VAKIFLARIMIZ
HAT SANATINA
AÇILAN PENCERE
II. Mahmul 19. yy. Celi Sülüs kelime-i tevhit
TÜRK VAKIF HAT SANATLARI MÜZESİ (BAYEZİD MEDRESESİ)
Yıl 1506, günlerden 30 Mayıs. Büyük Osmanlı Sultanı Bayezid II. güzel bir ba har gününde İstanbul’da bulunan Baye zid Külliyesi’nin temelini atıyordu. Bu te mel atma esnasında çalışan görevliler 1500 Akçe aldılar.
Medresenin bina eminisine Sipahioğul- larından Solak oğlu Ali, katipliğine Hacı Ali tayin olunmuştu. Sultan Bayezid II. Medresenin mimarlık vazifesini, Yakup Şah’ın halifelerinden İkincisi olan Pa- pazoğlu Yusuf’a vermişti.
Medresenin inşasının bitiminde Solak oğlu Ali, Mimar Papazoğlu Yusuf ve Hacı Ali Bursa kumaşından birer elbise ile tal tif edildiler. Ayrıca, Mimar Yusuf, bu va zifesi karşılığında 2000 Akçe de almıştı. Sultan Bayezid II. İstanbul’daki Külli- yesinin iyi hizmet vermesini sağlamak amacıyla H.911/M.1505 tarihli vakfiye sini düzenletti. Bu vakfiyede, Sultan Ba yezid II. Medresede Şeyhülislâmların mü derrislik yapmasını şart koşmuştu. Ancak Şeyhülislâmlar işlerinin çokluğu nedeniy le, tedris için yerlerine vekil tayin ettiler. Böylece ders vekaleti müessesesi doğdu.
Bayezid II. Devrinin önemli eğitim mer kezi olan Bayezid Medresesi’nin ilk mü
Bayezit Medresesinin dış görünüşü
derrisliği Zembilli Ali Efendi’ye verildi. Paye itibariyle medrese, inşasını taki ben ellili idi. Zira Zembilli Ali Efendi 150 Akçe ile Şeyhülislâm iken buraya müder ris olmasından da 50 Akçe ilave edilerek 200 Akçeye sahip olmuştu. Bu durum da ha sonraki devirlerde de aynen devam etti.
Medresede, Şeyhülislâm Zembilli Ali Efendi, İbni Kemal Efendi, Sa’di Efen di, Çivizade Muhyiddin Efendi, Abdül- kadir Efendi, Fenarizâde Muhyiddin Çe lebi, Mehmet Ebussuud Efendi, Zekeri- ya Efendi, Kadızâde Ahmet Şemseddin Efendi, Malûl Emirzâde Seyyid Mehmet Efendi, Çivizâde Mehmet Efendi, Abdül- kadir Şeyhi Efendi, Bostanzâde Mehmet Efendi, Zekeriya Efendi, Hoca Sadeddin Efendi,Sun’ullah Efendi gibi değerli ho calar fıkıh, kelâm, hadis dersleri verdiler. Medrese caminin kuzey batısında ve bi raz uzağında idi. Klâsik medrese mima risi gösteren Bayezid Medresesi, merkezi bir dershanenin üç tarafında 19 küçük odadan oluşuyordu. Medresenin tamamı kesmetaş ile inşa edildiği halde dersane kısmında kesmetaşın yanısıra tuğla da kullanılmıştır.
Medreseye dıştan baktığımızda dış öl
çülerinin fevkalâde muntazam olduğunu görürsünüz. Sade silmeli girişin, kırmızı beyaz taşlı kemeri ile tacındaki rumiler- den oluşmuş palmetleri etkileyici bir gö rünümdedir. Baklavalı köşeliklere oturan kubbeli ve iki yanında setlere sahip bir ha cimden sonra, basık kemerli sade silmeli kapıyla karşılaşılır. Kapı üzerinde döne mini tesbit edemediğimiz, sarı ve siyah bo ya ile yapılmış rumi ve hatailerden oluşan kalemişi bezemelerden bir alınlık bulun maktadır.Giriş kapısı yanlarındaki birer pencerenin söveleri büyük bir özenle pem be mermerden yapılmıştır.
Medrese odalarının köşelerdeki dört ta nesi daha geniş tutulmuştur. Diğer oda lar ise, aynı ölçülerdedir.
Köşe odalarda üç alt, bir üst pencere, her odada ise, ocak ve dolap yerleri var dır. Sağ kolda ayrıca önü avluya açılan setli bir yazlık oda bulunmaktadır.
Medresenin revağı 25 kubbelidir. Sol kolda üstü tonozlu, ne maksatla yapıldı ğı anlaşılamayan bir geçit yer almaktadır. Buradan başka bir bölüme geçiş için ya pıldığı düşünülebilir.
Dersane binası revaklardan uzakta olup, aralarında sadece bir duvar
Medresesinin avlusundaki şadırvanın görünüşü.
tısı vardır. Mihraplı olan dersanenin do kuz alt ve on iki üst penceresi bulunmak tadır. Burada ocak yoktur.
Dersanenin kubbe kemeri yuvarlak, ka pı kemeri pembe beyaz mermerden ve kubbe kasnağı sekiz kemerlidir. Giriş ka pısının önünde ve ince mermer sütuna ba san ve sonradan eklendiği tahmin edilen ahşap bir saçak vardır.
Bahçede bulunan şadırvan kaidenin altı sütun üstünde, baklava başlıklı bir saça ğa sahiptir. Havuz kısmı ise, sekiz ke merlidir.
