S U L T A N İ Ç E K İR D E K S İZ Ü Z Ü M Ç E Ş İD İN İN K U R U T U L M A S IN D A K2C O3 Ç Ö Z E L T İS İN İN P Ü S K Ü R T M E Y Ö N T E M İ İL E U Y G U L A N M A S IN IN K U R U M A Ö Z E L L İK L E R İN E E T K İS İ M u sta fa S acit İN A N Y .L isan s Tezi T a rım M a k in a la r ı A n ab ilim D alı P ro f. D r. A li K A S A P 2 0 1 2 H e r h a k k ı s a k lıd ır
T.C.
G A ZİO SM A N PA ŞA Ü N İV ER SİTESİ FEN B İLİM LER İ EN STİTÜ SÜ TA RIM M A K İN A L A R I A N A BİLİM D A L I
Y Ü K SEK LİSA N S TEZİ
S U L T A N İ Ç E K İR D E K S İZ Ü Z Ü M Ç E Ş İD İN İN K U R U T U L M A S IN D A K 2C O 3 Ç Ö Z E L T İS İN İN P Ü S K Ü R T M E Y Ö N T E M İ İL E U Y G U L A N M A S IN IN K U R U M A Ö Z E L L İK L E R İN E E T K İS İ M u sta fa S acit İN A N TOKAT 2 0 1 2 H er hakkı saklıdır
P ro f. D r. A li K A S A P danışm anlığında, M u sta fa S acit İN A N tarafından hazırlanan bu çalışm a 31 / 08 / 2012 tarihinde aşağıdaki jü ri tarafından oy birliği / ey çokluğu ile Tarım M akinaları A na B ilim D alı’nda Y üksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan : Prof. Dr. Ali K ASA P Üye : Prof. Dr. R üstem CA N G l Üye : Prof. Dr. Sefa TARHAN
u k a rıd a l/i son ucu o n a y la rım
Doç. Dr. N aim ÇA Ğ M A N
E nstitü M üdürü
-T E Z B E Y A N I
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılm asında bilim sel ahlak kurallarına uyulduğunu, b aşkalarının eserlerinden yararlanılm ası durum unda bilim sel norm lara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, te zin içerd iğ i y e n ilik ve so n u çların b aşk a b ir y erd en alın m ad ığ ın ı, kullanılan verilerde herhangi b ir tahrifat y a p ı l m a d ı ğ ı n ı , tezin h e r h a n g i b i r k ı s m ı n ı n bu üniversite veya başka b ir üniversitedeki başka b ir tez çalışm ası olarak sunulm adığını beyan ederim.
28 / 08 / 2 0 1 2
ÖZET
Y. Lisans Tezi
SULTANİ ÇEKİRDEKSİZ ÜZÜM ÇEŞİDİNİN KURUTULMASINDA K2CO3
ÇÖZELTİSİNİN PÜSKÜRTME YÖNTEMİ İLE UYGULANMASININ KURUMA Ö ZELLİK LERİN E ETKİSİ
M ustafa Sacit İN AN G aziosm anpaşa Ü niversitesi
Fen Bilim leri Enstitüsü Tarım M akinaları A nabilim Dalı
Danışm an: Prof. Dr. Ali K A SA P
Ü lkem izde en fazla kurutulan m eyve üzüm dür. Sultani Çekirdeksiz üzüm çeşidinin de çekirdeksiz kuru üzüm üretim inde tartışm asız tek çeşidim iz olduğu kabul edilmektedir. G eçm işte hasat edilen üzüm ler toprak üzerine serilerek kurutulurken, daha sonra kâğıt, kanaviçe, beton sergilerde kurutm a işlemi yapılm ış, son yıllarda ise yüksek telli sistem ler kullanılm aya başlanm ıştır. D ünya çekirdeksiz kuru üzüm pazarlarında bandırılm ış kuru üzüm ve bandırılm am ış (naturel) kuru üzüm olm ak üzere başlıca 2 tip
çekirdeksiz kuru üzüm işlem görm ektedir. B andırm a çözeltisinin hazırlanm asında potasyum karbonat (K2CO 3) ve yüksek asitli (2-4) naturel zeytinyağı kullanılm akta, bu
yöntem le üzüm ün daha erken kurum ası, tane renginin açık ve parlak olmasını sağlam aktadır. B u çalışmada; kuru üzüm elde edilmesi am acıyla yaş üzüm örnekleri üç farklı potasa eriyiği (% 3-5-7’lik K2CO3) ile m uam ele edilm iş ve farklı sergilerde (beton
tel ve ham ak) kurutulm uştur. K urum a işlemi beton sergide 8 günde, tel sergide 20
günde ve ham ak sergide ise 22 günde tam am lanm ıştır. Ç alışm a sonucunda elde edilen kuru üzüm lerin hepsinde nem ve 1 0 0 gram ındaki tane sayıları standartlara uygun
bulunm uştur. Tip puanı ve renk kriterlerinden L değeri tel sergiden elde edilen kuru üzüm lerde daha yüksek gerçekleşm iştir.
A n a h ta r k elim eler: Ü züm , kurutm a, bandırm a çözeltisi, püskürtme.
2012, 31 sayfa
A B S T R A C T M s Thesis
THE EFFEC TS OF PO T A SSIU M B IC A R B O N A TE A PPLIC A TIO N B Y SPRAY IN G M ETH O D ON D R Y IN G C H A RA CTERISTICS OF SULTA NI G RA PE V A RIETY
INAN, M ustafa Sacit G aziosm anpaşa U niversity
G raduate School o f N atural and A pplied Sciences D epartm ent o f H orticulture
Supervisor : Prof. Dr. Ali K A SA P
The grape is the m ost com m on dried fruit in our country. Sultana Seedless variety is accepted an incontestable dom inant variety in the production o f seedless raisin. In the past, grapes w ere dried by laying them on the soil after harvest, later on, paper, canvas and concrete trays have been used in drying process, and recently w ire racks have begun to use. In the w orld m arkets o f seedless raisins, there are tw o m ain types o f raisins; dipped and undipped (natural). In the preparation o f dipping solution, potassium carbonate (K2CO 3), and highly acidic (2-4) natural olive oil are used. By this method
earlier dryness and brighter berry color are achieved. In this study, fresh grape samples are dipped into the 3 different potasa solution (% 3-5-7 K2CO3) in order to obtain raisin
and dried on the different places (concrete, w ire and ham mock). D rying process was com pleted in 8 days on concrete, 2 0 days on w ire and 2 2 days on hammock.
Consequently, m oisture and num ber o f berries per 100 gram o f all dried grapes w ere found appropriate w ith the standarts. L value o f the type point and color criteria, is obtained higher on the w ire than the others.
K e y w o rd s: Grape, drying, dipping solution, spraying
2012, 31 pages
T E Ş E K K Ü R
Bu tezin her aşam asında bilgi, öneri, yardım ve desteğini esirgem eyen danışm an hocam Sayın Prof. Dr. Ali K A S A P ’a, tezim in teklifi aşam asında yardım dan öte katkılarından dolayı Sayın Prof. Dr. G azanfer E R G Ü N E Ş ’e, kurum un im kânlarını sağlayarak çalışm alarım ı kolaylaştıran M anisa B ağcılık A raştırm a Enstitüsü M üdür Y ardım cısı (halen K urum M üdürü) Sayın A kay Ü N A L ’a, m anevi desteklerinden dolayı Y etiştirm e Tekniği Bölüm Başkanı Ziraat Yük. M ühendisi A dnan E R D E M ’ e, tezin her aşam asında birlikte çalıştığım mesai arkadaşlarım G ıda Yük. M üh. Ali G Ü L E R ’e, Zir. Yük. M üh. M etin K E S G İN ’e, G ıda Yük. M üh. A hm et C A N D E M İR ’e, Ziraat Yük. M ühendisi Turcan T E K E R ’ e, Ziraat Yük. M ühendisi R .O ğuzhan SO L TEK İN ’ e ve tüm mesai arkadaşlarım a, kuru üzüm tip puanı değerlendirm elerinde yardım cı olan M anisa Ticaret B orsası’ndan değerli büyüğüm Ziraat M ühendisi Süleym an Y E ŞİL D A Ğ ’a, özellikle tez yazım aşam asında üstün gayretlerini esirgem eyerek bu çalışm anın tam am lanm asında büyük em ek harcayan Sayın Yar. Doç. Dr. Adem Y A Ğ C I’ ya teşekkür ederim.
H ayatım ın her dönem inde maddi m anevi destekleri ile bu günlere geldiğim , varlıklarını bilm ekle güç ve huzur bulduğum ailem e ve eşim Senem İN A N ’ a şükranlarım ı sunarım.
