancy; obstetric complications and perinatal outcomes. Obstet Gynecol 1991; 77(4): 715-8. 18. Carlishe EJ, Donnelly SM, Vasuvattakul S, Kamel KS, Tobe S, Halperin ML. Glue sniffing and distal renal tubuler acidosis: Sticking to the facts. J Am Soc Nephrol 1991; 1(8): 1019-27. 19. Hirai H, Ikeuchi Y. MRI of chronic toluene intoxication. Rinsho Shinkeigaku 1993; 33(5): 477-82. 20. Yamonouchi N, Okado S, Kodama K ve ark. White matter changes caused by chronic solvent abuse. AJNR Am J Neuroradiol 1995; 16(8): 1643-9. 21. Unger E, Alexander A, Fritz T, Rosenberg NL, Dreisbach JN. Toluene abuse: Physical basis for hypointensity of the basal ganglia on T2-weighted MR images. Radiology 1994; 193(2): 473-6. 22. Kamran S, Bakshi R. MRI in chronic toluene abuse: Low signal in the cerebral cortex on T2 weighted images. Neuroradiology 1998; 40(8): 519-21.. Gelifl tarihi: 01.08.2000 Kabul tarihi: 21.03.2002 ‹letiflim adresi: Dr. Yusuf Üstü Çukurca-Birlik Mah. 07. Sokak 14/9 Çankaya/ANKARA Tel: (0312) 495 23 24. 174. | Dikkatli S, Üstü Y | Toluene Ba¤l› Geliflen Nöropsikiyatrik ve Toplumsal Problemler.

(4)