Bir Türkünün Doğuş Hikayesi: "Ay Deresi" Dr. Öğr. Üyesi Sevilay GÖK AKYILDIZ

(1)

244 http://www.millifolklor.com

B R TÜRKÜNÜN DO U H K YES : “AY DERES *

The Story of Birth of a Turkish Folk Song: “Ay Deresi

D . . e i Sevilay G K AKYILDIZ**

Z

Anonim halk k l r r nlerinden biri olan T rk , gerek hik eleri gerek s leri e e gileri ile milli k l r m n emeli olan folklor (halk bilimi) en g el bi imde ifade eden rlerdendir. Anadol e R -meli nin hemen hemen her b lge e resinde old gibi, halk n bi a a am a da an kl k e mi old ola lara rk ler ak lm , hik eleri e e gileri dilden dile dola arak g n m e kadar la m r. Ba rk -lerin melodileri ba ka bir redeki rk le ben erlik g s erirken, ba rk -lerin hik esi a da s leri bir ba ka rk le ben erlik g s ermek edir. B ben erlikler ar an olarak ifade edilmek edir. B ar an la ma, b ip bir rk n n e kili bir hik e, s e e gi e sahip old n n ba l ca g s ergesi olarak sa labilir. B al mada, ger ek bir ola ne icesinde ak lm olan A Deresi rk s n n hik esi, s leri, e gisi, ola a a an e ilk a dan d an ki iler ile g r meler ap larak ka al na al nm , ni el ara rma n emi k l-lan larak d r m espi i ap lm r. B n nla birlik e, al mada, De ren (Derben ) Deresini D man B r d

e Der en Deresi (D d ) adl rk lerin ar an olarak ele al nan A Deresi rk s n n, b rk ler ile olan ben erlik e farkl l klar n n or a a konmas erine odaklan lm r. B rk , hik e, s e e gi e-linde kar la rmal olarak anali edilmi e kon ile ilgili de erlendirmeler ap lm r. Ger ekle irilen a-l ma ne icesinde De ren (Derben ) Deresini D man B r d e Der en Deresi (D d ) ada-l rk a-lere eni bir varyant olarak de erlendirilen A Deresi rk s n n hik e, s e e gi elindeki de a lar al ma ama-c na g n ekilde or a a konm r. S ns r dikka e al nd nda; kon bak m ndan l m e a r l k ema-s n i li or olmaema-s b rk lerin or ak elli i ol p, on bir, on iki e on l hece l lerinde kaleme al nd g r lm r. A Deresi e De ren (Derben ) Deresini D man B r d rk leri hik e bak m ndan ele al nd nda, ola n ge i i b lgenin sarp ol e ser ge en k me siminde, o n kar e ipi sebebi ile haya-n ka bedehaya-n ihaya-nsahaya-nlar haya-n olmas haya-n haya-ndehaya-n behaya-n erlik g s ermek edir. A haya-n amahaya-nda, hik e e e gi bak m haya-ndahaya-n birbirlerinin ar an olarak da ni elendirilmek edir. T rk lerdeki e gi ns r irdelendi inde, H se ni e M -ha er makam di isinde old g r lmek edir. Dok ses, on ses e on iki ses aral nda de i en bir geni li e sahip ol p, ri mik olarak da 2/4 l k l lerde no a a al nm r. T rk lerin, e gi e hik esi co rafi olarak birbirine ak n iller olan A d n, Deni li e B rd r gibi erle imlerin k l rel ba lamda e kile imleri son c nda or a a km r. Halk n a am eklini, k l rel elerini e m ikal es e i ini s ler, hik eler e e gilerle bir b n i erisinde anla an rk ler, b al mada da rneklendi i gibi, s leri farkl e gileri a n a da hik eleri ben er e gileri farkl bi imde, birbirinin ar an olarak da kar m a kmak ad r. Saha ara rmalar ap larak, farkl rk lerin ar an lar derlenebilir e alana farkl al malar s n labilir.

Anahtar Kelimeler

T rk , folklor, ar an , A Deresi, De ren Deresi. ABSTRACT

T rkish folk song ( rk ) is one of the products of anonymous Turkish folk culture and it can be considered as one of the most beautiful expressions of folklore which is the core of the Turkish culture with its local stories, lyrics and melodies. In almost every region of Anatolia and Rumelia, folk songs were composed through true-life events and their stories with their melodies were widely spread. In this circumstance, it can be seen that some of the folk songs belonging different regions show similarities with each other by means of their stories, lyrics or melodies. This phenomenon is called as variant case (version). These types of variations are indication of that these folk songs have an influential melody, story and lyrics within the cultural structure. In this study, the local s or , l rics and melod of he folk song of A Deresi , hich as locall composed af er a true-life event, were recorded by doing personal interviews with first-hand witnesses of the event and assess-ment of the case study were presented by means of qualitative research methodology. Additionally, it was fo-c sed on re alida ion of he similari ies and differenfo-ces be een he folk song of A Deresi and he arian songs of "De ren (Derben ) Deresini D man B r d and "De ren Deresi (D d )". E al a ions were made on the stories, lyrics and melodies of these three folk songs through comparative analyses. At the result of this * Geli arihi: 11 Mart 2020 - Kabul tarihi: 10 E l l 2020