28/08/2012
M ustafa Sacit İN A N
İÇ İN D E K İL E R S ayfa Ö Z E T ... i A B S T R A C T ... ii T E Ş E K K Ü R ... iii İÇ İN D E K İL E R ... iv S İM G E ve K IS A L T M A L A R D İ Z İ N İ ... v Ş E K İL L E R L İS T E S İ... vi Ç İZ E L G E L E R L İS T E S İ... vii 1. G İR İŞ ... 1 2. K A Y N A K Ö Z E T L E R İ... 5 3. M A T E R Y A L V E Y Ö N T E M ... 1 3 3.1. M ateryal... 1 3 3.2. Y öntem ... 1 3 4. B U L G U L A R V E T A R T IŞ M A ... 1 8
4.1. K urutm a sezonu iklim v e r ile r i... 1 8
4.2. Yaş üzüm örneklerinde yapılan a n a liz le r... 1 9
4.3. K uru üzüm örneklerinde yapılan a n a liz le r... 1 9
4.3.1. N em ( % ) ... 1 9
4.3.2. 100 g kuru üzüm deki tane sayısı ( a d e t) ... 2 0
4.3.3. Tip puanı (E k p e rtiz )... 2 2
4.3.4. Renk değerleri (L*, a*, b * ) ... 2 3
5. SO N U Ç V E Ö N E R İL E R ... 2 5
K A Y N A K L A R ... 2 6
E K L E R ... 2 9
Ö Z G E Ç M İŞ ... 3 1
SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ ppm M ilyonda bir kısım K2CO3 KO K areler ortalaması KT K areler toplam ı SD Serbestlik derecesi F Tablo F değeri TS Türk Standartları
LSD Asgari önemli fark
SÇKM Suda çözünebilir kuru m adde
Ş E K İL L E R D İZ İN İ
Şekil S ayfa
Şekil 2.1. B andırılm ış kuru ü z ü m ... 6
Şekil 2.2. N aturel (bandırılm am ış) kuru ü zü m ... 6
Şekil 2.3. A ğartılm ış kuru ü z ü m ... 6
Şekil 2.4. K ağıt serg i... 7
Şekil 2.5. K anaviçe serg i... 7
Şekil 2.6. B eton sergi... 8
Şekil 2.7. Tek sıralı tel sergi... 8
Şekil 2.8. İki sıralı tel serg i... 8
Şekil 2.9. Ç ok sıralı tel serg i... 9
Şekil 2.10. H am ak serg i... 9
Şekil 2.11. B andırm a işlem inin y ap ılışı... 10
Şekil 2.12. a* ve b* renk değerlerinin ordinat sistem inde ifade ettiği ren kler... Şekil 3.1. Sultani Çekirdeksiz üzüm çeşid i... 13
Şekil 3.2. Sırt pülverizatörü... 14
Şekil 3.3. B andırm a çözeltisinin püskürtm e yöntem i ile uygulanm ası... 14
Şekil 3.4. Beton serg i... 15
Şekil 3.5. İki sıralı tel serg i... 15
Şekil 3.6. H am ak serg i... 15
Şekil 4.1. K urutm a sezonundaki sıcaklık değerleri (01-22 / 09 / 2 01 0 )... 18
Şekil 4.2. K urutm a sezonundaki bağıl nem değerleri (01-22 / 09 / 2 0 1 0 ).... 18
Şekil 4.3. Beton sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre nem içeriği (% )... 2 0 Şekil 4.4. H am ak sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre nem içeriği (% )... 2 0 Şekil 4.5. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre nem içeriği (% )... 2 0 Şekil 4.6. B eton sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre 100 gram daki tane sayısı (ad et)... 2 1 Şekil 4.7. H am ak sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre 100 gram daki tane sayısı (ad et)... 2 1 Şekil 4.8. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre 100 gram daki tane sayısı (ad et)... 2 1 Şekil 4.9. B eton sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre tip puanları.. 22
Şekil 4.10. H am ak sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre tip puanları... 2 2 Şekil 4.11. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre tip p u a n l a r ı .. 22
Çizelge 3.1. Çizelge 4.1. A ğartılm am ış ve ağartılm ış kuru üzüm lerin grup
özellikleri... 16
Çizelge 3.2. K uru üzüm lerin tane sayısına göre b o y ları... 17
Ç izelge 4.1. Çekirdeksiz kuru üzüm örneklerindeki nem içeriği (% )... 1 9 Çizelge 4.2. 100 g kuru üzüm deki tane sayısı (adet)... 21
Çizelge 4.3. K uru üzüm tip puanları (7-11)... 22
Çizelge 4.4. R enk ölçerde belirlenen L d eğeri... 23
Çizelge 4.5. R enk ölçerde belirlenen a değeri... 24
Çizelge 4. 6. R enk ölçerde belirlenen b değeri... 24
ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa
Ü züm , iklim ve toprak istekleri yönünden çok seçici olm ayışı, çoğalm a yöntem lerinin kolay oluşu ve çok çeşitli şekillerde tüketilebilm esi gibi sebeplerden dünyadaki en yaygın kültür bitkilerinden birisidir (Taşkaya, 2005).
Ü züm ün yetiştirilm esi ve besin olarak kullanılm ası çok eski çağlara dayanm aktadır. Hz. N u h ’un H azar D enizi kıyılarında asm a yetiştirdiği İn cil’de yer almaktadır. M .Ö. 2440 yıllarında M ısır m ozaiklerinde üzüm resim leri yapılm ıştır. A surlular ve H ititlilerin de bağcılığa verdikleri önem ve B ab il’in ünlü asm a bahçeleri herkes tarafından bilinm ektedir.
A kdeniz ve Y akındoğu gen m erkezlerinin üzerinde yer alan, bağcılık için son derece uygun iklim ve toprak koşullarına sahip olan Anadolu; hem yabani asm a (Vitis vinifera ssp sylvestris),hem de kültür asm asına (Vitis vinifera ssp. Sativa) ait çok zengin bir asm a gen potansiyeline ve yaklaşık 6000 yıllık bir bağcılık kültürüne sahip olup, aynı zam anda asm anın en önem li türü olan V itis vinifera L.„nın gen m erkezi ve kültüre alındığı yöre olarak kabul edilm ektedir (Çelik ve ark.,1998).
Sultani Ç ekirdeksiz çeşidi büyük oranda kurutm alık olarak değerlendirilirken özelikle sofralık ve daha sonra şıralık olarak da önem ini korum aktadır. Y apılan yeni araştırm alarda Sultani ve Y uvarlak Çekirdeksiz üzüm çeşitlerinin A nadolu’da kendiliğinden m eydana geldiği ve birbirinden farklı 38 tipinin olduğu ortaya konmuştur. B u durum Sultani ve Y uvarlak Çekirdeksiz üzüm çeşitlerinin anavatanının A nadolu olduğu yönündeki görüşleri desteklem ektedir (Ilgın ve ark., 1999; K ader ve Ilgın,
2 0 0 2).
Ege B ölgesinde spontan olarak yetişen Sultani Çekirdeksiz zam an içerisinde farklı yollarla dünyanın diğer bölgelerine götürülm üştür. G ünüm üzde Sultani Çekirdeksiz Ü züm ü götürüldüğü ülkelerde farklı isim lerle anılm aktadır. Ö rneğin A B D ’ ye bu üzüm ü ilk getiren kişinin adına atfen Thom pson Seedless, Y akındoğu’da Sultana, Sultanina ve ya Sultanieh, O rta A sy a’ da Oval K işm iş, G üney A frika ve A vustralya’ da Sultana ve ya Sultanina ve R usy a’ da A kkişm iş olarak isim lendirilm ektedir (W inkler ve ark., 1974; İlter ve A ltındişli 2007 ). Ü lkem izde yıllara göre değişm ekle birlikte elde edilen kuru üzüm ün % 8 5’i ihraç edilmektedir.
2
Tarımsal ürünlerin önem li bir bölüm ünün hasattan tüketiciye ulaşana kadar geçen süre içerisinde, besleyici özelliklerini kaybetm eden, saklanm ası gerekm ektedir. Bu am açla çeşitli yöntem ler kullanılabilm ektedir. Bunlar; pastörize etm ek (zararlı m ikroorganizm aların faaliyetini durdurm ak), soğutm ak (solunum hızını düşürm ek) atm osfer kontrolünde bulundurm ak, kim yasal uygulam alar ve kurutm aktır (Yağcıoğlu, 1996).
