Yafll› Kad›nlarda Osteoporoz Tedavisinin
Yaflam Kalitesine Etkisi
Osteoporosis Medication and Quality of Life in Older Women
Amaç: Osteoporoz fiziksel fonksiyonlarda ciddi kay›plara yol açan, yaflam kalitesini olumsuz etkileyen ve sosyal izo-lasyona neden olan bir hastal›kt›r. Bu çal›flmada osteoporozlu yafll› kad›nlarda ilaç tedavisinin yaflam kalitesine etkisini araflt›rmay› amaçlad›k.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya 65 yafl üzeri osteoporoz tan›s› alm›fl 177 kad›n al›nd›. Osteoporozda ilaç tedavisinin yaflam kalitesine etkisi, KF-36 yaflam kalite ölçe¤inin fiziksel (FS) ve mental (MS) skorlar› aç›s›ndan gruplar karfl›laflt›r›larak de¤erlendirildi. Ald›klar› osteoporoz ilaç tedavisine göre: hiçbir ilaç almayan, D vitamini-kalsiyum deste¤i alan ve D vitamini-kalsiyum deste¤iyle birlikte antiresorptif ilaç kullanan kad›nlar yaflam kaliteleri aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›. Bulgular: Çal›flmaya al›nan kad›nlardan 122 (% 68.9)’si osteoporoz tedavisi alm›yorken, 20 (%11.3) kad›n D vitamini-kalsiyum ve 35 (%19.8)’i de D vitamini-vitamini-kalsiyum deste¤iyle birlikte antiresorptif ilaç kullan›yordu. Gruplar aras›nda yafl ve kemik mineral yo¤unlu¤u aç›s›ndan anlaml› fark yoktu(p>0.05). ‹laç tedavisi almayanlar›n FS ortalamas› 34.80±11.24, D vitamini ve kalsiyum destek tedavisi alanlar›n 30.33±9.49, antirezorptif+D vitamini ve kalsiyum tedavisi alanlar›n 31.56±7.28 olup aralar›nda anlaml› fark saptanmad› (p>0.05). Ortalama MS de¤erleri tedavi almayanlarda 44.91±9, D vitamini ve kalsiyum tedavisi alanlarda 44.15±11.93, antirezorptif alanlarda ise 44.42±12.09 olup gruplar aras›nda anlaml› fark bulunmad› (p>0.05).
Sonuç: Bu çal›flman›n bulgular› osteoporozlu yafll› kad›nlarda ilaç tedavisinin yaflam kalitesini iyilefltirmede tek bafl›na yeterli olmayaca¤›n› düflündürmektedir. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2008;14:7-11)
Anahtar kelimeler: Osteoporoz, yaflam kalitesi, tedavi, yafll›lar
Aim: We aimed to investigate the effect of drug therapy on quality of life in older women with osteoporosis.
Material and Methods: One hundred seventy seven women over 65 years were enrolled in this study. Quality of life was evaluated by Short-Form-36 (SF-36). Participants’ quality of life was compared according to their medication use for osteo-porosis by comparing Physical Component Summary (PCS) and Mental Component Summary (MCS) score of SF-36 between groups.
Results: While one hundred twenty two(68.9%) of the participants had not used any drug, 20 (11.3%) women had used only vitamin D-calcium and, 35 (19.8%) women had used antiresorptive agents plus vitamin D-calcium. There were no statistically difference between groups in respect to age and bone mineral density (p>0.05). The mean values of PCS were 34.80±11.24, 30.33±9.49, and 31.56±7.28 respectively in the groups 1, 2 and 3. The mean values of MCS were 44.91±9, 44.15±11.93, and 44.42±12.09 respectively in the groups 1, 2 and 3. There were no significant differences between the PCS and MCS values (p>0.05, p>0.05).
