Yapılcan köyü Hıdırlık Türbesi tasvirleri

Tam metin

(1)YAPILCAN KÖYÜ HIDIRLIK TÜRBESİ TASVİRLERİ. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Sanat Tarihi Bilim Dalı. Başaran Doğu GİTAL. Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mustafa BEYAZIT. Haziran 2015 DENİZLİ.

(2)

(3)

(4) i. ÖNSÖZ Üzerinde çalıştığımız bu konu kapsamlı olarak ele alınmamıştı ve bilinmeyen bir yola girmek gibiydi. Bu nedenle birden çok kişinin desteğini alarak bu yolda ilerledik. Değerlendirme kısmında yer alan Türkçe kaynak bulmaktaki sıkıntımız çok büyüktü. Bu nedenle yönlendiğimiz yabancı kaynaklarda genellikle Rusça olmakla birlikte bize görsel anlamda çok büyük fayda sağlamıştır. Kaynak bulma konusunda bizden yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr Yaşar ÇORUHLU'ya minnetlerimi sunuyorum. Ankara'da yaptığım çalışmalarda bana yardımcı olan İbrahim ŞANAL bey'e, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesinde benden yardımlarını esirgemeyen kütüphane personeline, Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdiresi Filiz GÜRBOĞA hanım efendiye şükranlarımı sunuyorum. Araştırmamıza finansman sağlayan Pamukkale Üniversitesi B.A.P. birimine teşekkürlerimi sunuyorum. Çok kısa bir süre içerisinde yaptığımız bu çalışma sırasında tüm çizimleri kontrolümüzde yapan ve büyük desteğini gördüğüm değerli öğrencimiz Yusuf BAŞTÜRK'e ve yine tezin meydana getirilmesinde, arazi çalışmasında yardımlarını gördüğüm değerli öğrencilerimiz Ahmet SÜRÜCÜ, Düriye BEYAZ, Rafet TOSUN ve Ebru ERTAŞ'a teşekkürlerimi sunuyorum. Yapıda karşılaştığımız yazı karakterlerini ve Osmanlıca metinleri okurken büyük desteğini gördüğüm Yasemin BEYAZIT hocama teşekkürlerimi sunuyorum. Aynı zamanda değerli sınıf arkadaşım Şuayip ÇELEMOĞLU, Müge ŞEN ve değerli iş arkadaşım Mustafa EKMEKCİ'ye tezimdeki üçüncü göz oldukları için teşekkür ediyorum. Bu yolda yürürken beni cesaretlendiren, zor kararlarda yanımda olan ve bu zorlu yol boyunca manevi ve maddi desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen danışman hocam Mustafa BEYAZIT'a ne kadar teşekkür etsem azdır. Benden uzakta olsalar da her zaman yanımda olduklarından emin olduğum ve desteklerini her zaman hissettiğim canım aileme bana gösterdikleri sabır için şükranlarımı borçluyum. Denizli 2015. Başaran Doğu GİTAL.

(5) ii. ÖZET YAPILCAN KÖYÜ HIDIRLIK TÜRBESİ TASVİRLERİ GİTAL, Başaran Doğu Yüksek Lisans Tezi/Sanat Tarihi A.B.D. Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Mustafa BEYAZIT Haziran 2015/ 396 Sayfa Hıdırlık Türbesi Kütahya'nın Altıntaş ilçesine bağlı Yapılcan köyünde bulunmaktadır. Türbe, kübik gövdeli plân tipi özellikleri, yapımında kullanılan inşa malzemesi ve tekniklerden dolayı 13. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Çalışma kapsamında mimariye kısaca değinilmiş, asıl konu olan tasvirler ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Türbe mimarisinde görülen süslemeler, genellikle çini, seramik, taş v.b. malzeme yüzeylerine uygulanmıştır. Tezimize konu olan tasvirler, dış cephede taş blokların yüzeyinde, iç mekânda ise sıva yüzeyinde yer almaktadır. Kazıma ve baskı teknikleri kullanılarak meydana getirilen tasvirler, insan, hayvan, geometrik ve bitkisel olmak üzere çeşitli başlıklar altında ve belirli bir düzen içerisinde ele alınmıştır. Tasvirler, Türklerin İslamiyet öncesi inanç sistemi olarak görülen Kamizm öğelerini, Orta Asya hayvan üslubuna ait izleri ve özellikle kaya resimlerinde karşılaşılan anlatımları bünyesinde barındırmaktadır. Tamamen özgün olan bu tasvirler içinde, tahtta oturmuş, kolları tırâz bantlı, başı haleli, elinde küre ve mendil tutan figür dikkati en fazla çekenlerin başında gelmektedir. Türbede yoğun olarak işlenmiş olan tasvirler dönemin kültürel dünyasının bir yansıması olarak görülmelidir. Aynı zamanda yazılı belgelerin az olduğunu düşündüğümüz dönemin inanç sistemi ve belki de inanç sistemindeki değişimin önemli ip uçlarını veren bu tasvirler, yine dönemin hayat tarzı konusuna bazı açıklamalar getirmesi bakımından önemlidir. Anahtar Kelimeler: Yapılcan, Hıdırlık, Türbe, Duvar Üstü Tasvirler, Kaya Resmi, Petroglif..

(6) iii. ABSTRACT DEPICTIONS OF THE HIDIRLIK TOMB IN YAPILCAN VILLAGE GİTAL, Başaran Doğu Post Graduate Thesis/Department of Art History Adviser Thesis: Asst. Prof. Mustafa BEYAZIT June 2015/Page 396 Hıdırlık Tomb is located in Yapılcan village, Altıntaş, Kütahya. The type of cubic plan features, building materials and techniques used in the construction, the tomb was dated back to the 13th century. Within the context of study, plan of the tomb was mentioned briefly and the depictions were examined under the different headings. Decorations seen in the tomb architecture were usually applied to the material surfaces which were tiles, ceramic, stone, etc. While depictions which are the subject of our thesis locate on the surface of the exterior stone blocks, they are also on the plaster surfaces indoors as well. Depictions which were educed by using engravings and printings techniques are discussed under various headings, such as human, animal, geometric and plant, in a specific order. The depictions involve Shamanism elements which were seen as a belief system before Islam, animal style narrations of Central Asia, and especially encountered on the rock paintings. Among these utterly unique illustrations, the figure which is the most interesting sits on the throne, tırâz banded arms, glory on head, and holds a spherical object and a handkerchief. These depictions heavily processed in the tomb should be seen as a reflection of the cultural world of that period. These descriptions are important as they not only give clues of period’s life style but also the belief system of it which we think that the holographs were scanty and the changes of the belief system. Keywords: Yapılcan, Hıdırlık, Tomb, Wall Graffiti, Rock Engravings, Petroglyphs..

(7) iv. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .............................................................................................................................. i ÖZET................................................................................................................................. ii ABSTRACT .....................................................................................................................iii İÇİNDEKİLER ................................................................................................................ iv ENVANTER DİZİNİ ....................................................................................................... vi FOTOĞRAF DİZİNİ ...................................................................................................... xv ÇİZİM DİZİNİ .............................................................................................................. xxv KISALTMALAR ........................................................................................................ xxxv GİRİŞ ................................................................................................................................ 1. I.BÖLÜM KÜTAHYA'NIN TARİHÇESİ VE TÜRBE MİMARİSİNİN GELİŞİMİ 1.1.Tarihçe......................................................................................................................... 8 1.2.Türbe Mimarisinin Gelişimi...................................................................................... 16. II.BÖLÜM HIDIRLIK TÜRBESİ VE TASVİRLER 2.1. Türbenin Yeri ........................................................................................................... 20 2.2. Mimari ...................................................................................................................... 21 2.3. Yapının Tarihlendirilmesi ........................................................................................ 28 2.4. Tasvirler ................................................................................................................... 29 2.4.1. Dış Cephede Taş Blok Yüzeylerinde Yer Alan Tasvirler ................................. 31 2.4.1.1. Doğu cephe ................................................................................................. 31 2.4.1.2. Güney cephe ............................................................................................... 49 2.4.1.3. Batı cephe ................................................................................................... 59 2.4.1.4. Kuzey cephe ................................................................................................ 65 2.4.2. İç Cephede Yer Alan Tasvirler .......................................................................... 78 2.4.2.1. Doğu cephe ................................................................................................. 78 2.4.2.2. Güney cephe ............................................................................................. 148 2.4.2.3. Batı cephe ................................................................................................. 197 2.4.2.4. Kuzey cephe .............................................................................................. 257. III. BÖLÜM KARŞILAŞTIRMA-DEĞERLENDİRME 3.1. İnsan Tasvirleri....................................................................................................... 292 3.1.1. Kam Tasvirleri .................................................................................................... 292 3.1.2. Ok Atan Adam Tasvirleri ................................................................................ 295 3.1.3. Bağımsız Olarak Çizilmiş İnsan Tasvirleri ..................................................... 296 3.1.4. Atlı Tasvirleri .................................................................................................. 296 3.1.5. Tahtta Oturan Hükümdar Tasviri .................................................................... 298 3.1.6. Kuşa Binmiş İnsan Tasviri .............................................................................. 300 3.1.7. El Tasvirleri ..................................................................................................... 301 3.2. Hayvan Tasvirleri ................................................................................................... 303.

