Türkiye’de Sermaye Piyasas ve Bankaclk Kesimindeki Geliúimin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi
Adem GÖK1 , Deniz GÜVERCøN2
Geliú tarihi: 25.04.2018 Kabul tarihi: 19.12. 2018 Öz
Literatürde finansal geliúmenin, ekonomik büyümeye etkisini araútran birçok çalúma bulunmaktadr. Bu çalúma, Türkiye’de 1993-2015 döneminde, sermaye piyasas ve bankaclk sektörlerindeki geliúmenin, ekonomik büyümeye etkisini incelemektedir. ARDL snr testi kullanlarak elde edilen sonuçlara göre; sermaye piyasas geliúimi, bankaclk kesimi geliúimi ve ekonomik büyüme arasnda uzun dönemli iliúki bulunmaktadr. Analiz sonuçlar; sermaye piyasasndaki geliúmenin ekonomik büyümeyi uzun dönem etkileme katsaysnn 0.33, bankaclk kesimindeki geliúmenin ekonomik büyümeyi uzun dönem etkileme katsaysnn 0.48 oldu÷unu göstermektedir. Sonuçlar; sermaye piyasas ve bankaclk sektörlerindeki geliúmenin ekonomik büyümeyi artrd÷n ve sermaye piyasasndaki geliúmeye kyasla bankaclk kesimindeki geliúmenin ekonomik büyümeyi daha fazla arttrd÷n göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Sermaye Piyasas Geliúimi, Bankaclk Sektörü Geliúimi, Ekonomik Büyüme, ARDL Snr Testi
Jel Snflamas: E44, G20, G21.
The Impact Of Stock Market and Banking Development On Economic Growth In Turkey
Summary
There are several studies in the literature exploring the nexus between the role of financial development and the economic growth. The study analyzes the role of stock market and banking development on economic growth for Turkey over the period of 1993-2015. According to ARDL bound test there is a long-run relationship between stock market development, banking development and economic growth. According to the analysis results, the coefficient referring to the long-run effect of stock market development on economic growth is found as 0.33 and the coefficient referring to the long-run effect of banking sector development on economic growth is found as 0.48. The results indicate that both stock market and banking development increases economic growth and banking development increases economic growth more than stock market development.
Keywords: Stock Market Development, Banking Development, Economic Growth, ARDL Bound Test
Jel Classification: E44, G20, G21
1 Dr. Ö÷retim Üyesi, Krklareli Üniversitesi, ø.ø.B.F., øktisat Bölümü, adem.gok@klu.edu.tr,
Orcid: 0000-0002-3786-2507
2 Dr. Ö÷retim Üyesi, østanbul Arel Üniversitesi, Uluslararas Ticaret ve Finans Bölümü,
1. Giriú
Finansal piyasalarn varl÷ ve geliúmiúli÷i, ekonomik kalknmann sa÷lanmas ve sürdürü-lebilirli÷i arasndaki iliúki üzerine geliúe gelen teorik bir yazn mevcut oldu÷u kadar yaplagelen birçok uygulamal çalúma mevcuttur. Ekonomik kalknmann finansmann finansal piyasalar aracl÷yla yaplabilirli÷i ve finansal piyasalarn bu kaldraç rolünün Türkiye örne÷i üzerinden uygulamal olarak incelenmesi bu çalúmann amacdr.
Ekonomik kalknmann sa÷lanmas, sürdürülebilmesi, küresel de÷er zincirlerine yüksek katma de÷erli üretimle katlabilmenin önemli bir ön koúulu olan teknolojik süreçlerin üre-time koúulabilmesi teknolojinin (ürün ve süreç) üretiminin finansman koúullarna ba÷ldr. Endüstri devrimi koúullarnn oluúmas finansal piyasalarn geliúmesiyle yakndan ilgilidir. Endüstri devrimi, devrimden çok önce icat edilen ürün ve süreçlerin piyasalara sunulma-syla ortaya çkmútr (Goldsmith, 1969 ; Hicks , 1969). Finansal piyasalar, sermayenin verimlili÷inin azald÷ üretim alanlarndan çekilmesi ve daha verimli olan alanlarda kulla-nlmasn sa÷lamas, riskli teknolojik yatrmlarn riskinin bölünebilirli÷ini sa÷lamas yönle-riyle ekonomik büyüme ve kalknmaya etkide bulunmaktadr. Finansal piyasalarn geliú-miúli÷inin, ekonomik büyümedeki sürdürülebilirli÷i yada finansal piyasalarn geliúmemiúli-÷inin ekonomik geri kalmúl÷n devamll÷n sa÷lad÷ iddia edilebilir. Endüstri devrimi sonras ekonomik olarak geliúmiú ve az geliúmiú ülke snflandrmasnn finansal sistemin geliúmiúli÷i temelinde oluútu÷u ilgili yaznda iddia edilmiútir (Gurley ve Shaw, 1955). Finansal kurumlar, genel anlamda yatrmc ve sermayedar arasnda araclk görevini üstle-nirler. Finansal kurumlar; sermayenin toplulaútrlarak, büyük ölçekli yatrmlarn yapla-bilmesini, yatrmclarn finansal piyasalar aracl÷yla gerçekleútirdi÷i kredi ve ticari faali-yetlerinin geçmiúine ulaúlabilmesini sa÷layarak asimetrik bilgi probleminin aúlmasn sa÷larlar. Finansal kurumlar, iúlem maliyetlerinin azalmasn sa÷layarak, sermayenin en verimli alanda hzlca kullanlmasn en düúük maliyetle sa÷larlar.
Finansal kurumlarn geliúmiúli÷inin artmas ile borçlanmann kolaylaúmas, likidite riskinin azalmas, risk çeúitlendirme imkânlarnn artmas ve asimetrik bilgi problemin azalmas kanallaryla fiziksel sermaye birikimi ve yatrm projelerinin özellikle riskli olanlarn art-masn sa÷lar (Levine, 1991). Rekabetçi finansal piyasalarda biriken fonlarn en verimli yatrm projeleri için en verimli úekilde kullanlmas sonucu ekonomik büyüme ve kal-knma gerçekleúecektir.
