I l Aguato* 193»
MEŞRUTİYETTE SARAY ve BABIALİ
Yazan: SÜLEYMAN K Â N İ İRTEM —- Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur.
. Tefrika No. 93 __________________________
Babıâli, Balkan ittifakının akdinde çok gafil hareket
etmiş, önliyecek hiç bir tedbir almamıştı
İtilâf kolay olamıyacak gibi görü nüyordu.
Milovanoviç Sırp kralı Piyer ile bir likte Parise gidiyordu. Geşof, Rizof ile Bulgaristamn Viyana elçisi Stanci- offu arkalarına taktı.
İki devlet adamı Sırp kralı şere fine Pariste operada verilen gala esna sında görüştüler. Milovanoviç daha uzun bir mükâlemede bulunmak üze re ertesi günü (19 teşrinisani 1911) Bulgar sefaretine geleceğini bildirdi.
Operada bu görüşme esnasında Fransa Hariciye Nazırı Mösyö dö Selves Sırp ve Bulgar Nazırlarının yanından geçmişti. Bu sıkı, fıkı konuşmaları gö rünce dudaklarında tebessümle:
— Yanınızdan geçişim sizleri ayır mak için değildir! dedi.
Stancioff:
— Bizleri birleştirmek ve takdis etmek için!
Mukabelesinde bulundu. Selves de: — Evet, evet! Sizleri takdis için! İyi bir iş tasarlıyorsunuz! diyerek uzaklaştı.
Milovanoviç Fransız Hariciye Nazı rının bu sözleri hakkında Bulgar siya silerine izahat verdi; daha evvel bir Sırp - Bulgar ittifakı ihtimalinden ona bahsetmiş olduğunu anlattı.
Ertesi günü Bulgar sefaretinde mü zakere uzun sürdü. Nihayet Milova noviç Makedonya muhtariyeti halikın daki Bulgar teklifini kabule temayül gösterdi.
Bundan sonra Sofyada devam eden müzakerelere Rusyanın Sofya elçisi Nekludoff ile sefaret ataşemiliteri kay makam Romanowski de karıştılar.
Bu son müzakerelerde Makedonya muhtariyeti esası terkedildi; Make donya müttefikler arasında taksim edilecekti. Sofyada müsveddesi 1912 şubatının yirmi dokuzunda hazırla nan ittifak muahedesi ve bunun gizli lâhikası 13 mart 1912 de imzalandı. Nisanın yirmi dokuzunda da askerî mukavelename kabul ve imza edil di. (1 )
Bu muahedenin gizli tutulan en esaslı noktası - Matin gazetesi bu mua hedenin metnini neşretmiştir- payla şılacak yerlerin hududu idi. Bu hudud hakkında muahedeye bir harita leffedil
miş, bu noktada Rus çarımn hakemli ği kabul olunmuştu. Muahede iki ta raf bir askerî harekete teşebbüs yolun da bir karar ittihaz edinceye kadar tedafüi olacaktı!
Bu hareket de Rusyanın muvafaka- tile yapılacaktı. Şimdi Çara hakemliği kabul ettirmek kalmıştı.
Rusya Çan Livadyaya gelmişti. Bul garistan hem Çara tazimat arzetmek, hem muahedeyi Rusya hükümetine kabıü ettirmek için Sobranya reisi Da- nefin riyasetinde bir heyet gönderdi.
Bu heyet mayısın yedisinde Çarın huzuruna kabul olundu.
Veda ziyafetinde Çarın ailesi efra dı da bulundu.
Çar Bulgaristan ile Sırbistan arasın daki itilâftan memnuniyet beyan edi yor, Yunanistan ile muhtemel anlaş mayı da tasvip ederek Bulgar ordu sunun havayicine Rusyaca yardımı vadeyliyordu.
Avusturya ile çıkabilecek ihtilâfları göz önüne getiren Sazonofun muahe de hakkmdaki telâkkisi bu kadar ha raretli olmamıştı. Sazonof ihtiyat tavsiyesile Danefin ateşi üstüne biraz soğuk su serpmişti. Danef Petersburg- ta da müzakerelere devam eylemiş, Rus hükümetinin müzahereti temin edil dikten sonra Viyanada kral Ferdinand ile Geşofa mülâki olmuştu.
Bugünlerde gerek Babıâlinin, ge rek ecnebi memleketlerdeki Osmanlı diplomatlarının Balkan ittifakının vücud bulmasına mâni olacak vakıfa- ne adımlar atmaları şöyle dursun, Bal kan diplomatlarının büyük devletler den bazılarının himayesi, bazılarının da hüsnünazarı altında geçen faali yetlerinden bihaber kalmış oldukları ve Balkan ricalinin böyle oraya, bu raya gidip gelmelerinin Osmanlı dip lomatlarını ikaz edemediği, şüphelen dirip bu hareketlerin hakikî sebeple rini araştırmağa sevk eyliyemediği gö
rülüyor!
6 haziran 1912 tarihli Le Temps gar
zetesi Romadan aldığı şu telgrafna- meyi neşreylemişti: (2)
(Burada rusca Saprossy Gisny mec muasının ahiren neşrettiği bir maka le çok dikkati celbetmiştir.