G k Aky ld z, Sevilay. Bir T rk n n Do Hik esi: A Deresi M F 127 (G z 2020): 244-259 ** Akdeniz ni ersi esi An al a De le Konser a ar , Geleneksel T rk M zi i B l m , Antalya/T rkiye,

(2)

Mill Folklor, 2020, Y l 32, Cilt 16, Sa 127

s d , he folk song of A Deresi , hich as considered as he arian of he songs of "De ren (Derben ) Deresini D man B r d and "De ren Deresi (D d )", as represen ed in de ails hro gh i s local s or , l rics and melody scopes. As the main scope, it was seen that the common feature of these songs was death and apartness (separation) and they were composed with syllabic meters of eleven (11), twelve (12) and thirteen (13). A he ragic foc s of he s ories of he A Deresi and he arian songs of "De ren (Derben ) Deresini D man B r d , i is understood that there were story-based similarities of the territory where the event was experienced and dying people because of the snowy hard winter climate conditions. Additionally, they can be considered as the variant songs by means of their story and melody. In the evaluation of the melody of the song of A Deresi , i can be said ha he melodical seq ence ere H se ni and M ha er modes. The song as composed with the sound intervals of nine, ten and twelve and the rhythm meter was 2/4. In addition to this, the melody and stories of these songs were appeared at the close loca ions s ch as A d n, Deni li and B rd r through cultural interactions. As it was represented in this study, the folk songs (t rk ) hich e press he life styles, cultural features and musical aesthetics together with stories and melodies can be seen as the variants which have different stories and lyrics with similar melodies. In this point, different variants of folk songs can be composed by means of field research and future studies can be organised.

Key Words

Turkish folk song, folklore, variant, Ay Deresi, Devrent Deresi. Gi i

T rk halk n n k l rel geleri b lgelere, relere, illere e ha a k lere g re de i kenlik g s ermek edir. B ben erlik e farkl l klar T rk k l r n n ne denli engin old -n -n da bir g s ergesi sa labilir. T rk halk -n -n k l r -n e-n g el a-ns a-n gelerde-n biri de halk rk leridir. T rk ler, a anm ola lar ard ndan ak lm , s leri e e gileri halk edebi a e halk danslar la o r lm , herkesin anla abilece i sade e or ak bir dille, o nl kla hece l s ile a lm a da s lenmi ir. T rk ler; a k-sevda, hasret, a r l k, do m- l m, a , kahramanl k, i -meslek, n k e-mi ah, d nk na, geling

-e , g , sa a , -er b. p-ek ok kon i eren eserlerdir. T rk lerin hemen hemen hepsi bir ola dan e kilenerek a da esinlenerek ak lm r. Hik esi birbirine ben e en ama e gileri a da s leri birbirinden farkl rk ler olmakla birlik e, ezgileri birbirine benze-ip hik esi e s leri farkl olan rk ler de b l nmak ad r. B rk lere ar an a da a al rk ler denmek edir. Var an kelimesi, Frans ca arian e kelimesinden dilimi e erle mi , T rk Dil K r m G ncel T rk e S l k e; bir dil i erisinde her rl e i -lenme, masal, efsane, bilmece, o n, gelenek b. bir me nin, bir eserin, bir ola n asl ndan a ok a r lan de i ik bi imli, de i ke olarak an mlanm r (TDK-Web, 2019).

S l k l r, s l gelenek a da s l ak ar mdan bahsedildi inde s andar bir bi-imden s edileme ece i e her bir icran n/performans n ek e e si olarak kab l edil-mesi gerek i i g r belirginle mek edir. Her co raf a e k l r, ani her anla c ; an-la s n o co raf an n o k l r n elliklerine g re erelle irir, bir bak ma on o oprak-lardan km bir anla bi imine ge irir. Anla larda g r len b erelle me, ar an la ma

a da ersi onla man n i leri e gilerde e m ikal ap larda da akip edilebilir. Ben er s lere sahip rk ler farkl relerde farkl m ikal ap lar i erisinde kar m a kabil-mek edir (El i, 2011:130-138). Ben er bir ifade le; bir me nin e a hik enin a n anlc araf ndan farkl aman dilimlerinde farkl bi imlerde anla lmas la farkl anlco raf a-larda farkl bi imlerde er almas m h emel bir d r md r. A n ekilde rk lerin de

klar e or mc lar araf ndan, farkl co raf alarda farkl bi imlerde s lenmesi d r -m nda rk lerde ar an la malar ol mak ad r. G en (2013:148) e e G n Duru (2015:298-306) a g re, rk n n hik esi g receli olarak daha s n rl insan ki leleri araf ndan bilinirken e giler ok daha b k ki leler araf ndan bilinebilmek e e icra edilebilmek edir (G en, 2013:148). Hik esi olan rk lerin ar an la mas nda,

(3)

hik e k s mlar n n genel ha lar ile birbirine ben edi i, ancak ba nok alarda; ani er, aman, ah s b. as flar la k smen farkl la mak a old klar espi edilmi ir.