Ekonomik büyümeye kalknmann eúlik edebilmesi, uzun dönemli ekonomik büyümenin sa÷lanabilmesi için uzun dönemli, büyük ölçekli ve riskli olan teknolojik yatrmlarn, insan sermayesine yatrmn ve araútrma-geliútirme için yatrmlarn gerçekleúebilmesi gerekir.
Finansal kurumlarn geliúmedi÷i bir ekonomide bu yatrmlarn sa÷lanabilmesi için gerekli likiditenin birleútirilmesi ve riskin etkin úekilde da÷tlmas ulaúlabilir olmaktan çok uzak-tr (Acemoglu ve Zilibotti, 1997).
Levine (1997), teknolojik yatrmlarn finansal piyasalarn geliúmesiyle yaplabilir hale gelmesinin özellikle insan sermayesi konusunda ekonomide yarataca÷ dúsallklar, eko-nomi genelinde yatrm projelerinin getiri oranlarn yükseltece÷ini, ekoeko-nomik büyüme ve kalknmann sa÷lanaca÷n iddia etmektedir. Özellikle sermaye piyasalar, hem sermaye-darlarn hem de yatrmclarn risk çeúitlendirme iútahlarna yönelik imkânlar sunarlar. Bu sayede ekonomide riskli, yüksek getirili ve yüksek dúsallklar yaratan yatrm projelerinin says artarak ekonomik geliúme ve kalknma sa÷lanr.
Ekonomide uzun dönemli projeler yüksek maliyetli olmalar ve likidite risklerinin yüksek olmas nedenleriyle ertelendi÷inde ve/veya zamanndan önce likitleútirildi÷inde, refah yük-sek var olan ekonomik potansiyelden önemli derecede yararlanamaz. Finansal piyasalar aracl÷yla sunulan likidite, likidite ihtiyac nedeniyle ertelenen ya da olgunlaúmadan önce likitleútirilen uzun dönemli ve yüksek getirili yatrm projelerine devam edilmesini ve eko-nomik kalknmay sa÷lar (Diamond ve Dybvig, 1983).
Finansal kurumlar özellikle fon talep eden ve arz edenler arasnda araclk görevini üstlen-di÷inde, asimetrik bilgiden kaynaklanan riskleri de üstlenmiú olur. Asimetrik bilgi duru-munda fon arz edenler fonlarn sunduklar firmalar ya da yatrm projeleri hakknda tam bilgiye sahip olamazken, fon talep edenler likidite riskiyle karú karúyadrlar. Diamond (1984), finansal arac kurumlarn kredi takip maliyetlerini azaltabilme ve kredi verdikleri firmalarn yatrm kararlarn izleme yetisine sahip oldu÷unu ifade eder. Finansal kurumlar özellikle finansman sunulan firmalarn mali yaps, ticari ve yatrm geçmiúlerini ve kredi geri ödeme durumlarn araútracak mekanizmalara sahiplerdir. Bu sayede, topladklar fonlar en iyi yatrm projelerine sunarak, kaynaklarn etkin da÷lmn sa÷lamaktadrlar. Grossman ve Stiglitz (1980), finansal geliúmeyle beraber firmalar ve yatrm projeleri hak-knda bilgi sunacak kar amaçl kurumlarn ortaya çkaca÷n ve bu sayede asimetrik bilgi probleminin aúlarak ekonomik büyüme ve kalknmann sa÷lanaca÷n vurgulamúlardr. Finansal kurumlar asimetrik bilginin aúlmasn sa÷ladklar gibi ayn zamanda piyasada fiyatlanan finansal araçlar sayesinde yatrm ve tasarruf karar verenler için ekonominin genel durumu hakknda bilgi sunarlar. Fiyatlarn düzeyi ve dalgalanmas, yatrmlarn karll÷ ve risk durumu hakknda verilen önemli bilgiler, tasarruf sahiplerinin risk etkin portfölyo oluúturmalarn ve sonuç olarak da kaynaklarn etkin da÷lmn sa÷layarak eko-nomik büyüme orann yükseltirler.
Finansal kurumlar; sermaye piyasas ve bankaclk kesimi olmak üzere iki ksmda ele al-nabilir. Bankaclk kesimi ve sermaye piyasalarnn oluúturdu÷u finansal yapda sermaye piyasalarnn zayf kalmas ekonomik büyümeyi olumsuz etkiler. Yüksek ölçekli yatrmla-rn sermaye piyasalar aracl÷yla bölünebilmesi, risk çeúitlendirmesinin optimal düzeyde sermaye piyasas aracl÷yla yaplmas, sermaye piyasasnn ekonomik büyüme ve kal-knma için önemli rolüne iúaret eder. Sadece bankaclk kesiminin oldu÷u finansal yapda kredi mekanizmasnn seçkinci olmas, kredilerin risk düzeyi düúük yatrmlar için ayrl-mas, tüketicilerin tasarruflarn aktarabilecekleri farkl risk ve getiri oranlarna sahip finan-sal varlklarn sunulamamas ve ekonomide tasarruflarn en etkin úekilde kullanlamama-sna neden olur. Sermayedarlarn risk etkin portfölyo oluúturmasn sa÷layan sermaye piya-salar, firmalarn birçok riskli yatrm projelerini üstlenerek risk etkin úekilde kaynaklarn projelere da÷lmn sa÷layarak ekonomi genelinde tasarruflarn en verimli úekilde kulla-nlmasn sa÷lar. Bankaclk kesimi, özellikle ksa dönemli fonlarn birikimi ve uzun dö-nemli projelerin finansman için kullanlmasnda ödö-nemli araclk görevi üstlenir. Özellikle, sermaye kazanc de÷il, faiz getirisini önemseyen önemli büyüklükte tasarruf sahibi nüfu-suna tasarruf olanaklar nüfu-sunarak ülkenin yatrm olanaklarn arttrr.
