DİPLOMASİ
Avrupa’ya karşı OsmanlI’yı
müdafaa eden AvrupalI
Fransız asıllı Blak ailesinin fertleri
1 8 0 0 ’lü yılların ortalarından itibaren
Osmanlı devletinde önemli görevlerde
bulundular. Bunların arasında en
ilginci de, OsmanlI’nın ilk Washington
elçisi Edward Blak Bey’dir.
"TT- £Çr2-2
Blak Bey
İlk Washington elçisi Blak Bey’in (sağ üstte) İzm ir’de gazete çıkaran babası Aleksandr Blak’ın imzası (üstte). Ve yine Aleksandr Blak’ın yayımladığı Le Courrier de Smyrne gazetesi (sağ yanda). Or h a n Ko l o ğ l uO
smanlı topraklarına 1826 yılında ayak basan Blak ailesinin serüveni, Aleksandr Blak’ın İzmir’deki Fransız ticaret kolonisine ‘tem silci’ seçilmesiyle başlar. Ticaretin kendisine pek kâr ge tirmediğini anlayan Aleksandr Blak, Fransız Elçiliği tarafından İzmir’de yayımlanan ‘Spectateur Oriental’ gazetesine yazılar yaz maya başlar. O yıl, gazeteye de ortak olur. Artık sadece dışarı dan katkı yapan değil, gazeteyi fiilen idare eden ve Yakındoğu politikasında etkin rol oynayan bir kişi haline gelmiştir.Aleksandr Blak’ın Avrupa devletlerinin ticari çıkarlarına karşı Osmanlı devletinin yanın da yer alan yazılar yazması Fransız, Rus ve Avusturya elçi liklerini karşısına almasına yol açar.
1827’de Navarin’de Osman- lı Donanması’nın İngiliz, Fran sız ve Rus donanmaları tarafın dan hileyle yakılması üzerine, Blak Bey’in tepkisi sert olur.
Blak Bey şiddetli makalele riyle Avrupa devletlerini ve
Fransız politikasını eleştirince Fransız Elçiliği, hem onun gaze tesini kapattırır hem de makine lerine el koydurtur. Bunun üzeri ne Blak Bey, 1828 yılında ‘Coıır- rier de Smyrne’ adında yeni bir gazete çıkarmaya başlar. Bu ga zetede yazılarını daha da ağırlaş tırır. istisnasız hepsi de Türklere çatmayı ilke kabul etmiş Avrupa basınının karşısına, Osmanlı’nın tek savunucusu olarak dikilir ve başarılı da olur.
1831’de Sultan Mahmut İs tanbul’da bir ‘resmi gazete’
yayı-mnm hazırlığı içindedir. Türkçe çıkacak gazetenin Arapça, Rum ca ve Ermenice nüshaları da bas tırılacaktır. Ayrıca Avrupa’ya hitap edecek Fransızca bir baskı da düşünülür ve bunun yöneti mi, Aleksandr Blak’a verilir.
-Aleksandr Blak Bey, mali sorunlar yüzünden zor yürüttü ğü kendi gazetesini kapatarak 5 Kasım 1831 ’de ‘Moniteur Otto man’ adlı Osmanlı gazetesini ya yımlamaya başlar.
1836 yılındaki ölümüne ka dar bu görevi sürdüren Alek sandr Blak Bey, Mustafa Reşit Paşa’nın deyimiyle, ‘Fransız ka muoyunun fikirlerini Türkler le hine değiştiren’ önemli kişiler arasında yer alır.
Aleaksandr Blak Bey ve ‘Moniteur Ottom an’a Avru pa’da gösterilen özel ilginin ne deniyse, Blak Bey’in ve gazete nin ekonomi konularına yakla şımıdır. Blak Bey, Osmanlı dev letinde ticaret serbestliğini sa vunmuş ve Osmanlı düzeninde ki tekelleri, devletin geri kalma sının başlıca nedeni olarak mimlemişti. İzmir’de, dolayısıy la Osmanlı topraklarında, batılı
anlamıyla bir ‘borsa’ kurulması girişimlerinde de aynı gazetenin öncülük yapması, Blak Bey’in serbest piyasa ekonomisi kural larına temelden taraftar oldu ğunu gösteriyordu.