Bu makalede Sırbistan ile Bulga- ristanın Makedonyayı taksim için iki ay evvel aralarında bir muahede akd- olunduğundan bahsediliyor. Bu mua hedeye göre Sırp - Bulgar hududunda bir noktadan Ohri gölüne müntehi bir hattın iki tarafındaki yerler iki dev let arasında taksim edilecektir.
Söylendiğine göre muahede iki hü kümdar tarafından da tasdik edilmiş tir.)
Pariste, Romada, Petersburgta bulu nan Osmanlı elçileri bu ifşaatı gör düler ve Babıâliyi bundan haberdar ettiler miydi? Babıâlinin 1912 hazira nında ittifaktan haberi olduğunu gös terecek bir vesikaya tesadüf edeme dim.
Ahvalin cereyan sureti değil Sırp - Bulgar, hattâ daha sonra akdolunan Yunan - Bulgar ittifakından da Babı- âlinin vaktinde haber ve malûmat ala mamış bulunduğuna delâlet etmekte dir.
Paris elçisi Rifat paşanın bu itti faklardan bir dost vasıtasile 1912 se nesinde haberdar edilmiş bulunduğu na ve derhal Babıâliye yazdığına dair bir ecnebi dostuna vaki olan ifadesini Lûtfi Simavî bey (Sarayda gördükle rim) eserine almıştır. Yalnız burada bu istihbarın 1912 senesinin hangi ayında olduğu gösterilmiyor!
Bunun ise mesuliyetleri tebarüz et tirmek noktasında ehemmiyeti vardır. Bulgar - Sırp ittifakı 1912 senesi mar tında ve Bulgar - Yunan ittifakı da mayıs 1912 de imzalandığına nazaran Rifat paşanın bahsedilen işarı -emri vakii istihbardan ibaret kalmakla be raber- bu tarihlerden çok sonra değilse diplomatlarımız arasında biraz açık gözlü davranmış olanın o olduğuna hükmetmek icap edecektir.
(Arkası var)
* * *
Not:
Dahiliye Nazırı Hacı Adil beyin seyaha tine müteferriğ olmak üzere yazdıklarıma ilâveten şu hadiseyi de gene erkânı harp Halil Recai beyden naklen emekli albay Tunçay ifadesile kaydediyorum:
(Hacı Adil bey Yakovadan hareketin den evvel Bayram Sûr Pizrenden şu tel grafı çekmişti:
(Ben gelmeden yola çıkmayın.)
Bu tavsiye Osmanlı Dahiliye Nazırına Arnavutlukta emniyet ve selâmetle dolaş mak istiyorsa Bayram Sûr’un himayesi altına girmesi lüzumunu ihtardan başka bir şey değildi!
Halil Recai bey, Bayram Sûr’un A rn a- vutlar nazarında kendilerini himayesi, besası altına almış gibi görünmek istedi ği hususuna Nazırın dikkatini celbeyli- yerek:
— Dinlemiyelim. Yola çıkalım!
Dedi. Hacı Adil bey de bunu muvafık gördü. Bayram Sûr’a cevap vermiyerek yola çıktılar. Yolda Yakova’ya gelmekte olan Bayram Sûr’a tesadüf ettiler. Bay ram Sûr kendisinin tavsiyesine böyle hiç ehemmiyet verilmeyişine hayret etti ve tutuldu.
Hacı Adil bey, Bayram Sûr’a hiç iltifat etmedi ve celâdetle:
— Sizin işiniz başka! Bizimki başka! Hitabında bulundu. Ayrıldılar. Nazır bey Pizrene, Bayram Sûr da Yakova’ya te veccüh ettiler.
Luma’da bir tabur nizamiye askeri var- di. Halil Recai beyin tavsiyesi üzerine bu tabur kumandanına bölüklerini fasıla ile Dahiliye Nazırının arkasından gönder mesi emredildi.
Vezir köprüsünde ateş başlayınca Hacı Adil beyin maiyetindeki jandarmaların bir kısmı Arnavutların arkasını kesmeğe sevk edildi. Ayni zamanda Luraa tabu rundan yola çıkarılan nizamiye bölüğü de tepeden göründü.
İngiliz Grevvs bir taşı siper alarak mü sademeyi seyrediyordu.
İki ateş arasmda kalmanın tehlikesini gören Arnavutlar hemeh savuştular. H a cı Adil bey, Bayram Sûr’a karşı tesirsiz bir celâdet göstereceğine onu Abdülha- midvari bir teşebbüsle tatyip ve calbeyle- meğe çalışmış olsaydı belki Arnavutluk vaziyetine göre daha musip bir tedblc ittihaz eylemiş olurdu!
Hacı Adil beyin Yakova - Pizren yolu üzerindeki karşılaşmadan sonra Arnavut lar tarafmdan ateşe tutulmasında Bay ram Sûr’un parmağı var mıdır? Bu cihet pek melhuz olmakla beraber bunu isbat edecek bir vesika ve kayıd görmedim.
(1) Geşof L ’Alliance Balkanique eserin de bunların Fransızca metinlerini neş retmiştir.
(2) Raymond Poincaré: Les Balkans eu feu.