(8) v. 3.2.1. Aslan ................................................................................................................ 303 3.2.2. Atlar ................................................................................................................. 305 3.2.3. Boğa - Öküz tasviri.......................................................................................... 307 3.2.4. Geyik Tasvirleri ............................................................................................... 308 3.2.5. Keçi Tasvirleri ................................................................................................. 310 3.2.6. Kuşlar .............................................................................................................. 312 3.2.6.1. Yırtıcı kuş tasviri ...................................................................................... 312 3.2.6.2. Yırtıcı olmayan kuş tasvirleri ................................................................... 312 3.3. Bitkisel Tasvirler .................................................................................................... 314 3.3.1. Ağaçlar ............................................................................................................ 314 3.3.2. Haşhaş Tasviri ................................................................................................. 316 3.4. Geometrik Şekiller ................................................................................................. 317 3.4.1. İç içe Dörtgenler .............................................................................................. 317 3.4.2. Taramalar ve Karmaşık Geometrik Tasvirler .................................................. 317 3.4.3. Yıldızlar ........................................................................................................... 318 3.4.3.1. Altı kollu yıldızlar..................................................................................... 319 3.4.3.2. Sekiz kollu yıldızlar .................................................................................. 320 3.4.4. Güneş Tasvirleri .............................................................................................. 320 3.5. Damgalar ................................................................................................................ 322 3.5.1. Beğdili (Begtili) Damgası ............................................................................... 323 3.5.2. Kayı Damgası .................................................................................................. 324 3.5.3. Ok-Yay Damgası ............................................................................................. 324 3.5.4. Salur(Salgur) Damgası .................................................................................... 325 3.5.5. Yuvarlak Formlu Damga ................................................................................. 325 3.6. Savaş Aletleri ......................................................................................................... 326 3.6.1. Balta-Nacak Tasvirleri .................................................................................... 326 3.6.2. Kılıç Tasviri ..................................................................................................... 327 3.6.3. Ok-Yay Tasvirleri ............................................................................................ 329 3.6.4. Satır Tasviri ..................................................................................................... 331 3.7. Çadır (Yurt) Tasvirleri ........................................................................................... 331 3.8. Bayrak-Sancak ....................................................................................................... 333 3.9. Yazı Tasvirleri ........................................................................................................ 335 3.10. Tanımlanamayan Tasvirler................................................................................... 336 3.11. Tasvirlerde Kullanılan Teknikler ......................................................................... 336 3.12. Tasvirlerin Tarihlendirilmesi ............................................................................... 339 SONUÇ ......................................................................................................................... 342 KAYNAKLAR ............................................................................................................. 344 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 357.

(9) vi. ENVANTER DİZİNİ ENVANTER NO D.D1.1.2: Bayrak Tasviri ENVANTER NO D.D1.3.1: Atlı Tasviri ENVANTER NO D.D1.4.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO D.D1.5.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.D2.2.1: Bayraklı Kompozisyon ENVANTER NO D.D2.2.2: Bayrak Tasviri ENVANTER NO D.D2.2.3: Bayrak Tasviri ENVANTER NO D.D2.2.4: Bayrak Tasviri ENVANTER NO D.D2.3.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.D2.7.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.D2.8.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.D2.9.1: Ok -Yay Tasviri ENVANTER NO D.G1.1.1: Ok Tasviri ENVANTER NO D.G1.1.2: Damga Tasviri ENVANTER NO D.G1.6.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.G2.5.1: Damgalı Kompozisyon ENVANTER NO D.G3.6.1: Tanımlanamayan Tasviri ENVANTER NO D.B2.7.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.B2.8.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO D.K1.1.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.K1.2.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO D.K1.3.1: At Tasviri ENVANTER NO D.K2.4.1: Damga Tasviri ENVANTER NO D.K2.5.1: Kuş Tasviri ENVANTER NO D.K2.8.1: Keçi Tasviri ENVANTER NO İD.T.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A1.1: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri.

(10) vii. ENVANTER NO İD.A1.2: Aslan Tasviri ENVANTER NO İD.A1.3: İnsan Tasviri ENVANTER NO İD.A1.4: Yazılı Tasvir ENVANTER NO İD.A1.5: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ENVANTER NO İD.A1.6: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.7: Çadır Tasviri ENVANTER NO İD.A1.8: Atlı Tasviri ENVANTER NO İD.A1.9: Tamamlanmamış At figürü ENVANTER NO İD.A1.10: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.11: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.12: Geyik Tasviri ENVANTER NO İD.A1.13: El Tasviri ENVANTER NO İD.A1.14: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.15: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A1.16: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A1.17: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A1.18: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ENVANTER NO İD.A1.19: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.20: İnsan Tasviri ENVANTER NO İD.A1.21: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A1.22: Baş Kısmı Olmayan Hayvan Tasviri ENVANTER NO İD.A1.23: At Tasviri ENVANTER NO İD.A1.24: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ENVANTER NO İD.A1.25: Ok-yay Damgası ENVANTER NO İD.A2.1: Ağaç-Dal (İskelet) Tasviri ENVANTER NO İD.A2.2: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.A2.3: Çadır (Yurt) Tasviri ENVANTER NO İD.A2.4: Ağaç Tasviri.

(11) viii. ENVANTER NO İD.A2.5: Damga Tasviri ENVANTER NO İD.A2.6: Tarih Tasviri ENVANTER NO İD.A2.7: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2.8: Çadır (Yurt) Tasviri ENVANTER NO İD.A2.9: Elinde Ok-Yay Tutan İnsan Figürü ENVANTER NO İD.A2.10: Geometrik Tasvir ENVANTER NO İD.A2.11: Üçlü Ağaç Kompozisyonu ENVANTER NO İD.A2.12: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A2.13: Kuş Tasviri ENVANTER NO İD.A2.14: Bayrak (Sancak) Tasviri ENVANTER NO İD.A2.15: Geyik Tasviri ENVANTER NO İD.A2.16: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.A2.17: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.A2.18: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2.19: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2.20: Kuş Tasviri ENVANTER NO İD.A2.21: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A2.22: Arapça Yazı Tasviri ENVANTER NO İD.A2.23: Damga Tasviri ENVANTER NO İD.A2.24: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2.25: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.A2.26: Geometrik Şekil ENVANTER NO İD.A1-A2.1: Kayık İçinde İnsan Tasviri ENVANTER NO İD.A1-A2.2: Tahrip Olmuş At Figürü ENVANTER NO İD.A1-A2.3: At Tasviri ENVANTER NO İD.B1.1: Atlı Tasviri ENVANTER NO İD.B1.2: Atlı Tasviri ENVANTER NO İD.B1.3: Geometrik Şekil.

(12) ix. ENVANTER NO İD.B1.4: Hayvan Tasviri ENVANTER NO İD.B1.5: Kuş Tasviri ENVANTER NO İD.B1.6: Hayvan Tasviri ENVANTER NO İD.B1.7: Avcı Kuş Tasviri ENVANTER NO İD.B1.8: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.B1.9: Güneş Tasviri ENVANTER NO İD.B1.10: Güneş Tasviri ENVANTER NO İD.A1-B1.1: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İD.A1-B1.2: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İD.A1-B1.3: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.B2.1: Güneş-Güneş Başlı İnsan ENVANTER NO İD.B2.2: Güneş Tasviri ENVANTER NO İD.A2-B2.1: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2-B2.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2-B2.3: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2-B2.4: Balta Tasviri ENVANTER NO İD.A2-B2.5: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.T.1: El Tasviri ENVANTER NO İG.T.2: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A3.1: Yıldızlar Arasında Atlı Tasviri ENVANTER NO İG.A3.2: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A3.3: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A3.4: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A3.5: Atlı Tasviri ENVANTER NO İG.A3.6: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A3.7: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A3.8: Damga (Harf) Tasviri ENVANTER NO İG.A3.9: Geometrik Şekil.

(13) x. ENVANTER NO İG.A3.10: Geyik Tasviri ENVANTER NO İG.A3.11: Damgalı Kompozisyon ENVANTER NO İG.A3.12: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A3.13: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İG.A3.14: Geometrik Şekil (Ağ-Kafes) ENVANTER NO İG.A3.15: Ok Yay Tasviri ENVANTER NO İG.A3.16: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A3.17: Damga Tasviri ENVANTER NO İG.A3.18: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İG.A3.19: El Tasviri ENVANTER NO İG.A3.20: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İG.A3.21: Satır Tasviri ENVANTER NO İG.A3.22: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A4.1: Tanımlanamayan HayvanTasviri ENVANTER NO İG.A4.2: Kuş Üzerinde İnsan Tasviri ENVANTER NO İG.A4.3: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A4.4: Vav Harfi ENVANTER NO İG.A4.5: Boğa - Öküz Tasviri ENVANTER NO İG.A4.6: Tamamlanmamış Vav Harfi ENVANTER NO İG.A4.7: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.A4.8: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İG.A4.9: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.A4.10: El Tasviri ENVANTER NO İG.A4.11: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İG.A4.12: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A4.13: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.A3-A4.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO İG.B3.1: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri.

(14) xi. ENVANTER NO İG.B3.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.B3.3: Yay Tasviri ENVANTER NO İG.B3.4: Güneş Tasviri ENVANTER NO İG.B3.5: Güneş Tasviri ENVANTER NO İG.B3.6: Güneş Tasviri ENVANTER NO İG.A3-B3.1: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.A3-B3.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İG.B4.1: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İG.A4-B4.1: Çadır Tasviri ENVANTER NO İG.A4-B4.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.1: Atlı ve Ok Atan Adam Tasvirli Kompozisyon ENVANTER NO İB.A5.2: Ok Atan Adam Tasviri ENVANTER NO İB.A5.3: Geometrik Şekil ENVANTER NO İB.A5.4: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.5: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.6: Damga Tasviri ENVANTER NO İB.A5.7: Damga Tasviri ENVANTER NO İB.A5.8: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.9: Geometrik Şekil ENVANTER NO İB.A5.10: Ağaç-İskelet Tasviri ENVANTER NO İB.A5.11: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.12: Geometrik Şekil ENVANTER NO İB.A5.13: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.14: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A5.15: Güneş Tasviri ENVANTER NO İB.A5.16: Av Sahnesi Tasviri ENVANTER NO İB.A5.17: Ok Atan İnsan Tasviri ENVANTER NO İB.A5.18: Keçi Tasviri.