K urutm a, insanoğlunun doğadan öğrendiği ve giderek geliştirdiği en eski ve en ekonom ik dayandırm a yöntem idir. İnsanların üzüm ü, inciri çok eski çağlardan beri kurutarak sakladıkları bilinm ektedir (Toksoy, 1983). Kurutm a, yaş ürünlerdeki serbest suyu uzaklaştırarak, ürünlerde m eydana gelebilecek biyokim yasal reaksiyonları ve m ikroorganizm aların büyüm esini durdurm aktır. (Tarhan ve ark.,2007) İklimsel olaylardan etkilenm esi, hijyenik şartların tam olarak sağlanam am ası gibi olum suzluklarına rağm en güneşte kurutm a halen önem ini devam ettirm ektedir
Ü lkem izde çekirdeksiz üzüm ün tüm ü “ Soğuk B andırm a” yapılarak güneşte kurutulm aktadır. Bu yöntem de üzüm ler, % 3-8 potasyum karbonat (K2C O3) ve % 0,5 2 , 0 zeytinyağı ile hazırlanm ış olan ortam sıcaklığındaki bandırm a çözeltisine
bandırılm aktadır. B u uygulam a ile tane yüzeyindeki m um (w ax) tabakasının m onom oleküler yapısı bozulm akta ve tane kabuğunun su geçirgenlik özelliği artm aktadır. K2C O3 higroskopik özellikte bir m adde olm ası nedeniyle üzüm ün
yapısında bulunan suyun dışarı çıkışını kolaylaştırır ve kabuktaki oleanolik asit gibi kimi serbest asitleri nötralize ederek kurum a olayını hızlandırır (G rncarevic, 1963, Radler, 1964, G rncarevic ve H avker, 1971). K urutm a işlem i
%
10-13 nem içeriğine kadar devam ettirilm ektedir.Ü lkem izde yetiştirilen m eyvelerin, hasat sonrası da tüketilebilm esi ve bozulm adan saklanm ası için başvurulan dayandırm a yöntem lerinden en çok uygulananı ve en ekonom ik olanı kurutm adır.
Ü lkem izde en fazla kurutulan m eyve üzüm dür. Türkiye çekirdeksiz kuru üzüm üretim inde A B D ’den sonra ikinci sırayı, ihracatta ise ilk sırayı almaktadır. T ürkiye’yi ABD, İran, Şili, A fganistan ve G .A frika izlem ektedir (Anonim, 2007). 2008-2009 sezonunda 340 bin tonluk çekirdeksiz kuru üzüm üretim inin 275 bin tonu ihraç edilmiş ve 400 m ilyon doların üzerinde döviz geliri sağlanm ıştır (A nonim, 2009).
3
D ünya çekirdeksiz kuru üzüm pazarlarında B andırılm ış kuru üzüm ve Bandırılm am ış (Naturel) kuru üzüm olm ak üzere başlıca 2 tip çekirdeksiz kuru üzüm işlem
görmektedir.
Türkiye, A vustralya ve Y unanistan’da üretilen çekirdeksiz kuru üzüm lerin hem en hem en tam am ı bandırılarak kurutulm aktadır. B ir alkali yağ karışım ından m eydana gelen bandırm a çözeltisine bandırılan üzüm lerde kurum a ortalam a 5-7 gün gibi kısa bir süreçte sona ermektedir. B u yöntem le kuruyan çekirdeksiz kuru üzüm ler açık renkli ince kabuklu yüzeyi çoğunlukla yağlı ve oldukça tatlıdır.
A B D ’de ise çekirdeksiz kuru üzüm üretim inin % 90’ı herhangi b ir bandırm a çözeltisi kullanılm adan (Naturel) yapılm aktadır. Bu yöntem de hasat edilen çekirdeksiz üzüm ler doğrudan doğruya sergilere serilerek kurutulm aktadır. B andırılm am ış üzüm lerin kurum a gün sayısı hava şartlarına bağlı olarak 15-20 günü bulm aktadır. N aturel kurutulm uş kuru üzüm ler gri-siyah, gri-kahverengi, sert kabuklu, karakteristik okside tatta, yüzeyi, kuru-yağsız ve işlem eye daha dayanıklıdır. N aturel kurutm a yöntem inde kurutulan üzüm lerde bünyedeki şeker, asit ve vitam inlerin parçalanm ası ile tanedeki respirasyon (solunum ) olayları ve arı zararları sonucunda %2-3 oranında bir randım an kaybı m eydana gelmektedir.
B aşlangıçta hasat edilen üzüm ler toprak üzerine serilirken daha sonra kâğıt, kanaviçe, beton sergilerde kurutm a işlem i yapılm ış, son yıllarda ise yüksek telli sistem ler kullanılm aya başlanm ıştır.
Ü lkem izde de üzüm ler daha çok toprak, beton ve kâğıt sergi yerlerinde güneşe serilerek kurutulm aktadır. Son yıllara kadar yaygın b ir şekilde kullanılan toprak sergi yerlerinin m aliyetleri düşük olm asına karşın üzüm ler toz ve topraktan böceklerin zararlarından korum adığı gibi yağışlardan da büyük zarar görm ektedir. Ö rneğin M anisa da her yıl ürünün yaklaşık 1/3 ü yağm urlardan zarar görm ektedir (İlter ve K ısm alı, 1975).
K âğıt sergi yerlerinde kurutulan üzüm ler daha tem iz olmaktadır. A ncak bu sergi yerlerinin de en önem li sakıncası yağm urlu günlerde işlevini tam olarak yerine getirem em esi ve ancak b ir m evsim kullanılabilm esidir. B eton sergi yerleri tem izlik yönünden önemli yararlar sağlamıştır. A ncak m aliyetinin yüksek olması ve kurutm a m evsim i dışında başka am açlarla kullanılm am ası gibi sakıncaları vardır.
4
Son yıllarda yüksek telli kurutm a sistem leri de uygulam aya girm iş bulunm aktadır. B u sistem lerde, yer tipi sergilere göre birim alana daha fazla üzüm serilebilm ektedir. B öylece kurutm a m evsim inde önemli bir sorun olan yer problem i de azalmış olmaktadır. Y ağm ur ve diğer çevre şartlarından ürünü korum ak daha kolay olmakta, daha tem iz ve kaliteli ürün elde edilebilm ektedir. B ununla birlikte kurum a süresi birkaç gün uzam aktadır (Ergüneş,1990).
Ü züm lerin kurum a hızını artırarak kurum a süresini kısaltm ak ve daha açık renkli kuru üzüm elde edebilm ek için, ön işlem olarak “bandırm a” işlem i uygulanm aktadır. B urada, üzüm ler % 3-8 K2CO3 ve
%
0,5-2,0 zeytinyağı ile hazırlanm ış olan ortamsıcaklığındaki bandırm a çözeltisine bandırılırlar. Ü reticiler arasında çoğunlukla bandırm a çözeltisi hazırlam ada kullanılan Potasyum K arbonata da (K2CO 3), hazırlanan
bandırm a çözeltisine de “potasa” adı verilir. B andırm a işlem inde, hazırlanan eriyik dolu büyük kaplar içerisine kurutulacak üzüm ler bandırılırlar. D aha sonra kurutulm ak üzere sergilere serilirler.
B u çalışm a ile kurutm ada önemli b ir işgücü ve iş zam anı gerektiren bandırm a işlem inin yerine, farklı konsantrasyonlarda (% 3-5-7) K2CO3 çözeltisinin püskürtm e yöntem iyle
uygulanm asının, farklı kurutm a sistem lerinde (beton, tel ve raf sergiler) kurum a özellikleri ve kuru üzüm kalitesi üzerine etkilerinin ortaya konulm ası am açlanm ıştır. Gerek yer tipi sergilerde, gerekse yüksek telli kurutm a sistem lerinde çözeltinin ürün serildikten sonra üzerine b ir püskürtücü ile uygulanması, bandırm a işlem ini ortadan kaldıracak ve önem li kolaylık sağlayacaktır. B u uygulam anın bandırm a işlem ine göre, çekirdeksiz üzüm de kurum a hızı, süresi ve kuru ürün özelliklerine etkisi araştırılacaktır.
2. K A Y N A K Ö Z E T L E R İ
2009 yılı verilerine göre T ürkiye’de 479.024 ha alanda bağcılık yapılm akta ve 4.264.720 ton yaş üzüm üretim i gerçekleşm ektedir (Anonim, 2009). Bu üretim in % 63 ’ü çekirdeksiz, % 3 7 ’si çekirdekli olarak değerlendirilm ektedir. Ü lkem izde üretilen toplam yaş üzüm ün % 35,4’ü sofralık, % 41,7’si kurutm alık, % 5 ,5 ’i şaraplık olarak, %8,8’i çeşitli gıda ürünleri elde etm ek am acıyla kullanılm aktadır. Ü züm ün diğer
değerlendirm e ürünlerinden pekm ez, sucuk, reçel, köfter, bastık, samsa, pestil vb. yoğun olarak iç pazarda tüketilm ektedir (Karabat, 2007).
