Hüseyin Cahit Yalçın’ın Fikir Hareketleri Dergisindeki Edebî Tenkitleri

DER Gİ SİN DE Kİ EDEBÎ TEN KİT LE Rİ

Se rap Aslan*

LITERARY CRITICS OF HÜSEYİN CAHİT YALÇIN IN FİKİR HAREKET-LERİ/MOVEMENTS OF THOUGHT MAGAZINE

ABSTRACT

This study consists of the literary articles of Hüseyin Cahit Yalçın published in Fikir Hareketleri/Movements of Thought magazine between October 29th 1933 and November 14th 1940. Hüseyin Cahit introduced many intellectual and lite-rary works, and provided extensive information on national publications in his magazine. In our study, we emphasize on topics such as Hüseyin Cahit's unders-tanding of criticism, his expectations from the writer, periods of Turkish litera-ture and representatives of these periods, his opinions on literary genres, and his criteria for analyzing literary works.

Keywords: Hüseyin Cahit Yalçın, Reforms, Wealth of Sciences, Republic,

lan-guage and style, critique, theory.

ÖZET

Bu ça lış ma, Hü se yin Ca hit Yal çın ta ra fın dan 29 Teş ri ni ev vel 1933–14 Teş ri ni -sa ni 1940 yıl la rı ara sın da çı ka rı lan Fi kir Ha re ket le ri der gi sin de ki edebî ya zı la rı ih ti va et mek te dir. Hü se yin Ca hit, fi kir ve ede bi yat sa ha sın da pek çok ese re der -gi si nin ka pı la rı nı aça rak bu eser le ri ta nıt mış, mem le ket te ki neş ri yat hak kın da ge niş bil gi ver miş tir. Ça lış ma mız da, Hü se yin Ca hit’in ten kit ten ne an la dı ğı, sa

-* _{Arş. Gör., Mar ma ra Üni ver si te si Fen-Ede bi yat Fa kül te si Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mü.}

nat çı dan bek len ti si, Türk ede bi ya tı nın dö nem le ri ve bu dö nem le rin tem sil ci le ri, edebî tür ler hak kın da ki gö rüş le ri, bir ese ri in ce ler ken kul lan dı ğı öl çüt ler gi bi me se le ler üze rin de du rul muş tur.

Anah tar Ke li me ler: Hü se yin Ca hit Yal çın, Tan zi mat, Ser veti Fünûn, Cum hu

-ri yet, dil ve üs lup, ten kit, te o-ri.

...

Fi kir Ha re ket le ri der gi si Hü se yin Ca hit Yal çın ta ra fın dan 29 Teş ri ni ev vel

1933-14 Teş ri ni sa ni 1940 yıl la rı ara sın da çı ka rıl mış tır. Sa de ce ilk sa yı sı 24 say fa ol mak la bir lik te haf ta lık 16 say fa çı kan der gi, top lam 364 sa yı dan oluş mak ta dır. Hü se yin Ca hit Yal çın, bü tün ya zı la rı ken di si ta ra fın dan ya zı lan Fi kir Ha re ket le ri’nde an ti ko mü nist bir dün ya gö rü şü ne sa hip ol du ğu nu, mil li yet çi ve in kılâpçı fi kir le ri sa vun du ğu nu be lir tir. Fi kir Ha re ket le ri özel lik le Cum hu ri yet dö ne mi ede bi yat ve fi kir ha ya tı nın bir man za ra sı nı çiz me si, dev rin ten kit an la yı şı ve neş ri ya tı hak kın da fi kir ver me -si, edebî ve fikrî tar tış ma la ra ze min oluş tur ma sı ba kı mın dan önem li dir. Der gi de fi kir pla nın da Türk in kılâbı, in kılâplar, hi la fet, de mok ra si, ik ti sa di dev let çi lik, Türk mil li yet çi li ği, Al man nas yo na liz mi, sos ya lizm, İslâmi yet, hür ri yet, cum hu ri yet re ji mi gi bi ko nu lar da te lif ve ter cü me ya zı lar yer al mak ta dır. Ede bi yat sa ha sın da ise Tan zi -mat, Ser vet-i Fünûn, Millî Ede bi yat ve özel lik le Cum hu ri yet dö nem le ri ne ait pek çok genç ve ta nın mış is min eser le ri tah lil ve ten kit edil miş tir. Hü se yin Ca hit bu tah lil ve ten kit ya zı la rın da ge nel ola rak ede bi yat ve sa nat, şi ir ve şa ir, ti yat ro, hikâye ve ro man gi bi edebî tür ler hak kın da ki gö rüş le ri ni di le ge tir miş tir. Bu hâliy le ya zı la rı, Hü -se yin Ca hi t’in Tan zi mat’tan Cum hu ri yet’e De vir ler ve Şah si yet ler le İl gi li Gö rüş le ri ve Teo rik Gö rüş le ri ol mak üze re iki bö lüm de de ğer len dir mek müm kün dür.

Bu araş tır ma nın ko nu su nu Fi kir Ha re ket le ri’nde ki edebî ya zı lar oluş tur mak ta dır. Ya za rın “Edebî Ha tı ra lar” baş lık lı ya zı di zi si, Ra uf Mut lu ay ta ra fın dan ya yım lan dı ğı için ça lış ma mı za dâhil edil me miş, ge rek li gö rül dük çe bu ya zı lar dan ya rar la nıl mış tır.

Tan zi mat’tan Cum hu ri yet’e De vir ler ve Şah si yet ler le İl gi li Gö rüş le ri

Fi kir Ha re ket le ri’nde Hü se yin Ca hit’in Türk ede bi ya tı nın de vir le ri ne da ir gö

rüş le ri ne da ha çok “Ede bi ya tı mız İler le miş mi Ge ri le miş mi?” (Yal çın, 1935, v.) baş lık lı ya zı sın da ve Ser veti Fünûn’un mü da fa ası nı yap tı ğı ya zı lar da rast la nır. Tan zi -mat dö ne mi ni ede bi ya tı mız için “ye ni lik fış kır ma sı” ola rak ni te le yen Hü se yin Ca hit, bu nun bir baş lan gıç ol du ğu nu ve bu dö ne min geç miş ve ge le nek le bağ la rı nı ko par -ma dı ğı için ge çiş dö nem le ri ne öz gü bir iki lik mey da na ge tir di ği ni be lir tir. Tan zi -mat’ı Do ğu ile Ba tı ’yı bün ye sin de top la yan bir de vir ola rak gö rür. Bu dö nem de Hâmid dı -şın da bü yük bir dâhi nin ye tiş me di ği ni, böy le ce ede bi yat ta da ha gö ze çar par, hu su si bir si ma ve var lı ğın ka za nıl ma dı ğı nı ifa de eder.

Ser veti Fünûn ede bi ya tı nı ise Tan zi mat ede bi ya tı nın de va mın da son mü kem me li yet nok ta sı ola rak de ğer len di rir. Ona gö re Tan zi mat ede bi ya tı ile baş la yan Ba tı -lı laş ma, Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı ile ta mam lan mış tır. Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı nın garp lı ve mo dern ol du ğu nu dü şü nür. O, İsmail Habib Se vük’ün Ser veti Fünûn ede bi ya tı nın İs tan bul’la sı nır lı bir ede bi yat ol du ğu, bu se bep le bu ede bi yat ta va tan ha va -sı es me di ği, kül tür se vi ye si yük sek bir züm re ye hi tap et ti ği ve ken di le ri ne ait her duy gu yu şi ir de ko nu ola rak iş le dik le ri yo lun da ki ten kit le ri ne ce vap ve rir ken için de bu lun du ğu top lu lu ğun söz cü sü ve mü da fa acı sı du ru mun da dır (Yal çın, 1933, C.; 1933, d.). Ay nı za man da baş ka la rı na kar şı Ser vet-i Fünûn top lu lu ğu nu sa vun mak la be ra ber ken di si nin de bir üye si ol du ğu bu top lu lu ğun ba zı ek sik lik le ri ni gör müş ve za man za man öz eleş ti ri ye git miş tir. An cak bu ten kit le rin ço ğu nu ede bi yat ve ya edebî eser an la yı şı na da yan dır maz. Top lu lu ğun be nim se di ği sa nat an la yı şı nı göz ar -dı ede rek bu ten kit le ri Ab dül ha mit is tib da -dı na da yan -dı rır. İs ma il Ha bib Se vük’ün Ser vet-i Fünûn’un ko nu iti ba riy le İs tan bul’la sı nır lı bir ede bi yat ol du ğu yo lun da ki eleş ti ri si ni Ab dül ha mit is tib da dı na bağ lar. Ser vet-i Fünûncu la rın İs tan bul’la sı nır lı kal ma la rı Tür ki ye’yi ta nı ma ma la rıy la il gi li dir. Ona gö re II. Ab dül ha mit dö ne mi nin si yasî şart la rın da in san la rın ül ke le ri ni ta nı ma la rı imkânsız dır. Uy gu la nan bas kı dan ötü rü Ser vet-i Fünûncu la rın baş ka tür lü ha re ket et me le ri nin imkânı ol ma dı ğı nı ifa de eder. Ser veti Fünûn’un be nim se di ği “sa nat için sa nat” an la yı şı nı da san sür şüp he le ri ni en gel le mek için bir za ru ret ola rak gör mek te dir. Bu ter cih te de san sü rün pa yı ol -du ğu nu dü şü nen Hü se yin Ca hit, ba şın dan be ri top lu luk için san sü rü çe şit li açı lar dan en gel ve se bep ola rak gös te rir ken, as lın da Ser vet-i Fünûn’un çiz gi si ni bi raz da dev rin sos yal ve si yasî şart la rı be lir le miş tir de mek is ter. Ser veti Fünûncu la rın ferdî duy gu lar dan ve ba sit ko nu lar dan bah set me le ri ni de dö ne mi nin ge tir di ği bir zo run lu luk ola rak gö rür. Ona gö re Ser veti Fünûn dö ne min de sos yal ve si yasî ha yat ta gö rü len san -sür, sa nat çı la rı dar bir sa ha da eser ver me ye mec bur bı rak mış tır. Bu nun la bir lik te bu ka tı re ji me rağ men on la rın is tib dat kar şı sın da birta kım giz li uy gu la ma la ra git tik le ri ni de is pa ta ça lı şır. Fik ret’in “Ba harı Mağmûm” şii rin de ki sos yal ve si yasî te ma, Ede bi yatı Ce di de kü tüp ha ne si nin ka pa ğı nın kır mı zıbe yaz renk te ol ma sı, san sür den ka çı rıl dı ğı ka da rıy la Ser veti Fünûn ya zı la rın da yer alan ve is tib dat kar şı sın da ki hal kı çağ -rış tı ran “ezik pa la mut”, “kuv vet” gi bi ifa de le ri bu ko nu da ör nek gös te rir. Bu yol la Ser vet-i Fünûn nes li nin, dev ri nin olay la rı na ka yıt sız kal ma dı ğı nı an lat mak is ter.