Aleksandr Blak’ın M alta’da genç yaşta ölümünden sonra Babıali, karısını ve beş çocuğu nu koruma altına alır. Anneye toptan bir para verilir, iki erkek çocuğun her birine bir aylık bağlanır. Büyük oğul Edward Blak, öğrenimini Babıali’nin mali yardımıyla Paris’te Saint Barbe kolejinde yapar. Öğre nim yıllarında, Paris’te büyü kelçi ve babasının dostu olan Mustafa Reşit Paşa kendisiyle sürekli ilgilenir. I8 4 2 ’de Ed ward, ailesinin yanına İstanbul’a döner. O zaman 19 yaşına bas mıştır. Türkçe, Fransızca, İngi lizce ve İtalyanca konuşmakta dır. Bu durum ona dışişlerinde görev almanın ilk adım olan Tercüme Kalemi’nin kapılarını açar. Daha sonra İstanbul lima nı yönetiminde bin kuruş aylıkla göreve atanır.
1845 Mart ayında annesinin de teşvikiyle, babası gibi şansını gazetecilikte denemeye girişir.
t A « . . . . / - : - S-' -T <■ k- • .-AİİJİ Jfr »U j r.4 1 jjÂ. V -t'j. .-*» ¿jU . J .,«ll İy. f** «r— ku _;T 41 ,.^.1 jc _ r _ ..y, •V-" V- - ' r u «r— cJíj ıı^T ¿ jJU . Jv^ I JMj> ^ J \l j j j , ı j . . j .
.» O - .j'ö ı#.Jy -y- wi— J > y y .V-. ¿ « ¿ r y * a . c , ' ¿Âftu ~ »... . , **'v>' •«£*' U-»' 1 yV »-J>. j “ K* 1 y / y a. j y .a 1 W I V -- y c , 0O..A.
Dört yıl süren gazetecilik serüve ni, aile içinde yarattığı sorunlar nedeniyle, Edward Blak’ın, Ba bIali’nin Paris elçiliğinde katip lik teklifini kabul edip 1849’da Paris’e gitmesiyle biter. İstan bul’dan ayrılırken, borçlarını ödememesi yüzünden kardeşle riyle arası ciddi şekilde açılır...
Edward Blak Paris’ten kar deşine yazdığı mektupta, Os- manlı yönetiminde gördüğü ilgi yi şu sözlerle anlatır:
"Dostum, meçhulün değildir ki senin Fransız hükümeti,
be-Soy kütüğü
Edme Jacques Blacque . . .Paris, 1725-1805 Edme Jean Blacqu e...Paris-İzmir, 1754-1832 Alexandre Blak B e y ...Parls-İzmir-İstanbul,
1792-1836
Edward Blak B e y ... istanbul-Paris-Washlngton, 1824-1895
Edmond Blak Paşa ... İstanbul-Londra, 1867-1953 Richard Blak Bey ...İstanbul-Viyana-Londra,
1869-1927
nimse Türk hükümeti tarafın dan benimsenmemizle kaderle rimiz, çocukluğumuzdan beri, tamamen ayrılmıştır. Her biri miz eğitimimizi, davalarımıza sadakat ve şükranlarımızı sağla yan bu hükümetlerin hesabına yaptık. Sen kolejli başıboşluğu sonucunda İstanbul’a geldiğin de, ben Türkiye’de hizmet kabul etmiş bulunuyordum. Türkler bende, kendilerinden saydıkları ve çok fedakarlıkta bulundukla rı Aleksandr Blak’ın büyük oğlu nu görüyorlardı. Biliyorsun ki, gazetenin var olduğu dört yıl bo yunca, sahip ve müdür, bendim. Biliyorsun ki, yolumuz üzerinde
karşılaşmaktan kurtulamadığı- ‘Amerikan
mız sayısız güçlükle savaşan, ulusunun en ünlü fotoğrafı’ olarak adlandırılan bu görüntüde, alt sıranın en başında oturan, OsmanlI Elçisi Edward Blak’tır. Amerikan tarihçilerinin 1971 yılına kadar tam tarihini çözemedikleri fotoğrafta, General Lee, yardımsever George Peabody, W. Corcoran ve James Lyons var (yanda). Üstte ise, Edward Blak’ın Takvim-i Ebuzziya’daki fotoğrafı.