Conclusion: The findings of this study were considered that vitamin D plus calcium and antiresorptive agents were not suffi-cient to improve the quality of life in the older women with osteoporosis. (From the World of Osteoporosis 2008;14:7-11)
Key words: Osteoporosis, quality of life, treatment, elderly
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Ayfle Dicle Turhano¤lu, Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Hatay, Türkiye Tel.: 0326 214 86 61 E-posta: adat@ttnet.net.tr
Ayfle Dicle Turhano¤lu, Hayal Güler, Cahit Özer*
Mustafa Kemal Üniversitesi, T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon ve *Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Hatay, Türkiye
Summary
Özet
Girifl
Osteoporoz tedavisi ve önlenmesi aç›s›ndan üzerinde en çok çal›fl›lan hastal›klardan birisidir. Kemik kayb› 4. ve 5. de-kadlarda yafla ba¤l› olarak bafllar ve yaflam boyu devam eder. Eriflilen maksimum kemik kütlesi büyük oranda gene-tik faktörler ile bir miktar diyet ve fiziksel aktivite iliflkilidir. Yafll›l›¤a ba¤l› osteoporozda artan kemik rezorbsiyonunu formasyon aktivitesi karfl›layamamaktad›r. 80’li yafllarda kad›nlar %40, erkekler ise % 25 kemik kayb›na u¤ram›fl ol-maktad›rlar (1). Osteoporozun k›sa ve uzun dönem sonuç-lar›; mortalite, a¤r›, fiziksel yetersizlik, tedavi maliyetinde art›fl, yaflam kalitesinde bozulma ve yeni k›r›k riskinde art›fl-t›r (2). Osteoporotik k›r›klar a¤r›, fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon ve iyilik halinde azalma ile iliflkili oldu¤undan ve tüm bunlar da yaflam kalitesini belirledi¤inden osteoporoz-da yaflam kalitesi olumsuz etkilenmektedir (3). Yaflam kali-tesi; sa¤l›k durumunu, çevresel, finansal konular› ve insan haklar›n› kapsayacak flekilde yaflam›n tüm alanlar›n› içerir. Sa¤l›kla iliflkili yaflam kalitesi veya sa¤l›k durumu yaflam ka-litesinin fiziksel, duygusal ve sosyal iyilik hali ile iliflkili alt kümesidir (4-6). Populasyon çal›flmalar› tan› konmam›fl ver-tebra k›r›klar›n›n da fiziksel ve fonksiyonel durumda kötü-leflme, günlük yaflam aktivitelerini yerine getirme yetene-¤inde azalma ve hastan›n iyilik halinde genel bir bozulma ile iliflkili oldu¤unu göstermektedir (7). Vertebra k›r›klar› bazen akut a¤r› ve fonksiyon kayb›na neden olsalar da cid-di semptom olmaks›z›n da geçirilebilirler. Vertebral k›r›klar osteoporozda oldukça s›k görülmektedir. 75 yafl üzerinde-ki kad›nlar›n %30'dan fazlas›n›n, 85 yafl üzeri kad›nlar›n ise %50'sinin nontravmatik vertebral k›r›k geçirdi¤i gözlen-mifltir (7). Vertebra k›r›klar› olan hastalarda sosyal izolasyon ve depresyon görüldü¤ü bildirilmifltir. Bunlar sa¤l›kla iliflki-li yaflam kailiflki-litesini olumsuz yönde etkiler. Kiliflki-linik çal›flmalar-da teçal›flmalar-davi etkinli¤i yaflam kalitesinin ölçümüyle de¤erlendi-rilebilir (8). Buradan hareketle osteoporozda verilen ilaç te-davilerinin hastalar›n yaflam kalitelerini yükseltmesini bek-lemek do¤ru bir yaklafl›m olur. Bu nedenle bu çal›flmada os-teoporozlu yafll› kad›nlarda ilaç tedavisi alanlar ile alma-yanlar›n yaflam kalitesini karfl›laflt›rmay› amaçlad›k.
