"7 7
r,/-) ¡eGalata semtinin Perşembepazarı mevkiinde bulunan İstanbul’un en eski camilerinden ARAP CAMİİ'nin cephesi (soldo) ve girişi (sağda)
ALİPAŞA CAMİİ
İstanbul’un Beyazıt semtinde- dir. Mercan Yokuşunun he men başındaki bu camiin ye rinde daha önce, Saray Ağası Yakup Ağa tarafından yaptırıl dığı için Ağa Mescidi olarak anılan bir mescidin bulunduğu ve Eski Saray’da ölen saray mensuplarının cenaze namaz larının burada kılındığı bilin mektedir.
Ağa Mescidinin bir yangın-se- nucu kül olması üzerine, bu lunduğu sahaya 1868 yılında Sadrâzam Emin Ali Paşa tara fından bu cami yaptırılmıştır.
Camiin mimarı Barioli adında bir İtalyandır. Ancak bu cami de 1912 yılındaki büyük Mer can yangını sırasında ağır ha sar görmüş ve uzun yıllar ha rap bir halde kalmıştır. Niha
yet 1952 yılında Vakıflar İdare si tarafından aslına uygun bir biçimde onarılarak ibadete a- çılm ıştır.
Alipaşa Camii, sekizgen bir plan üzerine bina olunmuştur. Cemaat yerinin de bu nedenle sekizgen biçimindeolması de ğişik bir görünüm verir. Kurşun kaplı olan kubbesinin eteği süslemelerle çevrili bulunmak tadır. Şerefesi süslü olan tek minaresi camiin arka tarafın- dadır.
Camiin kitabesi, ünlü hattat Yesarizâde Mustafa İzzet Efen- di’ye ait olup pek güzeldir. Kö şesinde sebili, altında da ca miin akareti bulunan sıra dük kânlar vardır. Camiler beldesi İstanbul’un, değişik görünüm arzeden camilerinden biridir ve yabancı bir mimar tarafın dan yapılmış olması ilgi çekici dir.
ALİPAŞA CAMİİ
Tokat il merkezindedir. Tarihî Tokat Kalesi’nin bulunduğu te penin eteklerine yakın ve şeh rin en merkezî bir yerindedir. 1572 yılında, Şehzâde Baye- zid’in damadı bulunan Ali Paşa tarafından yaptırılmıştır. To kat’ın en büyük ve en güzel ca milerinden biridir. Kare bir plân üzerine bina olunmuş olup kubbesi kurşun kaplıdır. Tek şerefeli bir minaresi vardır. Camiin bânisi Ali Paşa’nın, Şehzâde Bayezid’in babası Ka nunî Sultan Süleyman’a karşı ayaklanmasına karıştığı gerek çesiyle idam olunduğu bilin mektedir. Türbesi, kendi yap tırdığı ve adım taşıyan bu ca
miin avlusundadır.
ALEMDAR CAMİİ______________
Bitlis il merkezindedir. Şehrin
en eski ve en güzel camilerin den biri olarak tanınmaktadır. Kapısı üzerindeki kitabeden, 1198 yılında inşa olunduğu an laşılmaktadır. Selçuklu cami mimarisinin tipik bir örneğini teşkil eder. Küçük olmasına rağmen göz ve gönülleri okşa yan bir güzelliği vardır.
ALTUNİZADE CAMİİ
İstanbul’un Bağlarbaşı semtin de; Bağlarbaşı ile Kısıklı ara sında, Küçükçamlıca ile Koşu- yolu caddelerinin kavuştuğu noktadadır. İlk Ayân Meclisi üyelerinden ve Dolmabahçe Sarayı bina emîni olan Altunî- zade İsmail Zühtü Paşa tara fından yaptırılmıştır (1865). Bulunduğu mahalle, bu camiin ve bânisinin adıyla «Altuniza- de» olarak anılır.
İstanbul'un Üsküdar semtinde kızkulesine hakim sırtta 3. Sultan Mustafa tarafından yaptırılan AYAZMA CAMİİ.