Türkiye çekirdeksiz kuru üzüm üretim inde A B D ’den sonra ikinci sırayı, ihracatta ise ilk sırayı almaktadır. T ürkiye’yi ABD, İran, Şili, A fganistan ve G .A frika izlem ektedir (Anonim, 2007). 2008-2009 sezonunda 340 bin tonluk çekirdeksiz kuru üzüm üretim inin 275 bin tonu ihraç edilm iş ve 400 m ilyon doların üzerinde döviz geliri sağlanm ıştır (Anonim, 2009).
K urutm a insanoğlunun doğadan öğrendiği ve giderek geliştirdiği en eski ve diğer yöntem lere göre en ekonom ik dayandırm a yöntem idir. K urutm a; gıdalardaki m evcut suyun azaltılarak ürün dayanıklılığını artırm ak am acıyla bozulm asını engelleyecek düzeye indirilm esidir. İklim sel olaylardan etkilenm esi, hijyenik şartların tam olarak sağlanam am ası gibi dezavantajlarına rağm en güneşte kurutm a halen önem ini devam ettirm ektedir (İshakoğlu ve Tamur, 1992). Ü lkem izde en fazla kurutulan m eyve ise üzüm dür.
M eyve ve Sebzelerin m uhafaza şekilleri arasında kurutm anın yeri oldukça eski olm asına rağm en önem ini bugünde devam ettirm ektedir. Ü züm ün kurutularak saklanm ası yıllardan beri uygulanan en kolay ve en ekonom ik m uhafaza şeklidir (D okuzoğuz, 1972).
Tarımsal ürünlerin kurum ası sırasında ürüne verilen ısı, hücre içerisine doğru hareket ederken su ya da su buharı ters yönde hücrenin dış yüzeyine doğru ilerler (Akyurt, 1971). K urum a hızını; verilen ısı, kurutm a havasının hızı, bağıl nem ve sıcaklık gibi dış faktörler ile üzüm ün fiziksel ve kim yasal yapısına bağlı bazı iç etkenler etkilem ektedir. D ünya çekirdeksiz kuru üzüm pazarlarında bandırılm ış kuru üzüm ve bandırılm am ış (naturel) kuru üzüm olm ak üzere başlıca 2 tip çekirdeksiz kuru üzüm işlem görmektedir.
6
Türkiye, A vustralya ve Y unanistan’da üretilen çekirdeksiz kuru üzüm lerin hem en hem en tamamı bandırılarak kurutulm aktadır. B ir alkali yağ karışım ından m eydana gelen bandırm a çözeltisine bandırılan üzüm lerde kurum a ortalam a 5-7 gün gibi kısa bir süreçte sona ermektedir. B u yöntem le kuruyan çekirdeksiz kuru üzüm ler açık renkli ince kabuklu yüzeyi çoğunlukla yağlı ve oldukça tatlıdır (Şekil 2.1) (Özel ve İlhan,
1978; K aragözoğlu ve Köylü, 1995; Köylü, 1997).
A B D ’de ise çekirdeksiz kuru üzüm üretim inin % 90’ı herhangi b ir bandırm a çözeltisi kullanılm adan (naturel) yapılm aktadır. B u yöntem de hasat edilen çekirdeksiz üzüm ler doğrudan doğruya sergilere serilerek kurutulm aktadır. B andırılm am ış üzüm lerin kurum a gün sayısı hava şartlarına bağlı olarak 15-20 günü bulm aktadır. N aturel kurutulm uş kuru üzüm ler gri-siyah, gri-kahverengi, sert kabuklu, karakteristik okside tatta, yüzeyi, kuru-yağsız ve işlem eye daha dayanıklıdır (Şekil 2.2). N aturel kurutm a yöntem inde kurutulan üzüm lerde bünyedeki şeker, asit ve vitam inlerin parçalanm ası ile tanedeki respirasyon (solunum ) olayları ve arı zararları sonucunda % 2-3 oranında b ir randım an kaybı m eydana gelm ektedir (Özel ve İlhan, 1978; K aragöz ve Köylü, 1995; Köylü, 1997).
Son zam anlarda özel istek üzerine golden tipi olarak adlandırılan ağartılm ış kuru üzüm ler de tüketicilere sunulmuştur. B u yöntem de hasat sonrası bandırılarak kurutulm uş üzüm ler kükürt bileşikleri (SO4) ile m uam ele edilerek elde edilen altın sarısı
renkte kuru üzüm elde edilm ektedir (Şekil 2.3).
Şekil 2.1. B andırılm ış kuru üzüm
Şekil 2.2. N aturel
(bandırılm am ış) kuru üzüm
Şekil 2.3. A ğartılm ış kuru üzüm
7
B aşlangıçta hasat edilen üzüm ler toprak üzerine serilirken daha sonra kağıt, kanaviçe, beton sergilerde kurutm a işlem i yapılm ış, son yıllarda ise yüksek telli sistem ler kullanılm aya başlanm ıştır (İlter ve K ısm alı, 1975; Köylü, 1999).
Çekirdeksiz üzüm lerin bandırm alı veya bandırm asız olarak güneşte kurutulduğu kurutm a sistem lerini, yer sergiler (Toprak, kağıt, kanaviçe ve beton) (Şekil 2.4, 2.5, 2.6) yüksek sistem sergiler (Tek sıralı, iki sıralı, çok sıralı tel sergiler, ham ak ve ra f ) (Şekil 2.7, 2.8, 2.9, 2.10 ve 2.11) olarak ikiye ayrılabilir (İnan ve Güler, 2011).
Toprak sergi yerlerinin m aliyetleri düşük olm asına karşın üzüm ler toz, toprak ve böceklerin zararlarından korum adığı gibi yağışlardan da büyük zarar görmektedir. Ö rneğin M anisa da her yıl ürünün yaklaşık 1/3’ü yağm urlardan zarar görm ektedir (İlter ve Kısmalı, 1975).
Şekil 2.4. K ağıt sergi
8
Şekil 2.6. Beton sergi
Şekil 2.7. Tek sıralı tel sergi
9
baş direkler 50x50x5x2 ^ ara direkler 40x40x4 tel 3 mm.
Şekil 2.9. Çok sıralı tel sergi
□
baş direkler 40x40x4x2 ara direkler 40x40x4
Şekil 2.10. H am ak sergi
K âğıt sergi yerlerinde kurutulan üzüm ler daha tem iz olmaktadır. A ncak bu sergi yerlerinin de en önem li sakıncası yağm urlu günlerde işlevini tam olarak yerine getirem em esi ve ancak bir m evsim kullanılabilm esidir. B eton sergi yerleri tem izlik yönünden önemli yararlar sağlam ıştır. A ncak m aliyetinin yüksek olması ve kurutm a m evsim i dışında başka am açlarla kullanılm am ası gibi sakıncaları vardır.
Y üksek telli kurutm a sistem lerine yer tipi sergilere göre birim alana daha fazla üzüm serilebilm ektedir. Böylece kurutm a m evsim inde önem li b ir sorun olan yer problem i de azalm ış olm aktadır. Y ağm ur ve diğer çevre şartlarından ürünü korum ak daha kolay olmakta, daha tem iz ve kaliteli ürün elde edilebilm ektedir. B ununla birlikte kurum a süresi birkaç gün uzam aktadır (Ergüneş, 1990). A yrıca yağm ur sonrası ürünün kararm asını önlem ek am acıyla potasa eriği yüksek sitem sergilere kolayca uygulanabilm ektedir.
Ü züm lerin kurum a hızını artırarak kurum a süresini kısaltm ak ve daha açık renkli kuru üzüm elde edebilm ek için, ön işlem olarak “bandırm a” işlem i uygulanm aktadır.
10
B urada, üzüm ler
%
3-8 K2CO3 ve%
0,5-2 , 0 zeytinyağı ile hazırlanm ış olan ortamsıcaklığındaki bandırm a çözeltisine bandırılırlar. B andırm a işlem inde, hazırlanan eriyik dolu büyük kaplar içerisine kurutulacak üzüm ler bandırılırlar (Şekil 2.11). D aha sonra kurutulm ak üzere sergilere serilirler.
Ç özeltideki K2CO3 bileşiği hidroskopik bir m adde olması nedeniyle üzüm ün yapısında
bulunan suyu havaya geçirm e çabukluğunu ve kolaylığını sağlar. K abuktaki oleanolik asit gibi bazı serbest asitleri nötralize ederek kurum ayı hızlandırır(G rncarevic, 1963, Radler, 1964).
Zeytinyağının işlevi ise üzüm tanesinin üzerinde bulunan balm um u yapısındaki m um u çözm ek ve danenin kabuğundan suyun geçm esini sağlam ak için geçirgenlik kazandırm aktır (Baytosun, 1984).
