Doğası ve yaşayanları ile Bebek

BEBEK

Istanbul Bebek-Bosf o r

^ nC NvJ / r ‘ N & j

Ali

İhsan G

ö

kç

en

iki Bebek vardır: Biri taşı, toprağı, kimi beşyüz yıllık ağaçları, makilerle süslü yamaçları, merdivenli yokuş­

ları, turkuvaz

renkli denizi, kuş cıvıltıları, kedileri ve bütün canlıları ile doğanın yarat­ tığı Bebek... Bir de Bebek’te yaşa­ yanların dünyası. Bebek’te yaşayan insanların dünyası zaman içinde de­

ğişiyor. Küçük

Chilai köyü... Ba­

lıkçılar... Diana Tapınağı... Sonra, Yunanlılar, Persler, Bizans ve Osmanlılar.

Bebek’e adını veren Bebek Mustafa Çelebi ve başka efsane insanlar. Haşan Halife. Bin yıllar öncesi yaşamış Kral Pius’a benzeyen Durmuş Dede, Halil Hamit Paşa, Elmaszadeler.... Bizans yadigârı Rum asıllı bürokratlar. Dimitriler, Han- çerliler, Musurus Paşa, Zengin Ermeni aileleri, Kavafyanlar, Ohannes Paşa, Köçeoğlu Ailesi ve Tanzimat’ın büyük devlet adamları Reşit Paşa, Âli Paşa, Fuat Paşa, Yusuf Kâmil Paşa...

İkinci Mahmud’un Hekimbaşısı Behçet Efendi ve kardeşi Abdülhak Molla (Abdülhak Hamit’in ba­ bası), Şirket-i Hayriye’yi kuran Hüseyin Hâki ve Hafız Vehbi efendiler, namlı hat yazarı Yesariza-

de, sonra I I . Abdülhamid’in küçük paşaları ve

T here are two Bebeks, one con­ sisting o f stone, soil, trees - some o f them five cen­ turies old, maquis covered hillsides, flig h ts o f steps serving as streets, the turquoise waters o f the Bosphorus, twit­ tering birds, cats a n d other a n i­ mals.

Then there is the world o f Bebek’s inhabitants. Over the centuries this world has seen m any changes, the village o f Little Chilai with its fishermen and Temple o f D iana living through the Greek, Persian, Byzantine and Ottoman periods.

As well as Bebek Mustafa Çelebi who lent his name to this Bosphorus village, other legendary figures like Hasan Halife, Durmuş Dede who resembled the ancient King Pius, Halil Hamit Paşa, and the Elmaszade family lived here. Then there were bureaucrats of Byzantine Greek ori­ gin, the Dimitris, Hançerlis and Musurus Paşa, wealthy Armenian families like the Kavafyans, O hannes Paşa, a n d the Köçeoğlus, a n d renowned Ottoman statesmen o f the second half o f the 19th century like Reşit Paşa, Âli Paşa, Fuat Paşa, and Yusuf Kâmil Paşa. Bebek was home to Bebek’in doğa tablosu zaman içinde yavaş yavaş değişse de turkuvaz renkli denize

doğru uzanan kuş cıvıltılı yeşil yamaçları, erguvan renkli bahçeleri günümüzde de gö­ nüllere yaşama sevinci aşılıyor. / At Bebek the turquoise waters of the Bosphorus flow against a backdrop of green hillsides and trees bright with blossom filled with birds singing.

İz ze t K e n b a r /P ri n t P h o to b a n k T u rk e y ____________________________ h z e lK e r ib a r /P n n ^ h o K b ^ T u rk e y

Günümüzün kagir Mısır Başkonsolosluğunun (altta) yerinde bir zamanlar ahşap Valide Paşa Yalısı vardı. Robert Kolej (en altta) ABD dışındaki en eski Amerikan Koleji. / The Egyptian Consulate (below) was built on the site of an earlier wooden mansion, Valide Paşa Yah. Robert College is the world’s oldest American college outside the United States (bottom).