Cami, kare bir plân üzerine ba rok üslûbunda bina olunmuş tur. Bina taş örme olup yine kesme taştan yapılma tek şe- refeli bir minaresi vardır. Mi naresinin âlemi mermer şebe ke halindedir. Son cemaat ye ri kapalı olup mermer döşeli dir. Cami duvarlarının her yü zünde ikişer sıra halinde altı şar pencere vardır. Minberi ve vâiz kürsüsü mermerden yapıl mış olup kabartma nakışlarla süslüdür. Cami müezzini Cemil Efendi’nin babası Müezzinbaşı Hüsnü Efendi, 1876 Rus harbi ne Altunîzade İsmail Zühtü Pa- şa’nın gönderdiği taburda i- mam olarak vazife gördüğün den bu taburun, âleminde «Ya
Muhammed» yazılı sancağı
minberde asılıdır. Mihrabın ya
nında, Ağrıboz Kalesindeki
Bayraktar Mustafa Paşa Camii- nin 1875 yılında Yunanlılar ta rafından kiliseye çevrilmesi ü- zerine İsmail Zühtü Paşa'nın o- radan aldırıp getirttiği taş min ber kapısı yer almaktadır. Camiin bânisi Altunîzade İs mail Zühtü Paşa ile yakınların
18
Ankara ARSLANHANE CAMİİ'nln ¡ci Selçuk üslûbunda tahta sütunlarla süslü.
dan dört kişinin kabirleri ca miin kıble duvarının önündedir.
ARAP CAMİİ____________________
İstanbul’da, Galata semtinin Perşembepazarı mevkiindedir. Camiler beldesi İstanbul'un en eski camii olmak gibi önemli bir özellik taşır. 715 yılında İs tanbul’u kuşatmaya gelen Müs- lüman-Arap orduları kumanda
nı Mesleme Abdülmelik tara fından yaptırılmıştır. Bu neden le Arap Camii adıyla anılır. A- rap ordularının kuşatmayı kal dırıp gitmeleriyle Galata'da yerleşmiş bulunan Cenevizli ler burasını kilise haline getir mişlerdir. Daha sonra Domini- kon papazları tarafından mina resi yıkılarak yerine sivri kü lâhlı bir çan kulesi dikilmiştir.
Bu kilisenin zaman zaman Or todoks BizanslIlar ile Lâtinler arasında eldeğiştirdiği görül müştür. Bu arada Haçlıların İs tanbul’u yağmalarından sonra BizanslIların Haçlı ordularım kovmalarıyla bu kiliseyi de ca mi yapılması için Müslümanla- ra verdikleri söylenir. Nitekim bir Arap kuşatması sırasında yapılan anlaşmada Bizans İm paratoru Konstantin’ln bu bina nın cami haline getirilmesi için izin verdiği ve 1027 yılında bu camie bir de imam tâyin edile rek ibadete açıldığı görülmüş tü.
Lâtinlerin «Santa Paolo Kilise si» adıyla andıkları mabet, İs tanbul’un fethinden sonra Os manlIlar tarafından son kez ca mi haline getirilmiştir. Bu ara da Dominikon papazları tara fından dikilen sivri külâhlı çan kulesi de minare haline getiril miştir. Camiin minaresinin de ğişik bir özellik arzetmesinin nedeni budur. Türkler tarafın dan «Arap Camii» adıyla anıl maya başlayan mâbet gerek yılların etkisiyle, gerekse tabii
Ankara’da Ahi Şerafettin tarafından yaptırılan ARSLANHANE CAMİİ... İstanbul’un Üsküdar semtindeki AYAZMA CAMİİ’nin kapısı...
âfetler ve yangınlar nedeniyle hasara uğradığından zaman za man onarımlar görmüştür. Ca mideki en büyük değişiklik ve onarım, 1731 yılında Azapka- pı'da çıkan büyük yangında a- ğır hasara uğramasıyla yapıl mıştır. II. Sultan Mustafa'nın eşi ve I. Sultan Mahmud'un an nesi olan Saliha Sultan bu ca mii yeniden yapılırcasına fakat eski şekline oldukça sadık kal mak suretiyle onartmıştır. Da ha önce de III. Sultan Ahmed’in annesi tarafından bu camiin çevresini saran binalar tama men yıktırılmış ve mâbet olan ca güzelliği ile meydana çıka rılmış bulunuyordu.