(15) xii. ENVANTER NO İB.A5.19: Ok-Yay Tasviri ENVANTER NO İB.A5.20: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.21: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A5.22: Çadır-Miğfer Tasviri ENVANTER NO İB.A5.23: Geometrik Şekil ENVANTER NO İB.A5.24: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.25: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5.26: Kuş Tasviri ENVANTER NO İB.A5.27: Güneş Tasviri ENVANTER NO İB.A6.1: Samanyolu İçinde İnsan Tasviri ENVANTER NO İB.A6.2: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A6.3: Kayık İçinde İnsan Tasviri ENVANTER NO İB.A6.4: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ENVANTER NO İB.A6.5: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A6.6: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A6.7: Haşhaş Tasviri ENVANTER NO İB.A6.8: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A6.9: Ok Tasviri ENVANTER NO İB.A6.10: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A6.11: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A6.12: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri ENVANTER NO İB.A6.13: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İB.A6.14: Kuş Tasviri ENVANTER NO İB.A6.15: Hayvan Tasviri ENVANTER NO İB.A6.16: Güneş Tasviri ENVANTER NO İB.A6.17: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A6.18: Yay Tasviri ENVANTER NO İB.A6.19: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A6.20: Balta Tasviri.

(16) xiii. ENVANTER NO İB.A6.21: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A6.22: Damga Tasviri ENVANTER NO İB.A6.23: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5-A6.1: Ok-Yay Tasviri ENVANTER NO İB.A5-A6.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5-A6.3: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A5-A6.4: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.B5.1: At Tasviri ENVANTER NO İB.B5.2: Tahrip Olmuş At Tasviri ENVANTER NO İB.B5.3: Noktalar Kompozisyonu ENVANTER NO İB.B5.4: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A5-B5.1: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İB.A5-B5.2: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri ENVANTER NO İB.A5-B5.3: Güneş Tasviri ENVANTER NO İB.B6.1: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.B6.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A6-B6.1: Balta Tasviri ENVANTER NO İB.A6-B6.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İK.A7.1: Geometrik Şekil ENVANTER NO İK.A7.2: Geometrik Şekil ENVANTER NO İK.A7.3: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri ENVANTER NO İK.A7.4: Ağaç tasviri ENVANTER NO İK.A7.5: Yıldız Tasviri ENVANTER NO İK.A7.6: Balta Tasviri ENVANTER NO İK.A7.7: Atlılar Kompozisyonu ENVANTER NO İK.A7.8: Batıda Yer Alan Atlı Tasviri ENVANTER NO İK.A7.9: At Tasviri ENVANTER NO İK.A7.10: Atlı Tasviri ENVANTER NO İK.A7.11: Atlı Tasviri.

(17) xiv. ENVANTER NO İK.A7.12: At Tasviri ENVANTER NO İK.A8.1: At ve İnsan Figürü ENVANTER NO İK.A8.2: Tahtta Oturan Hükümdar Tasviri ENVANTER NO İK.A8.3: Atlı Tasviri ENVANTER NO İK.A8.4: At Tasviri ENVANTER NO İK.A8.5: Tanımlanamayan Tasvir (Mask-Yüz) ENVANTER NO İK.A8.6: At Tasviri ENVANTER NO İK.A8.7: Atlı ve İnsan Tasviri ENVANTER NO İK.A8.8: Ağaç Tasviri ENVANTER NO İK.A8.9: At Tasviri ENVANTER NO İK.A8.10: Ok-Yay Tasviri ENVANTER NO İK.B7.1: Balta Tasviri ENVANTER NO İK.B7.2: Güneş Tasviri ENVANTER NO İK.A7-B7.1: Çadır Tasviri ENVANTER NO İK.A7-B7.2: Balta Tasviri ENVANTER NO İK.B8.1: Güneş Tasviri ENVANTER NO İK.B8.2: Güneş Tasviri.

(18) xv. FOTOĞRAF DİZİNİ FOTOĞRAF 1: Yapılcan Köyü Uydu Görüntüsü FOTOĞRAF 2: Hıdırlık Türbesi Uydu Görüntüsü FOTOĞRAF 3: Hıdırlık Türbesi Kuzeyden Görünüş FOTOĞRAF 4: Türbe Kuzeybatıdan FOTOĞRAF 5: Türbe Kuzeydoğudan FOTOĞRAF 6: Türbe Güneyden Görünüş FOTOĞRAF 7: Türbe Kuzey Cephe FOTOĞRAF 8: Bir kısmı yıkılmış kubbe ve kubbeye geçişte kullanılan Türk üçgenleri FOTOĞRAF 9: Türbe iç mekânı- güney ve batı cepheler FOTOĞRAF 10: Türbe iç mekân-kuzey ve doğu cepheler FOTOĞRAF 11: Doğu Cephe FOTOĞRAF 12: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 1. Taş Blok FOTOĞRAF 13: Ok Tasviri FOTOĞRAF 14: Bayrak Tasviri FOTOĞRAF 15: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 3. Taş Blok FOTOĞRAF 16: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 17: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 4. Taş Blok FOTOĞRAF 18: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 19: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 5. Taş Blok FOTOĞRAF 20: Damga Tasviri FOTOĞRAF 21: Bayraklı Kompozisyon FOTOĞRAF 22: Bayrak Tasviri FOTOĞRAF 23: Bayrak Tasviri FOTOĞRAF 24: Bayrak Tasviri FOTOĞRAF 25: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 3. Taş Blok FOTOĞRAF 26: Damga Tasviri FOTOĞRAF 27: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 7. Taş Blok FOTOĞRAF 28: Damga Tasviri.

(19) xvi. FOTOĞRAF 29: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok FOTOĞRAF 30: Damga Tasviri FOTOĞRAF 31: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 9. Taş Blok FOTOĞRAF 32: Ok -Yay Tasviri FOTOĞRAF 33: Güney Cephe FOTOĞRAF 34: Güney Cephe Alttan 1. Sıra 1. Taş Blok FOTOĞRAF 35: Ok Tasviri FOTOĞRAF 36: Damga Tasviri FOTOĞRAF 37: Güney Cephe Alttan 1. Sıra 6. Taş Blok FOTOĞRAF 38: Damga Tasviri FOTOĞRAF 39: Güney Cephe Alttan 2. Sıra 5. Taş Blok FOTOĞRAF 40: Damgalı Kompozisyon FOTOĞRAF 41: Güney Cephe Alttan 3. Sıra 6. Taş Blok FOTOĞRAF 42: Tanımlanamayan Tasviri FOTOĞRAF 43: Batı Cephe FOTOĞRAF 44: Batı Cephe Alttan 2. Sıra 7. Taş Blok FOTOĞRAF 45: Damga Tasviri FOTOĞRAF 46: Batı Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok FOTOĞRAF 47: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 48: Kuzey Cephe FOTOĞRAF 49: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 1. Taş Blok FOTOĞRAF 50: Damga Tasviri FOTOĞRAF 51: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 2. Taş Blok FOTOĞRAF 52: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 53: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 3. Taş Blok FOTOĞRAF 54: At Tasviri FOTOĞRAF 55: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 4. Taş Blok FOTOĞRAF 56: Damga Tasviri FOTOĞRAF 57: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 5. Taş Blok.

(20) xvii. FOTOĞRAF 58: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 59: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok FOTOĞRAF 60: Keçi Tasviri FOTOĞRAF 61: Doğu Cephe FOTOĞRAF 62: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 63: Yıldız (Mühr-ü Süleyman)Tasviri FOTOĞRAF 64: Aslan Tasviri FOTOĞRAF 65: İnsan Tasviri FOTOĞRAF 66: Yazılı Tasvir FOTOĞRAF 67: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri FOTOĞRAF 68: At Tasviri FOTOĞRAF 69: Çadır Tasviri FOTOĞRAF 70: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 71: Tamamlanmamış At figürü FOTOĞRAF 72: At Tasviri FOTOĞRAF 73: At Tasviri FOTOĞRAF 74: Geyik Tasviri FOTOĞRAF 75: El Tasviri FOTOĞRAF 76: At Tasviri FOTOĞRAF 77: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 78: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 79: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 80: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri FOTOĞRAF 81: At Tasviri FOTOĞRAF 82: İnsan Tasviri FOTOĞRAF 83: Balta Tasviri FOTOĞRAF 84: Baş Kısmı Olmayan Hayvan Tasviri FOTOĞRAF 85: At Tasviri FOTOĞRAF 86: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri.

(21) xviii. FOTOĞRAF 87: Ok-yay Damgası FOTOĞRAF 88: Ağaç-Dal (İskelet) Tasviri FOTOĞRAF 89: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 90: Çadır (Yurt) Tasviri FOTOĞRAF 90a: Yerleşke, Yerleşim Yeri Kompozisyonu FOTOĞRAF 91: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 92: Damga Tasviri FOTOĞRAF 93: TarihTasviri FOTOĞRAF 94: Balta Tasviri FOTOĞRAF 95: Çadır (Yurt) Tasviri FOTOĞRAF 96: Elinde Ok ve Yay Tutan İnsan Figürü FOTOĞRAF 97: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 98: Üçlü Kompozisyon FOTOĞRAF 99: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 100: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 102: Bayrak (Sancak) Tasviri FOTOĞRAF 103: Geyik Tasviri FOTOĞRAF 104: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 105: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 105: Balta Tasviri FOTOĞRAF 106: Balta Tasviri FOTOĞRAF 107: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 108: Ok Tasviri FOTOĞRAF 109: Arapça Yazı Tasviri FOTOĞRAF 110: Damga Tasviri FOTOĞRAF 111: Balta Tasviri FOTOĞRAF 112: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 113: Ok Tasviri FOTOĞRAF 114: Kayık İçinde İnsan Tasviri.