Gereç ve Yöntem
Çal›flmaya hastanemiz fiziksel t›p ve rehabilitasyon polikli-ni¤ine eylül 2006-mart 2008 tarihleri aras›nda baflvuran 65 yafl üzerindeki hastalardan daha önce osteoporoz tan›s› konmufl olan kad›nlar al›nd›. Hastalardan çal›flmaya kat›l-malar› konusunda onay al›narak hepsinin yaflam kalitesi, K›sa Form-36 (KF-36) (9) ile de¤erlendirildi. Kad›nlar daha önceden alm›fl olduklar› osteoporoz ilaç tedavisine göre, hiçbir ilaç almayanlar, sadece D vitamini ve kalsiyum deste-¤i alanlar ve D vitamini ve kalsiyum destedeste-¤iyle birlikte anti-resorptif ilaç kullananlar olmak üzere üç gruba ayr›ld›. Antiresorptif ilaç tedavisi alanlar bifosfonat, kalsitonin, ra-loksifenden herhangi birini en az 1 y›ldan beri kullanan hastalard›. Hastalar›n hiçbirisi osteoporoza yönelik egzersiz yapmamaktayd›. ‹nflamatuar eklem hastal›¤›, nörolojik
hastal›k, endokrin sistem hastal›¤› olanlar, kalça ve/veya ön kol k›r›¤› öyküsü ve/veya akut s›rt a¤r›s› olanlar çal›flmaya al›nmad›. Her iki grupta da a¤r›, k›r›k ve belirgin kifoz art›-fl› olan hasta yoktu.
Osteoporozda ilaç tedavisinin yaflam kalitesine etkisi, KF-36 yaflam kalite ölçe¤inin fiziksel (FS) ve mental (MS) skorlar› aç›s›ndan gruplar karfl›laflt›r›larak de¤erlendirildi. K›sa-Form 36 (KF-36), spesifik yafl, hastal›k veya tedavi grubunun sa¤l›k durumunu belirlemeye yarayan genel bir de¤erlen-dirme formudur. De¤erlende¤erlen-dirme formunda 36 madde ve sekiz alt bafll›k vard›r. Bu bölümlerde fiziksel fonksiyon, fi-ziksel rol, a¤r› düzeyi, genel sa¤l›k durumu, canl›l›k, sosyal fonksiyon, ruhsal rol ve mental sa¤l›k durumu incelenmek-tedir. Alt ölçeklere ait skorlama sisteminin yan› s›ra de¤er-lendirilen tüm konular›n özetini yans›tan mental ve fiziksel skor ad› alt›nda iki özet skor elde edilir. KF-36’n›n Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› yap›lm›flt›r (10).
Veriler SPSS 11.5 paket programa yüklendi. ‹statistiksel de-¤erlendirmede üç grubun parametrelerinin ortalamalar› tek yönlü varyans analizi yöntemiyle karfl›laflt›r›ld›.
Bulgular
Çal›flmaya al›nan osteoporoz tan›s› alm›fl 177 kad›ndan 122 (% 68.9)’si osteoporoz tedavisi alm›yorken, 20 (%11.3) kad›n D vitamini ve kalsiyum ve 35 (%19.8)’i de antiresorbtif ilaç ile birlikte D vitamini ve kalsiyum kul-lan›yordu. Antiresorbtif ilaç alan 35 hastan›n 26’s› bifos-fonat, 5’i kalsitonin ve 4 hasta da raloksifen almaktay-d›. Çal›flmaya al›nan kad›nlardan ilaç almayanlar›n yafl ortalamas› 67.49±4.95, sadece D vitamini ve kalsiyum kullananlar›n 69.25±5.46, antiresorbtif alan grubun ise 68.44±3.95 y›l idi. Kad›nlar›n beden kitle indeksi (BK‹) ortalamalar› ilaç kullanmayanlarda 30.35±5.28 kg/m2, D
vitamini ve kalsiyum alanlarda 29.36±4.21 kg/m2,
antire-zorbtif alan grupta ise 28.13±3.92 kg/m2olarak