Arap Camii'ni üç kat halinde 70 pencere aydınlatmaktadır. Ah şap olan tavanı dört duvarın ü- zerine 22 ağaç sütunla oturtul muş bulunmaktadır. 8 mermer sütun üzerine oturtulmuş ba rok stilinde bir mahfili vardır. Kürsüsünün, pek yakınında bu lunan Azapkapı’daki Sokollu Mehmet Paşa Camii'nden ge- tirtiidiği sanılmaktadır. Mihra bı ile minberi mermerden
ya-Üsküdar AYAZMA CAMİİ'nden bir başka görünüm.
pılmadır. Camiin duvarları
kesme taş ile tuğladan örül müştür. Ahşap çatısı kiremitle örtülüdür. Çan kulesinden çe- virilme minarenin altında, ca miin avlusuna giren bir dehliz bulunmaktadır. 1913 yılında ca mie bir de son cemaat yeri ek lenmiştir. Yapılan onarımlarla cami bugünkü şeklini almıştır.
ASAKİR CAMİİ
Siirt İl merkezindedir. Şehrin en merkezi bir yerinde çarşının içinde bulunmasından ötürü «Çarşı Camii» adıyla da anıl maktadır. Onüçüncü yüzyıldan kalma bir yapıdır. Siirt il mer kezinin en eski ve en güzel ca milerinden biri olarak gösteril mektedir.
ARSLANHANE CAMİİ
Ankara’dadır. Bulunduğu ma halleye adını vermiş büyük ve güze! bir camidir. Ahi reislerin den Şerafeddin tarafından 1290 yılında yaptırılmıştır. İçi, Sel çuk üslûbunda tahta sütunlarla
süslüdür. Ahşap tavanında
Türk tahta işlemeciliğinin gü zel örneklerine rastlanır. Mina resi tuğladan yapılmıştır. Mih rabı mozayik işli olup pek gü zeldir. Ceviz ağacından yapıl ma minberindeki işçilik de hay ranlık uyandırır. Camiin banisi Ahi Şerafeddin’in türbesi cami in mihrabı önünde bulunmakta d ır_____________________________
ASLANPAŞA CAMİİ
Erzurum’un Oltu ilçeslndedir. İlçe merkezinin en güzel cami lerinden biri olup 1664 yılında Aslanpaşa tarafından yaptırıl dığı bilinmektedir. Güzel ve de ğişik mimarisi ile dikkati çeken
bir eserdir.
ÂŞİKPAŞA CAMİİ
İstanbul’un Küçükmustafapaşa semtindedir. «Tarih-i Al-i
man» yazarı Aşık paşa ahfadın dan Derviş Ahmet tarafından yaptırılmıştır. Kare bir alan Çi zerine kesme taştan inşa olun muştur. Sekiz metre çapındaki kubbesi sekiz köşeli sağır bir kasnağa dayanmaktadır. Son cemaat yeri de dört sütun üze rine oturtulmuş iki kubbeyle kapalıdır. Tek minaresi vardır. İç süslemeleri yoktur. Minberi ahşapdan yapılmadır. Camiin 1773 yılında Darüssaade ağala rından Hüseyin Ağa tarafından onarıldığı bilinmektedir. Hüse yin Ağa'nın kabri de camiin ha- ziresindedir. Aşıkpaşa’nın tür besi de bu camiin hemen ya nındadır..