(22) xix. FOTOĞRAF 115: Tahrip Olmuş At Figürü FOTOĞRAF 116: At Tasviri FOTOĞRAF 117: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 118: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 119: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 120: Hayvan Tasviri FOTOĞRAF 121: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 122: Hayvan Tasviri FOTOĞRAF 123: Avcı Kuş Tasviri FOTOĞRAF 124: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 125: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 126: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 127: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 128: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 129: Balta Tasviri FOTOĞRAF 130: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri FOTOĞRAF 131: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 132: Balta Tasviri FOTOĞRAF 133: Balta Tasviri FOTOĞRAF 134: Balta Tasviri FOTOĞRAF 135: Balta Tasviri FOTOĞRAF 136: Balta Tasviri FOTOĞRAF 137: Güney Cephe FOTOĞRAF 138: El Tasviri FOTOĞRAF 139: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 140: Yıldızlar Arasında Atlı Tasviri FOTOĞRAF 141: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 142: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 143: Yıldız Tasviri.

(23) xx. FOTOĞRAF 144: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 145: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 146: Yıldız (Mühr-ü Süleyman)Tasviri FOTOĞRAF 147: Damga (Harf) Tasviri FOTOĞRAF 148: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 149: Geyik Tasviri FOTOĞRAF 150: Damgalı Kompozisyon FOTOĞRAF 151: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 152: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 153: Geometrik Şekil (Ağ-Kafes) FOTOĞRAF 154: Ok Yay Tasviri FOTOĞRAF 155: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 156: Damga Tasviri FOTOĞRAF 157: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 158: El Tasviri FOTOĞRAF 159: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 160: Satır Tasviri FOTOĞRAF 161: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 162: Tanımlanamayan HayvanTasviri FOTOĞRAF 163: Kuş Üzerinde İnsan Tasviri FOTOĞRAF 164: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 165: Vav Harfi FOTOĞRAF 166: Boğa - Öküz Tasviri FOTOĞRAF 167: Tamamlanmamış Vav Harfi FOTOĞRAF 168: Balta Tasviri FOTOĞRAF 169: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 170: Balta Tasviri FOTOĞRAF 171: El Tasviri FOTOĞRAF 172: Ağaç Tasviri.

(24) xxi. FOTOĞRAF 173: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 174: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 175: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 176: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri FOTOĞRAF 177: Balta Tasviri FOTOĞRAF 178: Yay Tasviri FOTOĞRAF 179: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 180: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 181: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 182: Balta Tasviri FOTOĞRAF 183: Balta Tasviri FOTOĞRAF 184: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 185: Çadır Tasviri FOTOĞRAF 186: Balta Tasviri FOTOĞRAF 187: Batı Cephe FOTOĞRAF 188: Atlı ve Ok Atan Adam Tasvirli Kompozisyon FOTOĞRAF 189: Ok Atan Adam Tasviri FOTOĞRAF 190: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 191: Balta Tasviri FOTOĞRAF 192: Balta Tasviri FOTOĞRAF 193: Damga Tasviri FOTOĞRAF 194: Damga Tasviri FOTOĞRAF 195: Balta Tasviri FOTOĞRAF 196: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 197: Ağaç-İskelet Tasviri FOTOĞRAF 198: Balta Tasviri FOTOĞRAF 199: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 200: Balta Tasviri FOTOĞRAF 201: Ağaç Tasviri.

(25) xxii. FOTOĞRAF 202: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 203: Av Sahnesi Tasviri FOTOĞRAF 204: Ok Atan İnsan Tasviri FOTOĞRAF 205: Keçi Tasviri FOTOĞRAF 206: Ok-Yay Tasviri FOTOĞRAF 207: Balta Tasviri FOTOĞRAF 208: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 209: Çadır-Miğfer Tasviri FOTOĞRAF 210: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 211: Balta Tasviri FOTOĞRAF 212: Balta Tasviri FOTOĞRAF 213: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 214: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 215: Samanyolu İçinde İnsan Tasviri FOTOĞRAF 216: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 217: Kayık İçinde İnsan Tasviri FOTOĞRAF 218: Yıldız (Mühr-ü Süleyman)Tasviri FOTOĞRAF 219:Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 220: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 221: Haşhaş Tasviri FOTOĞRAF 222: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 223: Ok Tasviri FOTOĞRAF 224: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 225: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 226: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri FOTOĞRAF 227: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 228: Kuş Tasviri FOTOĞRAF 229: Hayvan Tasviri FOTOĞRAF 230: Güneş Tasviri.

(26) xxiii. FOTOĞRAF 231: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 232: Yay Tasviri FOTOĞRAF 233: Balta Tasviri FOTOĞRAF 234: Balta Tasviri FOTOĞRAF 235: Balta Tasviri FOTOĞRAF 236: Damga Tasviri FOTOĞRAF 237: Balta Tasviri FOTOĞRAF 238: Ok-Yay Tasviri FOTOĞRAF 239: Balta Tasviri FOTOĞRAF 240: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 241: Balta Tasviri FOTOĞRAF 242: At Tasviri FOTOĞRAF 243: Tahrip Olmuş At Tasviri FOTOĞRAF 244: Noktalar Kompozisyonu FOTOĞRAF 245: Noktalar Kompozisyonu 1. Grup FOTOĞRAF 246: Noktalar Kompozisyonu 2. Grup FOTOĞRAF 247: Noktalar Kompozisyonu 3. Grup FOTOĞRAF 248: Balta Tasviri FOTOĞRAF 249: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 250: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri FOTOĞRAF 251: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 252: Balta Tasviri FOTOĞRAF 253: Balta Tasviri FOTOĞRAF 254: Balta Tasviri FOTOĞRAF 255: Balta Tasviri FOTOĞRAF 256: Kuzey Cephe FOTOĞRAF 257: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 258: Geometrik Şekil FOTOĞRAF 259: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri.

(27) xxiv. FOTOĞRAF 260: Ağaç tasviri FOTOĞRAF 261: Yıldız Tasviri FOTOĞRAF 262: Balta Tasviri FOTOĞRAF 263: Atlılar Kompozisyonu FOTOĞRAF 264: Batıda Yer Alan Atlı Tasviri FOTOĞRAF 265: At Tasviri FOTOĞRAF 266: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 267: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 268: At Tasviri FOTOĞRAF 269: At ve İnsan Figürü FOTOĞRAF 270: Tahtta Oturan Hükümdar Tasviri FOTOĞRAF 271: Atlı Tasviri FOTOĞRAF 272: At Tasviri FOTOĞRAF 273: Tanımlanamayan Tasvir (Mask-Yüz) FOTOĞRAF 274: İkili At ve Figürlü Kompozisyon FOTOĞRAF 275: At Tasviri FOTOĞRAF 276: Atlı ve İnsan Tasviri FOTOĞRAF 277: Ağaç Tasviri FOTOĞRAF 278: At Tasviri FOTOĞRAF 279: Ok-Yay Tasviri FOTOĞRAF 280: Balta Tasviri FOTOĞRAF 281: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 282: Çadır Tasviri FOTOĞRAF 283: Balta Tasviri FOTOĞRAF 284: Güneş Tasviri FOTOĞRAF 285: Güneş Tasviri.

(28) xxv. ÇİZİM DİZİNİ ÇİZİM 1: Doğu Cephe ÇİZİM 2: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 1. Taş Blok ÇİZİM 3: Ok Tasviri ÇİZİM 4: Bayrak Tasviri ÇİZİM 5: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 3. Taş Blok ÇİZİM 6: Atlı Tasviri ÇİZİM 7: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 4. Taş Blok ÇİZİM 8: Geometrik Şekil ÇİZİM 9: Doğu Cephe Alttan 1.Sıra 5. Taş Blok ÇİZİM 10: Damga Tasviri ÇİZİM 11: Bayraklı Kompozisyon ÇİZİM 12: Bayrak Tasviri ÇİZİM 13: Bayrak Tasviri ÇİZİM 14: Bayrak Tasviri ÇİZİM 15: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 3. Taş Blok ÇİZİM 16: Damga Tasviri ÇİZİM 17: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 7. Taş Blok ÇİZİM 18: Damga Tasviri ÇİZİM 19: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok ÇİZİM 20: Damga Tasviri ÇİZİM 21: Doğu Cephe Alttan 2. Sıra 9. Taş Blok ÇİZİM 22: Ok -Yay Tasviri ÇİZİM 23: Güney Cephe ÇİZİM 24: Güney Cephe Alttan 1. Sıra 1. Taş Blok ÇİZİM 25: Ok Tasviri ÇİZİM 26: Damga Tasviri ÇİZİM 27: Güney Cephe Alttan 1. Sıra 6. Taş Blok ÇİZİM 28: Damga Tasviri.

(29) xxvi. ÇİZİM 29: Güney Cephe Alttan 2. Sıra 5. Taş Blok ÇİZİM 30: Damgalı Kompozisyon ÇİZİM 31: Güney Cephe Alttan 3. Sıra 6. Taş Blok ÇİZİM 32: Tanımlanamayan Tasviri ÇİZİM 33: Batı Cephe ÇİZİM 34: Batı Cephe Alttan 2. Sıra 7. Taş Blok ÇİZİM 35: Damga Tasviri ÇİZİM 36: Batı Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok ÇİZİM 37: Geometrik Şekil ÇİZİM 38: Kuzey Cephe ÇİZİM 39: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 1. Taş Blok ÇİZİM 40: Damga Tasviri ÇİZİM 41: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 2. Taş Blok ÇİZİM 42: Geometrik Şekil ÇİZİM 43: Kuzey Cephe 1. Alt Sıra 3. Taş Blok ÇİZİM 44: At Tasviri ÇİZİM 45: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 4. Taş Blok ÇİZİM 46: Damga Tasviri ÇİZİM 47: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 5. Taş Blok ÇİZİM 48: Kuş Tasviri ÇİZİM 49: Kuzey Cephe Alttan 2. Sıra 8. Taş Blok ÇİZİM 50: Keçi Tasviri ÇİZİM 51: Doğu Cephe ÇİZİM 52: Geometrik Şekil ÇİZİM 53: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ÇİZİM 54: Aslan Tasviri ÇİZİM 55: İnsan Tasviri ÇİZİM 56: Yazılı Tasvir ÇİZİM 57: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri.