Bu çalúma dört bölümden oluúmaktadr. Giriú bölümünü takip eden bölümde finansal ve ekonomik büyüme iliúkisi teorik ve uygulamal yazn esas alnarak incelenmektedir. økinci bölümde Türkiye’de ekonomik büyüme ve finansal geliúme yaplan uygulamal çalúmalar esas alnarak incelenmiútir. Üçüncü bölümde uygulama metodolojisi ve uygulama sonuçlar yer almaktadr. Son bölümde ise de÷erlendirme yaplmaktadr. Çalúma, Türkiye için 1993-2015 yllar arasnda sermaye piyasas ve bankaclk sektörlerindeki geliúmenin ekonomik büyüme üzerine olan etkisini incelemektedir.
2. Finansal Kurumlar ve Ekonomik Büyüme øliúkisi
Finansal kalknma, ekonomik büyüme modellerinde belirleyici bir faktör olarak içsel bü-yüme modelleri çerçevesinde ele alnmaktadr. Solow (1957) ekonomik bübü-yüme mode-linde, büyümenin belirleyicisi; dúsal olarak ele alnan teknolojik geliúmedir. Bu modelde; sermayenin hareketi ve verimlili÷i üzerine finansal piyasalarn etkisini belirleyici faktörler bulunmamaktadr. Greenwood ve Jovanovic (1990), içsel büyüme modelinde finansal piya-salar aracl÷yla sermayenin verimlili÷inin, tasarruflarn ve ekonomik büyümenin arttrl-d÷n ifade etmiúlerdir. Bencivenga ve Smith (1991) çakúan nesiller modellemesini içsel büyüme modelinde gelecekteki likit ihtiyaçlar nedeniyle likit tutulmasnn yaratt÷ eko-nomik verimsizli÷in rekabetçi finansal arac kurumlarn sisteme dahil edilmesiyle ortadan kalkaca÷n, ekonomik büyümenin sermayenin kullanmndaki verimlili÷in artmas nede-niyle artaca÷n ifade etmiúlerdi.
Bankaclk kesiminin ve sermaye piyasalarnn ekonomik kalknmadaki farkl rollerine ve bu iki piyasann aralarndaki iliúkinin tamamlayc m ya da ikame iliúkisi mi oldu÷una yönelik birden fazla teorik ve uygulamal çalúmalar mevcuttur. Stiglitz ve Weiss (1981), Stiglitz (1985) Boyd ve Prescott (1986), ve Bhide (1993) asimetrik bilgi problemini ban-kalarn sermaye piyasasna göre daha etkin bir biçimde azaltt÷n savunmuúlardr. Stiglitz (1985), bankaclk kesiminin sermaye piyasasna göre finansal sistemde etkinli÷inin azal-masnn sermaye üzerindeki kontrolü etkileyerek ekonomik büyümeyi olumsuz etkileyece-÷ini vurgulamaktadr. Akyüz (1993) ise dú ekonomik úoklarn döviz piyasas üzerinden sermaye piyasas aracl÷yla makroekonomik dengesizlikler yaratt÷n ve ekonomik da-ralmaya neden oldu÷unu iddia etmiútir.
Sermaye piyasalar aracl÷yla ilintili olmayan likidite úoklar yaúayan yatrmclarn ortak olduklar yatrmlarn sistemik olmayan kiúisel likidite úoklar nedeniyle olgunlaúmadan likitleútirmelerine gerek yoktur. Dybvig ve Diamond (1983) modelinde, vurgulanan ban-kaya hücum ve banka iflas durumlarna karú uzun dönem yatrm projelerinde pay olan ve likidite riski yaúayan ortaklklarn sermaye piyasalar aracl÷yla likidite úoku yaúamayan-lara devri, uzun dönemli yatrmlarn likidite edilememesini sa÷lar. Dolaysyla Dybvig ve Diamond (1983) modelinde sermaye piyasalarnn uzun dönemli likidite riski taúyan yat-rmlarn finansmann bankaclk kesimine göre daha fazla teúvik eden bir yaps oldu÷unu vurgulamaktadr. Dolaysyla, uzun dönemli ve bölünebilmesi güç yatrmlarn risk en uygun portfölyo tasarlayan yatrmclar tarafndan ortak olunarak yaplmas uzun dönem ekonomik büyümeyi artracaktr. Firmalarn karllklarnn ve yönetimdeki etkinli÷inin piyasa tarafndan firma piyasa de÷erlerinin düzeyi ve oynakl÷ aracl÷yla fiyatlanmasnn firmalarn etkin yönetimi için bir kontrol mekanizmas sundu÷unu savunan Holmstrom ve Tirole (1993)’e karú Stiglitz (1985) sermaye üzerinde basknn en etkin bankalar tarafndan gerçekleútirilebilece÷ini savunmaktadr.
Myers ve Majluf (1984), sermaye piyasalarnn ekonomik büyümeyi çok zayf bir biçimde etkilemekte oldu÷unu iddia etmektedir. Atje ve Jovanovic (1993) ise sermaye piyasalarnn ekonomik büyümeyi olumlu etkiledi÷ini, bankaclk kesiminin ise büyümeye etkisinin önemsiz oldu÷unu ifade etmiútir. Levine (1997), bankalarn ve sermaye piyasalarnn birbi-rinin tamamlaycs olduklarn ve bu piyasalarn farkl iúlem maliyetlerini ve bilgi aksak-lklarn azalttklarn ve ekonomik büyümeyi arttrdklarn ifade etmiúlerdir.