Hü se yin Ca hit, Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı nı bir ve si ka ola rak gö rür. “Mem le ket ne ise ede bi ya tı da öy le ol du” (Yal çın, 1933, d.) gö rü şün den ha re ket le, ede bi ya tın top lu mu yan sıt tı ğı nı, top lu mun bir ifa de si ol du ğu nu di le ge ti rir. O, hiç bir edebî ha -re ke tin ken di top lu mun dan ve mu hi tin den so yut la na ma ya ca ğı nı, ede bi yat ve di ğer sa nat fa ali yet le ri nin te sa düfî ve keyfî ol ma yıp, or ta ya çık tı ğı top lu mun fi kir ve ahlâkı na bağ lı ol du ğu nu dü şü nür. Bu gö rüş le riy le Hip poly te Ta ine’e yak la şır (Gök çek, 2007: 91). Ta ine de ede bi ya tın ce mi ye tin ifa de si ol du ğu nu dü şü nür. Hü se yin Ca hit’e gö re mü kem mel bir eser de bir in sa nın, bir as rın, ba zen bü tün bir ır kın ru hu gö

rü le bi lir. Dev rin ha ya tı hak kın da en doğ ru bil gi yi ver di ği ni be lir te rek bi raz da ki na -ye li bir ta vır la Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı nı can lı bu lur.

O, her ne ka dar Ser vet-i Fünûn’un ken di sin den son ra ki ne sil le re, de ğiş me ye cek ka lıp lar bı rak mak, çı ğır lar aç mak id di asın da bu lun ma dı ğı nı dü şün se de son ra ki ede -bi yat ha re ket le ri nin kay na ğı nın yi ne Ser vet-i Fünûn ola ca ğı nı be lir tir. Ay rı ca bu nu do ğal bir sü reç ola rak gö rür. Ken di sin den son ra ki ne sil le ri bir ara ya ge ti ren bir ça tı gö re vi yük le di ği Ser veti Fünûn, ona gö re bel li ku ral lar et ra fın da oluş muş bir mek tep ol mak tan çok, ede bi ya tın, ede bi yat çı nın hak la rı nı or ta ya ko yan bir be yan na me -dir. Bi lin di ği gi bi Ser vet-i Fünûn top lu lu ğu nun bir be yan na me si yok tur. Tan pı nar, Ha lit Zi ya’nın Mai ve Si yah’ını be yan na me ola rak ni te ler (Tan pı nar, 1977: 279). Hü se yin Ca hit’e gö re ise bu be yan na me Ser veti Fünûn’un ta ma mı dır. Onun bu ko nu -da ki gö rüş le ri şöy le dir (Yal çın:1933, d.):

Ser veti Fünûn bir ede bi yat in hi sa rı de ğil dir. Ken di sin den son ra ge len ne sil le re hiç de ğiş me ye cek ka lıp lar bı rak mak, da ima için de yü rü ne cek çı ğır lar aç mak id di asın da bu lun -ma dı. Bi la kis ede bi yat sa ha sı na sa na tın hak kı ve şar tı olan hür ri ye ti ge tir mek is ti yor du. Koy du ğu pren sip bu idi.

Ser veti Fünûn’dan son ra ki ede bi yat tekâmül le ri, fi kir ve his ce re yan la rı ne ka dar muh -te lif is ti ka met le re da ğı lır lar sa da ğıl sın lar, ar ka ya dö nüp de bak tık la rı za man hep ay nı nok ta da bir leş tik le ri ni gö re cek ler dir: Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı. Ser vet-i Fünûn dar bir ede bi yat mek te bi vü cu da ge tir me di. Hat ta sı kı ma na sıy la bir ede bi yat mek te bi bi le de -ğil dir, bir pren sip ila nı dır, ede bi yat hu ku ku be yan na me si dir…

Za man za man Ser vet-i Fünûncu la rın ne le ri ya pa ma dı ğı ko nu sun da öz eleş ti ri yap sa da Ser veti Fünûn ede bi ya tı na yak la şı mı ede bi yat ta “şa he ser” ara ma nok ta sın da de ğil, on la rın Türk ede bi ya tı na ne le ri ka zan dır dık la rı nok ta sın da ol muş tur. Ser veti Fünûn’un di li, ren gi, ahen gi, ge niş li ği ve sa na ta hür me ti ile ede bi ya tı mız da kıy met li bir aşa ma ola rak her za man ya şa ya ca ğı nı dü şü nür. Ser veti Fünûncu la rı ede bi -yat ve sa nat hür ri ye ti nin ilk iş çi le ri ola rak gö ren Hü se yin Ca hit’in şu dü şün ce le ri tüm ko nu yu özet ler ni te lik te dir (Yal çın, 1933, d.):

Ser vet-i Fünûn, ma at te es süf ge niş halk kit le le ri ne hi tap ede me di. Bu saa det Ser vet-i Fünûn’un bu gün kü ev lat la rı na na sip olu yor. Ser vet-i Fünûn yal nız kü çük bir züm re nin ru hu nu ve his si ni bes le di. Fa kat iç ti ma iyat ve si ya si yat sa ha sın da da ima bu mü nev ver akal li yet ler her ye ni li ğe ve de ği şik li ğe öna yak olur lar. Bu gün ko lay la şan ve imkân sa ha -sı na çı kan ede bi yat ve sa nat hür ri ye ti nin ilk aciz, fa kat iman lı ve ide al li ame le le ri: İş te Ser vet-i Fünûncu lar.

Cum hu ri yet dö ne min de ise dil de sa de leş me eği lim le ri nin ma zur gö rü le bi le cek bir ta kım “za af da ki ka la rı” ge çir di ği ni, aşı rı lık la ra düş tü ğü nü, sa de lik ile ami ya ne li ği bir bi ri ne ka rış tır dı ğı nı ve şek li ih mal et ti ği ni be lir tir. Bu du ru mun “sa natkâr ya zı” ide ali ne sı kı sı kı ya pı şan Ser veti Fünûn ede bi ya tı na kar şı bir tep ki ola bi le ce ği ni de di le ge ti rir. Fa kat bu sa de leş me ha re ke ti için de za man la “sa nat his si”, “sa na ta hür met” lü zu

-mu nun an la şıl dı ğı nı, bu nun ade ta “ilk du yu lan hür ri ye tin -mu vak kat bir sar hoş lu ğu nu” ha tır lat tı ğı nı be lir tir (Yal çın, 1935, v.). Za man la her şe yin ken di li ğin den dü zel di ği ni ifa de eder. Fa lih Rıf kı Atay’ın ve Pe ya mi Sa fa’nın eser le rin de bu tür lü ku sur la ra rast lan ma dı ğı nı söy ler. Ona gö re Ser veti Fünûn ede bi ya tı ta li hin bü yük bir lüt fu na na il ol muş tur. Ce nap Şa ha bet tin, Tev fik Fik ret gi bi bü yük sa natkârlar vü cu da ge tir miş tir. Hü se yin Ca hit, Ser veti Fünûn’dan son ra şi ir de, on la rın yük sek li ği ne ye ti şen bir şa ir gö re mez. Fa kat Türk şi iri nin ve ede bi ya tı nın da ge ri le di ği ka na atin de de ğil dir. Şi ire oran -la nes rin da ha çok iler le me kay det ti ği ni, üs tat ka lem ler ye tiş tir di ği ni be lir tir.

Hü se yin Ca hit, Cum hu ri yet dö ne min de or ta ya atı lan “in kılâp ede bi ya tı” kav ra mı üze rin de de dur muş ve sa nat çı nın bu ede bi yat için de ki ko nu mu nu be lir le me ye ça lış mış tır. Ona gö re in kılâp ede bi ya tı ve in kılâp sa na tı de mek şa ir, ya zar ve sa -natkârla rın eser le rin de iş le dik le ri ko nu la rı nı in kılâptan al ma la rı de mek de ğil dir. Eleş tir men le rin de sa nat çı lar dan ya na böy le bir bek len ti içi ne gir me le ri ni is te mez. Ak si hâlde şa ir ve ya zar la rın ken di le ri ni zor la ma ya ve sa nat la il gi si ol ma yan eser ler yaz ma ya mec bur ka la cak la rı nı dü şü nür. Fa kat “in kılâp ve ye ni leş me dev re sin de ye -ti şe rek, mu hi -ti ni his se de rek ya şa mış ve in ki şaf et miş sa natkârın hür bir dü şü nüş le vü cu da ge ti re ce ği bü tün fikrî ve be diî mah sulâtı in kılâbı mı zın ka zanç la rı ve mu vaf -fa ki yet le ri” (Yal çın, 1933, y.) şek lin de ka bul et ti ği miz za man on la rı zo ra ki ya zı la ra sevk et me ye ce ği mi zi be lir tir. So nuç ola rak Cum hu ri yet dö ne mi nin tar tı şı lan me se le -le rin den bi ri olan in kılâp ede bi ya tı ko nu sun da, şa ir ve ya zar la rın in kılâbın hiz me ti ne gir me le ri ni is te mez.

Dö nem ler le il gi li bu gö rüş ler le bir lik te söz ko nu su dö nem le rin bel li baş lı tem sil ci le ri hak kın da da dü şün ce le ri ni be lir ten Hü se yin Ca hit, Tan zi mat Dö ne mi’yle il gi li ya zı la rın da Na mık Ke mal ve Ab dül hak Hâmid Tar han gi bi iki önem li isim üze -rin de dur muş tur. “Na mık Ke mal’in İh ti fa li” baş lık lı ya zı sın da da ha çok şai -rin fi kir ta ri hin de oy na dı ğı rol üze rin de du ra rak onun Türk mil le ti ne ka zan dır dı ğı “va tan” ve “hür ri yet” kav ram la rı na dik kat çe ker. Na mık Ke mal’in va tan ve hür ri yet kav ram la -rı nı sa de ce an lat mak la ye tin me ye rek mil le tin ru hu na aşı la dı ğı nı, mil le tin bir par ça sı hâli ne ge tir di ği ni be lir tir. Şai rin bu kav ram la rı top lu ma be nim se te rek can lı kıl dı ğın dan ve onun fi kir le ri nin te mel da ya na ğı nı İslâmcı lı ğın de ğil, va tan ve hür ri yet kav -ram la rı nın oluş tur du ğun dan söz eder (Yal çın, 1935, a.).