saptan-d›. Kad›nlar›n lomber ve femur kemik mineral yo¤unluk (KMY) ortalamalar› ilaç almayan grupta s›ras›yla 0.6238±0.17, 0.6330±0.11 gr/cm2, D vitamini ve
kalsi-yum grubunda 0.6646±0.19, 0.6228±0.24 gr/cm2,
antire-sorbtif grubunda 0.6599±0.15, 0.5903±0.08 gr/cm2
oldu-¤u bulundu (fiekil 1). Gruplar aras›nda yafl, BK‹ ve KMY aç›s›ndan anlaml› fark yoktu (p>0.05). Ortalama MS
de-fifieekkiill 11.. Gruplar›n ortalama femur ve lomber KMY de¤erleri KMY: Kemik mineral yo¤unlu¤u
0.68 KMY-Femur KMY-Lomber KMY (g/cm 2) 0.66 0.64 0.62 0.60 0.58 0.56 0.54
ilaç kullanmayan D+kalsiyum Antiresb+Vit toplam D+kalsiyum
¤erleri tedavi almayanlarda 44.91±9, D vitamini ve kal-siyum tedavisi alanlarda 44.15±11.93, antirezorptif alanlarda ise 44.42±12.09 olup gruplar aras›nda anlam-l› fark bulunmad› (p>0.05) (fiekil 2). ‹laç tedavisi alma-yanlar›n FS ortalamas› 34.80±11.24, D vitamini ve kalsi-yum destek tedavisi alanlar›n 30.33±9.49, antirezorp-tif+D vitamini ve kalsiyum tedavisi alanlar›n 31.56±7.28 olup gruplar aras›nda istatistiksel anlaml› fark saptan-mad› (p>0.05) (fiekil 3).
Tart›flma
Bu çal›flma ile yafll› kad›nlarda osteoporozda ilaç tedavisi alan ve almayan gruplar aras›nda yaflam kaliteleri aras›n-da fark saptayamad›k. Osteoporoz ve vertebra k›r›¤›naras›n-da spesifik bir tedavi yönteminin yaflam kalitesine do¤rudan etkisi henüz gösterilmemifltir. Bununla beraber bir
teda-vi yaklafl›m› vertebra k›r›¤› oran›n› düflürdü¤ünde, göre-celi olarak daha iyi yaflam kalitesi sa¤lar, çünkü yeni ver-tebra k›r›¤› yaflam kalitesinde bozulmaya neden olacak-t›r. (3) Yeni vertebra k›r›¤› olan kad›nlarda yap›lm›fl bir çal›flmada fiziksel aktivite, duygusal durum, semptomlar ve genel sa¤l›k kalitesi sorusu aç›s›ndan yaflam kalitesin-de önemli kay›plar oldu¤u bildirilmifltir (11).
Klinik bulgu veren k›r›klarda yaflam kalitesi mental sa¤l›k hariç tüm alanlarda kayba u¤rarken subklinik k›r›klarda da total skor ve fiziksel fonksiyonlar alan›nda yaflam ka-litesi kayb›n›n anlaml› ölçüde azald›¤› saptanm›flt›r. Bu subklinik vertebra k›r›klar›n›n hemen teflhis edilmese bile yaflam kalitesinde kayba yol açaca¤› yönündeki görüflü desteklemektedir (11). Bizim çal›flmam›zda osteoporoz tan›s› konmufl ve ilaç tedavisine al›nm›fl hastalar› oste-oporozu olup da ilaç kullanmayanlar ile yaflam kaliteleri aç›s›ndan karfl›laflt›rd›k. Vertebra k›r›¤›n›n osteoporozlu hastalar›n yaflam kalitelerinde önemli oranda düflmeye yol açt›¤› iyi bilinmektedir. Di¤er taraftan osteoporozda k›r›ktan ba¤›ms›z olarak da a¤r›n›n varl›¤› kabul edilmek-tedir. Osteoporozlu hastalarda mikrofraktür geliflmesiyle her zaman radyolojik tetkiklerle gösterilmese de oste-oporoz da kronik a¤r›l› hastal›klar listesine eklenmifltir (12). Vertebrada oluflan trabeküler kopuflmalar genellik-le düflük fliddette, devaml› a¤r› niteli¤i tafl›r. Bir süre son-ra kronikleflir ve tedavisi de zorlafl›r. A¤r› devaml› hale geldi¤inde