(30) xxvii. ÇİZİM 58: At Tasviri ÇİZİM 59: Çadır Tasviri ÇİZİM 60: Atlı Tasviri ÇİZİM 61: Tamamlanmamış At figürü ÇİZİM 62: At Tasviri ÇİZİM 63: At Tasviri ÇİZİM 64: Geyik Tasviri ÇİZİM 65: El Tasviri ÇİZİM 66: At Tasviri ÇİZİM 67: Geometrik Şekil ÇİZİM 68: Geometrik Şekil ÇİZİM 69: Geometrik Şekil ÇİZİM 70: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ÇİZİM 71: At Tasviri ÇİZİM 72: İnsan Tasviri ÇİZİM 73: Balta Tasviri ÇİZİM 74: Baş Kısmı Olmayan Hayvan Tasviri ÇİZİM 75: At Tasviri ÇİZİM 76: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ÇİZİM 77: Ok-yay Damgası ÇİZİM 78: Ağaç-Dal (İskelet) Tasviri ÇİZİM 79: Ağaç Tasviri ÇİZİM 80: Çadır (Yurt) Tasviri ÇİZİM 80a: Yerleşke, Yerleşim Yeri Kompozisyonu ÇİZİM 81: Ağaç Tasviri ÇİZİM 82: Damga Tasviri ÇİZİM 83: Tarih Tasviri ÇİZİM 84: Balta Tasviri ÇİZİM 85: Çadır (Yurt) Tasviri.

(31) xxviii. ÇİZİM 86: Elinde Ok ve Yay Tutan İnsan Figürü ÇİZİM 87: Geometrik Şekil ÇİZİM 88: Üçlü Kompozisyon ÇİZİM 89: Geometrik Şekil ÇİZİM 90: Kuş Tasviri ÇİZİM 91: Bayrak (Sancak) Tasviri ÇİZİM 92: Geyik Tasviri ÇİZİM 93: Ağaç Tasviri ÇİZİM 94: Ağaç Tasviri ÇİZİM 95: Balta Tasviri ÇİZİM 96: Balta Tasviri ÇİZİM 97: Kuş Tasviri ÇİZİM 98: Ok Tasviri ÇİZİM 99: Arapça Yazı Tasviri ÇİZİM 100: Damga Tasviri ÇİZİM 101: Balta Tasvir ÇİZİM 102: Ağaç Tasviri ÇİZİM 103: Ok Tasviri ÇİZİM 104: Kayık İçinde İnsan Tasviri ÇİZİM 105: Tahrip Olmuş At Figürü ÇİZİM 106: At Tasviri ÇİZİM 107: Atlı Tasviri ÇİZİM 108: Atlı Tasviri ÇİZİM 109: Geometrik Şekil ÇİZİM 110: Hayvan Tasviri ÇİZİM 111: Kuş Tasviri ÇİZİM 112: Hayvan Tasviri ÇİZİM 113: Avcı Kuş Tasviri ÇİZİM 114: Ağaç Tasviri.

(32) xxix. ÇİZİM 115: Güneş Tasviri ÇİZİM 116: Güneş Tasviri ÇİZİM 117: Ağaç Tasviri ÇİZİM 118: Yıldız Tasviri ÇİZİM 119: Balta Tasviri ÇİZİM 120: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri ÇİZİM 121: Güneş Tasviri ÇİZİM 122: Balta Tasviri ÇİZİM 123: Balta Tasviri ÇİZİM 124: Balta Tasviri ÇİZİM 124: Balta Tasviri ÇİZİM 125: Balta Tasviri ÇİZİM 126: Balta Tasviri ÇİZİM 127: Güney Cephe ÇİZİM 128: El Tasviri ÇİZİM 129: Geometrik Şekil ÇİZİM 130: Yıldızlar Arasında Atlı Tasviri ÇİZİM 131: Geometrik Şekil ÇİZİM 132: Yıldız Tasviri ÇİZİM 133: Yıldız Tasviri ÇİZİM 134: Atlı Tasviri ÇİZİM 135: Yıldız Tasviri ÇİZİM 136: Yıldız (Mühr-ü Süleyman) Tasviri ÇİZİM 137: Damga (Harf) Tasviri ÇİZİM 138: Geometrik Şekil ÇİZİM 139: Geyik Tasviri ÇİZİM 140: Damgalı Kompozisyon ÇİZİM 141: Geometrik Şekil ÇİZİM 142: Ağaç Tasviri.

(33) xxx. ÇİZİM 143: Geometrik Şekil (Ağ-Kafes) ÇİZİM 144: Ok Yay Tasviri ÇİZİM 145: Geometrik Şekil ÇİZİM 146: Damga Tasviri ÇİZİM 147: Ağaç Tasviri ÇİZİM 148: El Tasviri ÇİZİM 149: Ağaç Tasviri ÇİZİM 150: Satır Tasviri ÇİZİM 151: Geometrik Şekil ÇİZİM 152: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri ÇİZİM 153: Kuş Üzerinde İnsan Tasviri ÇİZİM 154: Geometrik Şekil ÇİZİM 155: Vav Harfi ÇİZİM 156: Boğa - Öküz Tasviri ÇİZİM 157: Tamamlanmamış Vav Harfi ÇİZİM 158: Balta Tasviri ÇİZİM 159: Ağaç Tasviri ÇİZİM 160: Balta Tasviri ÇİZİM 161: El Tasviri ÇİZİM 162: Ağaç Tasviri ÇİZİM 163: Yıldız Tasviri ÇİZİM 164: Geometrik Şekil ÇİZİM 165: Geometrik Şekil ÇİZİM 166: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri ÇİZİM 167: Balta Tasviri ÇİZİM 168: Yay Tasviri ÇİZİM 169: Güneş Tasviri ÇİZİM 170: Güneş Tasviri ÇİZİM 171: Güneş Tasviri.

(34) xxxi. ÇİZİM 172: Balta Tasviri ÇİZİM 173: Balta Tasviri ÇİZİM 174: Yıldız Tasviri ÇİZİM 175: Çadır Tasviri ÇİZİM 176: Balta Tasviri ÇİZİM 177: Batı Cephe ÇİZİM 178: Atlı ve Ok Atan Adam Tasvirli Kompozisyon ÇİZİM 179: Ok Atan Adam Tasviri ÇİZİM 180: Geometrik Şekil ÇİZİM 181: Balta Tasviri ÇİZİM 182: Balta Tasviri ÇİZİM 183: Damga Tasviri ÇİZİM 184: Damga Tasviri ÇİZİM 185: Balta Tasviri ÇİZİM 186: Geometrik Şekil ÇİZİM 187: Ağaç-İskelet Tasviri ÇİZİM 188: Balta Tasviri ÇİZİM 189: Geometrik Şekil ÇİZİM 190: Balta Tasviri ÇİZİM 191: Ağaç Tasviri ÇİZİM 192: Güneş Tasviri ÇİZİM 193: Av Sahnesi Tasviri ÇİZİM 194: Ok Atan İnsan Tasviri ÇİZİM 195: Keçi Tasviri ÇİZİM 196: Ok-Yay Tasviri ÇİZİM 197: Balta Tasviri ÇİZİM 198: Yıldız Tasviri ÇİZİM 199: Çadır-Miğfer Tasviri ÇİZİM 200: Geometrik Şekil.

(35) xxxii. ÇİZİM 201: Balta Tasviri ÇİZİM 202: Balta Tasviri ÇİZİM 203: Kuş Tasviri ÇİZİM 204: Güneş Tasviri ÇİZİM 205: Samanyolu İçinde İnsan Tasviri ÇİZİM 206: Yıldız Tasviri ÇİZİM 207: Kayık İçinde İnsan Tasviri ÇİZİM 208: Yıldız (Mühr-ü Süleyman)Tasviri ÇİZİM 209: Yıldız Tasviri ÇİZİM 210: Ağaç Tasviri ÇİZİM 211: Haşhaş Tasviri ÇİZİM 212: Yıldız Tasviri ÇİZİM 213: Ok Tasviri ÇİZİM 214: Ağaç Tasviri ÇİZİM 215: Yıldız Tasviri ÇİZİM 216: Tanımlanamayan Hayvan Tasviri ÇİZİM 217: Yıldız Tasviri ÇİZİM 218: Kuş Tasviri ÇİZİM 219: Hayvan Tasviri ÇİZİM 220: Güneş Tasviri ÇİZİM 221: Ağaç Tasviri ÇİZİM 222: Yay Tasviri ÇİZİM 223: Balta Tasviri ÇİZİM 224: Balta Tasviri ÇİZİM 225: Balta Tasviri ÇİZİM 226: Damga Tasviri ÇİZİM 227: Balta Tasviri ÇİZİM 228: Ok-Yay Tasviri ÇİZİM 229: Balta Tasviri.