Ona gö re de rin in kılâplar bir ta kım ev re ler den ge çe rek ol gun hâle ge lir ar dın dan bir “dâhi”nin ham le siy le or ta ya çı kar lar. Na mık Ke mal’in hür ri yet ve va tan kav ram la rı nı bu şe kil de mil le tin ru hu na iş le di ği ni be lir tir. Böy le ce in kılâplar ko nu sun da Na -mık Ke mal’in Türk mil le ti ne ka zan dır dı ğı kav ram lar la, Cum hu ri yet in kılâpla rı nın ha zır lık ev re sin de yer al dı ğı nı ifa de ye ça lı şır.

Dö ne me iliş kin ikin ci ya zı “Hâmid’in Ölü mü” (Yal çın, 1937, b) baş lı ğı nı ta şır. Şai rin ve fa tı do la yı sıy la ka le me alı nan bu ya zı da Na mık Ke mal’in ak si ne, da ha çok onun edebî yö nü ve sa nat an la yı şı üze rin de du rul muş, söy le nen le rin ak si ne şai rin top lum dan ko puk bir şah si yet ol ma dı ğı di le ge ti ril miş tir.

Hü se yin Ca hit, da ha çok Ab dül hak Hâmid’in eser le rin de ki “sa mi mi yet” üze rin de du rur. Ha ya tı nın en sa mi mi par ça la rı nı or ta ya dök tü ğü nü be lir tir ken şai rin bu nu dil, kud ret ve ha yat ile yap tı ğı nı söy ler. Ger çek ten de o, ken di ha yat tec rü be le ri -ni, duy gu la rı nı, fi kir le ri ni şi ire ge çir miş, ferdî ka rı şık lık la rı ve sos yal tec rü be yi işin içi ne kat mış tır. İn ci En gi nün, Ab dül hak Hâmid’in eser le ri ni özel ha ya tı nın bes le di ği -ni, onun ge ne li red de de rek öze lin ve fer din şi iri ni ge tir di ği ni be lir tir (En gi nün, 2006: 505). Ab dül hak Hâmid’in bu özel li ği üze rin de du ran Hü se yin Ca hit de şai rin ba şa rı -sı nı ken di be nin den sa mi mi bir şe kil de bah set me sin de bu lur (Yal çın, 1937, b.):

O yal nız sa na tı nı dü şün dü; dü şün dü ğü nü ve his set ti ği ni te ren nüm et mek is te di. Hiç bir te kel lü fe, hiç bir sa nat ha ri ci mü la ha za ya ve en di şe ye ka pıl ma dan, ken di ru huy la kar şı kar şı ya ko nu şur gi bi yaz dı.

Ab dül hak Hâmid’le il gi li ya zı sın da üze rin de dur du ğu bir baş ka özel lik ise onun il ha mı ve şi ir le rin de ki ge niş lik duy gu su dur. O, şai rin, il ha mı sa ye sin de bü tün be şe ri yet le ku cak laş tı ğı nı, şii rin de ki ge niş lik duy gu suy la da ta bi at la bü tün leş ti ği ni dü şü nür. Ab dül hak Hâmid’in iş ti rak et ti ği âle min dar bir mu hit ten iba ret ol ma dı ğı nı be lir tir ken şai rin bu ge niş ta bi at fik ri ne na sıl ulaş tı ğı na da dik kat çe ker. Ona gö re Ab -dül hak Hâmid ai le den, şe hir den, mil let ten ge niş le ye rek bü tün be şe ri ye ti ku cak la mış, bun lar la da ye tin me ye rek bü tün ta bi at ile kay naş mış tır.

Ab dül hak Hâmid’le il gi li de ğer len dir me le rin de şa ir den sık sık “sa nat de ha sı” ola rak bah se der. Şa iri “Türk’ün sa nat de ha sın dan taç giy miş gü zi de ve müm taz bir hil kat” (Yal çın, 1937, b.) ola rak va sıf lan dı rır ken onun “ar tist” sı fa tıy la his set miş ol ma sı nı da on da ki sa nat de ha sı na bağ lar. Hü se yin Ca hit’in “ar tist” ifa de si ni kul lan ma -sı te sa düfî de ğil dir. Meh met Kap lan, Ser vet-i Fünûn üs lu bu nun ka rak ter le rin den olan “style ar tis ti que” ifa de si nin ilk de fa Ha lit Zi ya Uşak lı gil ta ra fın dan kul la nıl dı ğı nı ve Ser vet-i Fünûn’un di ğer şah si yet le ri ne onun ta ra fın dan aşı lan dı ğı nı be lir tir (Kap lan, 1995: 39). Hü se yin Ca hit de üs tat ola rak gör dü ğü Ab dül hak Hâmid’i bu bi linç le de -ğer len dir mek te dir. Ay rı ca Tev fik Fik ret de “Hâmid” baş lık lı şii rin de şa ir için “dâhi-i a’zam” ifa de si ni kul la nır.

Hü se yin Ca hit’in Hâmid’le il gi li üze rin de dur du ğu di ğer bir özel lik de söy le nen le rin ak si ne onun sos yal me se le ler den uzak bir şa ir ol ma ma sı dır. Ferdî sa nat an la yı şı -nın, onun top lum la il gi li bir şa ir ol ma sı na en gel teş kil et me di ği ni be lir tir. Onun sa nat an la yı şıy la hem bi lin ci miz de hem de bi lin çal tı mız da yer et ti ği ni dü şü nen Hü se yin Ca hit, Ab dül hak Hâmid’i kü çük bir züm re nin şa iri ola rak de ğil, ak si ne ay dın Türk top lu -mu nun şa iri, mil le tin sa natkârı ola rak gö rür. Böy le ce Hü se yin Ca hit Ab dül hak Hâmid’le il gi li de ğer len dir me le rin de sa nat an la yı şı, sa natkâr de ha sı, ferdî ve sos yal yö -nü iti ba riy le şa iri top lum da ve ede bi yat dün ya sın da bel li bir ye re oturt ma ga ye si gü der. Sos yal ve si yasî ko nu lar da çı ğır açan, es ki ede bi ya tı eleş ti rir ken ye ni ede bi ya tın esas la rı nı be lir le yen Na mık Ke mal teo rik ola rak, Türk şii rin de ye ni bir baş lan gı cın is mi sa yı lan Ab dül hak Hâmid Tar han ise fi ilî ola rak es ki ede bi ya tı yık ma de re ce si ne

ge tir miş ler dir. Bu dö ne me ait ya zı la rın da Hü se yin Ca hit, on la rın Türk ede bi ya tı na ka zan dır dık la rı en önem li hu sus lar üze rin de dur muş ve on la ra hak et tik le ri de ğe ri ver me yi amaç la mış tır.

Ser veti Fünûn dö ne miy le il gi li ya zı la rın da ise, ön ce lik le Ser veti Fünûn dö ne mi ne ve ede bi ya tı na iliş kin gö rüş le ri ni be lirt miş, ar dın dan dev rin önem li şah si yet le -ri üze -rin de dur muş tur. Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı hak kın da ki gö rüş le -ri ço ğun luk la bu ede bi ya ta yö nel ti len ten kit le re ce vap ni te li ği ta şır. O, İs ma il Ha bib Se vük’ün Türk

Te ced düt Ede bi ya tı Ta ri hi ad lı ese rin de Ser veti Fünûn ede bi ya tı nın İs tan bul’la sı nır

lı bir ede bi yat ol du ğu, bu se bep le bu ede bi yat ta va tan ha va sı es me di ği, kül tür se vi ye si yük sek bir züm re ye hi tap et ti ği ve Ser veti Fünûncu la rın ken di le ri ne ait her duy -gu yu şi ir de iş le dik le ri yo lun da ki ten kit le re ce vap ver miş tir (Yal çın, 1933, C.; 1933, d.). Bu nu ya par ken Ser veti Fünûn top lu lu ğu nun ek sik lik le ri ni de di le ge tir miş, ne -le ri ya pıp ne -le ri ya pa ma dık la rı ko nu su na de ğin miş tir.

Hü se yin Ca hit’e gö re Ser vet-i Fünûn ede bi ya tı de ni lin ce ak la ge len ilk isim ler Tev fik Fik ret, Ce nap Şa ha bet tin ve Ha lit Zi ya Uşak li gil’den olu şan üç lü dür. Fa kat o, ya zı la rın da bu üç lü den sa de ce iki si ne Ce nap Şa ha bet tin ve Ha lit Zi ya’ya yer ver miş, bun dan baş ka Hü se yin Si ret ve hem Ser vet-i Fünûn hem de Ta nin’de yol ar ka da şı olan Hü se yin Kâzım üze rin de dur muş tur.

Ha lit Zi ya ile il gi li de ğer len dir me le rin de ön ce lik le dil dev ri mi ne pa ra lel ola rak ya za rın di lin de ki sa de leş me eği li mi üze rin de du rur. Bu nu ya par ken onun Ser vet-i Fünûn’da ki di li ile Cum hu ri yet dö ne min de ki di li ni mu ka ye se eder. Ona gö re Ha lit Zi ya’nın Ser vet-i Fünûn dö ne min de ağ da lı bir di li var dır; fa kat sa de leş me eği li mi ile o, ede bi yat ala nın da düz gün, pü rüz süz, ter kip siz ve ağ da sız te miz bir Türk çe ör ne ği ser gi le mek te, genç ler le bir ara da yü rü mek te dir. Bu yö nüy le Ha lit Zi ya’yı yep ye ni bir ya zar ola rak gör mek te dir (Yal çın, 1934, e.).

Hü se yin Ca hit, dil de sa de li ği ba sit lik ve ba ya ğı lık ola rak dü şü nen le re Ha lit Zi ya’nın ye ni ya zı la rı nı oku ma la rı nı tav si ye eder. Bu ra da ye ni ya zı lar la ya za rın dil dev ri min den son ra biz zat ken di si nin sa de leş tir di ği eser le ri ni kas te der. Ö. Fa ruk Hu yu gü -zel Ha lit Zi ya ile il gi li ça lış ma sın da, hız la nan sa de leş me ha re ke ti kar şı sın da ya za rın, di lin de ki es ki li ği fark et ti ği ni, Ser vet-i Fünûn üs lu bu na yö nel ti len eleş ti ri le ri kıs men hak lı bu lup ilk ola rak “Son Lev ha” baş lık lı hikâye si ni sa de leş tir di ği ni be lir tir. Sa de leş miş hâliy le ya yım la nan ilk hikâye le ri Hep sin den Acı ki ta bın da ki eser ler dir (Hu yu -gü zel, 2004: 44). Hü se yin Ca hit, Ha lit Zi ya’nın üs lup ta “sa de lik ile ki bar lı ğı”, “va kar ve cid di ye ti” bir leş tir di ği ni dü şü nür. Es ki üs lu bun da ki hü vi ye ti ye ni üs lu bun da da ko -ru du ğu nu be lir tir. “Ha lit Zi ya’da dil sa de leş ti. Fa kat o yep ye ni bir alet ile ge ne es ki sa na tı nın bi na la rı nı kur mak ta de vam edi yor” (Yal çın, 1934, e.) der ken ya za rın dil de sa de leş me yi, sa hip ol du ğu sa nat an la yı şı nın üze ri ne oturt tu ğun dan söz eder.