Şekil 2.11. B andırm a işlem inin yapılışı
O ram an (1970), üzüm ün içerdiği dem ir nedeniyle kansızlığa karşı iyi geldiğini, rom atizm alılar için bulunm az bir m eyve olduğunu, yüksek tansiyonlulara yararlı olduğunu ve üzüm suyuna biraz m adensuyu veya soda karıştırıldıktan sonra ateşli hastalara verilirse çok faydalı olduğunu bildirm ektedir. Y apılan çalışm alarda 100 g çekirdeksiz kuru üzüm içerisinde 31.5 g fruktoz, 0.9 g galaktoz, 17.4 g a-glikoz, 20 g B- glikoz, 1 g sakaroz (70 g toplam şeker), 2.2 g protein, 561 ppm kalsiyum, 7620 ppm
11
potasyum , 820 ppm fosfor, 417 ppm m agnezyum , 157 ppm sodyum, 5.2 ppm bakır, 31 ppm demir, 2.8 ppm m angan ve 2.7 ppm çinko bulunm aktadır (A ltındişli ve Yağcı, 2009; Yağcı ve ark., 2009).
D ünyada en çok kurutulan üzüm çeşitleri Sultani Çekirdeksiz, İskenderiye M isketi, Razaki ve K uş üzüm üdür. Çekirdeksiz üzüm ün beyaz ve siyah çeşitleri ile yuvarlak ve uzun tipleri bulunm aktadır (Elgin, 1962; Köylü, 1997; Karabat, 2007).
Çekirdeksiz kuru üzüm lere renk, irilik ve tem izlik faktörleri dikkate alınarak 7 ’den 11 num araya kadar tip puanı verilm ektedir (Anonim 1979). Ü züm leri kurutulduğu sergiler elde edilen kuru üzüm lerin tip puanlarını etkilem ektedirler. Tel ve ra f sergilerden elde edilen kuru üzüm ler yer sergiye göre 0.78-1.15 puan (K aragözoğlu ve K öylü, 1995); bir sıralı tel sergi ise beton sergiye göre 1-1,5 puan (Köylü, 1983) daha fazla almıştır. A yrıca ra f sergilerden elde edilen kuru üzüm ler beton sergilere göre daha açık renkli olm aktadır (Özel 1979).
M eyve kabuk rengi ölçüm lerinde renk ölçer cihazlar kullanılm aktadır. Cihazdan L* (parlaklık), a* (+kırm ızı-yesil), b* (sarı-m avi) değerleri elde edilmektedir. L*, rengin parlaklığından ileri gelen değişimleri gösterm ektedir. L* degeri 100’e yaklaştıkça m axim um degerini alm akta ve bu renk beyaz renge gönderilen ısığın %1 0 0’ünü yansım ası
esasına dayanm aktadır. a* değeri yeşilden kırm ızıya, b* degeri ise sarıdan m aviye renk değişimini gösterm ektedir. D eğerlerin artan biçim de n eg atif veya pozitif olm aları rengin koyulaşm ası anlam ına gelm ektedir (Öz 2 0 0 0).
K öylü (1997), Y uvarlak Çekirdeksiz üzüm çeşidinin kurutulm ası sırasında kurum a hızı ve kuru üzüm kalitesine etki eden etm enler ile ilgili yapm ış olduğu çalışmada; %2 0-2 2-
24 ve 26 briks derecesinde hasat edilen üzüm ler % 1 -3-5-7-9 ve 11 K2CO3
konsantrasyonlarında % 0,5-1,0 ve 1,5 yağ dozlarına m uam ele edilerek; kurum a hızını ve m ikrobiyolojik yük seviyelerini belirlem iştir. Çalışm a sonucunda Çekirdeksiz
Beyaz
Siyah
Şekil 2.12. a* ve b* renk değerlerinin ordinat sistem inde ifade ettiği renkler
12
üzüm ler %22-23 kuru m adde içeriğinde hasat edilerek %5 K2CO3 ve %1,6
zeytinyağından oluşan bandırm a çözeltisine bandırılarak kurutulm ası önerilmektedir. E rgüneş (1990), tarafından Çekirdeksiz üzüm lerin değişik sıcaklık (55-60-65 ve 70 °C), hava hızı (0,3-0,5-1,0 ve 2,0 m/s) ve farklı ön işlem (bandırm alı ve bandırm asız) koşullarında göstereceği kurum a karakteristikleri saptanmıştır. Elde edilen bulgulardan yararlanarak, çekirdeksiz üzüm lerin kurutulm asına ilişkin kestirim lerde kullanılabilecek eşitlikler belirlenm iştir. Ayrıca, denem elerden elde edilen kuru üzüm ler bazı kalite kriterleri esas alınarak değerlendirilm iştir.
3. M A T E R Y A L ve Y Ö N T E M 3.1. M a te ry a l
D enem ede materyal olarak M anisa B ağcılık A raştırm a Enstitüsü arazisinde yetiştirilen 1613 C anacına aşılı Sultani Ç ekirdeksiz üzüm çeşidine ait salkım lar kullanılm ıştır.
Sultani Çekirdeksiz verim ve gelişm esi iyi standart bir üzüm çeşididir. Salkımları orta irilikte (300-400 g) ve norm al sıklıktadır. Taneleri küçük (1,2-1,8 g), yeşil-sarı renkte, ince kabukludur (A nonim, 1990, Şekil 3.1). D ip gözleri verim siz olduğu için uzun budam a yapılm alıdır. O rta m evsim de olgunlaşır, verim i kuru üzüm olarak 500
1 0 0 0 kg/da arasında değişm ektedir.
Şekil 3.1. Sultani Çekirdeksiz üzüm çeşidi
K urutm a sezonunda ortam ın sıcaklık ve bağıl nem değerleri datalogger (HOBO RH /Tem p, Type: H O 8-003-02, A .B.D ) ile alınmıştır. Ö lçüm ler her yarım saatte bir yapılm ış olup günlük ortalam a değerler verilm iştir.
R enk değerleri M inolta (C R -40 0) R enk Ö lçer (Chrom am eter) kullanılarak analiz edilm iş ve L, a ve b değerleri belirlenm iştir.
3.2. Y ön tem
Ü züm ler kuru m adde
%
21-22’ye geldiğinde hasat edilm iştir (Köylü, 1997). A m erine ve Cruise (1960) m etoduna göre asm alardan alınan üzüm örneklerinde; 100 tane ağırlığı (g) gravim etrik olarak; kuru m adde m iktarı refraktom etre ile; asit m iktarı (g/l) (titre edilebilir asitlik) Cem eroğlu (1992)'na göre elektrom etrik titrasyon m etoduyla; pH tayini ise tam pon çözeltileriyle ayar edilm iş bir pH m etre yardım ı ile ölçülmüştür. O lgunluk indisi (Oİ) toplam suda çözünebilir kuru m addenin, asit m iktarına bölünm esiyle hesaplanm ıştır (SÇKM /Asit).14
K uru üzüm elde edilm esi için yaş üzüm örneklerine potasa eriyiği (% 3-5-7’lik K2CO3
eriyiği ve % 1 ’lik naturel zeytinyağı) püskürtm e şeklinde uygulanm ış (Şekil 3.3) ve farklı sergilerde (beton sergi, tel sergi ve ham ak sergi) kurutulm uştur.
B andırm a çözeltisi su, Potasyum K arbonat (K2CO3) ve yüksek asitli (2-4) naturel
zeytinyağından oluşmaktadır. 5 kg Potasyum K arbonat 100 litre su içerisinde iyice karıştırılarak eritilmiştir. Ayrı bir kapta 1 kg asiti yüksek naturel zeytinyağı elle iyice çırpılarak ağartılm ıştır (kırma). B u esnada potasalı sudan bir m iktar alınarak azar azar yağa ilave edilerek ve çırpm a işlem ine devam edilmiştir. Elde edilen çözelti daha önce hazırlanm ış olan 1 0 0 litrelik potasalı su içerisine boşaltılarak karıştırılarak ile bandırm a
eriyiği hazırlanm ası tam am lanm ıştır.
B andırm a eriyiğinin uygulanm asında, ilaçlam a am acıyla da kullanılan sırt tulum basından yararlanılm ıştır (Şekil 3.2.) Püskürtülen çözelti; % 3 - % 5 ve % 7 konsantrasyonunda hazırlanm ış ve % 0 (çözeltisiz uygulam a-bandırm asız) kontrol
olarak alınmıştır. K urutm a işlemi beton sergi (Şekil 3.4), tel sergi (Şekil 3.5) ve ham ak sergi (Şekil 3.6) olm ak üzere üç farklı sergi tipinde yapılm ıştır.