karfl›laflt›¤›m›z sorunlar; immobilite hatta ha-rekettten kaç›nma, kas ve eklemlerde bozulma; immun sistemin bask›lanmas›, uyku bozuklu¤u, ifltahs›zl›k ve bes-lenme bozuklu¤u, ilaç ba¤›ml›l›¤›, ifl gücünde azalma, toplumdan uzaklaflma, depresyon fleklinde özetlenebilir. Sonuç olarak yaflam kalitesi belirgin oranda kaybedilir (12). Osteoporozda en önemli sorun k›r›k olsa da kronik a¤r›n›n varl›¤›, kifozda art›fl, boy k›sal›¤› gibi belirtiler bir süre sonra hastan›n yaflam kalitesini ciddi oranda olum-suz etkiler. Yaflam kalitesi ölçümü osteoporoz tedavisinin baflar›s›n› gösteren kriterler aras›nda yer almas› gereken parametrelerden biridir (12). Çal›flmam›zda antiresorbtif grubundakilerin % 74.28’i bifosfanat ile, %14.28’i kalsi-tonin ve % 11.42’si de raloksifen almaktayd›. Kemik k›r›l-ganl›¤›n› azaltmak için kullan›lan baz› ilaçlar›n uygulan-mas› durumunda kemik kitlesindeki art›fl intrensek biyo-mekanik özellikler üzerine olumsuz etkilerle birlikte ola-bilir (13). K›r›kla birlikte bozulan yaflam kalitesi zaman geç-tikçe düzelir, fakat eski haline tamaman geri dönmez (3). Bifosfonatlar›n yan etkisi de kemikte mikrohasar onar›m sürecini bozmalar›d›r. Bifosfonat tedavisi s›ras›nda kö-peklerin kaburgalar›ndaki mikrok›r›k say›s› belirgin ola-rak artm›flt›r (14). Bu gibi istenmeyen etkilerin de yaflam kalitesi üzerine yans›yaca¤› göz ard› edilmemelidir. ‹nsanlarda biyolojik yafllanma belirtileri yan›s›ra daha az belirgin ve daha yavafl seyreden psikolojik ve sosyal yete-nek ve ifllevlerde de de¤ifliklikler olur (15). Yafll› bireyler-deki yaflam kalitesi ölçümünü de bu de¤iflikliklerin tümü-nü yans›tacakt›r. Yafll›larda yap›lacak tedavilerin tek yönlü de¤il de birçok yönden bireyi ele al›r tarzda olmas› yaflam kalitesini art›rabilir. Osteoporozlu yafll› hastan›n tedavi program›n›n düzenlenmesinde de multidisipliner bir yak-lafl›m gerekmektedir. Biz çal›flmam›zdaki hastalar›n egzer-siz tedavisi almam›fl olmalar›n› veya önerilen egzeregzer-sizleri fifieekkiill 22.. Gruplar›n KF-36 mental skor ortalamalar›
52 50 48 46 44 42 40 38 36 N= 109 18 32 kullanm›yor d vit d vit +antiresoptif
‹LAÇ KULLANMA DURUMU
fifieekkiill 33.. Gruplar›n KF-36 fiziksel skor ortalamalar›
38 36 34 32 30 28 26 24 N= 109 18 32 kullanm›yor d vit d vit +antiresoptif
‹LAÇ KULLANMA DURUMU
MENTAL
SA⁄LIK
FONKS‹YONEL
yapmamalar›n› önemli bir eksiklik olarak görüyoruz. Bu çal›flma osteoporozlu hastalarda egzersiz yap›lmadan sa-dece ilaç verilmesi yaflam kalitelerini yükseltmeye yetme-di¤ini kan›tlar niteliktedir. Oysa egzersizin kemik gücünü art›rd›¤›, k›r›k riskini azaltmas› yan› s›ra yaflam kalitesini de önemli ölçüde yükseltti¤i gösterilmifltir (16). Egzersiz yap-t›r›lan yafll›larda yaflam kalitesinin artt›¤› yine fiziksel ak-tivite düzeyi ile yaflam kalitesi aras›nda pozitif iliflkinin ol-du¤u gösterilmifltir (17).