Dil me se le si dı şın da, özel lik le ya za rın tah lil, tas vir ve psi ko lo jik de rin li ği olan ka rak ter ler ya rat ma da ki ba şa rı sı, mekân tas vir le ri nin iş lev sel olu şu gi bi un sur lar üze -rin de dur muş tur

Hü se yin Ca hit Ce nap Şa ha bet tin’in de edebî kıy me ti ne vur gu ya pa rak şi ir le rin -de ki ahenk, mü zi ka li te ve ori ji nal lik ba kı mın dan şai rin geç miş ile ge le cek ara sın da köp rü oluş tur du ğu nu be lir tir. Şi ir le rin de ki ahenk le Di van ede bi yat çı la rı na hi tap et ti -ği ni, can lı lık, li rizm ve ori ji nal imaj lar la da ge le cek ne sil ler ta ra fın dan üs tat ka bul edil me si ge rek ti ği ni söy ler ken, onun geç miş le ge le ce ği bir leş ti ren bir şah si yet ol du -ğu nu di le ge ti rir. Ona gö re şa ir, Arap ça ve Fars ça ke li me le ri, en ye ni ko nu la rı bir “garp te fek kü rü” için de ifa de ama cıy la kul lan mış tır. Bu nun la bir lik te Ce nap’ın Ser -vet-i Fünûn ede bi ya tın dan son ra ge len şa ir ler için de şi ir ve sa nat iti ba riy le en yük sek mev kii iş gal et ti ği ni be lir te rek ede bi yat ta ri hin de ki ye ri ni kı sa ca şöy le özet le miş tir (Yal çın, 1934, f.):

Ce nap’ın cilt cilt eser le ri, ro man la rı, ti yat ro la rı, şi ir mec mu ala rı yok. Fa kat ede bi yat ta ri hi mi zin in kılâp nok ta sın da öy le bir ha re ke te bas ma ya mu vaf fak ol du ki bu izin si lin -me si ne imkân ta sav vur edi le -mez.

Bu dö nem le il gi li ya zı la rın da Ser veti Fünûn ede bi ya tı na, şa ir ve ya zar la rı na sa hip çı kan Hü se yin Ca hit, Hü se yin Kâzım’la il gi li ya zı la rın da ise da ha çok onun ki şi li ği ne ve onun la il gi li ha tı ra la rı na yer ver miş tir. Hü se yin Kâzım’ın açık ve hür fi -kir li bir ki şi ol du ğu nu, Ba tı dil le rin den üç dil bil di ği ni, ay nı za man da Do ğu dil le ri ne de ha kim olup özel lik le Türk çenin bü tün leh çe le riy le il gi len di ği ni be lir tir ken onun ay dın yö nü ne ve Ser vet-i Fünûn’da ki kıy me ti ne dik kat çek miş tir. Bu nun ya nın da Hü se yin Kâzım’la san sür hak kın da ki ko nuş ma la rı na Hü se yin Kâzım ve Fik ret’le bir lik te Ye ni Ze len da ve Sa rı çam kö yü ne yer leş me ha yal le ri ne ve Hü se yin Kâzım’ın Ta

-nin’de ki des te ği ne de kı sa ca te mas et miş tir (Yal çın, 1934, g.).

Ser vet-i Fünûn dö ne mi ile il gi li ya zı la rın da Hü se yin Ca hit’in Tev fik Fik ret’ten söz et me me si bel li ki ka sıt lı dır. Ser vet-i Fünûn’un ya zı iş le ri mü dür lü ğü nü Fik ret’ten son ra Hü se yin Ca hit’in üst len me si ve Ve fa İdadî’sin de Fran sız ca ho ca lı ğı na ta yi ni sı ra sın da usu le gö re pa di şa ha bağ lı lık ye mi ni et me si so nu cu ara la rın da ya şa nan tar tış ma ve kır gın lık do la yı sıy la onun Tev fik Fik ret’le il gi li de ğer len dir me yap ma dı ğı gö rü lü yor. Zi ra bir bir le ri ne kar şı bir ta kım suç la ma lar dan olu şan ateş li mek tup la rın ar dın dan bu iki dost, Fik ret’in öl dü ğü 1915 yı lı na ka dar bir da ha gö rüş mez ler (Hu yu -gü zel, 1984: 23-24).

Hü se yin Ca hit, II. Meş ru ti yet dö ne min den sa de ce Meh met Akif Er soy’a yer ver miş tir. “Akif’in Ölü mü” (Yal çın, 1937, h.) baş lık lı ya zı sın da, “yal nız, met ruk ve ih -mal edil miş bir hâlde ve fat eden şa ir” de di ği Meh met Akif’in ölü mün den duy du ğu üzün tü yü di le ge ti rir ken şa ir hak kın da ki dü şün ce le ri ni, onun Tev fik Fik ret’ten ay rı -lan yö nü nü or ta ya koy ma ya ça lış mış tır.

Meh met Akif’le fi kir ve his ba kı mın dan iki ay rı dün ya ya ait ol ma la rı na rağ men, va tan sev gi si ko nu sun da bir leş tik le ri ni be lir ten Hü se yin Ca hit’e gö re Meh met Akif, “ye ni lik, Garp, hür te fek kür” ha re ket le ri kar şı sın da yer al mış tır. Ona gö re Fik ret’in “Aşi yan”ına çe kil me si ve Ro bert Ko lej’de Türk çe der si ver miş ol ma sı, Meh met

Akif’in millî his le ri ne de ğil, dinî duy gu la rı na do kun muş tur. O, her iki şa iri de ğer len -di rir ken ken -din ce tem sil et tik le ri ni dü şün dü ğü zih ni yet ten ha re ket eder. Bu na gö re Tev fik Fik ret ye ni yi, ye ni li ği Meh met Akif ise es ki yi, ge le ne ği tem sil ve mü da faa et mek te dir. Bu de ğer len dir me de Meh met Akif’in al dı ğı müs pet ilim eği ti mi, Ba tı bi -lim ve sa na yi si ne olan hay ran lı ğı göz ar dı edi le rek şa ir, hak sız bir şe kil de es ki nin ve ge le ne ğin içi ne hap se dil miş; ye ni li ğin, Ba tı’nın kar şı sın da gös te ril miş tir.

Şai rin ha ya tı nı bir şi ir gi bi gö ren Hü se yin Ca hit’in Meh met Akif’te tak di re de -ğer bul du ğu yön ise fi kir le rin den vaz geç me yip on la rı so nu na ka dar sa vun ma sı dır. Ül ke nin du ru mu teh li ke ye düş tü ğü za man lar da şai rin üze ri ne dü şen gö re vi yap mak için An ka ra’da ki ilk mec li se üye ol du ğu nu, mem le ke tin kur tu lu şu için ça lış tı ğı nı, fi kir le ri uyuş ma dı ğı za man ise mem le ke ti terk edip gur be te kat lan dı ğı nı ve hiç bir za -man va tan ha ini ol ma dı ğı nı di le ge ti rir. Bir mil le ti te me lin den sar sa cak ya lan, hi le, ri yakârlık gi bi yol la ra baş vur ma dı ğı ve ka na at le ri ne uy gun ya şa mak adı na mem le ke -tin den uzak kal dı ğı için şa iri tak dir eder.

Cum hu ri yet dö ne miy le il gi li ya zı la rın da ise ol duk ça ge niş bir kad ro ya yer ve ren Hü se yin Ca hit, da ha çok dö ne min genç şa ir ve ya zar la rı nı ele al mış, on la rın ro man, şi ir, hikâye, ti yat ro, des tan gi bi tür ler de ver miş ol duk la rı eser le ri tah lil ve ten kit et miş tir. “Mat bu at Ha ya tı” üst baş lı ğı al tın da ki bu in ce le me ya zı la rın da dö ne min eser -le ri ni de ğer -len di rir ken her han gi bir sı ra gö zet me miş da ha çok eser -ler kar şı sın da ki şahsî in ti ba la rı nı di le ge tir miş tir.

Bu de ğer len dir me ler de üze rin de en çok du ru lan isim Ya kup Kad ri Ka ra os ma -noğ lu’dur. Ya za rın hikâye le ri nin yer al dı ğı Bir Se ren cam ve men sur şi ir ler den olu şan

Eren le rin Ba ğın dan ad lı eser le ri ile Ki ra lık Ko nak, Nur Ba ba, Hü küm Ge ce si, So dom ve Go mo re, Ya ban ve An ka ra ro man la rı nı ele al mış, ar dın dan Ya kup Kad ri’nin edebî

ve fikrî şah si ye ti hak kın da ge nel bir de ğer len dir me de bu lun muş tur. Da ha çok ya za rın dil ve üs lu bu na ve bu un sur la rın eser ler de na sıl bir aşa ma kay det ti ği ne dik ka ti çe ken Hü se yin Ca hit, Ya kup Kad ri’nin eser le rin de ki imaj la rın kay na ğı, ka rak ter ya rat -ma da ki ba şa rı sı, kul lan dı ğı tel mih ve teş bih ler, de ği şen dün ya gö rü şü nün eser le re yan sı ma sı gi bi me se le ler üze rin de dur muş tur. Ta sav vufî dün ya gö rü şün den mad di -yat çı dün ya gö rü şü ne geç ti ği ni be lirt ti ği Ya kup Kad ri’nin eser le rin de, bu ge çi şe ait iz le rin olup ol ma dı ğı nı da sor gu lar.

Fa lih Rıf kı Atay’ın ise ço ğun luk ta se ya hat not la rın dan olu şan eser le ri üze rin de du rur ve bu eser ler de üs lu ba, ko nu ya, ya za rın git ti ği mem le ket ler kar şı sın da ki tu tu mu na dik ka ti çe ker. Ya za rın git ti ği mem le ket ler kar şı sın da ki ace le ci ve süb jek tif tu -tu mu nu eleş ti rir ken se ya hat eser le ri nin üs lu bu nu ge nel lik le ba şa rı lı bu lur.

Üze rin de du ru lan önem li şah si yet ler den bir di ğe ri de Pe ya mi Sa fa’dır. Ya za rın

Do ku zun cu Ha ri ci ye Ko ğu şu, Bir Te red dü dün Ro ma nı, Fa tih-Har bi ye ad lı eser le ri ni

in ce le yen Hü se yin Ca hit, onun tah lil ve tas vir de ki ye te ne ği, bu eser ler de kul lan dı ğı an la tım tek nik le ri gi bi hu sus la rın ya nı sı ra ya za rın eser le rin de ki dil ve üs lup me se le -si üze rin de de du rur. “..en de rin ruh tah lil le ri ne ha fif fır ça dar be le riy le do kun mak ve

yor gun luk ver me den bi zim içi miz de is te di ği ni can lan dır mak sır rı nı bi li yor” (Yal çın, 1935, ı.) de di ği Pe ya mi Sa fa’nın tas vir le rin de “dol dur ma ve sunî” bir ta ra fın ol ma -dı ğı nı söy ler.

