TARİHÎ BAHİSLER
'imilHlIlHllillIllllHitiK
/
17. Asırda istanbulda yiyecek
m a d d e l e r i ve p i y a s a s ı
sahibdi. giyinmiş,
ü n y a n rn eski ve b ü y ü k şe h irle rin d e n b iri olan İs ta n b u l h e r d ev ird e zen gin b ir tic a re t piyasasına İsta n b u llu lar a sırlarca iyi iyi yem ek yem iş, ev lerin i nefis eşya ile süslem işlerdi.
İstan b u l şehri, T ü rk le rin fethinden sonra kalabalıklaşm ış, A nadoludan ge tirilen halk sû rla r içinde yen id en k u ru la n sık sem tler ve m ah allelerd e iskân edilm işti. G ittikçe n ü fu su a rta n şeh rin tic a re ti de ehem m iyetli bir h al alm ış, U nkapanı, B alk ap an ı, T ah - tak a le tara fla rile , bazı isk eleler h a re k etli b ire r tic a re t m erkezi h aline gelm işti.
On altın cı asırd a İsta n b u ld a y a şa mış b ir yabancı, şeh rin pek h a re k e t li olan ticarî h a y atm ı a n la tırk e n şöyle d em ek ted ir: «C enubdan ve g arb d an esen rü z g ârlar gem ileri İs- k en d eriy ed en , S u riy ed en , K ıb rıstan , K andiyeden hasılı tâ C eb elitarık tan tu tu n , A kdenizin h e r tara fm d a n İs- tan b u la g ö tü rü r. Şim alden, fa rk ta n esen rü z g ârlara gelince, o n lar da T ıab zo n d an K efeye ve Don k ıy ıla rı na k a d ar tu tu n , K aradenizin h e r ta ra fın d a n gem ileri gene İsta n b u la gö tü rü r. İşte İsta n b u lu n hiç bir vak it sık ın tıy a u ğ ram am asın ın sebebi b u - d u r. O rada geçirdiğim aşağı y u k a rı üç y ıl zarfın d a ekm ek, şarab, et, m eyva ve yiyecek fiatlarm ın b ir para olsun arttığ ın ı görm edim .) (1).
İsta n b u lu n ve şa rk m bu cazibesi bir çok d e v itile n , b u ra la rd a tic a re t yapm ağa şevketm iş, başta F ran sızlar olm ak üzere, garb h ü k ü m etleri T ü r k iy e ile ticarî m ü n aseb etlerd e b u lu n m ak h u su su n d a im tiyazlar elde e t m işlerdi. 16. asırd a K raliçe 'Slizabetb zam anında In g iltered e O sm anlı Im - p arato rlu ğ ile k arşılık lı dostluk ve beş senelik bir ticaret anlaşm ası im zalam ış ve so n rad an uzatılan bu ti c aret an laşm aların ı y ü rü tm e k üze re de Ş ark T icaret Ş irk e ti k u ru lm u ştu . D ü n y ad ak i b ü tü n tica’ et k u ru m la rın ın en b ü y ü ğ ü olan bu şirk e tin m ü n h asıran T ü rk iy e lim an - larile, İn g iltere 'lim a n la rı a n s ın d a işleyen h e r b iri otuz p arça toplu yirm i d ö rt b ü y ü k gemisi vardı. İn- g ilteren in İstan b u l elçilerini, T ü rk iy e k onsoloslarını tay in etm ek h ak k m a sahib olan b u şirk e t 1825 y ılına k a d a r devam etm işti.
İn g iltere Ş ark Ş irk eti dağıldığı se n e içinde İn g iltered en şark lim an la rın a on yedi m ilyonluk em tia ihraç etm iş, T ü rk lim an ların d an ln g ilte r aye de yirm i b in ton ağ ırlığ ın d a ipek, afyon, m eyva, tü tü n ve d ah a b ir çok T ü rk eşya ve m am u lü g ö tü rm ü ştü .)
(2) .
İsta n b u lu n tic a re t h ay atı fetih ten İtib aren m ü tem ad iy en gelişm iş, 17. asırda İstan b u l piyasasında T ü rk m ah su llerile b erab er, yabancı em tia da geniş ölçüde y er alm ıştı.
Y iyecek, g iyecek m ad d elerd e her
i
c
Yazan:
H alû k Y.