Şekil 3.2. Sırt tulum bası Şekil 3.3.Bandırm a çözeltisinin püskürtm e yöntem i ile uygulanm ası
15
Şekil 3.4. Beton sergi
Şekil 3.5. İki sıralı tel sergi
□
baş direkler 40x40x4x2 ara direkler 40x40x4
Şekil 3.6.H am ak sergi
K urutm a öncesinde taze örneklerinin başlangıç nem değerleri ile kurutulan üzüm lerin son nem değerleri etüv yardım ı belirlenm iştir. 70 oC sıcaklıkta ağırlıkları sabitlenene kadar kurutm a dolabında bırakılacak örneklerin ilk ve son ağırlıkları kullanılarak yaş bazlı ilk nem içerikleri hesaplanm ıştır (Kaya, 1998)
16
K urutulm uş üzüm örneklerinde tip puanları M anisa B ağcılık A raştırm a Enstitüsü ve M anisa Ticaret B orsasında görevli konu uzm anı 3 (üç) eksper tarafından TS 3411’ e göre yapılm ıştır (Çizelge 3.1). Çekirdeksiz kuru üzüm ler, 7, 8, 9, 10 ve 11 num aralar
olm ak üzere 5 tipe ayrılırlar. Bandırm asız naturel çekirdeksiz kuru üzüm lerde tip num arası aranmaz.
Ç izelge 3.1. A ğartılm am ış ve ağartılm ış kuru üzüm lerin grup özellikleri.
Grup ve tip R enk grubu kütlece Puanlam a
Ağartılmamış Tip no. 1(1) II(2) III(3) IV(4) Standard puan +/- % 10 toleranslı puan
7 5 15 65 15 950 855 1045 8 2 0 30 40 1 0 700 630 770 9 40 44 14 2 470 423 517 1 0 56 38 6 - 336 302 370 1 1 70 30 - - 2 2 0 198 242 Ağartılmış Tip no 7 1 0 2 0 55 15 875 788 963 8 26 34 32 8 610 549 671 9 45 1 1 1 2 2 425 383 468 1 0 64 30 6 - 304 274 334 1 1 75 25 - - 2 0 0 180 2 2 0
(1 ) A çık sarı v e y a buna y a k ın renkteki taneler. (2 ) A çık kahverengi v e y a buna y a k ın renkteki taneler. (3 ) K o y u kahverengi v e y a bu n a y a k ın renkteki taneler. (4 ) S iyah renkli taneler.
Not a) - Standard puanlar v e toleranslar arasında kalm ak k ayd ıyla her tipteki renk yü zd eleri değişebilir.
Not b) - Standard puanın h esap lan m ası için:
7 v e 8 num aralı tiplerin renk gruplarında v e r ile n değerlerle sırasıyla 0 ,5 ,1 0 v e 15 değerleriyle çarpılarak, 9 num aralı tip in renk katsayıları, sırasıyla 0, 5, 15, 2 0 d eğerleriyle çarpılarak, 10 v e 11 num aralı tip in renk katsayıları da sırasıyla 1, 5, 15, 30 değerleriyle çarpılarak standard puan bulunur.
H er bir num uneden 100 g kuru üzüm tartılarak sayılmış ve 100 g ’da bulunan tane sayısı bulunm uştur. 100 gram daki tane sayısı TS 3411’ e göre (Çizelge 3.2 - kuru üzüm lerin tane sayısına göre boyları) boylandırılm ıştır.
17
Ç izelge 3.2. K uru üzüm lerin tane sayısına göre boyları Jum bo (Ç ok iri) Standard* (İri) M edium (Orta) Small (Küçük) İnce small (small - small) (Çok küçük) 1 0 0 g ’daki tane adedi 1 0 0 g ’daki tane adedi 1 0 0 g ’daki tane adedi 1 0 0 g ’daki tane adedi 1 0 0 g ’daki tane adedi 300’e kadar 301 - 370 371 - 500 501 - 650 651+
* Standard boyda çekirdeksiz kuru üzüm lerin en az % 9 8 ’i, 7 m m ’lik kalburun üzerinde kalacak irilikte olmalıdır.
Y ine TS 3411’ e göre kuru üzüm lerin rutubet m uhtevası % 13’den az % 18’den fazla olm am alıdır (A ncak alıcı istekleri belgelenm ek suretiyle bu m iktarlar artırılabilir). Çalışm a bölünm üş parseller denem e desenine göre ü ç tekerrürlü olacak şekilde düzenlenm iş olup, veriler JU M P 7.0.1 versiyonlu istatistik program ında varyans analizine tabii tutulduktan sonra ortalam aların karşılaştırılm asında LSD testi uygulanm ıştır.
4. B U L G U L A R ve T A R T IŞ M A
1 Eylül 2010 yılında hasat edilen üzüm ler aynı gün sergilere serilmiş ve farklı konsantrasyonlardaki K2C O3 ile m uam ele edilmişlerdir. Ü züm ler beton sergiden 9
Eylül, tel sergiden 20 Eylül ve ham ak sergiden 22 Eylül tarihlerinde kaldırılm ıştır.
4.1. K u r u tm a sezonu iklim v e rile ri
K urutm a sezonunda (1 Eylül - 22 Eylül tarihleri arasındaki ) ortam ın sıcaklık ve bağıl nem değerleri datalogger ile her yarım saatte bir yapılm ıştır. B ilgisayara aktarılan veriler düzenlenerek günlük ortalam a değerler Şekil 4.1 Şekil 4 .2 ’de verilm iştir. 1 Eylül - 22 Eylül tarihleri arasında ortam a sıcaklık 23,7 °C ve ortalam a nisbi nem ise % 57,4 olmuştur. Sezon boyunca zam an zam an bulutlu günler gerçekleşm iş fakat herhangi bir yağış m eydana gelm em iştir. B eton sergide kurum a 8 günde, tel sergide 20 günde ve
ham ak sergide ise 22 günde kurum a işlem i tam am lanm ıştır. Bu durum Ergüneş (1990), K aragözoğlu ve K öylü (1995), K öylü (1997) ve İnan ve G üler (2011)’in çalışm aları ile benzerlik gösterm ektedir.
Şekil 4.1. Kurutma sezonundaki sıcaklık Şekil 4.2. Kurutma sezonundaki bağıl nem değerleri (01 -22 / 09 / 2010) değerleri (01 -22 / 09 / 2010)
19
4.2. Y aş ü zü m ö rn e k le rin d e y a p ıla n an a liz le r
1613 C anacı üzerine aşılı Sultani Çekirdeksiz çeşidinde hasat 1 Eylül 2010 tarihinde gerçekleşm iştir. H asat edilen üzüm lerde 100 tane ağırlığı 192 g, SÇKM % 21.8, pH 3,77 ve asit değeri ise 4,23 g/l olarak belirlenm iştir. K urutm alık amaçlı yetiştirilen üzüm lerde herhangi bir kültürel işlem in yapılm am ası (uç alma, salkım seyreltme, horm on uygulam aları vb) nedeniyle 1 0 0 tane ağırlıkları genelde düşük
görülebilm ektedir. B ununla birlikte SÇKM değeri kurutm alık üzüm ler için önerilen seviyeye gelmiştir.
4.3. K u r u ü zü m ö rn e k le rin d e y a p ıla n a n alizler
Çalışm a sonucunda elde edilen kuru üzüm lerde nem (% ),100 g kuru uzüm deki tane sayısı (adet), tip puanı ve renk (L, a, b) değerlerine bakılm ıştır.
4.3.1. N em (% )
Etüv yardım ıyla nemi alınan kuru üzüm örneklerinin farklı konsantrasyonlardaki potasa eriği ve beton sergilerdeki % nem içerikleri Çizelge 4.1, Şekil 4.3, 4.4, ve 4 .5 ’de ve bunlara ait varyans analiz tabloları E k ’te verilmiştir.
Ç izelge 4.1. Çekirdeksiz kuru üzüm örneklerindeki nem içeriği (%) K2CO3
K onsantrasyonu (%)
Beton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. % 0 14,7 bc 13,9 cd 13,0 d 13,9 %3 14,1 cd 14,0 cd 13,0 d 13,7 %5 16,2 ab 13,1 d 13,2 cd 14,2 %7 1 2 , 8 d 16,4 a 13,9 cd 14,4 Sergi Ort 14,4 a 14,4 a 13,3 b
Harf bulunmayan parametrelerde istatistiki olarak fark yoktur.
20 20,0 15.0 10.0 5,0 0,0 14,7 14,1 16,2 12,8
II
%0 %3 %5 %7 (kontrol) Potasa Potasa Potasa20,0 15.0 10.0 5,0 0,0 13,9 14,0 13,1 16,4 %0 %3 %5 %7 (kontrol) Potasa Potasa Potasa Şekil 4.3. Beton sergide farklı potasa Şekil 4.4. Hamak sergide farklı potasa
konsantrasyonlarına göre nem içeriği (%) konsantrasyonlarına göre nem içeriği
Şekil 4.5. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre nem içeriği (%)
Ç alışm ada en yüksek % nem içeriği 16,2 ile beton sergide %5 potasa uygulam asından elde edilirken en düşük nem içeriği 12,8 ile beton sergide % 7 potasa uygulam asından elde edilmiştir. İstatistikî açıdan potasa konsantrastonu bakım ından herhangi bir farklılık görülm ezken sergi tipleri ve potasa-sergi tipi interaksiyonu önemli bulunm uştur. B ütün uygulam alardan elde edilen nem değerleri T S 3411’e uygun (% 13-
18 arası) çıkmıştır.