Ekonomik büyüme ve finansal geliúmiú ülkeleri üzerine çok sayda uygulamal çalúmalar mevcuttur. Benhabib ve Spiegel (2000), finansal geliúmiúli÷in ekonomik büyümeyi fiziksel yatrmlardaki artú ve toplam faktör verimlili÷indeki artú yoluyla artrd÷n göstermiútir. Wurgler (2000), 65 ülke için yapt÷ çalúmada, finansal sistemin geliúti÷i ülkelerde
finan-sal kurumlar aracl÷yla kullanlan tasarruflarn büyüyen sektörlerdeki yatrmlar artrd÷ ve önemini yitiren sektörlerdeki yatrmlar azaltt÷n göstermiútir. Arestis ve di÷erleri (2001), Fransa, Almanya ve Japonya için bankaclk ve sermaye piyasalarnn ekonomik büyüme üzerinde önemli katklar oldu÷unu ifade etmiúlerdir. Sermaye piyasalarnn ban-kaclk kesimine göre daha zayf bir biçimde ekonomik büyümeyi etkiledi÷ini ve banban-kaclk temelli ekonomik büyümenin, sermaye piyasas temelli ekonomik büyümeye göre daha etkin oldu÷unu göstermiúlerdir. Al-Yousif (2002), 1970-1990 dönemi için 30 geliúmekte olan ülke için yapt÷ zaman serisi ve panel veri uygulamas sonucunda ekonomik büyüme ve finansal geliúme arasnda iki-yönlü nedensellik iliúkisinin oldu÷unu göstermiútir. Christopoulos ve Tsionas (2004), eú-bütünleúme testi ve hata düzeltme modelleri yard-myla 10 geliúmekte olan ülke üzerine yapt÷ zaman serisi analizinde finansal geliúmiúli÷in ekonomik büyümeye neden oldu÷unu göstermiútir. Caporale ve di÷erleri (2004) banka kredileri ve ekonomik büyüme arasnda iki de÷iúkenli VAR sistemi kurmuúlar ve nedensel-lik iliúkisinin örneklemde bulunan çok az sayda ülke için geçerli oldu÷unu göstermiúlerdir. Modele sermaye piyasalarnn geliúmiúli÷ini gösteren de÷iúken eklendi÷inde ise sermaye piyasalarnn geliúmiúli÷i ve ekonomik büyüme arasnda ve banka kredileri ve ekonomik büyüme arasnda nedensellik iliúkisinin örneklemde bulunan neredeyse tüm örnekler için var oldu÷unu göstermiúlerdir. Hussain ve Chakraborty (2012), yaptklar Granger neden-sellik testi sonucunda; Hindistan’a ba÷l Assam için oluúturduklar finansal geliúme de÷iú-keninin ekonomik büyümeye neden oldu÷unu göstermiútir.
3. Türkiye’de Finansal Geliúme ve Ekonomik Büyüme: Uygulamal Çalúmalar
Ergeç (2004), Türkiye ekonomisi için yapt÷ zaman serisi analizinde finansal geliúmeden ekonomik büyümeye do÷ru uzun dönemli bir iliúkinin var oldu÷unu, ksa dönemde ise ekonomik büyümeden finansal geliúmeye do÷ru bir nedensellik iliúkisinin var oldu÷unu göstermiúlerdir. Bu çalúmada finansal geliúmenin ölçümlenebilmesi için alt tane finansal geliúme göstergesi kullanlmútr. Aslan ve Küçükaksoy (2006), Türkiye’de 1970-2004 döneminde finansal geliúme ve ekonomik büyüme arasndaki iliúkiyi zaman serisi analizi ile incelemiútir. Granger nedensellik testine göre finansal geliúmeden ekonomik büyümeye do÷ru tek yönlü nedensellik iliúkisi bulmuúlardr. Güngör ve Ylmaz (2008), 1987-2005 dönemi için bankaclk ve menkul kymet piyasasndaki geliúmiúli÷in ekonomik büyümeye olan etkisini zaman serisi analizi ile incelemiútir. Analiz sonucunda bankaclk ve menkul kymetler piyasasndaki geliúmelerle ekonomik büyüme arasnda uzun dönem iliúki oldu-÷unu, ekonomik büyümeyle menkul kymet piyasalarndaki geliúme arasnda iki yönlü,
ekonomik büyümeden bankaclk sektörüne do÷ru tek yönlü nedensellik iliúkisini oldu÷unu göstermiúlerdir.
Öztürk ve di÷erleri (2011), 1992-2009 yllar arasnda geliúmekte olan piyasalar için panel nedensellik testi uygulamúlardr. Analiz sonuçlarna göre ekonomik büyümeden finansal geliúmeye do÷ru nedensellik iliúkisi oldu÷unu göstermiúlerdir. Vurur ve Özen (2013), 1998- 2012 dönemi için yapt÷ analizde, kredi, mevduat hacmi ve ekonomik büyüme ara-sndaki iliúkiyi granger nedensellik testleri kullanarak incelemiútir. Analiz sonuçlar banka mevduatlarndan ekonomik büyümeye, ekonomik büyümeden banka kredi ve mevduatla-rna do÷ru tek yönlü nedensellik iliúki oldu÷unu göstermiútir. Oruç ve Turgut (2014), 1990-2010 aras 3 aylk verileri kullanarak hata düzeltme modeliyle finansal geliúme ve ekonomik büyüme de÷iúkenleri için granger nedensellik analizi yapmútr. De÷iúkenler arasnda uzun dönemli iliúkinin var oldu÷unu, finansal geliúme göstergelerinden ekonomik büyümeye do÷ru nedensellik iliúkisinin var oldu÷unu göstermiúlerdir.
Iúk ve Bilgin (2016), Türkiye üzerine 2003 -2014 aras 3 aylk verileri kullanarak Hacker ve Hatemi-J nedensellik testlerini kullanarak yaptklar finansal geliúme ve ekonomik bü-yüme arasndaki iliúkiye yönelik çalúmada zaman serisi analizi yöntemi kullanmúlardr. Analiz sonucu ekonomik kriz öncesi finansal geliúmeden ekonomik büyümeye do÷ru ne-densellik iliúkisinin bulunmad÷n, ekonomik kriz sonras ise nene-densellik iliúkisinin bulun-du÷unu göstermiúlerdir. Güney (2017), 1998-2015 döneminde Türkiye ve ùangay Beúlisi ülkeleri için ekonomik büyüme ve finansal geliúme arasndaki iliúkiyi zaman serisi analizi ile incelemiútir. Uygulama sonuçlar, ekonomik büyüme ve finansal geliúme arasnda uzun dönemli iliúki oldu÷unu, finansal geliúmenin ekonomik büyümeyi pozitif etkiledi÷ini gös-termiútir. Geyikçi (2017), 1986-2016 dönemi arasnda Türkiye için ARDL snr testi ve Hata Düzeltme modellerini kullanarak hisse sendi piyasasndaki geliúme ve ekonomik bü-yüme arasndaki iliúkiyi incelemiútir. Analiz sonuçlar, hisse senedi piyasasnn geliúimi ve ekonomik büyüme arasnda uzun dönemde bir eú-bütünleúme oldu÷unu göstermiútir. Granger nedensellik testleri ise ekonomik büyüme ve hisse senedi piyasasndaki geliúme arasnda iki yönlü nedensellik iliúkisi oldu÷unu göstermiútir.
