FOLKLOR VE HALK TERİMLERİ ÜZERİNE
«Folklor, en az herhangi bir ortak faktörü paylaşan herhangibir insan grubunun sahip olduğu kültürü inceleyen ilimidir»
Türker EROĞLU D ergim izin üçüncü sayısında folk
lor terimi ve tarifi ile ilgili olarak Prof. Dr. Dursun Y ıldırım ’m bir m aka lesini’ yayınlayarak konuyu ilim adam larım ızın tartışmasına açmıştık. Ancak, m aalesef bu konuda herhangi bir kı pırdam a olm adığı gibi, «Artık bu ko nular üzerinde durm ak gereksizdir» diye bizi tenkit edenler bile oldu.
Folklor konusunda okullaşm anın daha çok yeni olduğu ülkem izde te rim ve tarif konusunun halledilmem iş olm ası gayet tabiîdir. Bu konu halle dilm ediği m üddetçe de ülkemizdeki folk lor çalışm alarının eksik kalacağı ve sağlam tem ellere oturm ayacağı dü şüncesindeyiz. İşte bu düşünceyle bu sayım ızda özellikle «Folk» terimini ya zım ıza konu ettik.
Bilindiği üzere folk lor terimi fark lı ülkelerde farklı tarif edildiği gibi, aynı ülke içinde de farklı olarak tarif edilmektedir.
Özellikle ülkem izde folk lor terim i nin halk oyunları karşılığı olarak dar
Hemra, kuyudan H üyrlukga ve Bilbilgöye’nin yardım ıyla kurtulur. Pa dişah, büyük oğlanlarını cezalandırır. Sonunda H em ra ile H ürylukga evlen dirilir.
1. B. A. Garrıev, Hüyrlukga-Hemra, Aşgabat 1941.
2. A. S. M irbadaleva, H ü yrlu k ga- Hemra, A şgabat 1960.
3. A. K oçetkov, Hurlukga i Hemra, «Sovyet Edebiyatı», M oskova 1944, s. 144-149.
anlam da kullanılması bu terimin Türk çe karşılıklarının öne sürülmesine se bep olmuştur.
Folklor terimi konusunda m evcut olan kargaşanın kaynağı, «folk (halk)» terimidir. «F ollotan anlaşılanın farklı olm ası farklı folk lor tarifelerine sebep olmaktadır.
Halk teriminin «okuma yazm a bil meyen insanlar», «gelir seviyesi düşük olan insanlar», «yönetilen insanlar», «köyde yaşayan insanlar», «tarımla u ğ raşan insanlar» v.b. gibi farklı tarif lerinin yapıldığını görüyoruz.
Söz konusu tarifler kabul g öre cek olursa «okum a yazm a bilenlerin», «gelir seviyesi yüksek olanların», «yö netenlerin», «köyler dışında yaşayan ların» ve «tarımla uğraşmayanların» halk olm adığı ve dolayısıyla «f!oklor»a sahip olm adıkları neticesine varılacak tır.
Bu yanlış düşünceyle aynı nitelik te olan b ir başka düşünce de folk lo run geçm işte b ir folk tarafından
mey-4. A. S. M irbadaleva, Türkemnskiy Destan «Huyrlukga i Hemra» M os kova 1963.
5. H uyrlukga i Hemra, M oskova 1965. 6. A m angul Durdıyeva, Hüyrlukga-
Hemra, A şgabat 1978.
7. A m angul Durdıyeva, age. s. 6. 8. D revuyaya Turkm enskaya Litera-
tura’dan naklen A. Durdıyeva, age. s. 11.
9. A. Kekilov, Mollanepes (Ömri ve D öred iciliği), Aşgabat 1957, s. 20. 10. Türkm en Halk Ertekileri, 2. c. A ş
gabat 1979, s. 129 - 147.
d a n a g e tir ild iğ i v e b u g ü n k ü m ev cu t fo lk lo ru n y a l n ı z c a 1 h a y a tta k alan k ı sım la rd a n ib a re t old u ğ u d u r.
Bu d ü şü n ce y e g ö r e b u g ü n ü n f o l k u y e n i fo lk lo r m e y d a n a g e tire m e m e k te v e g ittik çe fo lk lo r u u nu tm ak tadır.
Ö y le y se «fo lk » u n öy le b ir tanım ı y a p ılm a lı ki, y e n i b a şla y a n birisi fo lk loru n n e old u ğ u n u an layabilsin .
Folk terim i «En az h erh a n gi bir orta k fa k tö rü p a yla şa n h e rh a n g i bir in sa n g ru b u n u » gösterirz. B u rada b a ğ la y ıcı fa k tö rü n n e o ld u ğ u ö n em li d e ğildir. B ir orta k iş, dil, d in v e y a soy ola bilir. Ö n em li ola n husus, h e r n e se b ep le o lu rs a olsu n m e y d a n a g e le n g r u b u n k en d isin i a d la n d ıra n b a z ı g e le n ek lere sa h ip ola ca ğ ıd ır.
T eo rid e b ir g ru p en az ik i k işiden m e y d a n a gelir. A n c a k b u r a d a kasdet- tiğ im iz gru p, elbette, ik i k işid en fa z la ola ca k tır. G ru b u n b ir ü y esi d iğ e r ü y e le ri ta n ım a y a b ilir. O, g r u b a ait g e le n ek le rin m u h tev asın ı m u h tem elen b ile c e k tir ki b u g ru b u n b ir g ru p k im liğ i a n la yışın a sa h ip olm a sın a y a rd ım te m ek tedir. Bu su retle e ğ e r g ru p ö ğ r e n cilerd e n v e öğ re tm e n le rd e n m e y d a n a g e liy o r s a fo lk lo r « ö ğ r e n ci v e y a ö ğ re t m en fo lk lo ru ; m ü slü m a n la rd a n v ey a y a h u d ilerd en m e y d a n a g e liy o rs a «m üs- lü m a n v e y a y a h u d i fo lk lo r u »; B arak la r v e y a A v ş a rla r ’d a n m e y d a n a g e li y o r s a «B arak v e y a A v ş a r folk lo r u »; d e m irc i v e y a k a la y cıla rd a n m ey d a n a g e liy o r s a «d e m irci v e y a k a la y cı fo lk lo ru » ola ca k tır.
«F olk »u n bu ta rifi k ab u l g örm ü ş o la ca k k i g ü n ü m ü z d ek i fo lk lo rcu la r, A v u stu r y a y e rlile rin d en A m e rik a y e r lilerine; işçi sen d ik a la rın d a n ilk ok u l çocu k la rın a , g ö ç e b e le rd e n m illetv e k il lerin e k a d a r çe şitli g ru p la r ü zerin d e fo lk lo r ik ça lışm a la r y apm ışla rd ır.
Ü lk em izde, y u k a rıd a ta r if etm eye ça lıştığ ım ız «fo lk » ta rifin i d o ğ ru la y a n m a h iyette b ir fo lk lo r ta rifi y ap ılm ış v e k a b ü l g örm ü ştü r. «Millî kültür de nilen pekçok unsurdan meydana ge len biı ikimin bir milletin çeşitli grup
la n ta ra fın d a n fa r k lı ö lç ü le rd e y a şa n ıla n v e rilerin in v a ry a n tla rın a ve bu v erileri in ce le y e n ilm e v erile n isim » şek lin d e P rof. Dr. U m ay G ü n a y ta ra fın d a n y a p ıla n b u fo lk lo r ta rifin d e g e n el b a ğ la y ıcı fa k tö r m illiy e ttir ki dil, din, soy ve vatan b irliğ i g ib i b irço k b a ğ la y ıcı fa k tö rü ih tiv a etm ek tedir. G ru p la r sözü ise, k an aa tim izce, m ille ti m e y d a n a g etire n çeşitli b oy , aşiret, sü lale v e aile g ib i g r u p la n an la ttığı g i b i bu g ru p la r için d e k i e sn a f te şek k ü l lerin i v e b irlik leri de an latm ak tadır.