9lu
Şeh
j
tü r lü eşy an ın satış değ erleri tesb it ed ilir ve m allar b u d eğ erleri ü z erin
den h ile y ap ılm ad an satılırdı. B u fia t tesb itlerin d e tic a re t e rb a- bile, esnafın fik irle ri de alın ır ve bu fiatlar ondan sonra ilâ n o lu n u rd u . 1640 y ılın d a (S adrazam ın rey ve fi- k irle rile en v ai em tia ve cem i e şy a n ın ashabı ve ehli sa rf m k e th ü d a ve yiğ itb aşıları v esair e h liv u k u f ve biga raz m üslim in ihzar o lu n u p m ü şav e red en sonra cüm lenin ittifak ları ile h e r m etam da kıy m eti hesublanıp sah ih tah m in lerle, tah m in o lu n m u ş
tu .) (3).
1640 yılın d a İsta n b u l piyasasındaki yiyecek m ad d elerin d en Bazıları ve .fia tla rı şu n lard ı: (E km ek y ü z elli i d irh em b ir akçeye, k ab a çörek yüz
beş d irh em b ir akçe idi.) D iğer h a - m u rlu m am u lleri ş u n la r teşkil e d i y ordu: (Y ağlı çörek, h alk a, h u rd a halka, börek, şek erli galeta halkası, gözlem e, lokm a, çakıl böreği, k a tm e r- kânı.)
E tlere gelince k o y u n etin in kıyyesi dokuz akçe, sığır e tin in d ö rt b uçuk akçe, d an a e tin in ise yedi akçeye
idi. Sadeyağın k ıy esi y irm i ik i akçe, terey ağ ın ın k ıyyesi y irm i ik i akçe, terey ağ ın ın âlâsın ın kıy y esi 24 a k çe, terey ağ ın ın ednası o n altı akçe, zeytinyağının y irm i akçeye idi. D iğer yağ n e v ile ri arasın d a beziryağı, ç er- vişyağı, donyağı, k u y ru k yağı b u lu n u y o rd u .
B alların , b u lam an ın , pekm ezin fıat- la rı da se y y arlard a ay rı, d ü k k â n la r da a y rı o larak te s b it edilm işti. Helva, akhelva, fren k helvası n e v ilerin e a y rılıy o r; pirinç, m ercim ek, nohud, b a k la, b ö rü lce ve o n ların da envai sa yılıy o rd u . T a v u k ların tan esi se y y a r lard a on iki, d ü k k â n la rd a on akçe ye, piliç de sekiz v e dokuz akçeye satılıyordu. A yrıca aşçı d ü k k â n la rın da p işirilen y em ek lerin de fiatları te s b it edilm işti.
B alık ların envai sayılm ış v t h ep si n in ay rı ay rı fiatları gösterilm işti. A yrıca 17. asırda İsta n b u llu ların la k erd a, yılan , kılıç, gelin v e u sk u m ru b alık ların ın pastırm aların ı, lakerda, u sk u m ru ve m o rin a b a lık ların ın t u r şu la rın ı y ed ik leri de fia t listelerin d en an laşılm ak tad ır. H av y arın k ıyyesi on sekiz ve y irm i akçeye satılıyordu.
P e y n irle rin de tu lu m , M ora, M i dilli, B alkan, k aşk av al olm ak üzere envai vardı. 17. asırd a İsta n b u l p iy a sasında tü r lü yaş ve k u r u yem işler de b u lu n u y o r, sirke, lim on su y u , E f lâk tu zu , K efe tu z u v e T u zla tu zla rı ay rı ayrı fia tla rlâ satılıyordu. N arh listelerinde yaz ve kış sebzeleri de y er alıyor, o d ev ird e m eşh u r d a n K asım paşa ve E yüb y o ğ u rtla rın ın da k iy y e gelir ç an a k la rı ü ç e r akçeye, to rb a y o ğ u rtla rın ın k ıyyesi d ö rt a k çeye, fıçı y o ğ u rtla rın ın k ıyyesi üç akçeye veriliy o rd u .
P iyasada b u n lard a n başka b a h ara t ve m iskler, en v ai sa b u n la r v e diğer yiyecekler, tem izlenm eğe ald h e r n e vi m adde satılm ak ta b u lu n u y o rd u .
(1) D ö rt y ü z sene evvel İstan b u l, P ed ro de U rd em las’m Sergüzeşti, F u - ad C arım tercüm esi, D ü n y a Gözetesi ağustos 1954.
(2) W alsh’m İstan b u l S ey ah atn am e si, T ü rk iy e S eyahatnam esi adlı e se r den. Ali Rıza Seyfioğlu tercüm esi.
3 — T opkapı S aray ı arşivi N u m ara 1834.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