B al mada, ger ek bir ola ne icesinde ak lm olan A Deresi rk s n n hik esi, s leri e e gisinin ka al na al narak, ar an old de erlendirilen De ren (Derben ) Deresini D man B r d e De ren Deresi (D d ) rk leri le kar -l k-l o-larak ben er-lik e fark-l -l k-lar n n or a a konmas ama -lanm r. al mada, ni el ara rma n emlerinden ama l rnekleme deseninden ararlan larak d r m al mas ap lm r. B n nla birlik e, A Deresi rk s n n hik esi, s leri e e gisini g n e a and ger eklik ile ak arabilmek amac la, ola a a an e ilk a dan d an be ki i ile e g r meler ap lm r.1_{T rk n n hik esi e rk le irilme s reci}

an-la c an-lar n a ndan ideo ka d na al narak ar i lenmi , rk , renin mahalli sana s Kadir Sel k n anla m ndan e icras ndan dinlenip no a a al nm r.

A De e i T k Hik e i i lk A da A la la

A Deresi rk s n n hik esi, ola n a and haf a d n olan M s afa Kor-k (Pos ac ), ola da efa eden Hasan er in k karde i mm han Ok nakol, k n

obanlar ndan Ba ram Ali Erol, k n mahalli sana s Kadir Sel k e b kon erine ara rma apan e ilk a dan dinle en Veli Sa a ile g r meler ne icesinde or a a kon-m e a a al nm r. al mada ad ge en A Deresi, Kork eli e Tefenni nin s n -r n ol ran Kork eli ne ba l Alifahre in ( imdiki K rkp nar K ) e Tefenni e ba l Hasanpa a K n n aras nda kalan sarp bir b lgedir. A Deresi nin Hasanpa a a akl akla k6 km, Alifahre in (K rkp nar/Alafarad n) K ne akl ise akla k 1.5 km ci ar ndad r. A deresi me kiine ai bi fo o raf G rsel 1 de erilmi ir.

(4)

1957 l n n ok so k bir aral k a nda, Alafarad n' n (Hasanpa a / Alifahre in-B kk ) a las imdiki ad la K rkp nar, Kork eli'nin Tefenni s n r na kom olan bir k d r. (KK 1, 2019). Hasanpa a K nden S le man elikli ile Hasanpa a n n kom k Kork eli nin bir k olan B kk n a las olan Alafarad n (Alifah-re in) imdiki ad K rkp nar k nden Mehme , G ne Do Anadol B lgesinde (Bin-g l a da Bi lis olabilece i belir ilmek edir) birlik e askerlik apmak ad rlar (KK 2, 2019). K rkp narl asker Mehme i ne gelecek ir. Hasanpa a l asker arkada S le man elikli; (Rahme li Karaka lar n a k) Mehme 'e der ki: ce Ha a a a' a a,

e-a g , e b a e e babama ver. Bizimkilerin misafiri ol". Asker arkada s

-ler de "ha r" denir mi? Bir dile i ol r da erine ge irilme mi? Asker Mehme , karl bir Aral k a n n Per embe g n nde Hasanpa a' a gelir. S le man' n annesi e babas o l-lar gelmi gibi se inirler. Mehmet misafirlikten sonra, "A e ge e " der.

Der-ler ki; "Se a a fe a a de e a e , e a e . Ha a , da a

a . B g e e e." (KK 1). Hasanpa a dan akrabas olan Hasan er i

de alarak ki i (Sad k elikli, Hasan er, Asker Mehme ) ola kma a karar erirler. Sad k elikli nin e i Hasanpa a daki Dere Mahallesi nin al ndaki caminin an ndad r ( imdiki eski cami). Caminin n nden ge erken k n b kleri Sad k elikli i ar r,