4. Ekonometrik Analiz 4.1. Veri Seti
Çalúma Türkiye için 1993-2015 yllar arasnda sermaye piyasas ve bankaclk kesimin-deki geliúmenin ekonomik büyüme üzerine olan etkisini incelemektedir.
kalarak de÷il, Naceur ve Ghazouani (2007) makalesindeki gibi birden çok de÷iúkenin orta-lamasnn do÷al logaritmas alnarak, sermaye piyasas ve bankaclk kesimi geliúme in-deksleri oluúturulmuútur. Tablo 1 de belirtildi÷i üzere veriler Dünya Bankas Veritaban ve St. Louis Merkez Bankas Ekonomik Veri tabanndan alnmútr. Analizde yer alan tüm de÷iúkenlerin do÷al logaritmas alnarak kullanlmútr.
Tablo 1: Veri Kayna÷ ve Hesaplanma Yöntemi
De÷iúken Ksaltma Tanm Kaynak
Kiúi Baú GSYH lngdppc Satn alma gücü paritesiyle kiúi baúna düúen GSYH WDI (2018) (sabit 2011 uluslararas $)
Finansal Geliúme lnfindev Aúa÷dakilerin do÷al logaritmasnn ortalamas alnmútr mc Hisse senedi piyasas sermayelendirme miktarnn FRED (2018)
GSYH'ya oran, Mevsimsellikten arndrlmamú
vt Ticareti yaplan hisse senedi toplamnn GSYH'ya oran WDI (2018) to Ticareti yaplan hisse senetleri, yurtiçi paylarn devir WDI (2018)
hz (%)
Bankaclk Geliúimi lnbankdev Aúa÷dakilerin do÷al logaritmasnn ortalamas alnmútr ctps Özel sektöre verilen yurt içi kredilerin GSYH'ya oran WDI (2018) ll Geniú parann GSYH'ya oran WDI (2018)
Not: Kaynak olarak WDI (2018) gösterilen veriler Dünya Bankas’nn internet sitesinden indirilmiútir. Kaynak olarak FRED (2018) gösterilen veriler St. Louis Merkez Bankas’nn internet sitesinden indirilmiútir.
Bankaclk kesimindeki geliúmenin ekonomik büyümeyi etkiledi÷i üzerine teorik argü-manlar Stiglitz ve Weiss (1981), Stiglitz (1985) Boyd ve Prescott (1986), Bencivenga ve Smith (1991) ve Bhide (1993) tarafndan ortaya konulmuútur. Levine (1997), Benhabib ve Spiegel (2000), Arestis ve di÷erleri (2001) ve Caporole ve di÷erleri (2004), Vurur ve Özen (2013), bankaclk kesimindeki geliúmiúli÷in ekonomik büyümeye pozitif etkide bulundu-÷unu uygulamal olarak göstermiúlerdir.
Sermaye piyasasndaki geliúmiúli÷in ekonomik büyümeyi etkiledi÷i üzerine teorik argü-manlar Goldsmith (1969), Dybvig ve Diamond (1983), Acemoglu ve Zilibotti (1997) tara-fndan ortaya konulmuútur. Atje ve Jovanovic (1993), Arestis ve di÷erleri (2001), Güngör ve Ylmaz (2008), Geyikçi (2017) sermaye piyasalarndaki geliúmiúli÷in ekonomik büyü-meye pozitif etkide bulundu÷unu uygulamal olarak göstermiúlerdir.
4.2. Birim Kök Testleri
Ekonometrik analiz öncesi, sahte regresyon (spurious regression) sorununa neden olmamak için çalúmada kullanlacak olan zaman serilerinin dura÷anl÷ kontrol edilmiútir (Demir ve Cergibozan, 2017). Çalúmada serilerin dura÷anl÷ Geniúletilmiú Dickey-Fuller (ADF) ve Phillips-Perron (PP) testleri ile incelenmiútir.
Çalúmada kullanlacak zaman serilerine iliúkin birim kök testi sonuçlar Tablo 2’de yer almaktadr. Ba÷ml de÷iúken lngdppc ve lnbankdev düzeyde dura÷an olmad÷, yani birim kök içerdi÷i, fakat birinci farklar alnd÷nda dura÷an oldu÷u, yani birim kök içermedi÷i görülmektedir. Di÷er ba÷msz de÷iúken olan lnstockdev ise düzeyde dura÷an, yani birim kök içermemektedir. Bu durumda lngdppc ve lnbankdev I(1) iken lnstockdev I(0) çkmútr. Tüm de÷iúkenler I(1) olmad÷ için, yani de÷iúkenlerin farkl mertebeden dura÷an olmas nedeniyle, de÷iúkenler arasndaki uzun dönemli iliúki Johansen Eúbütünleúme Testi ile incelenemeyece÷i için ARDL Snr Testi yaklaúm kullanlacaktr. ARDL modelinin Johansen Eúbütünleúme Testi’ne göre avantajlar, de÷iúkenlerin farkl mertebeden dura÷an olabilmesi, de÷iúkenlere farkl gecikme de÷erleri eklenebilmesi, küçük örneklemlerde daha dayankl ve iyi sonuçlar vermesi ve ksa ve uzun dönem tahminleri eú zamanl olarak ver-mesidir (Cergibozan vd., 2017).