ATİKALİPAŞA CAMİİ
İstanbul’un Çemberlitaş sem tinde ve Çemberlitaş anıtının karşısındadır. Rumeli Beyler beyliği görevinde de bulunmuş olan Sadrazam Atik (Hadım) Ali Paşa tarafından 1497 yılın da yaptırıldığı bilinmektedir. «Sedefçiler Camii» ve «Eski- alipaşa Camii» diye de anılır. Bir külliye olarak yaptırılmış o- lup günümüze camiden başka sıbyan mektebi ile imarethane sinin bir kısmı ulaşabilmiştir. Yapı revaklı olup beş kubbeli dir. Son cemaat yerini izleyen ana eksen üzerinde bir büyük kubbe bulunmaktadır Ana me kânı, büyük kubbenin yanındaki yarım kubbe tamamlar. Cami, ilk Osmanlı cami mimarisi sti lini andıran bir görünüş arze- der. Bu nedenle Bursa’daki Ye şil Cami ve Orhan Camii ile Edirne’deki Muradiye ve İstan bul’daki Mahmutpaşa camile rini andırır.
Duvarları tamamen küfeki ta şından yapılmadır. Pencereleri nin etrafında geniş silmeler yeralmaktadır. Camiin 1648, 1719, 1776 ve 1894 yıllarındaki depremlerden hasar gördüğü ve bu depremlerden sonra çe şitli onarımlara tâbi tutulduğu bilinir. Camiin batı ve doğu ta rafları tamamen haziredir. Bu rada devrin bir çok ünlü kişile rinin kabirleri vardır. Camiin bânisi Atik Ali Paşa, Şeyh Ka sım Efendi, Ayasofya vaizi Şeyh Halveti, Sadrâzam Lefkeli Mustafa Paşa, Sadrâzam Ke mal Ali Paşa, Derviş Mehmet Paşa-i Sâni, Siyavuş Paşa, Boy- nueğri Mehmed Paşa, Hüseyin Paşa, Bıyıklı Mehmed Paşa'nın kabirleri bunların arasındadır. Atikalipaşa Camiin içinde ayrı ca Hızır Aleyhisselâm'ın maka
20
mı da bulunmaktadır.
Atikalipaşa Camii, camiler bel desi İstanbul’un en güzel cami lerinden biri olduğu gibi gerek mimarisi, gerekse tarihî bakı mından da ayrı ayrı önem taşır.
ATİKALİPAŞA CAMİİ (Edirnekapı)
İstanbul’un Edirnekapı semtin- dedir. Bulunduğu mevkiin adı na izafeten «Zincirlikuyu Ca mii» diye de anılır. Bânisi II. Sultan Beyazid devrinin ünlü sadrazamlarından Atik (Ha dım) Ali Paşa olup 1500’lü yıl ların başında inşa edildiği sa nılmaktadır. Bursa’daki Uluca- mi mimarisini andıran bir mi mariye sahiptir. Dikdörtgen bir plân üzerine bina edilmiş olup 6 kubbesi vardır. Bu kubbeler ortada iki ayağın üzerine bin mektedir. Duvarları bir sıra taş iki sıra tuğla ile örülmüştür. Mihrabı sıvalı hücre biçiminde dir. Mermer olan minberi ise kalın bir boya tabakasıyla ka patılmış bulunmaktadır. Cami in çeşitli onarımlar gördüğü bi linmektedir. Minaresi, taşıdığı mimarî özelliği bakımından ca miin inşaatından daha sonraki devirlere aid olduğunu göster mektedir.
AYAZMA CAMİİ
İstanbul’un Üsküdar semtinde- dir. Ayazma mahallesinde bu lunan bu cami, semte adını ver miştir. Kızkulesi’ne hâkim sırt ta, tarihi Damalis Burnu üstün de kurulmuştur. İnşaasına 1757 yılında başlanmış, 1759 yılında tamamlanarak ibadete açılmış tır. Camii, İli. Sultan Mustafa tarafından, anası Mihrişah Sul tan ile kardeşi Zehzâde Süley man’ın adlarına ve ruhlarına it- hafen inşa olunmuştur.