F> Î?’IF W i W I I

Behçet Efendi, royal p h ysicia n to Mahmud II and his brother Abdulhak Molla (father o f the writer Ahdülhak Hamit), Hüseyin Hâki and his brother H afiz Vehbi who fo u n d e d Istanbul’s steam boat company, the celebrated calligrapher Yesarizade, and the minor paşas and conformist bureaucrats o f A b d ü lh a m id I I ’s reign, Â rifî Paşa, Haşim Paşa, and Mabeynci Faik Bey. The notable Ottoman historian Cevdet Paşa a n d tra n slato r R üştü Paşa, Khedive o f Egypt H alim Paşa, a n d numerous sisters and daughters o f the sultans like Beyhan, Beh iye, Ulviye, Atiye, Zekiye, Ayşe, a nd Feride, and konformist bürokratları... Ârifî Paşa,

Haşim Paşa, Mabeynci Faik Bey... Bir büyük tarihçi Cevdet Paşa, Mü­ tercim Rüştü Paşa... Mısır Hıdivi Ha­ lim Paşa... Ve sultanlar, padişahların kızları, kızkardeşleri... Beyhan Sul­ tan, Behiye Sultan, Ulviye, Atiye, Ze­ kiye ve Ayşe, Feride sultanlar, pa­ muk Hanım....

Cumhuriyet Dönemi buraya yeni yüzler değişik insanlar getiriyor. Bo­ ğaziçi Liselerinin yöneticisi Hıfzı Tevfik Gönensay, usta öğretmen Nu­ rettin Sevin, Profesör Schwarz, şair Faruk Nafiz... Ve şimdiki zamanların

zengin ve varlıklı kadrosu... İşa­ damları, doktor­ lar, avukatlar, mü­ hendisler, büyük bürokrasi ve poli­ tikanın eski yüzle­ ri... B ebek’in doğa tablosu da zaman içinde değişiyor... Gerilere baktığı­ mız zam an Chi- lai’nin kıyılara i- nen kornişlerini, bu kornişleri kap­ layan ışıksız kırla­ rı, kerpiç kulübe­ leri ve denizde ıs­ lak yelkenlerini kurutan balıkçı teknelerini görü­ yoruz. Daha son­ raki yüzyıllarda ise saraylar... Emi- nâbad Sarayı, Be­ bek B ahçesi’nin yerindeki Hümâ- yunâbad Sarayı, İzzetâbad Sarayı, Yusuf Kâmil Pa- şa’nın yüz odalı konağı, Âli Pa- şa’nın kırk odalı yalısı, Beyhan Sul- tan’dan sonra el­ den ele geçerek Feride Sultan’a kadar kalan b ü ­ yük taş saray ve zamanımıza kadar

yaşayan Kavafyan’ın Konağı, Aslanlı Köşk, Yı­ lanlı Yalı...

Şimdi, bugünkü bu büyük Bebek’in tablosuna daha yakından bakalım.

Eskinin Akmtıburnu’ndaki alçakgönüllü rıhtımla­ rın yerinde şimdi geniş caddeler var. Sonraları Boğaziçi Liseleri olan Feride Sultan Sarayı artık yok. Yerinde sokaklar, çarşılar ve akaryakıt istas­ yonları görüyoruz. Arkadaki sırtlara kurulmuş, Vezir Köşkü denilen izzetâbad Sarayı’nın yerin­ de sayısız apartmanlar ve başka yapılar yer al­ mış.

Sahil boyunda Hıdiv’in Sarayı Mısır Başkonsolos­ luğu olmuş. Onun yöresinde yeni ve kimi

gör-P a m u k H anım

were am ong its

other notable

inhabitants.

With the Turkish Republic new faces appeared, such as director o f Boğaziçi high schools Hıfzı Tevfik Gönensay, the respected teac­ her Nurettin Sevin, Professor Schwarz, and the poet Faruk N afiz. A n d today Bebek s inhabitants include a generous sp rin kling o f wealthy business­ men, doctors, lawyers, engineers, bureaucrats a n d former politicians. The scenery o f Bebek has also changed over the years. In earlier times the tiny vil­ lage o f Chilai con­ sisted o f adobe cot­ tages ag a in st a backdrop o f desert­ ed countryside,

overlooking the

Bosphorus where fishing boats dried their wet sails. In

later centuries

palaces and grand houses graced this pretty spot: Eminâ- bad Palace, Hümâyunâbad Palace which stood on the site of Bebek Gardens, İzzetâbad Palace, the hundred-roomed mansion o f Yusuf Kâmil Paşa, the forty-roomed waterfront mansion of Âli Paşa, the stone palace originally occupied by Beyhan Sultan and handed down from princess to princess in a line which ended with Feride Sultan, and mansions which have survived to our own time, including that o f the Kavafyan family, Aslanlı Köşk, and Yılanlı Yalı.