Tablo 2: ADF-PP Birim Kök Test Sonuçlar
ADF PP De÷iúkenler
Düzey Birinci Fark Düzey Birinci Fark
Karar
lngdppc -2.167 -4.742* -2.278 -4.726* I (1)
lnstockdev -4.321* -4.787* -8.146* -11.575* I (0) lnbankdev 1.761 -4.874* 2.117 -4.875* I (1) Not: Tablodaki de÷erler t istatistikleridir. * 0,05 düzeyinde anlaml oldu÷unu göstermektedir. 4.3 ARDL Snr Testi Yaklaúm
Pesaran vd. (2001) tarafndan geliútirilen bu yöntemde, de÷iúkenlerin I(0) yada I(1) oldu-÷una baklmakszn aralarndaki uzun dönem iliúkiyi test etmek amacyla kullanlmaktadr (Cergibozan vd., 2017). Snr testi, ARDL(p,q,r) modeline ait hata düzeltme modelinin en küçük kareler yöntemi ile tahmin edilmesi ile gerçekleúir. ARDL(p,q,r) modeli için test denklemi aúa÷da Denklem 1’de verilmektedir.
(1)
Denklem 1’de fark operatörü ve t trendi göstermektedir. , ve de÷iúkenler arasndaki uzun dönem iliúkiyi verirken , ve de÷iúkenler arasndaki ksa dönemli dinamikleri gösterir. Eúbütünleúme iliúkisini test etmek için düzey verilerinin birinci gecikmelerinin katsaylarnn sfra eúit olup olmad÷na ( F testi ile baklr. F istatisti÷i aúa÷daki Denklem 2’deki gibi hesaplanr.
(2)
Denklem 2’de kstl modelin tahmininden elde edilen kareler toplamn, kstsz modelin tahmininden elde edilen hata kareler toplamn, r kst saysn, T toplam gözlem saysn ve k kstsz modelde tahmin edilen parametre saysn gösterir. Hesaplanan istattisti÷i Pesaran vd. (2001) çalúmasndaki alt kritik de÷erden küçükse hipotezi reddedilemez ve eúbütünleúme iliúkisi olmad÷ sonucuna ulaúlr. østatisti÷i Pesaran vd. (2001) çalúmasndaki üst kritik de÷erden büyükse hipotezi reddedilir ve eúbütünleúme iliúkisinin oldu÷u sonucuna ulaúlr. istatisti÷i alt ve üst kritik de÷erler arasnda yer alyorsa kesin bir yorum yaplamaz, dolaysyla eúbütünleúme iliúkisinin var olup olmad÷ di÷er yöntemlerle araútrlr (Cergibozan vd., 2017).
4.4 ARDL Model Tahmin Sonuçlar
Kullanlacak model aúa÷da Denklem 3’te verilmiútir.
(3)
, ve de÷iúkenler arasndaki uzun dönem iliúkiyi verirken, , ve de÷iúkenler arasndaki ksa dönemli dinamikleri gösterir.
Tablo 2’de görüldü÷ü gibi istatisti÷i üst kritik de÷erden büyük, dolaysyla
hipotezi reddedilir ve uzun dönemli eúbütünleúme iliúkisinin oldu÷u sonucuna ulaúlr.
Modele 2007 ylnda 1 de÷erini di÷er yllarda 0 de÷erini alan bir kukla de÷iúken eklenmiútir.
Tablo 3: ARDL Snr Testi Sonuçlar
Kritik de÷er %5
Kritik de÷er %10
F istatisti÷i I(0) I(1) I(0) I(1)
F(lngdppc| lnstockdev,lnbankdev) 12.818 3.1 3.87 2.63 3.35
De÷iúkenler arasnda uzun dönemli iliúki bulundu÷u için Tablo 4’te yer alan ARDL mode-linden elde edilen ksa ve uzun dönem katsaylar gösteren tahmin sonuçlar elde edilmiútir.
uzun dönem katsaysna bakld÷nda, sermaye piyasasndaki geliúmenin (lnstockdev) kiúi baúna düúen GSYH’y pozitif yönde etkiledi÷i bulunmuútur. Sermaye piyasasndaki geliúmenin katsays =0.334 bulundu÷undan, Türkiye’de 1993-2015 arasnda, sermaye piyasasndaki geliúmede (lnstockdev) meydana gelen bir birimlik artú, kiúi baúna düúen GSYH’da yaklaúk 0.33 orannda bir artúa yani ekonomik büyümeye yol açmaktadr. uzun dönem katsaysna bakld÷nda, bankaclk sektöründeki geliúmenin (lnbankdev) kiúi baúna düúen GSYH’y pozitif yönde etkiledi÷i bulunmuútur. Bankaclk kesimindeki ge-liúmenin katsays =0.477 bulundu÷undan, Türkiye’de 1993-2015 arasnda, bankaclk sektöründeki geliúmede (lnbankdev) meydana gelen bir birimlik artú, kiúi baúna düúen GSYH’da yaklaúk 0.48 orannda bir artúa yani ekonomik büyümeye yol açmaktadr. Her iki de÷iúkene bakld÷nda bankaclk sektöründeki geliúmede bir birimlik artún, ser-maye piyasasndaki geliúmedeki bir birimlik artútan daha büyük oranda kiúi baúna düúen GSYH’y arttrd÷ yani ekonomik büyümeye daha fazla katkda bulundu÷u gözlemlen-mektedir. Modele iliúkin tansal test sonuçlar, tahmin edilen modelin normallik, de÷iúen varyans ve otokorelasyon sorunlar olmad÷n göstermektedir.