fiüphesiz bu çal›flman›n baz› k›s›tl›l›klar› bulunmaktad›r. Hastalar›n hiçbirinde akut s›rt a¤r›s› olmad›¤› için yeni bir vertebra k›r›¤› olmad›¤›n› düflündük. Ancak çal›flmada vertebral k›r›k araflt›rmad›¤›m›z için bu konuda yorum yapabilmemiz de olas› de¤il. K›s›tl›l›klardan bir baflkas› da osteoporoz tedavisine yönelik ilaç kullanan hasta sa-y›m›z›n kullanmayan hasta say›s›na k›yasla daha az olma-s›yd›. Ayr›ca hastalar›n ilaç tedavisine bafllamadan önceki yaflam kalitesi ile ilgili durumlar›n› da bilmedi¤imiz için, ilaç kullan›m›n›n yaflam kalitesine katk› sa¤lay›p sa¤lama-d›¤› konusunda eksik verilere sahip oldu¤umuz düflünü-lebilir. Ancak yine de osteoporoza yönelik ilaç tedavileri-nin tüm yafll›larda kullan›lmas›yla yaflam kalitesitedavileri-nin dü-zeltilece¤ine dair yeterli kan›ta sahip de¤iliz.
Klinik çal›flmalarda tedavi etkinli¤i yaflam kalitesi sorgu-lama formlar› ile de¤erlendirilebilir (8). Yaflam kalitesi çekleri genel, hastal›¤a spesifik ve çal›flmaya spesifik öl-çekler olarak s›n›fland›r›labilir (3). Çal›flmada kulland›¤›-m›z KF-36 osteoporoza spesifik olmay›p sa¤l›k durumu hakk›nda genel sorular içermekte ve çeflitli hastal›klarda kullan›lmaktad›r. Yaflam kalitesi ölçeklerinin klinik pra-tikte bireysel olarak hastada de¤eri kesin de¤ildir. Her ne kadar ölçekler baflka bir dile çevrilirken kültürel adaptas-yon yap›lsa da çok merkezli çal›flmalarda alan skorlar› ül-keler aras› farkl›l›klar göstermektedir. Klinik çal›flmalarda genel bir ölçek ile hastal›¤a spesifik bir ölçe¤in birlikte kullan›lmas› önerilmektedir (3). Çal›flmam›z› KF-36 yan›n-da hastal›¤a spesifik olan bir ölçek de kullanarak yapm›fl olsayd›k bulgular›m›z›n daha güvenilir olaca¤› söylenebi-lir. Ancak hastay› genel olarak de¤erlendirdi¤i ve her yafl-ta kullan›ma uygun oldu¤u için bu çal›flmada KF-36’n›n yeterli olaca¤›n› düflündük.