Cum hu ri yet dö ne mi ka dın ya zar la rın dan olan Şükûfe Ni hal’in ise ge rek şi ir ki -tap la rın da ge rek se ro man la rın da ki üs lup me se le si üze rin de du rur. Ya şar Na bi’nin de ro man tek ni ği ne ve üs lu bu na de ği nen Hü se yin Ca hit, sa nat ese rin de te ze yer ver me -si do la yı sıy la ya za rı eleş tir miş tir. Ne cip Fa zıl’ın ise şi ir le rin de ki üs lu ba dik ka ti çe ker ve şai rin üs lup kar şı sın da ki il gi siz li ğin den şikâyet eder. Ti yat ro ko nu sun da ise da ha çok Ali Mus ta fa Soy lu’nun ti yat ro la rı üze rin de du rur. Bu eser ler de ya za rın di li ve üs -lu bu, sa vu nu lan tez, eser le rin hi tap et ti ği kit le gi bi me se le ler de ğer len di ri lir.

Bu isim ler le bir lik te der gi de “Mat bu at Ha ya tı” baş lı ğı ile ka le me al dı ğı ya zı la -rın da, Se la mi İz zet Ka ya can, Ha lit Fah ri Ozan soy, Ve dat Ne dim Tör, Ek rem Re şit Rey, Ce mal Re şit Rey, Na hit Sır rı Örik ve Cev det Kud ret So lok’un ti yat ro ile il gi li eser le ri ne, Sa ba hat tin Ali’nin hikâye le ri ne, Re şat Enis Ay gen, Ra gıp Şev ki, Nur Tah -sin, Se ver Zi ya, Be kir Sıt kı Kunt, Se dat Si ma vi ve Fa ki he Od man’ın ro man la rı na, Sad ri Er tem ve İsmail Habib Se vük’ün se ya hat not la rın dan olu şan eser le ri ile Ke mal Er ge ne kon’un des ta nı na da de ğin miş ve ge nel ola rak bu eser le ri dil, üs lup, te ma, za -man, ti yat ro tek ni ği ve ka rak ter ler ba kı mın dan in ce le miş tir.

Cum hu ri yet dö ne mi ne ait ya zı la rın da, dö ne mi nin genç şa ir le ri ne de ol duk ça ge -niş yer ayı rır. Sab ri Esat Si ya vuş gil, Ce la let tin Tev fik, Cez mi Ta hir, İl ha mi Be kir Tez, Ömer Bed ret tin Uşak lı, Er cü ment Beh zat Lav, Ha li de Nus ret Zor lu tu na, Ca hit Sıt kı Ta ran cı bun lar dan bir ka çı dır. Şi ir le ri ge nel lik le dil, üs lup, ve zin, ka fi ye, te ma, tah lil ve tas vir, edebî zevk, sa natkâra ne ta vır, sa de lik ve ami ya ne lik ba kı mın dan de ğer len di ren Hü se yin Ca hit, ba zı ek sik lik ler le il gi li tav si ye ler de bu lu nur. Genç şa ir le -re mu hab bet ve tak dir ile yak la şa rak on la rı he ves len dir me ye ça lı şır.

Teo rik Gö rüş le ri

Fi kir Ha re ket le ri’nde Hü se yin Ca hit’in edebî ten ki de da ir teo rik gö rüş le ri ne

rast la mak pek müm kün de ğil dir. Ya ni teo rik ten kit için ay rı bir bö lüm ayır ma mış tır. Ta nın mış isim le ri, genç şa ir ve ya zar la rı, gü nün neş ri ya tı nı tah lil, tet kik ve ta nıt ma ga ye si güt müş, pra tik eser ten kit le ri yap mış tır. Onun Ser veti Fünûn dev rin de be nim -se di ği ten kit an la yı şı nı, Fi kir Ha re ket le ri’nde uy gu la ma ya ça lış tı ğı nı söy le ye bi li riz. An cak bu de ğer len dir me le rin de za man za man ten kit ten ne an la dı ğı na açık lık ge ti re -rek, mü nek ki din, ede bi yat dün ya sı na ye ni gi ren genç le re yak la şı mı nın na sıl ol ma sı ge rek ti ği ne yer ve rir. Bu nun la bir lik te bu ten kit ya zı la rın da ede bi yat, sa nat gi bi me se le ler, şi ir, ti yat ro, hikâye ve ro man gi bi edebî tür ler hak kın da da gö rüş le ri ni be lirt -miş, edebî eser den bek len ti si ni or ta ya koy muş tur.

-mi üze rin de du rur. Ona gö re ten kit, “es ki mek tep mu bas sır lı ğı gi bi et ra fa afe rin ler ve ya ce za lar yağ dır mak tan zi ya de an la ma ve an lat mak tan” iba ret tir (Yal çın, 1933, C.). Bir baş ka ya zı sın da ise ten ki din zor lu ğu nu, ten kit mes le ği ne da ir ge nel ka bu lü eleş ti re rek ele alır. Ge nel gö rü şe gö re ten kit ko lay, sa nat zor dur. O ise bu nun ak si ni sa vu nur ve ten ki din ko lay bir mes lek ol ma dı ğı nı di le ge ti rir (Yal çın, 1935, i.). Ten kit le il gi li bu iki gö rüş bi ze Hü se yin Ca hit’in es ki ten kit an la yı şı nı eleş tir di ği ni, ten ki di öv gü ve yer gi den iba ret ba sit bir mes lek ola rak al gı la ma dı ğı nı gös ter me si ba kı -mın dan önem li dir. Mü nek ki din genç şa ir ve ya zar la ra yak la şı mı ko nu sun da ise iki un sur üze rin de du rur. Bun lar “mu hab bet” ve “tak dir” his le ri dir. Ken di si ye ni bir is -min ese ri ni de ğer len di rir ken ön ce lik le bu iki duy gu dan ha re ket et ti ği ni ve ya pıl ma sı ge re ke nin de bu ol du ğu nu söy ler (Yal çın, 1934, j.).

Ede bi yat ve Edebî Eser

Hü se yin Ca hit, Fi kir Ha re ket le ri’nde ede bi ya tın iş le vi, edebî eser de bu lun ma sı ge re ken un sur lar gi bi ko nu la ra da de ğin miş tir. O, ede bi yat ta fay da pren si bin den ha re ket et mez. Sa na tın bir ama ca hiz met et me si ne, ede bi ya tın bel li bir gö rü şün pro po gan da sı na âlet edil me si ne kar şı dır. Bu nun la bir lik te po pü ler ede bi ya ta da ta raf tar de -ğil dir. Edebî eser ler de mo da ke li me ve ta bir le rin kul la nıl ma sı nı, mo da ko nu la ra yer ve ril me si ni hoş kar şı la maz ve bun la rın oku yu cu nun il gi si ni uyan dır mak için ya pıl dı -ğı nı dü şü nür. Dö ne min genç isim le ri ni de bu eği lim le rin den do la yı eleş ti rir.

Edebî eser de es te tik bir ga ye ara yan Hü se yin Ca hit, te ze kar şı dır. Te zin sa nat ese ri nin de ğe ri ni dü şür dü ğü nü be lir tir. Eser de sa vu nu lan te zin, dü zen li ve plan lı bir şe kil de, bir araç ola rak kul la nıl dı ğın da edebî ese rin de ğe ri ne za rar ve re ce ği gö rü şün de dir. Te zi bu amaç la kul la nan la rı eleş ti rir. Fa kat Fa lih Rıf kı Atay’ın ese ri ni in ce ler ken işa ret et ti ği gi bi, ona gö re sa natkâr bir mi zaç, edebî eser de sa vun du ğu te zin ya -nın da tüm sa mi mi ye ti ni or ta ya ko yar sa eser de ğe rin den bir şey kay bet mez. Edebî eser le ri in ce ler ken üze rin de dur du ğu en önem li iki un sur sa natkâra ne bir üs lup ve sa -mi -mi yet tir. He men he men in ce le di ği tüm eser ler de bu iki un su ru ara mış tır. Yi ne edebî eser de üze rin de önem le dur du ğu bir baş ka un sur ise “be diî zevk”tir. Eser le rin oku yu cu ya be diî bir zevk ve rip ver me di ği ni sor gu lar. Bu nun la bir lik te edebî eser ler -de bü tün lük fik rin -den ha re ket e-der. Duy gu ve dü şün ce ara sın da bir bağ ku rul ma sı nı is ter. Bu se bep le edebî eser de bir li ği sağ la yan un sur lar ola rak gör dü ğü his ve ha yal ile di lin iş len me si ve bir bü tün hâlin de su nul ma sı ta raf ta rı dır. Ona gö re ese re yan sı tı lan his ler oku yu cu da da uyan ma lı dır. Ay nı za man da edebî eser de ya ban cı ke li me -le re, imaj la ra yer ve ril me si ni de doğ ru bul maz.

Edebî eser ler de sa nat çı nın şah si ye ti ni ve ru hu nu ara yan Hü se yin Ca hit için bir ki ta bın çok ba sı lıp, çok okun ma sı ese rin edebî de ğe ri açı sın dan bir öl çüt teş kil et mez. Ya ni po pü ler ol ma yan, halk ta ra fın dan an la şıl ma dı ğı için çok okun ma yan eser -ler de de ğer li ola bi lir. O, edebî eser de ori ji nal lik ten ya na dır.

Ede bi ya tın ha yat tan uzak, mü cer ret bir var lık şek lin de dü şü nül me si ne ta raf tar de ğil dir. Eser ler de sa natkâra ne bir üs lup la iş len miş ha kikî ha yat man za ra la rı gör mek is ter. Flau bert’in sa natkâra ne di liy le ha ki ki ha yat tec rü be le ri ni bir leş ti rip bu yol la öl -mez bir eser, bir şa he ser vü cu da ge tir di ği ni be lir tir. Ona gö re an cak, edebî ese rin bu iki un su ra sa hip ol ma sıy la bü yük eser ya ra tı la bi lir.