Camiin bulunduğu sırt, tarihin her devrinde önem ve değerini koruduğundan ve pek güzel bir manzaraya da sahip bulundu ğundan III. Sultan Mustafa ta rafından tercih sebebi olmuş tur. Burasının Bizans'tan önce de önem taşıdığı; Büyük İsken der’in kumandanlarının burada saraylar yaptırdıkları ve Büyük İskender adına buraya büyük bir anıt diktirdikleri bilinir. Da ha sonraları Dara’nın ve Haru- nürreşid’in yine bu sırtta ko nakladıkları görülmüştü. Bi zans döneminde ise burada bü
yük bir pazar yerinin bulundu ğu bilinmektedir. Camiin, «Şe- refâbad» ve «Sahilsaray» adla rıyla anılan sarayların arasın daki alanda, eski bir ayazmanın bahçesinde inşa edildiği anla
şılmaktadır. Mimarı Tahir
Ağa'dır.
Arap Cam ii’nin can kulesinden çev rilme m inaresi...
Camiin kitabesini Sadrazam Koca Ragıp Paşa gibi büyük bir şair kaleme almış olup yazısı da hat sanatının büyük ustala rından biri olan Şeyhülislâm
Veliyüddin Efendiye aittir:
«Muktedâ-yı ehl-i sünnet ca- mi-i mecmu-ı hayr / Kıldı çün bu mâbed-i zîbâyı inşâ bîriyâ / Sadr-ı asmı bendesi Ragıb didi tarihini / Cami-i ranâ bina-i şah Sultan Mustafa (1174)». Ayazma Camii, okul, çarş> ve hamamıyla bir küllie'yi teşkil etmektedir. Avlusunun sol kö şesinde 1760 yılında yapılmış güzel bir de çeşme vardır. Ca mi avlunun tam ortasında inşa olunmuştur. Sağ duvarında bu lunan güneş saati ile kıble du varının ortasında ve yanların daki taştan oymalı kuş yuvala rı bilhassa dikkati çekmekte dir. Binanın solunda pek güze!
bir de hünkâr mahfeli yer al maktadır. Hünkâr köşkünün ka pısı üzerinde «Ya Müfettiha I- ehvab iftah lena hayr’el-bab (Ey kapılar açan Allahım, bize hayırlı kapı aç)» yazılı bir kıta be bulunmaktadır. Camiin mih rabı çok güzeldir, yedi ayrı
renkte taşlarla işlenmiştir.
Som mermerden yapılma mih rabı ise bir sanat şaheseri ni teliğini taşımaktadır.
Ayazma Camii kare plân üzeri ne inşa edilmiş olup Türk ba rok stilinde, tek kubbeli ve tek minarelidir. Kurşun kaplı kub be dört filpâye üzerine oturtul muştur. Camiin tek minaresi 1872 ve 1881 yıllarında yıldırım ve depremden yıkıldığından iki kez yeni baştan yapılmıştır. Dört köşe masif bir kürsü üze rinde yükselen minarenin şe refe çıkmaları konsollu, gövde ve peteğin tepesi bileziklidir. Soğan biçimindeki taş külâhı ortadan boğumludur.
Topkapı Sarayı arşivlerinde bu lunan kayıtlara göre camiin ya pımına 506.096 kuruş 49 akçe harcanmıştır. Yine ayni defter deki kayıtlardan camiin yapı mında pehle, yan mermer, ak mermer, elvan, somaki, siyah mermer, Abbasî mermer, İs- tendil mermeri gibi çeşitli tür
lerde mermerler kullanıldığı
gibi sıva işleri için de 8750 a- det yumurta, 626 okka bal ve 1080 kuruşluk da civa harcan mıştır. Camiin iç süslemelerin de kullanılmak üzere de Afri ka’dan 151 adet devekuşu yu murtası getirtildiği, ayrıca yi ne süsleme işlerinde kullanıl mak üzere sülegen, üstübeç, freng-i isfidaç, kaba zengâr, çamsakızı, sarı tutkal, acem zırnığı, zencefire, siyah tutkal, lâhur çivit, kırmızı, lotor, gül- bahar, rugan-i neft, rugan-i ar- daç, cilâ toprağı, rugan-i neft-i acem satın alındığı ayni defter den öğrenilmektedir.
Ayazma Camii'nin pek geniş o- lan haziresinde devrin bir çok ünlü kişilerinin kabirleri bulun maktadır. Bunlar arasında bü yük sanat değeri taşıyan me zar taşlarına da rastlanmakta- dır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