Tablo 4: ARDL (4, 4, 4) Modeli Tahmin Sonuçlar
Ba÷ml De÷iúken: lngdppc Katsaylar
Açklayc De÷iúkenler Ksa Dönem Katsaylar Uzun Dönem Katsaylar
lngdppc(-1) 0.988 (0.089)*** lngdppc(-2) -0.404 (0.097)** lngdppc(-3) 0.508 (0.093)** lnstockdev -0.019 (0.018) 0.334 (0.077)** lnstockdev (-1) -0.356 (0.031)*** lnstockdev (-2) -0.133 (0.024)** lnstockdev (-3) -0.139 (0.015)*** lnbankdev 0.164 (0.037)** 0.477 (0.038)*** lnbankdev(-1) -0.115 (0.034)** lnbankdev(-2) -0.067 (0.036) lnbankdev(-3) -0.208 (0.038)** kukla 0.053 (0.008)*** 0.087 (0.032)* sabit 6.611 (0.297)*** ect(-1) -0.707 (0.070)***
Tansal Testler ȡ De÷eri
Ȥ2 (otokorelasyon) 0.324 Ȥ2 (de÷iúen varyans) 0.217 Ȥ2 (normallik) 0.949 Ȥ2 (fonksiyonel form) 0.903 5. Sonuç
Finansal geliúmenin ekonomik büyümeye etkisi, ilgili literatürde özellikle sermaye birikimi ve sermayenin yatrmlar için etkin da÷lmnn sa÷lanmas yönüyle ele alnmaktadr. Lite-ratürde; sermayenin en verimli yatrm alanlarna aktarlabilmesi için finansal kurumlarn, bireysel düzeyde iúlem maliyetleri çok yüksek oldu÷u için çözümlenemeyen asimetrik bilgi, uzun dönemli ve büyük ölçekli yatrmlarn finansman, riskli ve yüksek getirili tek-noloji ve insan sermayesi yatrmlar gibi yatrmlarn finansman sorunlarnn çözülmesini
sa÷ladklar ifade edilmiútir. Bu sayede, ekonomik getirisi yüksek yatrmlar ortaya çka-bilmekte, ekonomik büyüme ve kalknma için gerekli olan sermaye birikimi, artan gelir ve verimli úekilde tahsis olan sermaye sayesinde gerçekleúmektedir.
Finansal geliúme ve ekonomik büyüme üzerine olan literatür ayn zamanda farkl finansal kurumlarn ekonomik büyümeye nasl etkide bulundu÷unu incelemektedir. Bankaclk kesimi ve sermaye piyasas geliúiminin ekonomik büyüme nasl etkide bulundu÷u litera-türde tartúlmaktadr.
Bu çalúma Türkiye için 1993-2015 yllar arasnda sermaye piyasasndaki ve bankaclk sektörlerindeki geliúmenin ekonomik büyüme üzerine olan etkisini incelemektedir. ARDL snr testi kullanlarak elde edilen sonuçlara göre; sermaye piyasas geliúimi, bankaclk kesimi geliúimi ve ekonomik büyüme arasnda uzun dönemli iliúki bulunmaktadr. Tahmin sonuçlar; sermaye piyasasndaki geliúmenin ekonomik büyümeyi uzun dönem etkileme katsaysnn 0.33, bankaclk kesimindeki geliúmenin ekonomik büyümeyi uzun dönem etkileme katsaysnn 0.48 oldu÷unu göstermektedir. Sonuçlar; sermaye piyasas ve banka-clk kesimi ekonomik büyümeyi artrd÷n ve bankabanka-clk kesimindeki geliúmenin ekono-mik büyümeyi sermaye piyasasndaki geliúmeye göre daha fazla arttrd÷n göstermektedir. Çalúmann uygulama sonuçlar ekonomik kalknmann finansmannda finansal piyasalarn rol oynad÷na ve finansal piyasalardan bankaclk kesiminin sermaye piyasasna göre daha fazla ekonomik büyümeyi etkiledi÷ini iúaret etmektedir. Ekonomik yap üzerine politika geliútiricilerin, finansal sistemin etkinli÷ini düzenleyen ve denetleyen kurumlarn finansal sistemin kaynaklarn etkin tahsisindeki rolünü ortaya çkaracak uygulama ve düzenlemeleri ekonomik konjonktürün durumuna uygun úekilde öngörmeleri ve uygulamalar gerekmek-tedir. Finansal piyasalardan bankaclk sektörünün ekonomik büyümeyi sermaye piyasasn-dan daha fazla etkilemesi Türkiye’ye özgü finansal davranúlar, finansal okur-yazarlk, sermayenin sektörel da÷lmnn s÷ ve çeúitlili÷inin snrl olmas gibi yapsal nedenlerden kaynaklanyor olabilir. Bu konu üzerine yaplacak çalúmalar Türkiye’de sermaye piyasala-rnn ekonomik büyümeyi kendi seviyesine (derinli÷ine) ba÷l olarak etkileyip etkileyeme-di÷ini ve Türkiye’de iç borç stokundaki artúlarn sermaye piyasalarnn derinleúmesine etkisini inceleyebilir.
Kaynakça
ACEMOGLU, Daron ve Fabrizio ZILIBOTTI; (1997), "Was Prometheus Unbound by Chance? Risk, Diversification, and Growth", Journal of Political Economy 105(4), pp.709-751.
AKYÜZ, Ylmaz; (1993), “Financial Liberalisation: The Key Issues”, Unctad Discussion Papers, 56. KHALIFA Al̺Yousif, Y; (2002), “ Financial development and economic growth: another look at
the evidence from developing countries”,Review of Financial Economics, 11(2), pp.131-150. ARESTIS, Philip, Panicos O. DEMETRIADES and Kul B. LUINTEL; (2001), “Financial
Development and Economic Growth: The Role of Stock Markets”, Journal of Money, Credit and
Banking, 33, pp.16-41.
ASLAN, Özgür ve øsmail KÜÇÜKAKSOY; (2006), “Finansal Geliúme ve Ekonomik Büyüme
øliú-kisi: Türkiye Ekonomisi Üzerine Ekonometrik Bir Uygulama”, østanbul University Econometrics and Statistics E-Journal, 4, ss.25-38.
ATJE, Raymond ve Boyan JOVANOVIC; (1993). "Stock markets and development." European
Economic Review, 37(2-3), pp.632-640.
BENHABIB,J., ve SPIEGEL, M. M. ;(2000). “The role of financial development in growth and investment.” Journal of Economic Growth, 5(4), 341-360.
BHIDE, Amar; (1993), “The Hidden Cost of Stock Market Liquidity”, Journal of Financial
Economics, 34(1), pp.31-51.
BOYD, John H. ve Edward C. PRESCOTT; (1986), “Financial Intermediary-Coalitions”, Journal of
Economic Theory, 38(2), pp.211-232.
CAPORALE, Guglielmo Maria, Peter GA HOWELLS ve Alaa M. SOLIMAN; (2004), "Stock market development and economic growth: the causal linkage." Journal of economic development, 29(1), pp.33-50.