DİPLOMASİ
herkesle tek ilişkide olan, sorun lardan sıyrılabilmemiz için yol aramakta kafasını her tarafa vu ran ben oldum. (...) Olaya be nim gibi bakmak çabasını göste rirsen anlayacaksın ki, haklarını çiğnemek, sadece kendimi dü şünmek, seni kurtulamayacağın sıkıntılara sokmak bir yana, be nim durumumdaki bir adamın yapması gerekeni ve bir delinin yapabileceğini yaptım. Gerçek ten bizler için, benim Paris’teki Osmanlı elçiliğinin katibi, senin de İstanbul’daki Fransız elçili ğinde görevli olmandan daha
Washington Elçiliği kadrosu
Elçi ... Edward Blak Bey Askeri Ataşe ... Tevfik Bey Katip ... Baltazzi Efendi Özel Sekreter... Loireau New York Fahri Konsolosu . .C. Oskanyan Diğer gö re vlile r... Anne Donald,
Sarah Kane, Octavia Butler, Henriette Faure 1921’de Sevr antlaşmasının yenileme görüşmeleri için Londra’ya giden Babıali heyetinde, Richard Blak da vardı (soldan dördüncü; monokl taşıyan). mutlu ne olabilir?"
Edward Blak böylece Os- manlı devletine tam sadakata dayalı bir yaşamı kendi başına kurma yoluna girdi. 1850’de Pa ris’te ünlü Amerikalı cerrah Va lemin M ott’un kızı Olivia ile ev lendi. 1851’de doğan erkek ço cuğuna Valemin Blak adını ver di. Ancak ertesi yıl, karısı ölünce oğlunu Amerika’daki kayınpe derinin yanma bıraktı. 1853’te Paris’te Birinci Katip oldu. Kı rım Savaşı sırasında Osmanlı devleti için Avrupa bankaların dan alınacak borç işini başarıyla sonuçlandırınca, Babıali diplo matları arasındaki ünü arttı.
1856’de Torino Elçiliği Baş katibi olan Blak Bey 1860’da Napoli Konsolosluğuna getiril di. 1866’da Venedik kökenli Lo- ııise Privilegio ile ikinci evliliğini yaptı. 1867’de ise Blak Bey, hem kendisi hem de Osmanlı devleti için çok önemli bir görevi üst lendi: Washington Elçiliği.
ABD’nin 1831’den beri
ts-tanbul’da diplomatik bir elçisi vardır; halbuki Babıali dünyanın merkezi olan Avrupa’nın çevre sindeki bu uzak ülkede daha hiç kimseyi akredite olarak atama mıştır. Edward Blak Bey Ameri ka’ya Ulâ sınıfının ikinci kade mesine terfi ettirilerek ve 3 Ni san 1867’de padişah fermanıyla atanarak gönderilir. 1867 Ağus tosunun sonunda Blak Bey, gü ven mektubunu Washington’da Amerikan Başkanı Grant’a fev kalade görevli Ortaelçi olarak sundu. Başkan’a hitaben yaptığı konuşmada kullanılan basit for müllerle yetinmeyerek kişisel bir not ekledi ve aile bağlan dolayı sıyla (ilk evliliğine ve Ameri ka’da büyükbabasının yanında kalan oğluna gönderme yapa rak) eskiden beri Amerika’ya karşı duyduğu sevgiyi belirtti.
Avrupa
bankalarından
alınacak borç
işini başarıyla
s onuçlandır mca,
Edward Blak’m
Babıali
diplomatları
arasındaki ünü
arttı.
Aynı günlerde Girit olayları tüm şiddetiyle sürüyordu. Elçi Blak Bey yalnız Amerika’ya gö çen Yunanlıların Girit’le ilgili si yasi etkisine karşı savaşmakla kalmıyor, Osmanlı-Amerikan si lah ticaretini de geliştirmeyi sağ lıyordu. Kuzey-Güney savaşı ne deniyle fazla üretim sonucu Amerika’da ortaya çıkan gerek sinim dışı silahların Türkiye’ye satılması işini başarıyla sonuç landırdı.