Sad g e da , b ha ada A De e ge e e derler. Asker Mehme in de

ailesine ka ma is e i old i in k l leri dinleme ler e ola ko l rlar (KK 2). K lerde rak r d hil mo orl as a ok r, k de elefon da ok r. Karaka lar b k ko n s r leri olan bir oban ailesi old i in, gidilecek g erg h e me kii i ok i i bilmek edirler. Asker S le man elikli'nin a abe i Sad k e karde oc old klar Ta-bans lar n Hasan er; Hac mme lerin D rm ekin'den (Rahme li D rm a ) iki at alarak bir c ma g n ola karlar. Kes irmeden Koca Ya la' ge ip Alifahre in e arma planlam lard r. K r l ca erinden, Eld ranl ge ip, Po ra l Y rd na ar r-lar ki kar, boran, ipi g a rma ol r. A r-lar di bo n a an karda r mek e g l k

ekince a lardan inerler. A lar kar k r nelerine ( ipinin dold rd k r alanlardaki kar) s k s k ak l p ke lemek edirler. A Deresi ne ard klar nda ar k r ecek me-calleri kalmam r. Tipi ellerini a aklar n dond rm r. Gi sileri so a da an kl de-ildir. Asker Mehme e Hasan er r mek e g l k ekmek edirler. Donman n e ki-si le k hali ba lar. Sad k be me re ileride g ne cephede b ipinin olma aca n

ecr belerinden bili ord r. K e la p ard m is e ecek ir (KK 1). Hasan er, Sad k elikli e Asker Mehme so k ha a ar lar e ipi e ra men s ras la; Eski Cami, Ka-akdibi, Ta l k, Ya la Deresi, Aliler Ar , Meh elar k r , Yar a , A D , K nleri, Y ld r ml , Dikencil, a alol k, E ekcil, K lard me kilerini ge erek yolun son a amas olan A Deresi ne kadar gelme i ba arsalar da b rada daha fa la da anama p ha a lar n ka bederler. Hasan er, A Deresi is ikame ine d nd kleri anda ola de am edememi orada kalm r. Sad k elikli Hasan er e kendi parkas n giydirerek Asker Mehme le ola de am e mi ler ancak k sa bir mesafe sonra Asker Mehme daha fa la da anama p olda kalm r. Donma a ba lam r. Sad k elikli on oka la arak an-d rma a al sa an-da bir fa an-das olmam r. Asker Mehme in cans bedeni b l nd nda hala nde oka i leri d rmak a m . lere nce bir anlam erilemese de daha sonra Sad k elikli nin on and rmak b n ap anla lm r. Son olarak ek ba na kalan Sad k elikli bira daha ola de am edebilmi ancak o da so a, ipi e e org nl a da anama p enesinin al nda bir sopa a da anm e donm bir ekilde b l nm r

(5)

(KK 3 e KK 4, 2019). Aradan be g n ge i i halde, asker eslim e me e gidenler d n-me ince, Hasanpa a'da iki e de endi eli saa ler a anmak ad r. ki gencecik gelinin ge-celeri indan olm r. Hasan' n bir haf al k kar s (Y alak K nden) e Sad k' n e i Ha ice, be g nd r d nme en kocalar n merak e mek edir. Hasan' n anas A e, da ana-ma ar k b bekle i e. Bir haf a nce e lendirdi i o l da lardan d nmemi ir. "Ne

bek-e a , a a g d e da a da . Ne be e ? diye feryat eder.

Al nc g n Keskinlerden G k Hasan, asker b rakma a giden Hasan' n karde i Osman er e Z rnac lar n brahim Acar ha rlan p ola karlar. Onlar n gi ikleri is ikame en kardaki i lerini akip ederek giderler. A Deresi'ne ar nca ak an iki a g r n r. A lar onlar g r nce ki neme e ba lar. He ecanla a lar n old ere ko arlar. Man ara, onlar h k r klara bo ar. Osman, mendil r l bedene akla r. Mendili ekince karde i-nin don k bak lar la kar la r. Sar l r, kaska , b m bedene. Daha sonra s ras la Asker Mehme e Sad k elikli nin cans bedenlerine la rlar. ki a , hareke si beden-lerin ba lar ndan bir haf a a r lmam r. E raf a ba r c i leri g r rler ama a lar n b

r c lar ola erine akla rmad klar n anlarlar. A lar a aklar la kar ka p r e al l klar i erek ha a a kalm lard r. Arama al mas na giden Osman er e Z r-nac lardan brahim Acar, cena eleri ek ba lar na ge irmeleri m mk n olmad i in k e geri d nerler. K de M s afa Kork (Pos ac ) e Mehme A k' n (Hac Mehme rah-me li) d n ard r. B kara haber e d lm r. Da l e rnan n sesi kesili erir birden. Er esi g n k de gidebilecek kim arsa oplan r. Erkenden ola kar k l ler. Sad k e Hasan' n cena eleri sopalar birbirine ba la arak ol rd klar sallar n erinde b k orl klarla 5 km kadar om larda Kork eli-Tefenni yoluna, oradan da at arabala-r la ak am ak i k e ge iarabala-riliarabala-r. Gece camide bekle iliarabala-r. Koarabala-rk eli'nin k olan Alifah-re in e (K rkp nar) Mehme 'in ailesine ac haber erilir. O llar n n i ne gelece ini bile bilme en ana baba b haberle k l rlar (KK 1). Ola da efa eden Hasan er in k karde i mm han Ok nakol, 1957 de ola old nda kendisinin Hasanpa a da de il Kork eli nde old n belir mi ir. Kendisine karde inin efa 30-35 g n sonra haber erilmi ir. Karde i Hasan er in ola dan nce 3 a da 5 g nl k eni e li old n belir mi ir. Sonradan anla lanlardan d d na g re eni e li birinin e ini b rak p A Deresine gitmesine e i e akrabalar ra olmam lakin akrabas olan Sad k elikli i k ramam , asker Mehme i k ne (Alafarad n-Alifahre in) kadar g r p ge irme e ra olm r (KK 5, 2019).

A De e i T k O a a k S eci e S le i

Mustafa Korkut (Pos ac ) ile ap lan g r me son c nda (09.11.2019) A Deresi rk s n n ak lmas ile ilgili bilgilere la lm r: O llarda (1957) Hasanpa a dan Tefenni e gi mek i in H k k i erisinden ge en bir ol k llan lmak ad r. B ol patika bir yoldur. Hasanpa a k nden Tefenni e a arabas la g bre alma a giden M

s-afa Kork , H k k nden ge erken aman aman H kl mahalli sana M s afa Kara (H kl Arap M s afa) a arabas la Tefenni e g r p ge irir. A Deresinde ki inin ha a n ka be mesinden akla k bir iki a sonra ine bir g n H k k n n i inden Tefenni e giderken H k kasabas ndan M s afa Kara al r. M s afa Kara, M s afa Kork a ola n nas l old , ha a n ka bedenlerin b l nd klar ere ne de-nildi ini e kon la ilgili merak e i i pek ok sor sorar. M s afa Kork ora a A De-resi dendi ini s ler. Aradan aman ge er M s afa Kork ine bir g n Tefenni e

(6)

gider-Mill Folklor, 2020, Y l 32, Cilt 16, Sa 127

ken H k K nden M s afa Kara al r e M s afa Kara, A Deresinde ha a n ka -beden asker Mehme i in bir k a, Hasan er i in bir k a, Sad k elikli i in bir k a s

a d n M s afa Kork a s ler. B s ler ekildedir:

A Deresini nas l (da) ge meli Teke' i ge mek i in ol m se meli De le i in ermi a m (da) ge meli A las n a las n garip anam a las n Allar ko n nda karalar ba las n,

g nl k gelinini kimler e lesin A Deresini d man da b r d K l lerim kol kol old r d Ci erlerim mosmor old r d A las n a las n anam a las n Allar ko n nda karalar ba las n

g nl k gelinini kimler e lesin

A Deresinde or keklik

K ra lar ba m a n be e dik ik Kimseler g rmeden edi g n a k A las n a las n anam a las n Allar ko n nda karalar ba las n

g nl k gelinini kimler e lesin

Devrent (Derbent) Deresini D a B d T k Hik e i e S le i

B T rk TRT T rk Halk M i i Reper ar nda iki ekilde kar m a kmak ad r. lki, Deni li iline ka l , ka nak ki isi S le man U r e Nida T fek i nin no a a ald De ren Deresine D man B r d adl rk , di eri ise, A d n demi Ka nak k

-ne ka l , N ri Alkar n ka nak ki i old e no a a ald De ren Deresi (D d ) adl rk d r.

T rk e kon olan ola lardan ilki ekildedir: 12 ba 1933 arihinde, Deni li li'ne ba l , b g n B ldan-Derben Baraj 'n n dolg s n n b l nd "Derben Deresi" denilen erde me dana gelmi ir. O llarda B ldan n Derben K Ala ehir e Sar g l araflar ndan gelip, Sara k e Deni li araflar na ge mek e olan ker anc lar n rak eri di. Ker anlar, Derben Bo a n g rmeden ge eme lerdi. Za en en k sa e ek ge i b ras d r. 12 a da 13 ba arihlerinden nce, Deni li nin G reme li k nden De eci (Ker anc ba ) K r Ali nin M sa ad ndaki ki i, Mene i in Veli e S le man ad ndaki ki ileri de an na alarak Sara k den de elerine b da e arpa kle ip Sar g l de bo al k an e sa k an sonra ekrar a n oldan Sara k e do r hareke ederler. K me siminin karl , f r nal , ipili bir g n d r (G en, 2009:247). De e ker an , Derben denilen erden ge erken ipi e akalan r. Tipiden n n g reme en de eler r mdan a a arlan r. M sa, Veli e S le man isimli ker anc lar da de eleri k r armak e ola de am e mek i in abalarlar. Ancak ok so k ha a e ipi ile bi kind en ker an-c lar orada donarak ha a lar n ka bederler. Daha sonra Derben K 'nden A e e Fa ma Han mlar, len ker anc lara a a da di eleri erilen a akarlar (Reper k l-Web 2019).