CERGIBOZAN, Raif, Emre ÇEVIK ve Caner DEMIR; (2017), "Wagner Kanunu'nun Türkiye Eko-nomisi için Sinanmasi: Çesitli Zaman Serisi Bulgulari/Testing the Wagner's Law for Turkish Economy: Some Findings from Time Series Data", Finans Politik & Ekonomik
Yorum-lar, 54(625), ss.75.
CHRISTOPOULOS, Dimitris K. ve Efthymios G. TSIONAS; (2004), "Financial development and economic growth: evidence from panel unit root and cointegration tests", Journal of Development
Economics, 73(1), pp.55-74.
DEMIR, Caner ve Raif CERGIBOZAN; (2017), "Türkiye Ekonomisi Için Feldstein-Horioka Hipote-zinin Geçerliligi: Esbütünlesme ve Markov Rejim Degisim Yaklasimi/The Validity Of Feldstein-Horioka Hypothesis For Turkish Economy: Cointegration And Markov Regime Switching Approach", Ege Akademik Bakis, 17(1), ss.89.
DIAMOND, Douglas W. (1984), "Financial intermediation and delegated monitoring", The Review of
Economic Studies, 51(3), pp.393-414.
DIAMOND, Douglas W. ve Philip H. DYBVIG; (1983), "Bank runs, deposit insurance, and liquidity", Journal of Political Economy, 91(3), pp.401-419.
ERGEÇ, E. Hakan; (2004), "Finansal Geliúme ile Ekonomik Büyüme Arasndaki Nedensellik øliúkisi ve Türkiye Örne÷i: 1988-2001", Eskiúehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), ss.51-66.
FRED; (2018), “Economic Data”, The Federal Reserve Bank of St. Louis, https://fred.stlouisfed.org/, 06.05.2018.
GEYøKÇø, U. Burak; (2017), "Türkiye’de Hisse Senedi Piyasas ve Ekonomik Geliúme øliúkisinin ARDL Snr Testi Yaklaúm ile Analizi", øúletme Araútrmalar Dergisi, 3, ss.197-212.
GOLDSMITH, R.William; (1969), Financial Structure and Development. New Haven: Yale University Press.
GREENWOOD, Jeremy and Boyan JOVANOVIC; (1990), "Financial Development, Growth, and the Distribution of Income", Journal of Political Economy, 98(5), pp.1076-1107.
GROSSMAN, Sanford J. and Joseph E. STIGLITZ; (1980), "On the impossibility of informationally efficient markets", The American Economic Review, 70(3), pp.393-408.
GÜNEY, Güven; (2017), "Ekonomik Büyüme ve Finansal Geliúme øliúkisi: Bir Panel Veri Ana-lizi." Igdir University Journal of Social Sciences, 13, ss.355-372.
GÜNGÖR, Berer ve Ömer YLMAZ; (2008), "Finansal Piyasalardaki Geliúmelerin øktisadi Büyüme Üzerine Etkileri: Türkiye øçin Bir VAR Modeli", Atatürk Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler
Dergisi, 22(1), ss.173-193.
GURLEY, John G. ve Edward S. SHAW; (1955), "Financial aspects of economic development", The
American Economic Review, 45(4), pp.515-538.
Hicks, J. Richard; (1969), A Theory of Economic History, Oxford: Claredon Press.
HOLMSTRÖM, Bengt ve Jean TIROLE; (1993), "Market Liquidity and Performance Monitoring", Journal of Political Economy, 101(4), pp.678-709.
HUSSAIN, Farah ve Deb K. CHAKRABORTY; (2012), "Causality between Financial Development and Economic Growth: Evidence from an Indian State", Romanian Economic Journal, 15(45), pp.27-48.
IùIK, H. Bayram ve Onur BøLGøN; (2016), "Finansal Geliúme ve Ekonomik Büyüme øliúkisi Türkiye Örne÷i", ønsan ve Toplum Bilimleri Araútrmalar Dergisi-Journal of the Human and Social
Science Researches, 5(7), ss.1757-1765.
LEVINE, Ross; (1991), "Stock Markets, Growth, and Tax Policy", The Journal of Finance, 46(4), pp.1445-1465.
LEVINE, Ross; (1997), "Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda." Journal of Economic Literature, 35(2), pp.688-726.
MYERS, Stewart C. ve Nicholas S. MAJLUF; (1984), "Corporate Financing and Investment Decisions when Firms have Information that Investors do not have", Journal of Financial
Economics, 13(2), pp.187-221.
NACEUR, S. Ben ve Samir GHAZOUANI; (2007), "Stock Markets, Banks, and Economic Growth:
Empirical Evidence from the MENA Region", Research in International Business and
ORUÇ, Semiye and Ahmet TURGUT; (2013), “Finansal Derinleúme, Ekonomik Büyüme Ve Türk Finans Sistemi: 1990-2010”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Özel Say,
ss.109-118.
ÖZTÜRK, Nurettin, Havva K. DARICI ve Ferdi KESIKOöLU; (2011), "Ekonomik Büyüme ve Finansal Geliúme øliúkisi: Geliúmekte olan Piyasalar için bir Panel Nedensellik Ana-lizi", Marmara Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler Dergisi, 30(1), ss.53-69.
PESARAN, M. Hashem, Yongcheol SHIN and Richard J. SMITH; (2001), "Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships", Journal of Applied Econometrics, 16(3), pp.289-326.
SOLOW, Robert M.; (1957), "Technical Change and the Aggregate Production Function", The
Review of Economics and Statistics, 39, pp.312-320.
STIGLITZ, J. E. ve Weiss, A. (1981). Credit rationing in markets with imperfect information. The
American economic review, 71(3), 393-410.
STIGLITZ, Joseph E.; (1985), "Credit Markets and the Control of Capital", Journal of Money, Credit
and Banking, 17(2), pp.133-152.
ÖZEN, Ercan ve N. Serap VURUR; (2013), "Türkiye’de Mevduat Banka Kredisi ve Ekonomik Bü-yüme øliúkisinin øncelenmesi", Uúak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, ss.117-131.
WDI; (2018), “World Development Indicators”, The World Bank,
https://databank.worldbank.org/data/ source/world-development-indicators, 06.05.2018. WURGLER, Jeffrey; (2000), "Financial Markets and the Allocation of Capital", Journal of Financial