(36) xxxiii. ÇİZİM 230: Ağaç Tasviri ÇİZİM 231: Balta Tasviri ÇİZİM 232: At Tasviri ÇİZİM 233: Tahrip Olmuş At Tasviri ÇİZİM 234: Noktalar Kompozisyonu ÇİZİM 234: Noktalar Kompozisyonu 1.Grup ÇİZİM 234: Noktalar Kompozisyonu 2.Grup ÇİZİM 234: Noktalar Kompozisyonu 3.Grup ÇİZİM 238: Balta Tasviri ÇİZİM 239: Ağaç Tasviri ÇİZİM 240: Güneş-Güneş Başlı İnsan Tasviri ÇİZİM 241: Güneş Tasviri ÇİZİM 242: Balta Tasviri ÇİZİM 243: Balta Tasviri ÇİZİM 244: Balta Tasviri ÇİZİM 245: Balta Tasviri ÇİZİM 246: Kuzey Cephe ÇİZİM 247: Geometrik Şekil ÇİZİM 248: Geometrik Şekil ÇİZİM 250: Ağaç tasviri ÇİZİM 251: Yıldız Tasviri ÇİZİM 252: Balta Tasviri ÇİZİM 253: Atlılar Kompozisyonu ÇİZİM 254: Batıda Yer Alan Atlı Tasviri ÇİZİM 255: At Tasviri ÇİZİM 256: Atlı Tasviri ÇİZİM 257: Atlı Tasviri ÇİZİM 258: At Tasviri ÇİZİM 259: At ve İnsan Figürü.

(37) xxxiv. ÇİZİM 260: Tahtta Oturan Hükümdar Tasviri ÇİZİM 261: Atlı Tasviri ÇİZİM 262: At Tasviri ÇİZİM 263: Tanımlanamayan Tasvir (Mask-Yüz) ÇİZİM 264: İkili At ve Figürlü Kompozisyon ÇİZİM 265: At Tasviri ÇİZİM 266: Atlı ve İnsan Tasviri ÇİZİM 267: Ağaç Tasviri ÇİZİM 268: At Tasviri ÇİZİM 269: Ok-Yay Tasviri ÇİZİM 270: Balta Tasviri ÇİZİM 271: Güneş Tasviri ÇİZİM 272: Çadır Tasviri ÇİZİM 273: Balta Tasviri ÇİZİM 274: Güneş Tasviri ÇİZİM 275: Güneş Tasviri.

(38) xxxv. KISALTMALAR a.g.e. a.g.m. a.e. AÜDTCF. a.y. edt. bkz. c. cm. çev. Çiz. Env. Fig. Fot. haz. H. İ.A. m. M. M.E.B. M.Ö. Res. s. S. T.C. TDTD TDVİA. TTK. Ter. D. D1. G1. B1. K1. İD. İG. İB. İK. T. A1. B1.. Adı geçen eser Adı geçen makale Aynı eser Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi Aynı yer. Editör. Bakınız. Cilt Santimetre Çeviren Çizim. Envanter Figür Fotoğraf Hazırlayan Hicri İslam Ansiklopedisi Metre Miladi Milli Eğitim Bakanlığı Milattan Önce Resim Sayfa Sayı Türkiye Cumhuriyeti Türk Dünyası Tarih Dergisi Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Türk Tarih Kurumu Tercüme Dış Doğu cephe birinci taş blok sırası Güney cephe birinci taş blok sırası Batı cephe birinci taş blok sırası Kuzey cephe birinci taş blok sırası İç doğu cephe İç güney cephe İç batı cephe İç kuzey cephe Türk üçgeni. A bir karesi B bir karesi.

(39) xxxv.

(40) 1. GİRİŞ Kaya resimleri, insanın yaşam biçimleri, inançları ve toplum olma bilincine erişmede geçirdiği safhaları inceleme açısından yazılı tarih öncesi dönemlere ışık tutmaktadır. Dünya üzerinde birbirinden farklı kıtalarda ve çok farklı coğrafyalar üzerinde kaya resimleri bulunmuş ve bunlarla ilgili farklı dillerde bir çok eser kaleme alınmıştır 1. Son yıllarda ülkemizde de kaya resimleri üzerine yapılan çalışmaların gerek kitap 2 gerekse makale 3 düzeyinde sayısının arttığı görülmektir.. Türkiye dışındaki kaya resimleri ile ilgili kaynaklar için bkz.; Hjalmar Appelgren-Kivalo, Alt⸗Altheische KunstDenkmäler, Helsingfors 1931; М. И. Артамонов, История Хазар, Издательство Государственного Эрмитажа, Ленинград 1962(Artamonov M. I. (1962). Istoriya Khazar, Izdatel'stvo Gosudarstvennogo Ermitazha, Leningrad); Jean Clottes, David Lewis-Williams (edt.), Shamans of Prehistory Trance and Magic in The Painted Caves, Harry N. Abrams Inc., New York 1998; I. M. Cəferzadə, Gobustan Qaya Üstü Rəsmlər, Yeni Nəşrlər Evi, Bakı 1999; K. Tasbaeva, M. Khujanazarov, V. Ranov, Z. Samashev, Petroglyphs of Central Asia, edt. K. Tashbayeva, Bishkek 2001; E. Devlet (edt.), World of Rock Art, Papers Presented at The International Conference, Moscow 2005; Е. Дэвлет (Под Ред), Мир Наскального Искусства. Сборник Докладов Международной Конференции(World of Rock Art-Papers Preseted at the International Conference), Москва Институт Археологии, Москва 2005; Зайнолла Самашев, Жумаш Жетіьаев , Казак Петроглифтері өне (К Тамыры Мен Сабақтастығы), Алматы 2005(Samoşev Z., Jetiaev J. (2005). Kazak Petroglïfteri (Köne Tamırı Men Sabaqtastığı). Almatı); А. И. Мартынов, В. Н. Елин, Р. М. Еркинова, Бичикту-Бом Святилище Горного Алтая Монография, Горно-Алтайск РИО Горно - Алтайского 2006(Martynov A. I., Yelin V. N., Yerkinova R. M. (2006). Bichiktu-Bom Svyatilishche Gornogo Altaya Monografiya, GornoAltaysk RIO Gorno - Altayskogo); Зайнолла Самашев, Петроглифы Казахстана, Алматы 2006(Samoşev Z.(2006). Petroglïfı Kazaxstana, Almatı.); К.М. Байпаков, А. Н. Марьяшев, БаянЖурек Петроглифтері(Petroglyphs of Bayan Zhurek), Алматы 2008(K.M. Baypakov, A. N. Mar'yashev, Bayan-Zhurek Petroglifterí, Almatı 2008); К. М. Байпаков, А. Н. Марьяшев, Ақ-Кайнар Петроглифтері(Petroglyphs of Ak-kainar Site), Credos, Алматы 2009; Malahat Farajova, Rock Art of Azerbaijan, Ministry Of Culture And Tourism of The Republic Of Azerbaijan, Baku 2009. 2 Türkiye'de yer alan kaya resimleri ile ilgili yayınlanmış kitaplar için bkz.; Muvaffak Uyanık, Petroglyphs of South-Eastern Anatolia, Graz 1967; Ersin Alok, Anadolu'da Kaya Üstü Resimleri, İstanbul 1988; Engin Beksaç, Kaya Resimleri, İstanbul 2002; Servet Somuncuoğlu, Taştaki Türkler, İstanbul 2008;; Somuncuoğlu, Saymalıtaş Gökyüzü Atları, İstanbul 2011; Somuncuoğlu, Damgaların Göçü Kurgan-Ankara Güdül Kaya Resimleri, İstanbul 2012. 3 Türkiye'de yer alan kaya resimleri ile ilgili yayınlanmış makaleler için bkz.; Muvaffak Uyanık, ''Türkiye'nin Güneydoğusunda Prehistorik Araştırmalar'', Belleten, c. XXXII, Ankara 1968, s. 93-99; Oktay Belli, ''Doğu Anadoluda Yeni Arkeolojik Keşifler Van Yedisalkım (Put) Köyü Boyalı Mağara Resimler'', İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 28-29, İstanbul 1975, s. 1-40; Klaus Schmidt, ''Göbekli Tepe nnd The Rock Art of The Near East-Göbekli Tepe ve Ön Asya Kaya Resmi Sanatı'', Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, S. 3, İstanbul 2000, s. 1-14; Oktay Belli, ''Kars Bölgesinin Tarihi Zenginliği: Kağızman Çallı'da On Bin Yıllık Kaya Üstü Resimleri Bulundu'', Serhat Kültür Dergisi, Ocak, İstanbul 2005, s. 24-29; Osman Mert, ''Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar'', Atatürk Üniversivesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 34, Erzurum 2007, s. 233-254; Scott Redford, ''The Kıble Wall of Kargı Han'', Adalya X, Antalya 2007, s. 351-368; Alpaslan Ceylan, ''Doğu Anadolu'da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi'', Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2008, s. 26-35; Ersin Alok, ''Anadolu'da Kayaüstü Resimleri'', Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2008, s. 23-25; İlhami Durmuş, ''Anadolu-Orta Asya Arasında Kültür Bağları ve Doğu Anadolu'da Eski Türk Kültürünün İzleri'', Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2008, s. 17-22; Neslihan Kıyar, ''Orta Asya'dan Anadolu'ya Değişen Coğrafyalarda Petroglifler'', Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 26, Konya 2008, s. 177-190; Osman Mert, ''Kemaliye'de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisi'ndeki Petroglif ve Damgalar'', Bilim ve Ütopya, S. 163, Ocak 2008, s. 4-16; Abdullah Deveci, Ali Gerengi, ''Eskişehir –Kümbet Köyü Himmet Baba Türbesi’de Bulunan Kazıma Tekniğiyle Yapılmış Türk Dönemi Resimlerin Fotogrametrik Yöntemle Belgelenmesi ve Resimlerin Değerlendirilmesi'', 1.

(41) 2. Çalışmamızda Kütahya'nın Altıntaş ilçesine bağlı Yapılcan köyü Hıdırlık Türbesi'nde taş blok yüzeyine ve sıva üstüne uygulanmış tasvirlerinde kullanılan yapım teknikleri ve benzer örneklerinin kaya ve duvar yüzeylerine uygulanmış resimler içerisinde. görülmesi. nedeniyle. karşılaşılan. tasvirler. bu. alanlar. içerisinde. değerlendirilmiştir. Bununla birlikte türbeler ile ilgili temel kaynaklar olarak kabul edilen Hakkı Önkal-Anadolu Selçuklu Türbeleri, Orhan Cezmi Tuncer-Anadolu Kümbetleri-1, Tuncer-Anadolu Kümbetleri Beylikler ve Osmanlı Dönemi-2, Tuncer- Anadolu Kümbetleri Beylikler ve Osmanlı Dönemi-3 gibi yayınlarda yapı ile ilgili herhangi bir bilginin bulunmaması yine büyük bir boşluk oluşturmaktadır. Türbe ile ilgili en önemli kaynak Ali Osman Uysal tarafından kaleme alınmıştır 4. Ancak bu makalede de yapının mimarisi ve tarihlendirmesi hakkında yorumlar yapılmış, türbede karşılaşılan tasvirlerden söz edilmemiştir. Kaynak olarak gösterdiğimiz çalışmalar içerisinde bu tasvirlerden hiç bahsedilmemesi nedeniyle, konu üzerine çalışma yapma gereği ortaya çıkmıştır. Kaynaklarda ele alınmamış olan bu konu, çalışmamızda Sanat Tarihi, Türk Kültürü ve Türk inanç sistemlerini kapsamakta, kaya resimleri içerisindeki yeri ve benzer örnekleri ile birlikte anlatılmaktadır. Daha önceden ele alınmamış bir konu olması ve yapıda yer alan tasvirlerin döneminin kültürel hayatına, inanç sistemlerine yönelik somut delilleri bünyesinde barındırması, bizi konu üzerinde derinlemesine araştırma yapmaya zorunlu kılmıştır. Tezimizin konusuna dahil olan yapının mimarisine kısaca değinilmiş, yapıda yer alan tasvirler ise derinlemesine incelenmiştir. Tez yazılmadan önce belirlenen yol haritasının ilk aşamasını kaynakça taraması oluşturmaktadır. Araştırmanın sağlıklı yürütülmesi için kaynakça taraması yapılmış, bu nedenle farklı şehirlerde yer alan kütüphaneler ve Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde ve Başbakanlık Osmanlı arşivinde katalog taramalarına gidilmiştir. Bu kapsamda Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Ankara Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Ankara Bilkent Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, İstanbul Uluslararasi Katilimli XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazilari ve Sanat Tarihi Araştirmalari Sempozyumu Anadolu Üniversitesi-Eskişehir19–21 Ekim 2011, Eskişehir 2012, s. 273-288; Mustafa Beyazıt, ''Aizanoi Antik Kentinde Bulunan Graffitilerde Kopuz ve Âşıklar'', Sanat Tarihi Dergisi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, c. XXIII, Sayı/Number: 1, Bornova/İzmir, Nisan/April 2014, s. 83-118. 4 Ali Osman Uysal, ''Afyon, Kütahya ve Denizli Çevresinde Araştırmalar'', Türk Etnografya Dergisi, S. XX, Ankara 1997, s. 77-114 (85)..

(42) 3. Üniversitesi. Merkez. Kütüphanesi,. İstanbul. Üniversitesi. Edebiyat. Fakültesi. Kütüphanesi, Pamukkale Üniversitesi Merkez Kütüphanesi gibi kütüphanelerde kaynak taraması yapılmıştır. Buralarda yapı ile ilgili bilgiler ve tasvirleri açıklamaya yönelik kitap ve dergiler taranmıştır. Konumuzla ilgili olarak kaya resimleri ile birlikte Türk sanatı, kültürü, mitolojisi ve inanç sistemlerini kapsayan kaynaklar da konu dahilinde taranmıştır 5. İkinci aşamayı ise arazi çalışması oluşturmaktadır. Arazi çalışması sırasında yapı fotoğraflanmış, yapının mimari özellikleri ile ilgili bilgiler toplanmış, yapı ve kaya resimleri ile ilgili kısımların ölçüleri alınarak ofis çalışması için gerekli olan veriler elde edilmiştir. Son kısım ise ofis çalışmasını içermektedir. Bu bölümde, elde edilen kaynakların irdelenmesi ve sağlıklı yorumların yapılabilmesi için çekilen fotoğrafların ayıklanması, çeşitli programlarla filtrelenmesi ve karşılaşılan tasvirlerin sınıflandırılarak ölçekli çizimlerinin yapılması gibi çalışmaları içermektedir. Bu veriler ışığında tezimiz Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tez yazım kılavuzundaki kurallara bağlı kalınarak üç ana başlık altında incelenmiştir. Birinci bölüm iki ana başlık içerir. İlk başlık tarihçe ile ilgilidir. Kütahya ve özellikle Yapılcan köyünün bulunduğu coğrafyanın tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişimler ve yaşanan olaylar ele alınmaya çalışılmıştır. İkinci bölüm ise türbe mimarisinin gelişimidir. Türbelerin ortaya çıkışındaki nedenleri anlamak ve yapıdaki tasvirler ile mimari arasındaki bağlantıları görebilmek açısından türbe mimarisinin gelişimi de açıklanmıştır. Hıdırlık Türbe'sinin yeri, bugünkü konumu, türbenin mimarisi, tarihlendirilmesi ve ana konumuz olan tasvirler ile ilgili bilgiler tezimizin ikinci bölümünü Abdülkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler I-II, Ankara 1968; Abdülkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara 1972; Bahaeddin Ögel, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Ankara 1981; Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi I-II, TTK, Ankara 1998; Bahaeddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş I-IX; TTK, Ankara 2000, Emel Esin, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul 2001; Bahaeddin Ögel, İslamiyet'ten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK, Ankara 2003; Jean-Paul Roux, Orta Asya'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005; Fuzuli Bayat, Türk Mitolojisi I-II, Ankara 2007; Yaşar Çoruhlu, Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007; Jean-Paul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2011; Gavriil Vasilyeviç Ksenefontov, Yakut Şamanlığı, Kömen Yayınları, Konya 2011; Yaşar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2011; Jean-Paul Roux, Eski Türk Mitolojisi, Bilgesu Yayıncılık, Ankara 2012; Leonid Pavlovic Potapov, Altay Şamanizmi, Kömen Yayınları, Konya 2012; N. A. Alekseyev, Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, çev. Metin Ergun, Kömen Yayınları, Konya 2013; Yaşar Çoruhlu, Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dinî ve Edebî Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Kömen Yayınları, Konya 2014; Mircea Eliade, Şamanizm, çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara 2014. 5.

(43) 4. oluşturmaktadır. Yapının hem dış hem de iç kısmında karşılaşılan tasvirler ayrı bir başlık altında yine bu bölümde değerlendirilmiştir. Tasvirler tanımlanırken, envanter numaraları verilmiş, çizimleri 6 ve fotoğrafları eklenmiş, figürlerle ilgili tanımlamalar yapılmıştır. Ancak karşılaşılan tüm çizgiler ve tasvirler açıklanmamış, sadece tarafımızdan dönemine ait olduğunu düşündüğümüz eski olan ve form veren tasvirler açıklanmıştır. Bu tasvirlerin hangisinin eski hangisinin yeni olduğuna yönelik açıklamalar ise tasvirlerin tarihlendirilmesi kısmında ele alınmıştır. Yapılan açıklamalardaki anlam bütünlüğünün bozulmaması için katalog kısmında tanımlar ile fotoğraflar aynı yerde verilmiştir. Bununla birlikte tasvirlerin cepheler üzerindeki konumları gerek fotoğraflarda gerekse çizimlerde değiştirilmemiş, cephe üzerindeki konumlarına sadık kalınmıştır. Tasvirler bulundukları şekilde açıklanmıştır. Aynı zamanda türbede yer alan tasvirlerin uygulandığı yüzeylerin farklı olması nedeniyle tasvirler dış cephede ve iç mekânda olmak üzere iki ana başlık altında açıklanmıştır. Dış cephede ve iç mekânda yer alan tasvirlerin, bulundukları zemin ve yerlerin farklılığı nedeniyle kataloglama aşamasında farklı yöntemler uygulanmıştır. Dış cephede yer alan tasvirler, taş blokların yüzeyinde ve yoğunlukla alt sıradaki taş bloklarda görülmektedir. Bu yoğunluk nedeniyle açıklamalar, belirlenen cephenin en alt taş blok sırasından ve aynı sıranın en sağında yer alan taş bloktan başlatılmıştır7. Taş blok üzerinde yer alan tasvirler ise blok üzerinde yine en sağ üst köşeden başlanarak, köşeye uzak olan tasvir sona gelecek şekilde açıklanmıştır. Sıralar tüm cephelerde saat yönüne göre devam ettirilmiş, alttaki sıranın bitmesiyle aynı cephe üzerinde yer alan bir üst sıraya yine cephenin en sağından başlanarak kataloglama işlemi sürdürülmüştür. Bu işleme göre tasvirler yer aldığı cephe, yer aldığı sıra ve yer aldığı taş blok ve taş blok üzerindeki yeri ile açıklanarak bir envanter numarası verilmiştir. Envanter numarasında açıkladığımız rakam ve harfler birbirinden noktalar kullanılarak ayrılmıştır. Örneğin Türbe iç mekânında sıva üzerinde yer alan tasvirlerin bir çoğu üst üste gelmiştir. Bazı tasvirlerde çizgilerinin kesişme noktalarından hareketle hangi tasvirin altta hangisinin üstte olduğu anlaşılmış, üstte yani sonradan yapıldığı anlaşılan tasvir kırmızı renk ile gösterilmiştir. Tasvirlerin hangisinin üstte olduğu anlaşılmayanlar ise bulundukları konumlarında siyah çizgi ile belirtilmiştir. Yine karşılaşılan diğer tasvirlerin de çizimleri siyah renk ile gösterilmiştir. Çizimlerde, sıva tabakalarının dökülen yerleri ayrı bir şekilde belirtilmiş ve çizimler in alt kısmında bu durum açıklanmıştır. Türbenin içerisinde yer alan toprak tabakası nedeniyle cephelerde bu kısmın çizimlerde farklı bir uygulama ile çizimlere dahil edilmiştir. 7 Cephelerde yerleşik olan blokların yönlere göre açıklanması, cephe değişikliği yaşandığı noktada kafa karışıklığı yaratmaktadır. Örneğin dış doğu cepheyi anlatırken yön kuzeyden güneye doğru olacakken cephe değiştirilip güneye geçtiğimizde izlenecek yön sırası doğudan batıya olacaktır. Bu nedenle her cephe için ayrı ayrı yön tayini yapılmamış ve sınıflandırmanın kafa karıştırıcılığının önüne geçmek için ''sağ'', ''sol'', ''sağında'', ''solunda'' gibi ifadeler kullanılmıştır. Belirttiğimiz uygulama sadece dış cephedeki taş blok sıralarının daha kolay yönetilmesi, taş blokların ve iç mekândaki karelerin içerisine tasvirlerin yerleştirilmesinde uygulanmıştır. 6.