(7)

De ren Deresine D man B r d (Of Of) Yedi De e ilen M sa'm Y r d

M sa'm n Ci eri Mosmor Old r d (Of Of)

A las n A las n Anam A las n T l Ma alar D d Ba las n

De ren Deresine g nlar Es i (Of Of)

Elimi Kolumu Poyrazlar Kesti Fele in Bi lere B le Mi Kas (Of Of) Devrent Dereleri Dar Geldi Bana Vadesi l mler Zor Geldi Bana

T rk e kon olan ola lardan ikincisi ekildedir (T rhan d., 1996:56-57): De ir C mh ri e ncesi. Ege da lar ka ak dol . Y rd n i galine g nl ra olma anlar, Efeler, Ze bekler, K anlar n opla p km lar da a. Bir anda ger ek r se erler, can n di ine ak p rd n sa nanlar; e anda i galciler e onlar n ak ak -lar . B n-lar n aras nda bir de Ga r Ali ar. O da kendine Efe dedir enlerden ama i birlik i, i galcilerin adam . T rk e kon olan ola n bir a a i e b Ali. demi in Ka -makl k nden Nam- di er Ga r Ali. Bir de k karde i ar Ali nin. G elli i dillerde, bo l , posl endaml bir k A e. K de kimse ad la a rm or A e i, a l dili ne-deni le herkes D d di or A e e. B rk n n k s n anla anlar, a n k den S le man dan s e iler. demi in Ka makl k nden S le man, a n k den D d a k n. S le man n kimse e e allah ok, bir ek D d a bo n e ik. Arada bir gi lice b l p s le i orlar, ol ordam ar orlar. Baba e a d . B e e

yok dedi mi, he dedi e e . A ab de e ga e . Ke d d . E

a g de , ab a e da da. A a a a a g ce he a . B a a ba a

e de a a da a g . D e ge e der D d . Var p anas na

a or d r m S le man. Anas kar d r or. A a , a e e

e e. A Ga ad b a a ad . E ga a b , b efe e e e e

-. De e d e . Va ge . n di or, b n di or ama S le man

dinlemi-or. G n a p ak am ol nca a n e erle ip, he besini erkisine a m . Te elden boh a erle irmi ler he be e. Sabaha ak n demi i m lar. Var p bir arkada n n kap s n alm S le man. Za en haberli arkada , bekli orlar. Er esi g n D d n n e inde

anla-lm mesele. ok ge meden Ga r Ali de ini or k e. B n korm m an na. G r-d m erde m hlama sam da Ga r Ali demesinler. Benim bac m ka racan ha de ip bang r bang r ba r or k kah esinde. Ga r Ali fellik fellik ar or S le man . Haber salmad er kalm or. Ar or ar or bo . A lar ge i or bir haber km or. Ga r Ali, bak or olacak gibi de il, i in e anl na ka or. Ca e a a a da. g

b a a e e . Ge e e ba a di e dedikod salm or al a. B

s ler S le man n k la na la m . Bir andan akalanma kork s , bir andan arkada-na fa la k olma d g s a en or S le man . D d karars , kork l . Sen

on-a b e . De e a d b e de. e a a d d b . Be

g a de a a e b . Ak ama do r a lar na binip, ko lm lar ola.

De ren deresini a s a do r m lar. D manl , boranl dere. Zor g ol b l orlar. Gecenin bir ar s nda Ka makl a la orlar. Sabah e elden kalk p kah e e inmi . nmi ki b klerden birka ki i al p ka nbabas na gi sinler. Girip selam ermi kah e-dekilere, dos larla sarma dola , ho be deme e kalmadan kah e kap s ekme le a lm .

(8)

Ga r Ali h mla girmi i eri. Do r ca S le man a r m Va d a a

s da, e be bac a a de ip elinden be lisini kar p aln na

e-irmi naml . S le man ne old n anlama a f rsa kalmadan k lm ere. Ga r Ali silah n k n na ko p km d ar , da ol n m eniden

B hik e e ak lan rk n n s leri ekildedir:

De ren Deresini D man B r d D man n inde D d m Y r d D d 'm Derelere Kimler S r d Kald r D d 'm Kollar n G s er Bo n D d 'm n Yollar na K d m Can m Ka mak Kah esinde Masalar K r ld Masan n Ba nda S le man Vuruldu