Dil ve Üs lup

Fi kir Ha re ket le ri’nde dil ve üs lup ko nu sun da ba zen doğ ru dan ba zen do lay lı ola

rak gö rü şü nü an la tan Hü se yin Ca hit, dil de aşı rı sa de leş me nin kar şı sın da dır. Eser ler -de sa -de lik ta raf ta rı dır, fa kat sa -de lik ile ami ya ne li ği bir bi ri ne ka rış tı ran la rı ten kit e-der. Sa de li ğin ba sit lik ol ma dı ğı nı be lir tir ken, sa de li ği sa na tın en bü yük “ziy net”i ola rak ta nım lar. Bu nun la bir lik te sa nat çı la rın eser le rin de kul lan dık la rı ke li me kad ro su nu da eleş ti rir. Eser ler de ya ban cı di le ait ke li me le re, dö ne min mo da ke li me le ri ne, kli şe ta -bir le re ve kla sik ede bi ya tın söz var lı ğı na kar şı dır. Edebî eser ler de üs lu ba bü yük -bir önem ve rir. Üs lu bun bir ne vi “mak yaj” ol du ğu nu dü şü nür. Üs lup ve ko nu ara sın da bü tün lük arar. Ya kup Kad ri’nin Eren le rin Ba ğın dan ad lı ese ri ni de ğer len di rir ken üs lup ve ko nu bü tün lü ğü ne dik kat çe ker (Yal çın, 1935, k.). Genç şa ir ve ya zar la rı, üs -lup la rın da ki özen siz lik, “la uba li lik ve ip ti zal” do la yı sıy la ten kit eder.

Şi ir ve Şa ir

Bir şi ir ki ta bı nı okur ken ken di si ni en çok il gi len di ren un su run, şai rin ru hu ve şah si ye ti ol du ğu nu söy ler (Yal çın, 1934, l.). Ha yal ler, tas vir ler, hikâye ler ara sın da hep bu nu ara dı ğı nı be lir tir. Fa kat şai rin ru hu ve şah si ye ti nin, her za man ken di le ri ni ay rın tı lı bir şe kil de an lat tık la rı yer ler de ol ma dı ğı nı, on la rı en doğ ru an la tan ve si ka -la rın, ba zen ka lem le rin den far kın da ol ma dan ka çan ke li me ler ol du ğu nu be lir tir. Üslûba eser le ri süs le yen, ku sur la rı ör ten bir mak yaj gö züy le ba kan Hü se yin Ca hit, bu ra da şa ir le rin ru huy la çıp lak bir hâlde kar şı laş tı ğı mı zı ifa de eder (Yal çın, 1934, l.). Ona gö re bir şa ir kal bin den ge len sa mi mi duy gu lar la oku yu cu yu sü rük le me li, on la -ra her şe yi unut tu -ra cak ve af fe de cek ka dar “be dii bir zevk” te min et me li dir (Yal çın, 1934, m.).

Bu nun la bir lik te “şa ir ler bi ze duy gu la rı nı te ren nüm eder ler. On la rı, ni çin mü te -es sir olu yor su nuz, te -es sür le ri ni zi ni çin or ta ya dö kü yor su nuz? di ye mu ahe ze et mek hiç kim se nin ha tı rın dan geç mez” (Yal çın, 1934, m.) ifa de le riy le şa ir le rin duy gu la rı yü zün den ten kit edi le me ye cek le ri ni di le ge ti rir. Fa kat şa ir ler den de oku yu cu la rı an -la ma -la rı nı bek ler. Oku run ho şu na git me ye cek ta bir le re, ke li me le re yer ver me me le ri ge rek ti ği ni dü şü nür. Ken di si de okur mev ki in de olan Hü se yin Ca hit’in oku run be ğe -ni si -ni ön plan da tut ma sı, iz le -nim ci eleş ti ri -nin te si rin de kal dı ğı nı gös ter mek te dir.

(Hu yu gü zel, 1996: 66). Ni te kim o, ka le me al dı ğı bü tün ten kit ya zı la rın da şahsî his ve zevk le ri ni be lirt miş tir.

Şa ir le rin, ka le me al dık la rı eser ler üze ri ne dü şün me le ri ni, emek har ca ma la rı nı is te yen Hü se yin Ca hit, şai rin sa mi mi ye ti ne son de re ce gü ve nir. Şai rin, faz la mü ba la -ğa lı ta vır ve ha re ket le re kalk ma dan, tüm sa mi mi ye tiy le oku yu cu yu elem le ri ne or tak et ti ği za man ba şa rı ya ula şa ca ğı nı dü şü nür (Yal çın, 1934, m.). Ay nı za man da şai rin ba şa rı lı ol ma sı nın bir sır rı da ye ni lik ol sun di ye ken di si ni zor la ma yıp gay ri ta biîlik -le re düş me me si dir (Yal çın, 1934, n.). An cak bu yol la şi ir -le rin de be lir li bir ol gun lu ğa ula şa ca ğı nı söy ler.

O, şai rin duy gu ve dü şün ce le ri ni, üs lu bu nun ya nı sı ra bel li bir kül tür bi ri ki miy le de or ta ya koy ma sı ge rek ti ği ni dü şü nür. Ay nı za man da sa na tı bir mi zaç ve fıt rat me se le si ola rak gör dü ğü için şi ir yaz ma he ves li le rin de bir ye te nek, bir “is ti dat” arar. Sa -nat çı nın bu ye te ne ği sa -natkâra ne üs lup la, ta vır la bir leş ti rip sa mi mi bir şe kil de or ta ya koy ma sı nı is ter. Bu yol la o, her şi ir ya za nın, duy gu la rı nı açı ğa çı ka ra nın şa ir ola ma -ya ca ğı nı ifa de et miş olur. Şa ir ola bil mek için çe şit li şart lar ile ri sü rer. Hem do ğuş tan şa ir ol ma hu su si ye ti ne hem de iş çi li ğe önem ve ren Hü se yin Ca hit, şa ir ola bil mek için şu aşa ma lar dan geç mek ge rek ti ği ne ina nır (Yal çın, 1934, o.):

Çok oku mak, her şe yi oku mak, yük sel mek, bil mek, dün ya yı ve be şe ri ye ti an la mak la -zım dır. Za ma nın, ha re ke tin, te kev vün hâlin de bu lu nan ta ri hin içi ne gir me li, be şe ri ye tin umu mi man za ra sı nı iha ta ede bi le cek ka dar yük sek bir te pe nin üs tü ne çık ma lı ki bu gü -nün şa iri ola bil mek imkân da ire si ne gir sin.

Şa ir ola bil me şart la rı nı bu şe kil de be lir le yen Hü se yin Ca hit, kül tür süz bir şai rin “Gü neş ufuk ta bat tı”, “Ka dın ba na bak tı” şek lin de ki ba sit ko nu la rı tek rar et mek ten ile ri gi de me ye ce ği ni dü şü nür. Şa ir için, “bir ye ni lik gös ter mek lü zu mu onu tür lü ga ra bet le re, çıt kı rıl dım lık la ra, gay ri ta biî in ce lik le re, özen me le re sevk ede cek tir” (Yal çın, 1934, j.) der ken, bu yol da en ye te nek li sa nat mi za cı nın bi le ka bi li ye ti ni gös te re -me ye ce ği ni dü şü nür.

Ona gö re şa ir le rin ol gun la şa bil me si için “ız dı rap ve tec rü be po ta la rı” için de tu -tuş ma sı ve azap lar duy ma sı na ih ti yaç var dır. Şa ir ya şa dı ğı ha yat tec rü be si ni ol gun üs lu buy la şi ir le ri ne yan sı ta cak ve an cak bu yol la adı nı ya şa ta bi le cek eser ler bı ra ka cak tır. Bir an lam da şa ir ola bil mek için ön ko şul ola rak gör dü ğü “ız dı rap” ko nu sun -da ki fi kir le ri şöy le dir (Yal çın, 1934, ö.):

Ha yır, şai rim. Sen da ha çok emel pe şin de ko şa cak sın. O sev gi bağ la rın ye ni den bağ la na cak ve ye ni den ko pa cak! Mer mer gi bi his siz ola cak de ğil sin, mer mer le ri bi le eri te cek ka -dar acı lar his se de cek sin. Bü tün bun la ra rağ men, için de ki boş luk do la cak mı? Onu bil mem. Sen bü tün bu acı la rı tat ma lı sın, bu su kut-ı ha yal ler den geç me li sin bu azap lar la in le me li sin ki is mi ni ebe di ye te yük sel te cek ıs tı rap ve de ha ham le le ri kal bin den fış kı ra bil sin.

Ve zin ve ka fi ye ko nu sun da ise Hü se yin Ca hit ser best lik ten ya na dır. Ve zin ve ka -fi ye mec bu ri ye ti nin şa iri ba zı zor la ma ifa de le re gö tür dü ğün den şikâyet eder. Bu nun eser de sunîli ğe se bep ol du ğu nu, ese ri bü tün lük fik rin den mah rum bı rak tı ğı nı söy ler. Ta ma men kar şı ol du ğu ami ya ne ifa de le rin ba zen de ve zin ve ka fi ye uy dur mak zo run lu lu ğun dan kay nak lan dı ğı nı di le ge ti rir. Bu ko nu da Cum hu ri yet dö ne mi genç şa ir le ri de bir hay li eleş ti ril miş tir. Tek nik an lam da ya pı lan bu tür lü ha ta la rın ka bul edi -le me ye ce ği ni be lir te rek “şii rin tek ni ği ne sa hip ol ma sı nı bi -len -ler man zum ya zar lar, bil me yen ler de yaz maz lar” (Yal çın, 1934, p.) der. Öte yan dan genç şa ir le rin ve zin ve ka fi ye ya rat mak için çok faz la ha ta ya düş tük le ri ni, ko lay ya zı ya kaç tık la rı nı dü şü ne rek bu mec bu ri ye tin or ta dan kal dı rıl ma sı nı is te yen bir tu tum ser gi ler. Hat ta bir ya zı sın da ge çen “ga li ba ka fi ye der di şa iri sü rük le miş. Fa kat ma dem ki işin bu ka dar ko lay lı ğı na gi di li yor, ka fi ye ye esa ret ni çin?” ifa de sin den ba zen tek nik me se le ler de tav -rı nı yu mu şat tı ğı nı gö rü rüz. Bu nun ya nın da ser best na zım la ya zıl mış şi ir le rin ço ğu nu da ma na sız lı ğı ba kı mın dan ten kit eder.

Şi ir de te ma ba kı mın dan her han gi bir sı nır la ma ge tir mez. Ona gö re ba sit bir üs lup kul la nıl ma dı ğı sü re ce her ko nu da şi ir ya zı la bi lir. Gün lük, ba sit bir ko nu da sa -natkâra ne bir üs lup kul la nıl mak şar tıy la iş le ne bi lir (Yal çın, 1934, p.):

Ha ya tın en ba sit, en ta biî ha di se ve va ka la rı, ta bi atın en ha kir yer le ri nin tas vi ri bi le bir şi ir ola bi lir, fa kat on lar biz den baş ka tür lü gö ren ve his se den bir mi zaç ar ka sın dan sü zü -le rek ye ni bir var lık ol mak şar tıy la.

O, genç şa ir le rin sos yal me se le le ri şi ir le rin de iş le ye rek bu nu mo da hâli ne ge tir -me le rin den şikâyet eder. Şii rin bir alet hâli ne dö nüş tü rül -me si ne, pro pa gan da ara cı ola rak kul la nıl ma sı na kar şı dır. Genç şa ir le rin ele al dı ğı sos yal me se le le rin ya nı sı ra de rin ve fel sefî gö rün mek adı na düş tük le ri za af tan da söz eder. Hat ta ba zı şa ir le rin böy le gö rün mek için şi ir le rin de sos yal mev zu la ra yer ver dik le ri ni be lir tir. Bu tür fel -sefî tav rın ta ham mül edi le mez ol du ğu nu ve her za man alay la kar şı la na ca ğı nı be lir tir. Bir şa ir den bi lim ada mı, ma te ma tik çi, fi lo zof tav rı bek le mez. Ona gö re şa ir şii rin de ken di be ni ni his set tir me li dir (Yal çın, 1934, ö.).

Bu nun la bir lik te müp he mi ye ti şii rin önem li bir özel li ği ola rak gö rür ve şi ir de açık se çik lik ve ya man tıkîli ğin kar şı sın da müp he mi ye tin, ka pa lı lı ğın öne mi ni vur gu -lar (Yal çın, 1934, ö.):

Bir şai rin ri ya zi ye ci gi bi man tıkî adım lar la iler le me si ne ve bi ze her şe yi açık açık, ku ru ku ru an lat ma sı na ta ham mül ede me yiz. Bir şa ir ek se ri ya için de ken di si nin de tah lil ede me di ği gi rift, muğlâk his le rin ba tı ni ahen giy le sü rük le nir; bi ze bil me di ği miz, gör me di -ği miz si hir li ufuk lar dan ca zip rü ya lar, ma hi ye ti bi lin mez fa kat zev ki his se di lir duy gu lar ge ti rir. Bu müp he mi yet şii rin hu su si ve ay rı bir me zi ye ti ni teş kil eder.

Hü se yin Ca hit’in üze rin de dur du ğu bir baş ka özel lik ise, şai rin oku yu cu ile ken -di si ara sı na koy du ğu me sa fe -dir. O, şa ire oku yu cu ile ara sı na me sa fe koy ma mak gi bi

bir gö rev yük ler. Ona gö re şa ir, oku yu cu nun da ka tı la bil me si, ken di si ile ay nı his le ri pay la şa bil me si için duy gu ve dü şün ce le ri ara sın da bir seç me yap ma lı ve bu seç tik -le ri ni şi ire ak tar ma lı dır. Bu ko nu da ki gö rüş -le ri şöy -le dir (Yal çın, 1934, p.):

Bir edebî eser mu ka ve met edil me si ka bil ol ma yan bir de ru ni fış kır ma nın mah su lü ise mu har rir ru hu na ver di ği haz zı, sükûnu ve te sel li yi an cak ifa de et ti ği his le re baş ka la rı nı da iş ti rak et tir mek su re tiy le te min ede bi lir. Mu har rir bi zi dü şün me ye cek, bir ta ra fa ata -cak de ğil, bi zi ken di si ne bir leş ti re cek tir.

Hü se yin Ca hit, genç şa ir le rin eser le ri ni in ce ler ken bir ta raf tan da on la rı şi ir yaz -ma ya de vam et me le ri ko nu sun da teş vik ede rek yü rek len di rir (Yal çın, 1934, r.):

Genç şai rim sen hül ya la rı na iti mat la rı na bü tün ima nın la sa rıl ve bu ima nın kuv ve tiy le dün ya ya bak. Zi yan yok ha yal su kut la rı na uğ ra, fa kat da ima ümi din, ima nın bir me şa le gi bi önün de, yük sek ler de par la sın. Sen ora ya doğ ru ko şar ve yük se lir ken al dı ğın ya ra la rı, is tih faf ede rek et ra fa ümit ve aşk do lu göz ler le bak. Acı la rı, hı ya net le ri ge niş ve ali -ce nap kal bi nin için de ku cak la, da ima ümit li, da ima şen, da ima kuv vet li yü rü...

Ro man ve Ro man cı

Ede bi ya tı mız da ro man tü rün de ya zı lan pek çok ese rin he nüz “ip ti daî” ve “tak -ribî” ol mak va sıf la rın dan sıy rı la ma dı ğı nı be lir ten Hü se yin Ca hit (Yal çın, 1935, s.) ge nel bir tas vir le baş la yıp ma ce ra nın nak le dil me si şek lin de de vam eden ve son la rı da hep ay nı “yek ne sak lık”la bi ten kla sik ro man ku ru luş la rı na kar şı dır. Ya kup Kad ri’nin

Bir Se ren cam’ını de ğer len di rir ken bu ko nu da ki dü şün ce le ri ken di ni gös te rir (Yal çın,

1934, ş.). Av ru paî ro man ola rak ni te len dir di ği Pe ya mi Sa fa’nın ro man la rın da ki gi bi, ro man cı dan tas vir ve tah lil kuv ve ti bek ler. Onun için va ka dan çok, de rin ruh tah lil le ri önem li dir. Bu nun ka dar “ha ki kî ha yat tec rü be le ri”ne de önem ve rir. “Sa natkâra ne li san” ile “ha kikî ha yat tec rü be le ri”nin bir leş ti ril me si ge rek ti ği ne ina nır. Ona gö -re can lı bir ro man, can lı bir ede bi yat vü cu da ge tir me nin şar tı bu dur (Yal çın, 1933, d.). Dil ve üs lup ko nu sun da ise ro man da özen ti ye ve tak li de gi dil me si ni; ba sit, sı ra dan, her ke sin bil di ği ifa de le re yer ve ril me si ni is te mez. Üs lup la ko nu nun bü tün leş me si de üze rin de dur du ğu bir baş ka hu sus tur. Ya ban cı ke li me le re, es ki ta bir le re kar şı ol ma sı na rağ men, Ya kup Kad ri’nin Eren le rin Ba ğın dan ad lı ese rin de es ki ke li me ve ta -bir le rin ya nın da ko nu nun da es ki ol du ğu nu be lir tir ve bu nun ese re çe şit li lik kat tı ğı nı dü şü nür (Yal çın, 1935, k.). O, ifa de ka lıp la rı nın rea list bir şe kil de kul la nıl ma sı ta raf ta rı dır. Ro man kah ra man la rı nın ağız özel lik le ri ne, için de ya ban cı ke li me le rin de bu lun du ğu ke li me kad ro la rı na iti raz et mez. Çün kü ger çek ha yat ta da ko nu şur ken ya -ban cı ke li me ler kul la nan in san lar ola bi lir. Kar şı ol du ğu nok ta ro man an la tı cı sı nın bu ifa de le ri kul la nıp ese ri rea list çiz gi den uzak laş tır ma sı dır. De ter mi nist bir ba kış açı sıy la üze rin de dur du ğu bir baş ka ko nu da ro man da ki se bepso nuç iliş ki le ri nin te mel len di ril me si me se le si dir. Ya şar Na bi Na yır’ın Bir Ka dın Söy lü yor’un da ki Sel ma ka

rak te ri ile Pe ya mi Sa fa’nın Do ku zun cu Ha ri ci ye Ko ğu şu’nda ki has ta ço cu ğun, kül tür ba kı mın dan yük sek se vi ye ye na sıl gel dik le ri nin açık ça or ta ya ko nul ma yı şı nı ten -kit eder. Ona gö re ro man ka rak ter le ri rea list bir şe kil de çi zil me li, dav ra nış la rı se bep ve so nuç la rıy la gös te ril me li dir.

Ro man da tez mü da fa ası na kar şı olan Hü se yin Ca hit, ro man, ta rih ay rı mı na da de ği nir. Ya kın ta ri he ait olay la rın, ger çek ki şi le rin ro ma na dâhil edil me si ni bir ku sur ola rak gö rür. Ya kup Kad ri’nin Hü küm Ge ce si’ni de ğer len di rir ken “Bu bir ro man mı dır, ta rih mi dir, yok sa mü ca de le ve mu ha le fet ga ze te le rin den ko pa rı lıp alın mış yev mi ma ka le par ça la rı mı dır?” (Yal çın, 1934, t.) di ye so rar. Hü se yin Ca hit’in ifa de le -rin den an la şı lır ki ona gö re ta ri he ait olay lar, ger çek ki şi ler ro man için ge rek li olan kur gu süz ge cin den ge çi ril me yip, ol du ğu gi bi ve ri lir se or ta ya ko nan eser ro man de ğil, ta rih tir. Böy le ce do lay lı ola rak ede bi ya tın iş le vi me se le si ne de ği nir ve bu an lam -da ro ma nın ön ce lik le iş le vi nin ken di si ol du ğu nu söy le mek is ter.

Ti yat ro

Ti yat ro ko nu sun da da eleş ti rel bir tu tum ser gi le yen Hü se yin Ca hit, biz de ti yat ro ge le ne ği nin ol ma ma sın dan şikâyet eder. Ti yat ro ko nu sun da top lum da bel li bir fik rin ol ma dı ğı nı di le ge ti rir. Bu se bep le ti yat ro sa na tı nın des tek len me ye muh taç ol du ğu nu dü şü nür. Ti yat ro ko nu sun da tek nik ye ter siz lik ler den de söz eder, hat ta biz de ti yat ro tek ni ği nin bi le bu lun ma dı ğı nı be lir tir. Yi ne de ti yat ro la rı mız da ilk de vir le rin de ki “ip ti da ilik”in ol ma dı ğı nı söy ler. Bu nu bir “te rak ki” ola rak kay de der. O, bu yıl -lar da ti yat ro sa na tı nın “bir is ti dat, bir va it saf ha sı”nda ol du ğu nu ve ümit ve re cek bir yü rü yüş le he de fe doğ ru iler le di ği ni be lir tir (Yal çın, 1934, u.). Ope ret ko nu sun da Av ru pa ile kı yas lan dı ğın da re vü ve mü zik hol pi yes le ri tü rü ne doğ ru yü rü mek ten se Vi -ya na ope re ti tü rü nü ter cih et me miz ge rek ti ği ni be lir tir. Ti -yat ro eser le rin de ki tet kik ve mü şa he de le ri, mi zah ve hi civ sa ha sın da ki gi bi uy dur ma, mü ba la ğa lı ve çok sunî, iti -barî bir âlem den kop ya et mek ye ri ne, bu tet kik ve mü şa he de le rin doğ ru dan doğ ru ya ta bi at üze rin den ya pıl ma sı nı uy gun gö rür (Yal çın, 1934, ü.). Yi ne oy na na cak eser le -rin, oyun cu la rın ka bi li yet le ri dü şü nü le rek ya zıl ma sı ge rek ti ği ni söy ler (Yal çın, 1934, u.). Pi yes yaz mak is te yen ya zar lar için, “pi yes le ri ni bi zim sah ne le ri miz de ken di le ri ya rat mak ih ti ya cın da dır” (Yal çın, 1934, u.) der ken Hü se yin Ca hit’in ter ci hi ni te lif eser ler den ya na yap tı ğı an la şı lır. Zi ra Cev det Kud ret’in Kurt lar ad lı pi ye si ni de ğer -len di rir ken de adap te eser le re pek ta raf tar ol ma dı ğı gö rü lür. Yi ne çe vi ri eser ler den ya na da olum lu bir tav rı var dır. Eser le ri çe vi ren le ri ba şa rı la rın dan do la yı teb rik eder.