Yafll› kad›nlarda 25 (OH)D düzeyi ile kas gücü ve SF-36 fi-ziksel fonksiyon skorlar› de¤erleriyle iliflkili bulunmufltur (18). Vitamin D’nin serumda düflük düzeylerde olmas› fi-ziksel performans, kas gücü ve fifi-ziksel fonksiyonda azal-mayla iliflkilidir ve yafll› populasyonda düflme riskini artt›-r›r (19,20). Yafll›larda D vitamini eksikli¤i osteoporozla iliflkili olan yayg›n bir problem olarak görülmektedir (21) Çal›flmam›zdaki kad›nlar›n % 31.07’si D vitamini ve kalsi-yum almaktayd›. Bu oran D vitamini kullan›m›n›n oste-oporozlu kad›nlarda yaflam kalitesini düzeltmedi¤i kan›-s›na varmak için yeterli görünmemektedir. Ayr›ca hasta-lar›n serum vitamin D düzeylerini ölçemedik. Dolay›s›yla hangi hastan›n a盤› olup olmad›¤›n› bilemedi¤imiz gibi verilen tedavi dozunun da o hasta için yeterli olup olma-d›¤›n› bilme olas›l›¤›m›z da yoktu. Bununla birlikte, se-rum 25 (OH)D düzeyi ölçümünün gereklili¤i henüz tart›fl-mal› görünmektedir. Daha yüksek dozda tedavi gerekti-ren vitamin D eksikli¤i olan hastalar›n belirlenmesi için, vitamin D düzeyi ölçümünün gerekli oldu¤unu
bildiren-ler oldu¤u gibi serum 25 (OH)D ölçümünün maliyetinin yüksek oldu¤unu bildirenlerde vard›r. Yafll› hastalarda bir sorun da, ilaçlar›n› uygun doz ve uygun zamanda al-ma konusundaki flüphelerimizdir. Yafll›larda günlük D vi-tamini kullan›m dozu 800 IU olarak belirlenmifltir. Genel olarak D vitamini preparatlar› 400 IU içerdi¤inden günde 2 defa verilmektedir. Bir çal›flmada 400-600 IU/gün do-zunda vitamin D alan yafll›larda da vitamin D yetersizli¤i oldu¤u gösterilmifltir (22). Ayr›ca çal›flmam›z›n bir di¤er önemli eksi¤i yafll› kad›nlar›n diyetle ne kadar kalsiyum ald›klar›n› sorgulamam›zd›. Kalsiyum destek tedavisi alanlar da D vitamini ile kombine olarak ortalama gün-lük 1000 mg kalsiyum almaktayd›lar. ‹laç kullanmayan grupta yer alan yafll› kad›nlar›n da sadece diyetle bu dü-zeye varacak kadar kalsiyum al›p almad›klar› konusunda yorum yapabilmek oldukça güç olsa da ortalama bir di-yette bulunan kalsiyum miktar›n›n 600 mg civar›nda ol-du¤u bildirilmektedir. Kalsiyum al›m› yafla ba¤l› kemik kayb›n›n azalt›lmas›nda önemlidir. Kalsiyum al›m› ile ilgi-li yap›lan çal›flmalarda yetersiz kalsiyum al›m›n›n kalça k›-r›¤› d›fl›ndaki k›r›k riskiyle iliflkili oldu¤u saptanm›flt›r (23). Sonuç olarak, çal›flmam›zda osteoporoz tedavisine yöne-lik ilaç kullanan yafll› kad›nlar›n ilaç kullanmayan kad›nlar-la ayn› yaflam kalitesi düzeyine sahip oldu¤unu gördük. Bununla birlikte, osteoporozlu hastalarda tedavi etkileri-ni de¤erlendirmek ve karfl›laflt›rmak için yeetkileri-ni ve daha spesfik çal›flmalar yap›lmas› gerekti¤ini düflünmekteyiz.
Kaynaklar
1. Gökçe Kutsal Y. Gökçe-Kutsal Y, Çakmakç› M, Ünal S, ed. Geriatri 1. Medico Graphics Ajans ve Matbaas›. Ankara, Türkiye, 1997;396-413.
2. Geusens P. Osteoporosis: Clinical Features. In: Hochberg MC, Silman AJ, Smolen JS, Weinblatt ME, Weisman MH, ed. Rheumatology. Toronto: Mosby; 2003: 2081-92.
3. Lips P, van Schoor NM. Quality of life in patients with osteoporosis. Osteoporos Int 2005;16:447-55.
4. Fitzpatrick R, Fletcher A, Gore S, Jones D, Spiegelhalter D, Cox D. Quality of life measures in health care, I: applica-tions and issues in assessment. BMJ. 1992, 305:1074-1077. 5. Fletcher A, Gore S, Jones D, Fitzpatrick R, Spiegelhalter D,
Cox D. Quality of life measures in health care, II: design, analysis and interpretation. BMJ. 1992, 305:1145-48. 6. Guyat GH, Feeny DH, Patrick DL. Measuring health-related
quality of life. Ann Intern Med 1993; 118(8): 622-29. 7. Crans GG, Silverman SL, Genant HK, Glass EV, Krege JH.