Saa ine Varmadan demi 'e D ld

A De e i , De e De e i (D d ) e De e De e i e D a B d

T k le i i Hik e, S e E gi A ali i

A Deresi rk s n n hik esi e s leri, l m-a r l k emal d r. l m kon s , hik eli rk ler i inde en geni eri almak ad r. l m bir a r l k r. T rk halk da l m kar s ndaki b aresi d r m , ad na a denilen bir rk bi imi ile ifade e me e al -m r (G en, 2009:25). A e me, ek bir aile i ilgilendiren ki isel bir ola de ildir. A e me b n k e a a ire i ilgilendirir. B an ile d n gibi, ni an gibi, imece gibi rensel bir ili kidir (Ba g , 2008:78). B radan hareke le, al ma a kon olan A Deresi e De ren Deresi rk lerinin hik eleri, aln ca ola a a anlar n aileleri ve ak nlar n de il a ad re i ha a b lge i e kilemi ir. Tablo 1 de A Deresi , De -ren Deresi (D d ) e De -ren Deresine D man B r d T rk lerinin e gisel, ri imsel

e iirsel ellikleri erilmi ir.

Tablo 1: A Deresi , De ren Deresi (D d ) e De ren Deresine D man B -r d -rk le-rinin e gisel, -ri imsel e ii-rsel ellikle-ri

T k Ad Y e i Kaynak Ki i i

Makam Dizisi Se Ge i li i RitmikYa Hecel

A De e i i Na l daGe eli Burdur-

Tefenn i Mustafa Kara (H kl Arap) Muhayyer 2/4'l k 11 li 12 li Devrent Deresini D a B d (Dudu) A d n Nuri Alkar H se ni 2/4'l k 13 l12 li Devrent Deresine D a B d Denizl i S le man U r Muhayyer 2/4'l k 11 li 12 li

(9)

A Deresi ( A Deresini Nas l da Ge meli) rk s n n resi B rd r/Tefenni, De ren Deresine D man B r d rk s n n resi Deni li e De ren Deresi (D d ) rk s n n resi de A d n olarak ka da al nm r. T rk lerin hepsi h se ni di isinde e b rk lerin ri mik ap s 2/4 l k olarak g r lmek edir. A Deresi rk s en al a fa # en s e do sesi olmak ere on iki ses geni li ine, De ren Deresi (D d ) r-k s en al a sol e en s e la sesi olmar-k ere dor-k ses geni li ine, De ren De-resine D man B r d (Deni li) rk s ise en al a la e en s e do sesi olmak ere on ses geni li ine sahip ir.

T rk lerin icra edildikleri reler, icrac lar e icra bi imlerinde farkl l klar olsa da m ik c mleleri birbiri le ben erlik g s ermek edir. Ay Deresi ve Devrent Deresine Duman B r d (Deni li) rk leri e gisel olarak, hece l s bak m ndan e makamsal a -dan old k a ben emek edir. B iki rk makamsal a -dan incelendi inde, M ha er makam di isinde, hece l s bak m ndan incelendi inde ise 11 li e 12 li hece l s ile ol r ld g r lm r. De ren Deresi (D d ) rk s n n hik esi e s leri a-mamen farkl olmakla birlik e, e gisel ap s nakara a di er rk lerle ben erlik g s erip, makamsal olarak H se ni makam di isindedir. B rk n n s lerinde ise a rl kl ola-rak 12 li e 13 l hece l leri k llan lm , 11 li e 14 l hece l lerine de ras lanm r.

A Deresi rk s ile De ren Deresine D man B r d (Deni li) rk s n n hik elerinde kar e ipide donarak ha a n ka beden ki ilerin olmas bak m ndan da ben erlik g s ermek edir. Ancak rk lerin hik elerinde, a anan ola lar n ge i i er-lerin e hik enin kahramanlar n n amamen farkl old anla lmak ad r. B nok adan hareke le, b al ma; G en in al mas nda er alan (G en, 2013:153), hik esi olan rk lerin ar an la mas nda hik eler ben ese de er, aman, ah s b. as flar la k s-men farkl la mak a old e e gilerin daha ok bilinip icra edildi i, g r le amamen

r mek edir. De ren Deresi(D d ) rk s nde di er rk lerden amamen farkl bir ola n hik esinden bahsedilmek edir. B rk lerin hik elerinin or ak elli i, l m-a r l k emm-al olmm-as d r. B rk e m-ai no m-alm-ar n i erisinde e gisel olm-arm-ak ben e en k s mlar ekil 1-3 de erilmi ir.