4.3.2. 100 g k u r u ü z ü m d e k i ta n e sayısı (ad et)
U ygulam alardan elde edilen kuru üzüm örneklerinde 100 gram daki tane sayısı Çizelge 4.2, Şekil 4.6, 4.7, 4 .8 ’de ve bunlara ait varyans analiz tabloları E k ’te verilm iştir.
21
Ç izelge 4.2. 100 g kuru üzüm deki tane sayısı (adet) K2CO3
K onsantrasyonu (%)
B eton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. % 0 233 bc 236 b 268 a 246 a %3 2 1 2 d f 2 0 0 ef 195 f 2 0 2 c %5 213 d f 215 ce 259 a 229 b %7 2 2 0 bd 224 bd 213 d f 219 b Sergi ort. 2 2 0 b 219 b 234 a
Harf bulunmayan parametrelerde istatistikî olarak fark yoktur.
* Konsantrasyon LSD0 05: 10,9. - Sergi LSD0 05: 6,3 - Konsantrasyon x Sergi LSD0 05: 19,1
1 0 0 gram daki tane sayısı bakım ından en yüksek değer 268 ile tel sergide % 0 potasa
uygulam asından elde edilirken en düşük değer 195 ile tel sergide %3 potasa uygulam asından elde edilmiştir. İstatistiki açıdan potasa konsantrastonu sergi tipleri ve potasa-sergi tipi interaksiyonu önemli bulunm uştur. B ütün uygulam alardan elde edilen
100 gram daki tane sayısı değerleri T S 3411’e göre ju m b o (çok iri) sınıfına girmiştir.
240 236 230 224 220 215 210 200 200
m
190 180 %0 %3 %5 %7(kontrol) Potasa Potasa Potasa Şekil 4.6. Beton sergide farklı potasa Şekil 4.7. Hamak sergide farklı potasa
konsantrasyonlarına göre 1 0 0 gramdaki konsantrasyonlarına göre 1 0 0 gramdaki
tane sayısı (adet) tane sayısı (adet)
Şekil 4.8. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre 1 0 0 gramdaki
22
4.3.3. T ip p u a n ı (E k p e rtiz )
K uru üzüm örnekleri üç (3) adet konu uzm anı tarafından değerlendirilerek tip puanları belirlenm iş ve sonuçlar Çizelge 4.3, Şekil 4.9, 4.10 ve 4 .1 1 ’de 5 ’de ve bunlara ait varyans analiz tabloları E k ’te verilm iştir.
Ç izelge 4.3. K uru üzüm tip puanları (7-11) K2CO3
K onsantrasyonu (%)
B eton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. % 0 7,0 d 9,2 ac 9,3 ab 8,5 %3 8 , 2 c 8 , 2 c 9,3 ab 8,5 %5 8,3 bc 8,9 ac 9,6 a 8,9 %7 8 , 6 ac 8,9 ac 8,3 bc 8 , 6 Sergi ort. 8 , 0 b 8 , 8 a 9,1 a
Harf bulunmayan parametrelerde istatistikî olarak fark yoktur.
* Konsantrasyon LSD0 05: 10,9. - Sergi LSD0 05: 6,3 - Konsantrasyon x Sergi LSD0 05: 19,1
Şekil 4.9. Beton sergide farklı potasa Şekil 4.10. Hamak sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre tip puanları konsantrasyonlarına göre tip puanları
Şekil 4.11. Tel sergide farklı potasa konsantrasyonlarına göre tip puanları
23
K uru üzüm örneklerinde yapılan değerlendirm ede en yüksek tip puanı 9,6 ile tel sergide %5 potasa uygulam asından elde edilirken, en düşük tip puanı 7,0 ile beton sergide %0 potasa uygulam asından elde edilmiştir. İstatistiki açıdan potasa konsantrastonu bakım ından herhangi b ir farklılık görülm ezken sergi tipleri ve potasa-sergi tipi interaksiyonu önem li bulunm uştur.
4.3.4. R e n k d e ğ e rle ri (L *, a*, b*)
Çekirdeksiz üzüm lerde en önemli kalite kriterlerinden biriside renk değerleridir. R enk ölçer ile elde edilen L değeri renk parlaklığını ve açıklığını, a değeri yeşilden kırm ızıya renk değişimini, b değeri sarıdan m aviye renk değişim ini ifade etm ektedir (Şekil 2.12). R enk ölçerde belitlenen L*, a* ve b* değerleri Çizelge 4.4, 4.5 ve 4 .6 ’de 5 ’de ve bunlara ait varyans analiz tabloları E k ’te verilm iştir.
Ç izelge 4.4. R enk ölçerde belirlenen L değeri K2CO3
K onsantrasyonu (%)
B eton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. % 0 21,32 f 31,39 a 30,65 ab 27,8 %3 23,43 ef 24,72 cf 26,62 be 24,9 %5 24,53 d f 27,92 ad 30,91 ab 27,8 %7 23,34 ef 25,52 cf 28,92 ac 25,9 Sergi ort. 23,2 b 27,4 a 29,3 a
Harf bulunmayan parametrelerde istatistiki olarak fark yoktur.
* Konsantrasyon LSD0 05: ÖD. - Sergi LSD0 05 : 3,21 - Konsantrasyon x Sergi LSD005 : 4,41
Parlaklığı ifade eden L değeri en fazla 31,39 ham ak sergide % 0 potasa (kontrol) uygulam asından elde edilirken, en düşük L değeri 21,32 beton sergide %0 potasa (kontrol) uygulam asından elde edilmiştir. İstatistiki açıdan potasa konsantrastonu, sergi tipleri ve potasa-sergi tipi interaksiyonu önemli bulunm uştur. Sergi tipleri bakım ından sıralam anın tel, ham ak ve beton şeklinde olm ası daha önce yapılan araştırm alarla ile uyum gösterm iştir (K aragözoğlu ve Köylü, 1995; Köylü, 1997).
24
Ç izelge 4.5. R enk ölçerde belirlenen a değeri K2CO3
K onsantrasyonu (%)
B eton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. %0 3,89 ac 3,40 bd 3,69 bc 3,7 %3 3,68 bc 3,45 bd 3,22 bd 3,4 %5 3,46 bd 3,93 ab 3,13 bd 3,5 %7 4,58 a 2,76 d 3,07 cd 3,5 Sergi ort. 3,9 3,4 3,3
Harf bulunmayan parametrelerde istatistikî olarak fark yoktur.
* Konsantrasyon LSD0.05: ÖD - Sergi LSD0.05: ÖD - Konsantrasyon x Sergi LSD0.05: 0,84
yeşilden kırm ızıya renk değişim ini ifade eden a değeri en fazla 4,58 ile beton sergide %7 potasa uygulam asından elde edilirken, en düşük a değeri 2,76 ile ham ak sergide %7 potasa uygulam asından elde edilmiştir. İstatistikî açıdan potasa-sergi tipi interaksiyonu önemli bulunurken, potasa konsantrastonu ve sergi tipleri önem siz bulunm uştur.
Ç izelge 4.6. R enk ölçerde belirlenen b değeri
K2CO3
K onsantrasyonu (%)
B eton Sergi H am ak Tel sergi K onsantrasyon ort. %0 8,32 4,09 5,93 6,1 %3 7,00 8,03 5,85 7,0 %5 6,92 7,96 5,08 6,7 %7 7,90 6,28 6,24 6,8 Sergi ort. 7,5 6,6 5,8
Harf bulunmayan parametrelerde istatistikî olarak fark yoktur.
* Konsantrasyon LSD0 05: Ö.D. - Sergi LSD0 05: Ö.D - Konsantrasyon x Sergi LSD0 05: Ö.D
b değeri ölçümleri değerlendirildiğinde istatistiki açıdan potasa konsantrastonu, sergi tipleri ve potasa-sergi tipi interaksiyonu önem siz bulunm uştur. B ununla birlikte b değeri en fazla 8,32 ile beton sergide % 0 potasa uygulam asından, en düşük 4,09 ile ham ak sergide % 0 potasa uygulam asından elde edilmiştir.
5. SO N U Ç V E Ö N E R İL E R
Ü lkem izin en önemli tarım sal ihraç ürünlerinden birisi Sultani çekirdeksiz kuru üzüm dür. K uru üzüm üretim inde en önemli aşam alardan birisi de kurutm adır. Sultani çekirdeksiz ülkem izde geleneksel olarak bandırılarak kurutulm akta, bu işlem oldukça yoğun bir işçilik gerektirm ektedir.