Now let us take a closer look at Bebek today. In place o f the modest quays which once stood at the h ea d la n d o f A k m tib u r n u or Cape o f Currents, there are now broad streets. Feride Evkaf Bajmimarı Kemaleddin Bey tarafından yaptırılan, alçak duvarlı bir avlu içinde­

ki Bebek Camii, I. Ulusal Mimarlık Üslubu’nun tüm özelliklerini yansıtıyor. / Bebek Mosque with its low-walled courtyard was built by Kemaleddin Bey, chief architect of the Department of Foundations, and reflects all the characteristics of the First National Architectural Movement.

Tu fa n Ka rta l/ Print P h o to b a n k T ur ke y ¡■mini '<> ' \ w- é «T-. nflf, y i ¡ ic W w M B ra a f 1 r?J& *3n«C f t ' . ;i < w r e S jT lii TBBP— i V" - _{! n r ^}

ft! V

■E

3

Eİ

I £

kemli, kimi zarif yalılar var. Bunların ötesinde yüzyıllık çı­ narları ile Bebek Bahçesi ve va­ pur iskelesi... Cadde üstünde ve deniz kenarında oteller, küçük sempatik balıkçı lokantaları gö­ rüyoruz. Mimar K emaleddin Bey’in yapıtı zarif Bebek Camii bir mücevher gibi... Yılanlı Ya- lı’nın, sahil boyundaki yeni gör­ kemli binalar arasına sıkışmış ama restore edilmiş bir parçası, geçmiş zamanların ardından gü­ nümüze eğiliyor gibi: Bir eski küçük mescit.

Sonra Boğaziçi Üniversitesi’ne

Sahil boyunca sıralanan zarif yalılar, denize uzanan çay bahçeleri, oteller, balıkçı lokantaları Bebek’e ayrı bir güzellik katar. Restore edilen Yılanlı Yalı (üstte sağda) da sahil boyunda. Elegant waterfront houses, tea gardens, hotels, and fish restaurants line the shore at Bebek. Yılanlı Yalı has now been restored (above right).

S u lta n ’s palace, w hich later housed Boğaziçi high schools, is no longer standing, its place taken by streets, shops and petrol stations. In place o f İzzetâbad Palace, also know n as Vezir Köşk, which stood on the hillside are innumerable blocks o f flats and other buildings.

The palace o f the khedive along the waterfront now houses the Egyptian Consulate-General, and around it are new water­ front houses, some magnificent, others elegant. Beyond these is Bebek Gardens with its ancient p la n e trees a n d the ferryboat pier. Along the main road and seafront are hotels a n d small attractive fish restaurants. The

Haka

n

Bay

rak

tar

Yeşillikler içinde Boğaz’a uzanan Bebek, İstanbullular tarafından uzun süre yazlık bir semt olarak kullanılmış (üstte). Semtteki kültürler mo­ zaiğinin parçalarından biri de Bebek Kilisesi (altta). / For long years Bebek was a summer resort for the people of Istanbul (above). Bebek Church reflects the cultural mosaic of the district (below).

çıkan yol, arkada Ârifî Paşa’dan kalan büyük malikâne içine oturtulmuş zengin bir site yayılı­ yor çimenler, ağaçlar örtülü kırlara. Ve daha öte­ de Aşiyan...

Bebek’i boydan boya alıp götüren İnşirah Soka­ ğı boyunca ilerliyoruz. Eski tramvay meydanının yöresindeki çarşı ise artık kentleşmiş. Burada büyük lokantalar, süslü mağazalar, resim galeri­ leri, bir eski zaman karakolu sıralanıyor.

Etiler’e çıkan eski Manolya Caddesi’nin yöresin­ de hâlâ yüzyıl öncesinden kalma yapılar zamana direniyor... Doksan altı basamaklı Ehram Yoku- şu’nun ötesinde bir büyük yol açılmış. Bağarası, Germencik sokakları, Aslanlı Konak, Kavafyan Köşkü, sahipsiz Yetimhane, suları bazen akan, bazen kesilen bir çeşme ve daha uzaklarda Ab- dülmecid Efendi’nin uğursuz denilen köşkü bu­ ralara dağılmış durumda. Bakımlı ama cemaatsiz Bebek Kilisesi de burada.