B u gü n fo lk lo r u n m a lzem esin in y a l n ızca «tortu laşm ış k ü ltü r kalıpla rı» v e y a «g elen e k sel kü ltü r» o lm a d ığ ı b i lin m ek tedir. S ok a k sa tıcıların ın b a ğ ır m a la rın d a n a p a rtm a n la ra v erile n a d lara; d u v a r y a zıla rın d a n m in ib ü slerin a rk asın a y a zıla n y a zıla ra k a d a r b ir ç o k y en i v e d eğ işik k o n u fo lk lo ru n m a lzem esi olm uştu r. A n c a k g e re k ü l k em izd e, g erek se d iğ e r ü lk e le rd e fo lk lo rcu la rın d a h a ç o k g ele n ek sel k ü ltü r le ilg ilen d ik lerin i d e sö y le m e k g e re kir. Ö zellik le sa h a çalışm a sı yapa n ara ştırıcıla r sa h a ç a lış m a la n n d a hep g e ç m iş i tesbite çalışm ak ta, b u g ü n ü tesbiti ih m a l etm ek tedirler.
B u gü n ü n h alk ın ın y en i fo lk lo r m e y d a n a g e tire m e d iğ i m eselesin e g e lin ce; g e re k k ü ltü rü n d e ğ işk e n liğ i il kesi, g e re k se h alk terim in d en an laşı la n ın «g e çm işte y a şa m ış ola n insan g ru p la rı» olm a m a sı b u d ü şü n cen in y a n lışlığ ın ı o r ta y a k oym a k ta d ır. İnsanın bu lu n d u ğ u h e r y e rd e k ü l tü r v a r o la ca ğ ın a g ö re fo lk lo r a m a l zem e bu lu n acak tır. A n ca k , fo lk lo r a m a lzem e o la n k ü ltü r u n s u r la n n ın es k iy e g ö re m u h tev ası d eğ işece k tir. M e sela 50 sen e so n ra b u g ü n k ü m u h te v a d a h a lk tü rkü lerin e r a stla m a y a b ili riz. O sen elerde eski tü rk ü lerin iz le ri n e ra stla y a ca ğ ım ız gibi, y en i tü rkü leri d e g öreceğ iz.
Ö te yan dan , fo lk lo r terim in e T ü rk ç e karşılık b u lu n a ca k ise (ille d e bu g erek lid ir d en iy orsa ) b u k a rşılık fo lk lo r terim in d e bu lu n a n «fo lk » ve «lore»u
i
ih tiv a etm elidir. K on u la ca k ad n e o lu r sa olsu n fo lk lo r u n h e m m alzem esin i, h em sahasını h e m d e d isip lin in i ifa d e etm elidir.
D ü n y a g e n e lin d e «lo r e »d a n a n la şılan «ilim »dir. Ç ü n kü fo lk lo r terim in d ek i «lore» ile b ir ç o k ilim ad ın ın so n u n d a y e r alan «lo g ie » ay n ı an la m da (ilim ) k u llan ılm ak tad ır. Buna göre, m esela halk kültürü ta b irin d e fo lk lo r terim in in ö ze llik le «lore» k ısm ı ek sik tir. D isiplin i ifa d e etm ek ten uzaktır.
N e ticed e T ü rk çe n e şek ilde ta bir ed ilirse edilsin , fo lk lo r c u la rın şu g e n e l fo lk lo r ta rifin d e b irleşm esi g e rek tiğ i in a n cın d a yız.
«Folklor, en az herhangi bir ortak faktörü paylaşan herhangi bir insan grubunun sahip olduğu kültürü ince leyen ilimdir».
1. P rof. Dr. D u rsu n Y ıld ırım ; «Sözlü K ü ltü r v e F olk lor K a v ra m la rı Ü ze rin e», M illî F olk lor», 3. sayı, sa y fa 16 -17.
2. A la n D un des; « W h a t is F olk lore», The S tu d y o f F loklore, 1965 b y Pren- tice H ail, Inc., E n g lew ood C liffs, N. J. S. 1 -2 .
3. P rof. Dr. U m ay G ün ay; «F olk lor N e d ir», T ü rk F o lk lo ru Araştırmaları,
1987, s. 24 - 29.