Bu başarısının ödülünü, rüt besi Osmanlı sivil hiyerarşisinin en yüksek noktalarından biri olan Ulâ sınıfının birinci kade mesine yükseltilerek gördü. Blak
Blak Bey’in Londra ve Bükreş’te askeri ataşelik yapan oğlu Edmond Blak Paşa (solda). Richard Blak’ın Berlin’de evlendiği Amerikalı Joséphine Kalman ve oğlu Valentine Edward Blak (altta). Amerikan basını Josephine’den ‘Avrupa sosyetesini fetheden güzel’ diye bahsediyordu.
bey, Baltimore, New Orleans, San Francisco, Chicago ve Philadelphia’da fahri konso losluk zinciri oluşturdu. BabI ali’nin hediyesi olan büyük ve kıymetli bir Anadolu halısı başkanın görevi süresince Be yaz Saray’ın salonlarından bi rini süsledi. Washington’da 1872 yılında kordiplomatiğin duayeni sıfatıyla Başkan’a ' bütün diplomatlar adına iyi dileklerini sundu.
ABD’nin siyasi ortamında Edward Blak tarafından işgal edilen yerin önemini kanıtla yan bir belge vardır. Bu Birle şik Devletler’in en meşhur ta rihi fotoğrafı diye tanımlanan ve Amerikan basınında kop yaları birçok kez yayınlanan bir fotoğraf klişesidir. Bu fo toğrafın ünü yalnızca resim lerdeki kişilerden değil; bu yük sek şahsiyetlerden biri ya da di ğeri üzerinde uzun zaman yapı lan tartışmalardan gelmektedir.
Edward Blak, 1873 Ağus- tos’unda yedi yıllık bir sürenin ardından Washington’dan geri çağrılarak Matbuat Dairesi Mü- dürlüğü’ne atandı.
1876’da Şurayı Devlet üyesi ve başkentin 6. Belediye Dairesi nin reisi oldu. Kısa bir süre Bük reş Elçiliğine atanan Blak Bey, 1 8 9 3 ’te emekli oldu. Yaşamı 1895’te Büyükada’da sona erdi.
Edward Blak Avrupa tarzın da yaşamı çok iyi bildiği gibi, doğu tarzı yaşam biçimine de uymayı bilen bir dünya adamıy
dı. Washington’daki ikameti sı rasında ‘Türk viskisi’ adı altında ‘rakı’nın ABD’ye ithalini ve ta nınmasını sağladı.
Edward Blak’ın üç oğlundan Almanya’da eğitim gören Ed mond Blak, Osmanlı ordusunda subaylık yapmış ve Blak Paşa olarak tanınmıştır. Blak Paşa, Bükreş ve Londra’da ataşemili- terlik yapmış ve Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra eşinin Ingiliz olması nedeniyle istifa ederek İr landa’ya yerleşmiştir.
ikinci oğul Türkler tarafın dan Reşad Blak olarak adlandırı lan Richard Blak’tır. Alman ya’da eğitim gören Richard Blak, 1908’de Berlin Elçilik Katibi ol
du. O günlerde Berlin’de Amerikan uyruklu Josepine Kalman ile evlendi. Ber lin’de kurulan Osmanlı Ku- lübü’nün yöneticileri arasın da yer alan Richard Blak, I 91 l ’de Viyana Elçiliği Müs teşarı oldu. 1918’de Ortael- çiliğe yükselen Richard Blak, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra da Hariciye’deki göre vini sürdürdü. 1921 ’deki Sevr Anlaşması’nın yeniden düzenlenmesi için Londra’ya giden Sadrazam Tevfik Paşa hükümetinin delegeleri ara sında yer aldı. 1923’te Cum huriyetin ilanıyla Cenevre’ye yerleşti ve 1927’de Ameri ka’da öldü.
Bugün Blak ailesinin ikinci soyundan gelenlerin bilinmemesine karşın, ailenin hiçbir ferdinin Türkiye’de olma dığı sanılmaktadır. Bhık’lar, Fransa, İrlanda ve hatta Arjan tin’de dağılmış olarak yaşamak
tadırlar. ■
Richard Blak’ın 1918’de orta elçiliğe yükseldiğini bildiren yazıda da adı ‘Reşat Blak Bey’ olarak geçiyor...
S
Popüler TARİHİ Haziran 2000 • 4 7
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