Çok önceleri çilek bahçelerinin kapladığı kırları, şimdi karışık taş beton binalar örtüyor. Kekik Tepesi nerede? Çelik, çimento ve camdan yapıl­ mış villaların arasına sıkışıp kalmış sokak arala­ rındaki duvarlardan, kendilerini unutturmamak istercesine erguvan çiçekleri sarkıyor ılık mev­ simlerde.

Kuzey rüzgârlarına kapalı koy şimdi armaları,

graceful Bebek Mosque, designed by Kemaleddin Bey, is a jewel o f the district. A restored fragment o f Yılanlı Yalı, squeezed between the modern assertive buildings along the shore, seems to bend in greeting fro m the past: a tin y old mosque.

Then comes the road leading up to Boğaziçi University, and behind, amongst what remains of the large mansion o f Arifi Paşa, an exclusive housing estate sprawls amongst lawns and trees. Beyond these is Aşiyan.

Walking along İnşirah Sokağı, the main street through Bebek parallel to the Bosphorus, you come to shops distinctly urban in character in the former tramway square. Here there are large restaurants, fancy shops, an art gallery, and an old police station.

Manolya Caddesi leads up the hill to Etiler through an area o f wooden houses bravely resist­ ing the wear and tear o f time. Beyond the 96 steps o f Ehram Hill a large new road has been built. On Bağarası and Germencik streets are Aslanlı Konak, Kavafyan Köşk, an abandoned orphanage, a fountain whose water flows only sporadically, and further away the mansion o f

9 4

Önder D ıır m a z Tufan Kar tal / P rin t P h o to b a n k Turke y

Bebek Parkı (üstte solda), sahilin süsü Bebek Camii ve onun hemen yanı bayındaki Bebek Kahvesi (üstte sağda) İstanbul'da gözde bir üçlü oluşturuyor. Bebek badem ezmesinin ünü dillere destan (altta). / The attractive greenery of Bebek Park (above left), and Bebek Coffee House (above right), which is situated next to Bebek Mosque, form an attractive composition. The marzipan of Bebek is celebrated far and wide (below).

ahşaplan, pirinçleri pırıl pırıl parlayan görkemli teknelerle dolu. Bu teknelerin güvertelerinde es­ kinin yanık yüzlü fakir balıkçıları yerine yeninin zengin, bakımlı insanları uygar yaşam görüntüle­ ri sergiliyorlar. Boğaz’ın saydam suları ise hâlâ sonsuz devinimleri içinde akıp gidiyor.

Bebek’te eski zamanların büyüleyici ütopyasının yerini modern zamanların nesnel ve akılcı ger­ çekçiliği aldı. Ama bu çok eskilerden kalmış şi­ rin belde, bu haliyle de o kadar güzel ki yolu­ nuz İstanbul’a düşerse, onu görmeden ayrılma­

yın. •

* Cahit Kayra, yazar.

Abdulmecid Efendi - said to be unlucky - which stands derelict. Bebek Church, well cared fo r but note congregation­ less, harmonises well with this atmos­ phere.

A m ixed array o f concrete buildings covers what used to be strawberry fields. And where is Thyme Hill? It, too, is hid­ den beneath villas made o f steel, con­ crete and glass, between which squeeze side streets whose walls are in spring overhung by judas tree blossom endeav­ ouring to remind us o f former beauties. The sheltered hay is fille d with sleek yachts shining with varnished wood and polished brass, and sporting armor­ ial devices. The wealthy, smartly dressed people representing modem civilisation who lounge on their decks have superseded the poor fishermen ivith sunburnt faces. But the transparent waters o f the Bosphorus still flow past in ceaseless motion.

Ihe enchanting utopia o f Bebek in former times has been usurped by the materialistic rationality o f the modem world. Nonetheless, this former vil­ lage remains a picturesque spot that should not

be missed if you are visiting Istanbul. •

* Cahit Kayra is an author o f numerous books about Istanbul.

9 6

S K Y L IF E EKİM O C T O B E R 2 0 0 0

Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi