Eski İstanbul'da kahvehaneler

BURÇAK EVREN

1947’de İstanbul’da doğdu. Ortaöğrenimini bu kentte yaptı. Bir süre Hukuk Fakültesi’nde okudu, daha sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakülte­ si Klasik Arkeoloji ve Prehistorya Bölümü’nden mezun oldu. Üniversite yıllarında (1969) gazetecili­ ğe başladı. Dünya, Yeni İstanbul, Yeni Ortam, Poli­ tika, Vatan, Güneş, Hürriyet, Cumhuriyet, Milliyet ve Pazar Postası gazetelerinde ve Gelişim yayınla­ rında sayfa sekreteri, art direktör, sanat sayfası yöneticisi olarak çeşitli görevlerde bulundu. Yeni Fotoğraf ve Gelişim Sinema dergilerini çıkardı.

Meydan Larousse, Oksford, Türkiye ve İstanbul ansiklopedileri başta olmak üzere otuza yakın an­ siklopedinin sinema ve sanat maddelerini kaleme aldı. Sinema Yazarları, Ephemera gibi çeşitli der­ neklerin kurucu üyeleri arasında yer aldı. Sinema Müzesi projesini ortaya atarak gerçekleşme safha­ sına getirdi ve müzenin ömür boyu yöneticileri arasına girdi. Sinema ve fotoğraf tarihimize ilişkin çalışmalar yaptı ve çeşitli tezler ortaya atarak tar­ tışma zemini yarattı. İstanbul üzerine yapılan birçok belgeselde danışman olarak bulundu. Ya­ yımlanmış eserleri şunlardır: Türk Sinema Sanat­ çıları Ansiklopedisi, Türk Sinemasında Yeni Ko­ numlar, Başlangıçtan Günümüze Türkçe Sinema Dergileri, Erotik Sinema, Oscar Ödülleri Tarihi, Yeşilçamla Yüzyüze, Galata Köprüleri Tarihi (Mil­ liyet Yayınları), Türkiye’ye Sinemayı Getiren Adam Sigmund Weinberg (Milliyet Yayınları), OsmanlI Kadını ve Yabancı Seyyahlar. Halen Milliyet grubunda dergi yöneticisi olarak görev yapmak­ tadır.

r

t

Burçak Evren

[MflflyBtl

5 »S j i a Mİsuf^Sa

£K Z

Eski İstanbul’da Kahvehaneler

© Türkiye Yayın Hakları: AD Yayıncılık A.Ş. - Burçak Evren 1. Baskı: Ekim 1996

Yazan: Burçak Evren Yayın Yönetmeni: Yalvaç Ural Yayın Koordinatörü: Gülgün A. Çarkoğlu

Sorumlu Müdür: Necati Güngör

Görsel Yönetmen: Aziz Yavuzdoğan Düzelti: Tekin Ergun Dizgi: Hayriye Kaymaz Fotoğraflar: Muzaffer Kantarcıoğlu

ISBN: 975-325-240-4 Basıldığı Yer: Boyut Matbaacılık A.Ş.

i ç i n d e k i l e r

g) İmaret kahvehaneleri h) Esrarkeş ya da esrar kahvehaneleri

t) Tiryaki kahvehaneleri i) Meddah kahvehaneleri

j ) Seyyar kahvehaneler

3. YABANCI GÖZÜYLE TÜRK KAHVESİ

4. NARGİLE

5. ENFİYE

6. ÇUBUK VE LÜLE

a) Tütün ve dumanlı bitkilerin kullanımı b) Tütünün ülkemize girişi

c) Çubuklar d) Lüleler

7. KIRAATHANELER BİBLİYOGRAFYA

Eski İstanbul’da

KAHVEHANELER

16. yü zyıld a n itibaren gündelik ya şa ­ m ım ıza giren kahvehaneler, mahalle ölçe ­ ğinde sivil mekân (kö şk -ko n a k) ile dini mekân (cam i-tekke) arasında yaşanılan içe d ö n ü k geleneksel yaşam tarzını dışa d ö n ü k bir kültürel yapılaşm a aşam asına getiren ve önem li m ekânlar olm uştur. B u ­ nun bir diğer anlamı ise, mahalle sakinle­ rinin sivil ve dini m ekânlardan b ağ ım sız olarak sokak kültürünü tanımaları ve bu m erkezler aracılığı ile kent yaşam ına d o ğ ­ rudan katılabilme olanağını elde etm eleri­ dir.

Mahalle, esnaf, yeniçeri, semai (ça lg ı­ lı), imaret, esrarkeş, tiryaki, m eddah, s e y­ yah kahvehaneler gibi çeşitlilik gösteren bu mekânlar, yalnızca kahve,

tütün, çu b u k, nargile gibi keyif m addelerinin içildiği ve bu m ekâna ö z g ü o yu n la rın o yn a n d ığ ı bir ye r d eğ il, o n u n da ötesinde O sm anlI to p - lum unda ilk sivil ör­ gütlenm enin filizlen­ diği, sosyo-k ültürel yaşam ın so lu n d u ğ u birer kültürel m erkezler de ol­ muşlardır.

İsta n b u l'u n ka h ve h a n e y e lp a ze si

oldukça genişti. Ç ü n kü to p lu m u n

k ü ltü r m o z a y iğ i çoğulcu bir k a r a k ­

ter taşıyo rd u . Yalnızca belli bir

m eslek ya da s t a t ü grubunun d evam

e ttiğ i kahveh a n eler değil, fa r k l ı

to p lu m ta b a k a la rın d a n a ynı o rta k

k ü ltü r ve neş'eye sahip insanların

to p la n d ık la r ı kahveh a n eler de

vardı. D am a ve satranç m eraklıları,

horoz döğüştürenler, kuşçular,

ııargileciler, çiçek tu tk u n la r ı, ede­

b i y a t âşıkları vs. gibi

o rta k p a y d a sı olan

insanlar, kendile-rine

kahveh a n e çatısı

a ltın d a bir y e r y ü z ü cen­

neti y a ra tm a s ın ı b ild i­

ler. Bir şehrin tarihine

giden yollar, insanlar

ve m ekâ n la rın k esiştiğ i

n o k ta d a son bulur.

İnsanların m ekânları, m ekânların

da insanları inşa e ttiğ i açıktır.

K ahvehanelerin O snıanlı insanına

ka za n d ırd ığ ı en ö n em li duygu,

ö zgiirl tik o lm u ş tu r.

Bir araştırm acı için İ s ta n b u l’un

şehir h a y a tın a kahvehanelerin

k a p ısın d a n girm ek, özgürlüğün g iz li

tarih iyle yiizyiize gelm ek demektir.

İsta n b u l'u n gü n d elik h a y a t m e k â n ­

ları üzerine ya p ıla c a k her orijinal

ISBN: 975-325-240-4

çalışma, bu g iz li tarihin küllerinden

9 789753 252409

to p lu m sa l k im liğ im iz in e k s ik s iz

portresini çıkartacaktır.