(44) 5. envanter numarası ''D.B2.7.6'' olarak verildiğinde soldan sağa ilk harf tasvirin türbenin dış cephesinde mi yoksa iç mekânında mı olduğunu gösterir. Bu örnekte dış cephe de yer aldığını gösterir ve dış cephenin kısaltması ise ''D'' harfidir. İkinci harf yer aldığı cephe olan batı yönünün kısaltması olan ''B'' ve yanında yer alan rakam cephedeki taş bloğun alttan hangi sırada yer aldığına işaret eder. Sondan ikinci sıradaki rakam ise taş bloğun sıra içerisinde kaçıncı taş blok olduğunu, sonda yer alan rakam ise tasvirin taş blok üzerindeki kaçıncı tasvir olduğunu göstermektedir. Buradan hareketle dış cephede yer alan envanter numarası şu şekilde okunur: Dış ''D'', batı cephe alttan ikinci sıra''B2'', yedinci taş bloğu ''7'', altıncı tasvir''6'' (D.B2.7.6). Türbenin dışında uygulanan kataloglama işlemi, iç mekânın sıvalı olması ve taş blokların görünmemesi nedeniyle burada uygulanamamıştır. Bu nedenle türbe içerisindeki duvar yüzeylerindeki tasvirleri kataloglamada farklı bir yöntem kullanılmıştır. İç mekânda sadece cephelerde değil kubbeye geçişlerde de tasvirler bulunmaktadır. Tasvirlerle yalnızca doğu ve güney yönündeki Türk üçgeni hattında karşılaşılmıştır. Bu nedenle iç mekândaki açıklamalara dış cephede kullanılan saat yönü esasına bağlı kalınarak doğu yönündeki geçiş sisteminden başlanmış, daha sonra cephe üzerindeki tasvirler ile devam edilmiştir. Cephe üzerindeki tasvirlerin açıklanmasının ardından saat yönüne göre yeni cepheye geçilerek var ise geçiş sistemindeki tasvirler ilk sırada anlatılmıştır. Geçiş sisteminde yer alan tasvirler bulundukları cephe yönüne göre isimlendirilmiş, birbirine karışmaması için envanter numaraları oluşturulmuştur. Bu tasvirlerin hat üzerindeki sıralaması ise cephelerde kullandığımız saat yönüne göre en soldan en sağa doğru gerçekleştirilmiştir. Örneğin ''İD.T.1'' envanter numarasında ilk sırada bulunan ''İ'' harfi tasvirin iç mekânda olduğunu göstermektedir. İkinci sıradaki ''D'' harfi doğu yönünün kısaltmasıdır ve tasvirin iç mekânda doğu cephede olduğuna işaret eder. Üçüncü sıradaki ''T'' harfi ise Türk üçgeninin kısaltmasını oluşturur ve tasvirin burada bulunduğunu gösterir. Sonda hanede yer alan rakam, tasvirin Türk üçgeni üzerinde kaçıncı sırada yer aldığını belirtmektedir. Verilen envanter numarasının okunuşu ise şu şekildedir: İç ''İ'', Doğu Cephe ''D'' Türk Üçgeninde yer alan Tasvir ''T'' bir ''1'' (İD.T.1). Türbe iç mekân beden duvarlarının yüzeyleri, cephelerdeki tasvirlerin arasında bulunan konu bütünlüğünün bozulmaması ve tasvirlerin yerini daha kolay bulabilmek.

(45) 6. ve sınıflandırmada sıkıntı yaşanmaması için bir bütün olarak görülmüştür. Böylece her cephe kendi içerisinde dört farklı kareye alfa-nümerik olarak ayrılmıştır. Kullanılan bu kareleme sistemine göre türbe iç mekânı ve cepheler bir bütün olarak değerlendirilerek tüm mekân ''A'' ve ''B'' kodlu iki satır ve birden sekize kadar numaralandırılmış sekiz sütuna sahip karelere ayrılmıştır. Satırlar her cephe için ayrı ayrı harfler ile kodlanmamış, bunun yerine cepheler bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Burada satırların genişliği 150 cm olarak belirlenmiştir. Bundaki ana etken cephelerde sıvaların dökülmesi ve cephelerin yüksekliğinin her cephede aynı olmamasıdır. Sütunlar her cepheyi ikiye ayıracak şekilde birden sekize kadar numaralandırılmıştır. Bu şekilde cephelerde kodlama sisteminde oluşabilecek tekrarlardan kaçınılmıştır. Bu kareleme sistemi dış cephede uygulanan saat yönü esasını bozmadan doğu cepheden başlanmış ve kuzey cephede dahil olmak üzere karşılaşılan tasvirler envanter numarası verilerek belgelenmiştir. Her kare içerisinde yer alan tasvirler ise karenin en sol üst köşesinden karenin en sağında yer alan örneğe doğru yukarıdan aşağıya doğru sıralanmıştır. Örneğin envanter numarası ''İK.A4.7'' olarak verildiğinde soldan sağa ilk harf tasvirin türbenin dış cephesinde mi yoksa iç mekânında mı olduğunu gösterir. Burada ''İ'' harfi iç cephede olduğunu belirtmektedir. Hemen yanında yer alan harf ise iç mekânda hangi cephe olduğu yani ''K'' harfi kuzey yönünün kısaltmasını temsil eder. Sonraki harf kareleme sisteminde yer alan bölgeyi, son hanedeki rakam ise tasvirin kare içerisinde kaçıncı figür olduğunu göstermektedir. Verilen envanter numarasının okunuşu ise şu şekildedir; İç kuzey cephe, A dört karesi, yedi nolu tasvir (İK.A4.7). Bununla birlikte bazı tasvirler aynı anda iki kare içerisinde yer almıştır. Bunun gibi örneklerde ise karelerden harfleri farklı ise harfi alfabetik sıralamada önde olan başa yazılmıştır. Harfleri aynı olanlar da ise sayısal değeri önde olan başa alınarak envanter numarası verilmiştir. Örneğin İD.A2-B2.2 envanter numarasına sahip tasvirin hem A2 hem de B2 karelerinde yer aldığı, burada harf önceliği hangi kareye ait ise ona yönelik olarak numaralandırma yapıldığı açıklanmıştır. Harfler aynı olan örnekte İD.B1-B2.2 envanter numarasına sahip tasvirin hem B1 hem de B2 karelerinde yer aldığı, burada harflerin aynı olmasından hareketle sayısal değeri ilk olan başa getirilmiştir. Bu şekilde envanter numaraları verilen tasvirlerin açıklanması ve yerinin daha kolay şekilde belirlenmesi amaçlanmıştır. Karşılaştırma ve değerlendirme başlığı altında oluşturduğumuz üçüncü bölümde ise envanter numarası verilen tasvirler insan, hayvan, geometrik ve bitkisel tasvirler,.

(46) 7. damgalar, savaş aletleri gibi başlıklar altında incelenmiştir. Tasvirler kaya resimlerindeki örneklere benzediği ve Orta Asya'dan gelen kültürün devamı niteliğinde olduğu için kaya resimlerindeki benzerleri aranmıştır. Ancak kaya resimlerinde karşılaşılmayan tasvirlerin benzerleri minyatür, seramik ve duvar resimleri gibi farklı sanat eserlerinde aranmıştır. Figürler cephelerde karşılaşıldığı gibi ele alınmıştır. Tasvirin ait olduğu başlığın altında, hangi cephede ve hangi sayıda ne miktarda bulunduğu belirtilmiş, bununla birlikte tasvirin hangi mitolojik, ikonografik ve kültürel verilerle tanımlandığı açıklanmıştır. Benzer örnekleri kaya resimleri içerisinde değerlendirilmiş, var olan örnekler için görsellerin yer aldığı yazılı kaynaklar dipnot düşülerek açıklanmıştır. Aynı bölüm içerisinde farklı bir başlık altında tasvirlerde karşılaşılan kazıma ve baskı teknikleri değerlendirilmiş ve bu tekniklerin kaya resimlerinde kullanılıp kullanılmadığı araştırılmıştır. Bölümün sonunda karşılaşılan benzer örneklerden hareketle tasvirlerin hangi döneme ait olabileceği ile ilgili bir tarihlendirmeye gidilmiştir. Tezimizin son kısmında ise sonuç bölümü yer alır. Bu bölümde yazılı kaynakların sosyo-kültürel bilgiler konusunda yetersiz kaldığı bir döneme yapıdaki tasvirlerin ışık tuttuğu belirtilmiştir. Tasvirlerin İslamiyet öncesi ve sonrasına ait olan inanç öğelerini bünyesinde barındırması dönem içerisindeki inanç sistemindeki geçiş aşamasına işaret ettiği vurgulanmıştır..