Dersane ve Medrese kapısında kitabe yoktur.
Bayezid Medresesinin birçok onarım gördüğünü kaynaklardan öğrenmekteyiz. 1509’daki “ Küçük kıyamet” denilen dep remde medresenin tamamen yıkıldığı bi linmektedir. 1911 ve 1915 tarihlerinde onarım gördüğü vesikalardan anlaşıl maktadır.
Bayezid Medresesi, Medreselerin kapa tılmasından sonra, çeşitli amaçlar için kul lanılmıştır. Belediye Müzesi ve Umumi Kütüphane olarak kullanılan medrese, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından res tore edilip, düzenlenerek, bugün ülkemiz de ve dünyada tek olan “ Hat Sanatları Müzesi” haline getirilmiştir. (28 Ekim 1984)
Yazma ve levha eserlerin yanısıra, taş üzerine yazılmış hat örneklerinin yer al dığı müzede, eserler yazı çeşitlerine göre ayrılmış öğretici olması ön planda tutu larak düzenlenmiştir.
Ayrıca müzede geleneksel medrese at mosferini yansıtan etnografik odada hat tat ve talebelerinin hat çalışması canlan- dırılmıştır.
Müzede Kufi Kur’an-ı Kerimler, Risa leler, Hint, Mağrib Yazılı Yazma Eserler ve Levhalar Seksiyonu, Nesih Kur’an-ı Kerimler ve Ahşap Katıa Seksiyonu, Mu hakkak Kur’an-ı Kerimler ve Sülüs Lev halar Seksiyonu, Talik Yazmalar ve Lev halar Seksiyonu, Sülüs Resih Kurakkalar ve Taç îstifli Yazılar Seksiyonu, Mukad des Emanetler Seksiyonu, Sülüs ve Aynalı Yazılar Seksiyonu, Talik Levha, Îstifli Yazı, Sülüs ve Nesih Kur’an-ı Kerimler Seksiyonu, Tuğralar ve Nesih Kur’an-ı Kerimler Seksiyonu, Hattat Padişahlar, Sülüs ve Muhakkak Yazmalar Seksiyonu, İcazetler Nesih Kur’an-ı Kerimler Seksi yonu, Hilyeler Seksiyonu, İşleme Yazılar, Hanım Hattatlar Seksiyonu, Meşkler, Muhakkak Kur’an-ı Kerimler Seksiyonu olmak üzere 14 seksiyon bulunmaktadır.
Bu seksiyonlardaki en erken tarihli eser IX. yy. ve X. yy.’a tarihlenen Hattat Mehmet bin İdris’in yazdığı Kûfi Kur’an-ı Kerim’dir.
Müzede Kamil Akdik, Kayyumzade Mehmet Salih, Mustafa İzzed, Mevlevi Zeki Dede, Mehmet İzzed, Mehmet Nu ri, Ali Haydar, Mustafa Dede, Hafız Os man, Şefik, Vahdeti, Sami Efendi, II. Mahmud, III. Murad, Sultan Abdülme- cid, III. Ahmet, Sultan Abdülhamid II.,
Necmeddin Okyay, Hamit Aytaç, Mah mud Celaleddin, Osman’ül Enveri, Ha şan Rıza, Rakım, Yedikuleli Seyyid Ab dullah gibi hat sanatının değerli üstadla- rının eserleri teşhir edilmektedir.
Medresenin dersane kısmı, Mukaddes Emanetler Seksiyonu olarak düzenlenmiş tir. Seksiyonun ortasında orijinal Kabe Kapısı Örtüsü yer almaktadır. Kitabelik kısmında hattat ismi olarak “ Hacı Ali Muhammed” ismi okunmaktadır. Siyah kadife üzerine gümüş ve altın kaplama ip liklerle Fatiha Suresi, Ihlâs Suresi, Ayet’el Kürsi, Kelime-i Tevhid, Kureyş Suresi, Besmele, Nemi Süresinin 30’uncu ayeti iş lenmiştir. En altta hurma ağaçları mey veleriyle birlikte işlenmiştir. Kâbe örtüsü H. 1301 tarihlidir.
Bundan başka ipek sıra saten kendin den desenli, jakarlı (siyah) Kâbe Örtüsü nün yanısıra kırmızı ve yeşil renkli Kâbe Örtüsü mevcuttur.
Mukaddes Emanetler Seksiyonu’nda Sakal’ı Şerif (orijinal kutusunda), Pey gamber Efendimizin Kabir toprakları da teşhir edilmektedir.
Müzede ayrıca Tılsımlı gömlek ve baş lıklar, Hazreti Muhammed ve Hz. Ali minyatürlü kumaşlar, çeşitli tarikatlara ait Şecereler, Hüccet İlmühaber, Berat Temessuk-Senet, ibraname, Vakıf Tefti şi gibi arşiv belgelerinin yanısıra, hat mal zemeleri (Maktâ, kalemtraş, mühre, ka
mış kalem, makas) de sergilenmektedir. Medresenin bahçesinde Ali, Sami ve M.İzzed’in taş üzerine yazdıkları hat şa heserleri görülmektedir.
Pazartesi günü dışında, her gün gezile- bilen Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’- nde Vakıflar Genel Müdürlüğü yayınları da satılmaktadır.
Katipzade Mehmet Refii’nin talik meşki
M.A. Zübeyde Cihan ÖZSAYINER SANAT TARİHÎ UZMANI TÜRK VAKIF HAT SANATLARI
MÜZESİ MÜDÜRÜ
11
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