So nuç

Hü se yin Ca hit, tüm bu fi kir le ri ni eser le ri ten kit eder ken uy gu la mış tır. Onun ge -rek ten ki de da ir gö rüş le ri ge -rek se uy gu la ma la rı, dö ne min de ele alı nan me se le ler le ve or ta ya ko nu lan gö rüş ler le pa ra lel lik gös te rir. Ten ki di an la mak ve an lat mak tan iba ret gör me si onu Sa ba hat tin Eyü boğ lu’na yak laş tı rır ken, iz le nim ci ten kit an la yı şı ba kı -mın dan Nu rul lah Ataç’a, in kılâp ede bi ya tı hu su sun da sa nat çı nın in kılâbın em rin de ol ma ma sı şek lin de ki gö rü şüy le de Ya kup Kad ri ve Ya şar Na bi’ye yak la şır (Öz çe le bi, 2003: 4349). Do la yı sıy la Fi kir Ha re ket le ri ba zı hu sus lar da dev ri nin ten kit an la -yı şı nı yan sıt ma sı ba kı mın dan da ay rı ca önem li dir.

Hü se yin Ca hit’in, eser le ri ten kit eder ken kul lan dı ğı öl çüt ler edebîdir. Sa nat çı nın “sa mi mi li san”, “ta biî ifa de” ve “sa natkâra ne bir dil” ile ese ri ni ka le me al ma sı nı is ter. Bir eser de ara dı ğı un sur lar “be diî zevk”, “sa mi mi yet”, “sa natkârın ru hu ve şah -si ye ti”, “ha kikî ha yat man za ra la rı”, “ha yal ve his”tir. Edebî öl çüt ler için de en faz la kul lan dı ğı öl çüt ler de sa mi mi yet, be diî bir zevk, sa natkâra ne üs lup, in si cam ve sa de -lik tir. Bir eser de ol ma sı nı as la is te me di ği un sur lar ise “te fel süf” (fi zof luk yap mak), “ami ya ne lik” (ba ya ğı lık), “ip ti zal”(de ğer siz, kli şe) ve “la uba li lik”(cid di yet siz lik)tir. Ya ban cı ke li me ler, bi zim kül tü rü mü ze ait ol ma yan imaj ve ben zet me ler, ke li me le rin de la le ti ve kuv ve ti bu ten kit ler de ıs rar la üze rin de du ru lan hu sus lar dır. Bu ba kım dan da ha çok ke li me ci ten ki de bağ la na bi lir. Edebî açı dan önem ver di ği bir nok ta da tek nik ak sak lık lar dır, özel lik le de ve zin ku sur la rı dır. Onun ede bi yat an la yı şın da ro man tik ten ki din he men bü tün özel lik le ri gö rül mek te dir. Ten kit ve te ori de ku ral lar dan ka çı nır. Ken di şahsî duy gu ve dü şün ce le ri ni di le ge ti rir, şahsî in ti ba ya da ya nan hü küm -ler ve rir. Sa nat için sa nat an la yı şı nı sa vu nur. Ro man tik ten ki din te me li ni oluş tu ran şai rin de ha sı, ha yal gü cü, sa mi mi ye ti, ya rat ma ka bi li ye ti ve üs lup ta ori ji nal lik gi bi önem li hu sus la ra yer ve rir.

Fi kir Ha re ket le ri’nde Hü se yin Ca hit’in, sa vun ma ve po le mik ma hi ye ti ta şı yan

ya zı la rı dı şın da ılım lı, öğ re ti ci ve nes nel bir tav rı var dır. Eleş tir di ği eser le rin olum lu ve olum suz özel lik le ri ni bir ara da ve rir. Ya za rı yön len dir mek ve oku ru ay dın lat mak gi bi bir amaç ta şır. Sa vun ma ve po le mik ya zı la rın da ise üs lu bu mu arı zı nın üs lu bu na gö re renk de ğiş ti rir. Bu du rum ye ri ni ba zen sert ve acı ma sız it ham la ra bı ra kır ken ba -zen de Hü se yin Ca hit’in alay cı bir ta vır ta kın ma sı na se bep olur.

Hü se yin Ca hit’in tüm bu gö rüş le ri, ge rek onun ten kit an la yı şın da ki ge liş me yi ge rek se Fi kir Ha re ket le ri’nin ten kit ta ri hin de ki ye ri ni gös ter me si açı sın dan önem li dir. Zi ra Cum hu ri yet dö ne min de ki gö rüş le ri, Ser veti Fünûn ve Meş ru ti yet dö ne min de be nim se di ği ten kit an la yı şın dan çok fark lı de ğil dir. Cum hu ri yet dö ne min de sa -vun du ğu bir ta kım gö rüş ler le o, Sa ba hat tin Eyü boğ lu, Nu rul lah Ataç, Ya kup Kad ri ve Ya şar Na bi gi bi dev ri nin önem li isim le ri ne yak la şır ken ba zen de dev rin de ki ge nel gö rüş le rin dı şın da kal mış tır. Dev rin ge nel te ma yül le ri gö rüş le ri ne yan sı mak la bir lik -te, Ser vet-i Fünûn dö ne min de be nim se di ği ten kit an la yı şı nı Cum hu ri yet dö ne min de

de de vam et tir me si ba kı mın dan Hü se yin Ca hit tek ba şı na çı kar dı ğı Fi kir Ha re ket le

-ri’yle bir çiz gi yi tem sil et mek te dir.

KAY NAK LAR

Akı, Ni ya zi (2001), Ya kup Kad ri Ka ra os ma noğ lu İn san-Eser-Fi kir-Üs lup, İle ti şim Ya yın la rı, İs tan bul.

Ataç, Nu rul lah, “Dur muş Bir Adam”, Mil li yet, 27 Ka nu nu sa ni 1934.

Aydoğdu, Ner giz Yıl maz; Kara, İs ma il (2005), Na mık Ke mal Os man lı Mo dern leş me si nin Me

-se le le ri Bü tün Ma ka le le ri, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul.

Enginün, İn ci (2006), Tan zi mat’tan Cum hu ri yet’e, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul. Ercilasun, Bil ge (1994), Ser vet-i Fünûn’da Edebî Ten kit, MEB Ya yın la rı, İs tan bul. Gökçek, Fa zıl (2007), Bir Tar tış ma nın Hikâye si De ka dan lar, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul. Huyugüzel, Ömer Fa ruk (1984), Hü se yin Ca hit Yal çın’ın Ha ya tı ve Edebî Eser le ri Üze ri ne

Bir Araş tır ma, Ege Üni ver si te si Mat ba ası, İz mir.

—— (1982), Hü se yin Ca hit Yal çın’ın Ha ya tı, Hi kâye ve Ro man la rı Üze ri ne Bir Araş tır ma, Kül tür ve Tu rizm Ba kan lı ğı Ya yın la rı, An ka ra.

—— (2004), Ha lit Zi ya Uşak lı gil, Ak çağ Ya yın la rı, An ka ra.

—— (1998), “Na mık Ke mal’in Ede bi yat ve Edebî Ten ki de Da ir Ge nel Fi kir le ri”, Ölü mü nün

100. Yı lın da Na mık Ke mal, Mar ma ra Üni ver si te si Ya yın la rı, İs tan bul.

—— (1996), “Fi kir Ha re ket le ri”, TDV İslâm An sik lo pe di si, C. XI II, İs tan bul. Kaplan, Meh met (2000), Şi ir Tah lil le ri I, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul.

—— (1976), Türk Ede bi ya tı Üze ri ne Araş tır ma lar, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul. —— (1995), Tev fik Fik ret De vir-Şah si yet-Eser, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul.

Kısakürek, Ne cip Fa zıl, “Mem le ket Mec mu ala rı nın Ge çit Res mi”, Ağaç, S. 9, 30 Ma yıs 1936, s. 15.

Mutluay, Ra uf (1975), Ede bi yat Anı la rı, Hü se yin Ca hit Yal çın, Tür ki ye İş Ban ka sı Kül tür Ya -yın la rı, İs tan bul.

Önertoy, Ol cay (1980), Ede bi ya tı mız da Eleş ti ri Tan zi mat ve Ser vet-i Fünûn Dö nem le ri, DTCF Ya yın la rı, An ka ra.

Özçelebi, Be tül (2003), Cum hu ri yet Dö ne min de Edebî Eleş ti ri 1923-1938, MEB Ya yın la rı, İs tan bul.

Tanpınar, Ah met Ham di (2001), 19’un cu Asır Türk Ede bi ya tı Ta ri hi, Çağ la yan Ki ta be vi, İs -tan bul.

—— (1977), Ede bi yat Üze ri ne Ma ka le ler, Dergâh Ya yın la rı, İs tan bul.

Yalçın, Hü se yin Ca hit, a. “Na mık Ke mal’in İh ti fa li”, C. 5, S.112, 14 Ka nu nu ev vel 1935, s. 123-124.

b. “Ha mid’in Ölü mü”, C. 8, S.183, 24 Ni san 1937, s. 12-13.

C. “Ser vet-i Fünûn Ede bi ya tı A- Ku sur lar”, C. 1, S. 2, 2 Teş ri ni sa ni 1933, s. 8-11. d. “Ser vet-i Fünûn Ede bi ya tı B- Ku sur lar ve Ma ze ret ler - Ser vet-i Fünûn Ne Yap tı”, C. 1, S. 3, 9 Teş ri ni sa ni 1933, s. 10-12.

e. “Yep ye ni Bir Mu har rir: Bay Ha lit Zi ya”, C. 2, S. 59, 6 Ka nu nu ev vel 1934, s. 107-109. f. “Ce nap Şa ha bet tin”, C. 1, S. 19, 1 Mart 1934, s. 11.

g. “Hü se yin Kâzım Bey”, C. 1, S. 20, 8 Mart 1934, s. 11.