(10)

ekil 2: Devrent Deresi (Dudu)

ekil 3: De ren Deresine D man B r d

T rk ler, ba lang a ar m r l k es ile e karar sesinin 4. e 5. derecesi olan re, mi a da mi, mi sesleri le ba lam ; 7. derece olan sol sesine rg aparak k c -inici hareke lerle birbirine ak n aral klar k llan lm r. A deresi rk s nde karar sesi-nin ok a olan la sesine arpmalar ap lm , riller e e i li ge kilerle enginle iril-mi ir. T rk lerde karar seslerine akla ld nda (son iki a da son l de) do , si

e la sesleri k llan lm r. Bi i lerde ise eden sese ras lanmam r. De ren Deresi (D d ) rk s n n s l b l m nde, s e eden ses ile ba la arak karar ses e d r lm , ard ndan i deki sol sesine ge i ap lm r. A Deresi e De ren Deresini D man B r d rk lerinin s l b l mlerinde ise, fa# , sol e la sesleri le s e ba lanm

e inici ellik e bir se ir g r lm r. S

B rd r n Tefenni il esinin Hasanpa a K e Kork eli ne ba l Alifahre in (K rkp nar K ) aras ndaki A Deresi me kiinde a anm olan ola n hik esi, s leri ve ezgisini derlemek ere, rede a am e ola a an kl k e mi be ki i ile g r meler ap lm r. B g r meler son c nda; A Deresi rk s n n hik esi a l p, s e m i i no a a al nm r. A Deresi me kiinde, kar e ipide mahs r kalarak ha a lar n ka bedenler erine b ac ola H kl M s afa Ka a, A Deresi rk s n akm e b rk g n m e kadar b l nd rede icra edilmi ir. De ren (Derben ) Dere-sini D man B r d e De ren Deresi (D d ) rk lerinin ar an olarak incelenen

A Deresi rk s le ben erlik e farkl l klar n n or a a konmas ama lanan b al -mada, rk ler H se ni e M ha er Makam di ilerinde g r l p, ri mik ap lar n n a n (2/4 l k) old son c na ar lm r. T rk lerin hik eleri e s leri birbirlerinden ta-mamen farkl ol p, De ren (Derben ) Deresini D man B r d e De ren Deresi (D d ) rk lerinin aln ca isimlerinde ben erlik old g r lm r. T rk lerin s -leri 11 li, 12 li e 13 l hece l -lerinde ol r lm ol p, 9 ses ile 12 ses geni li inde kar m a km r. A Deresi rk s ile De ren Deresine D man B r d (Deni li) rk s n n hik elerinde kar e ipide donarak ha a n ka beden ki ilerin olmas e e -gisel ben erlik g s ermesi rk lerin ar an old n ne bir ekilde g s ermektedir. Bu

(11)

hik e, s e e gisel elliklerini ar an rk leri ile kar la rmal olarak or a a ko -m e gelecek e ap lacak olan b ip al -malara ka nak olabilecek for-ma a ap lan-d r lm r.

NOTLAR

1. B al ma kapsam nda g r me ap lan ki ilerden, isimlerinin bilimsel al malarda ka nak olarak a k a a lmas kon s nda ona al nm r. A r ca ka nak ki ilerle ap lan g r melerin amam 2019 l na aittir.

KAYNAK K LER

KK 1: Veli Sa a , (1960), (B rd r Tefenni Hasanpa a), ( re men), (5 Kas m 2019, Merke /An al a). KK 2: M s afa Kork , (1930), (B rd r Tefenni Hasanpa a), ( if i), (9 Kas m 2019, Hasanpa a/B rd r). KK 3: Ba ram Ali Erol, (1943), (B rd r Tefenni Hasanpa a), ( oban), (9 Kas m 2019, Hasanpa a/B rd r). KK 4: Kadir Sel k, (1963), (B rd r Tefenni Hasanpa a), (M is en), (9 Kas m 2019, Hasanpa a/B rd r). KK 5: mm han Ok nakol, (1933), (B rd r Tefenni Hasanpa a), (E Han m ), (5 Kas m 2019, Hasanpa a/B

r-dur). KAYNAK A

Ba g , lhan. T . s anb l: Pan Ya nc l k:129, 2008.

El i Co k n, Arma an. S e e M a Va a a a: Ma e T de D e . Milli Folk-lor, 91 (G 2011):130-139.

G n D r , El an, T Ha M E g e de Va a a : I a a-B d e . Akademik Bak Der-gisi, 48, (2015):298-306.

G en, Merdan. T e Va a a a . Er r m A. . T rki a Ara rmalar Ens i s Dergisi, 50 (2013):150-161.

G en, Merdan. T e D e Ge d . s anb l: ken Ne ri a , 2009.

Reper k l-Web, 2019, De ren Deresini D man B r d , URL: .reper k l.com (Eri im Ta-rihi: 10.11.2019)

TDK-Web (T rk Dil K r m -Online S l k), 2019, G ncel s l k, URL: . dk.go . r (Eri im ta-rihi: 10.11.2019)

TRT T rk Halk M i i Reper ar Ar i i

(12)

EKLER

(13)

(14)

(15)

(16)

Ek 3: TRT T rk Halk M i i Reper ar Ar i ine Ka l De ren Deresine D man B r d T rk s n n No as (Devam)