Association of severe vertebral fractures with reduced quality of life: reduction in the incidence of severe vertebral fractures by teriparatide Arthritis Rheum 2004; 50(12): 4028-34. 8. Kanis JA, Minne WH, Meunier PJ, Ziegler R, Allender E.
Quality of life and vertebral osteoporosis. Osteoporos Int 1992; 2:161-163.
9. Ware JE, Kosinski M, Gandek B. SF 36 Health Survey: Manual and Interpretation Guide. Lincoln RI: qualimetric Incorporated, 1993,2000.
10. Koçyi¤it H, Aydemir Ö, Fiflek G, Ölmez N, Memifl A. K›sa Form–36 (KF-36)’n›n Türkçe versiyonunun güvenilirli¤i ve geçerlili¤i. Romatizmal hastal›¤› olan bir grup hasta ile çal›flma. ‹laç ve Tedavi Dergisi 1999;12:102-6.
11. Silverman SL, Minshall ME, Shen W, Harper KD, Xie S; Health-Related Quality of Life Subgroup of the Multiple Outcomes of Raloxifene Evaluation Study. On behalf of the health-related quality of life subgroup of the multiple out-comes of raloxifene evaluation study. Arthritis Rheum 2001; 44:2611-2619.
12. Akyüz G. Osteoporozda a¤r› ve yaflam kalitesi. Sar›do¤an ME, Gökçe-Kutsal Y, ed. Osteoporoz tan› ve tedavi el kitab›. Deomed, ‹stanbul 2005; 166-169.
13. Kirazl› Y. Biyomekanik Özellikler ve k›r›k. Gökçe-Kutsal Y ed. Osteoporoz cep kitab›. Günefl Kitabevi, 2005: 135-146. 14. Mashiba T, Hirano T, Turner CH, Forwood MR, Johnston CC, Burr
DB. Suppressed bone turnover by biipphosphonates increases microdamage acumulation and reduces some biomechanical properties in dog rib. J Bone Miner Res 2000:15:613-620. 15. Bozcuk NA, Demirsoy A. Yafllanman›n biyolojisi Gökçe-Kutsal
Y, Çakmakç› M, Ünal S ed. Geriatri 1. MedicoGraphics Ajans ve Matbaas›. Ankara, Türkiye, 1997;7-21.
16. Karlson M. Does exercise reduce the burden of fractures? Acta Orthop Scand 2002; 73(6):691-705.
17. Bize R, Johnson JA, Plotnikoff RC. Physical activity level and health-related quality of life in the general adult population: a systematic review. Preventive Medicine 2007; 45:401-415. 18. Zamboni M, Zoico E, Tosoni P, Zivelonghi A, Bortolani A,
Maggi S, et al. Relation between vitamin D, physical per-formance, and disability in elderly persons. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2002; 57: 7-11.
19. Stein MS, Wark JD, Scherer SC, Walton SL, Chick P, Di Carlantonio M, et al. Falls relate to vitamin D and parathy-roid hormone in an Australian nursing home and hostel. J Am Geriatr Soc 1999; 47:1195-1201.
20. Mowe M, Haug E, Bohmer T. Low serum calcidiol concen-tration in older adults with reduced muscle function. J Am Geriatr Soc 1999; 47: 220-226.
21. Atli T, Gullu S, Uysal AR, Erdogan G. The prevalence of vit-amin D deficiency and effects of ultraviolet light on vita-min d levels in elderly Turkish population. Arch Gerontol Geriatr. 2005; 40:53-60.
22. Linnebur SA, Vondracek SF, Vande Griend JP, Ruscin JM, McDermott MT. Prevalence of vitamin D insufficiency in elderly ambulatory outpatients in Denver, Colorado. Am J Geriatr Pharmacother 2007; 5(1):1-8.
23. Feskanich D, Willet WC, Colditz GA. Calcium, vitamine D, milk consumption and hip fractures a prospective study among postmenapausal women. Am J Clin Nutr 2003; 77:504-11.