B u çalışm a ile üç farklı konsantrasyonda (% 3,5,7) hazırlanan bandırm a çözeltisi, Sultani Çekirdeksiz üzüm çeşidine sırt pülverizatörü ile uygulanm ış, 3 farklı sergi tipinde (beton, teli ham ak) kurum aya bırakılm ıştır. Y apılan uygulam alarla birlikte kuru üzüm lerde nem içeriği, 100 g.daki tane sayısı, renk değerleri (L,a,b), tip puanı değerleri incelenm iştir.
K urum a süresi bakım ından beton sergiler beklendiği gibi ön plana çıkmıştır.
K uru üzüm deki en önemli kalite bileşenlerinden Tip puanı tel sergilerde en yüksek değerlere ulaşm ıştır. Tel sergiler içinde en yüksek tip puanı 9,6 ile % 5 K2CO3
uygulam asından elde edilmiştir.
Parlaklığı ifade eden L değeri tip puanı ve diğer çalışm alarla uyum lu b ir şekilde tel sergilerde yüksek çıkmıştır. Tel sergiler içinde en yüksek L değeri % 5 K2CO3
uygulam asından elde edilmiştir.
B ütün uygulam alardan elde edilen 100 gram daki tane sayısı değerleri TS 3411’e göre en iri tane büyüklüğünü ifade eden ju m b o (300’e kadar) sınıfına girmiştir.
% nem içeriği değerleri beton sergideki % 7 K2CO3 uygulam ası dışındaki bütün
uygulam alarda TS 3411’ e uygun çıkm ıştır (% 13-18).
K uru üzüm de sarıdan m aviye renk değişim ini ifade eden b değeri uygulam alardan etkilenm em iştir.
Bu çalışm a neticesinde yağm ur kurutm a sezonunun başında yağarsa % 5 ’ lik bandırm a çözeltisi, sonunda yağarsa % 3 ’ lük bandırm a çözeltisi uygulanm asının önerilebileceği düşünülm ektedir.
Bu ve benzeri çalışm aların 1 yıldan fazla tekrarlanm ası ile elde edilecek verilerin bandırm a çözeltisinin püskürtülerek uygulanm asının m ekanize edilmesi konusunda basam ak olabileceği düşünülm ektedir.
26
K A Y N A K L A R
A ltin d isli A. A n d Y agci A ., 2009. D eterm ination O f Sugar Fractions A nd Relations Betw een Total Soluble Solids A nd The Fractions in Seedless D ried Grape (Vitis V inifera var. Sultana) in The A egean R egion O f Turkey. The X X X II W orld Congress o f V ine and W ine and the 7th General A ssem bly o f the International O rganisation o f Vine and W ine (OIV), Zagreb, Croatia.
A m erin e , M .A ., C ru e ss, W .,V , 1960. The Technology o f W ine M aking. The A V I.Publishing C om pany Inc.
A n o n im , 1990. Standart Ü züm Çeşitleri Kataloğu. Tarım O rm an ve K öyişleri Bakanlığı, Y ayın Dairesi B aşkanlığı. 15, 21.
A n o n im , 2009. FA O İstatiskleri. w w w .fao.org
A k y u rt M ., S evilir E ., S elçuk K ., 1971. Güneş Enerjisi ve Bazı Y akıtlarla M eyve ve Sebze K urutulm ası, TÜ BİTA K ,Tarım ve O rm ancılık A raştırm a Grubu, Proje no: TOAG-97, Ankara.
B ay to su n , J ., 1984. Çekirdeksiz Ü züm lerin K urutulm ası Sırasında K uru Ü züm Rengini Etkileyen E tm enler Ü zerinde B ir Araştırma. Tarım Ve K öyişleri Bakanlığı Ziraat İşleri Genel M üdürlüğü B ağcılık A raştırm aları Ü lkesel Projesi Proje K od No: 111-336-3-590, M anisa
Ç elik, H ., A ğ aoğlu, Y .S., F id a n , Y ., M a ra s a lı, B., Söylem ezoğlu, G . 1998. Genel Bağcılık. Sun Fidan A.S., M esleki K itaplar Serisi: 1. Fersa M atbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 253s.
D o kuzoğuz, M .,1972. Ü züm lerin K urutulm asında Bazı Önemli Sorunlar, İTB Y ayın No: 7.
E lgin, İ., 1962. M eyve ve Sebze K urutulm ası, Tarım Bakanlığı Y ayınları, M esleki K itaplar Serisi: D -78, Ankara.
E rg ü n e ş, G ., 1990. Çekirdeksiz Ü züm ün K urum a K arakteristiklerinin Belirlenm esi Ü zerinde B ir A raştırma. Ege Ü niversitesi Fen Bilim leri Enstitüsü (D oktora tezi- Basılm am ış), 121s, İzmir.
G rn c a re v ic , M , 1963. Effect o f V arious D ipping Treatm ents on The D rying Rate o f Grapes for Raisins. Amer. J. Enol, and V iticulture, 14 (4), 230-234.
G rn c a re v ic , M ., R a d le r, F , 1971. A R eview o f The Surface Lipids o f G rapes and Their Inportance in The D rying Process. Amer. J. o f Enology and V iticulture, Vol. 22, No. 2, pp. 80-86.
27
http://w w w .csupom ona.edu/~cfm as/photo_gal.htm
Ilgın , C ., Ö z tü rk , H ., K a d e r, S., E rd e m , A. ve G ö kçay , E.,1999. Ege B ölgesinde Y etiştiriciliği Y apılan Bazı Çekirdeksiz Ü züm Ç eşitlerine A it Tiplerin Belirlenm esi Ü zerine A raştırm alar, T.C. Tarım ve K öyişleri Bakanlığı, Tarım sal A raştırm alar Genel M üdürlüğü. M .B.A.E. Y ayınları, No: 80, 48s, (1999).
İlte r, E ., K ısm alı, I, 1975. Çekirdeksiz Ü züm K urutulm asında Çeşitli Sergi Yeri ve Tenteler Ü zerinde Araştırm alar, Tübitak Y ayın N o.287, Ankara.
İlte r, E ., A . A ltın d işli, 2007. Türk Sultanları Çekirdeksiz K uru Ü züm , K uru İncir, Kuru Kayısı. Ege K uru M eyve ve M am ulleri İhracatçıları Birliği, s1-49, İzmir.
İ n a n , M .S., G ü le r, A ., 2011. Ege B ölgesinde Sultani Çekirdeksiz Ü züm Çeşidinin K urutulm asında K ullanılan D eğişik Sergi Tipleri Türkiye VI. U lusal B ahçe Bitkileri Kongresi, Şanlıurfa.
K a d e r, S., Ilgın,C .,2002. Ege B ölgesinde Y etiştirilen Çekirdeksiz Çeşit ve Tipleri ile Thom pson Seedless Ç eşidinin A m pelografik Ö zellikleri, V erim ve K alite U nsurlarının Karşılaştırılm ası, Türkiye V. B ağcılık ve Şarapçılık Sem pozyum u Bildirileri, s103-111, A nkara Ü niversitesi Basım evi.
K a r a b a t, S., 2007. D ünya Ve Türkiye Bağcılığı. Targel Projesi Teknik Elem anları Bağcılık Eğitim D ers N otları. M anisa B ağcılık Araş.Enst., Yayınları, M anisa.
K a rag ö zo ğ lu , E ., K ö y lü , M .E ., 1995. Çekirdeksiz K uru Ü züm Ü retim inde Farklı Sergi Y erlerinin K arşılaştırılm ası Ü zerine Araştırm alar. T.C. Tarım ve K öyişleri Bakanlığı, Tarımsal A raştırm alar Genel M üdürlüğü. M .B.A.E. Y ayınları, No: 59, 18s, M anisa. K ay a , N., 1998. B iyokim ya U ygulam a K ılavuzu, Ege Üniv. Ziraat Fak. Y ayınları, D ers Notları: 57/1, İzmir, 114s.
K öylü, M .E .,1997. Y uvarlak Çekirdeksiz Ü züm Çeşidinin K urutulm ası Sırasında K urum a Hızı ve K uru Ü züm K alitesine Etki Eden E tm enler İle Farklı Sergilerde K urutulm uş Olan Ü züm lerin M ikrobiyolojik Y üklerinin Belirlenm esi Ü zerinde Araştırm alar, (D oktora Tezi), Ege Üniv. Fen Bilim leri Ens., İzmir, 64s.
K öylü, M .E ., 1999. Ü züm K urutm a Teknolojisi. Ü züm K urutm a D enem eleri. T.C. Tarım ve K öyişleri Bakanlığı, Tarımsal A raştırm alar Genel M üdürlüğü. M .B.A.E. Y ayınları, M anisa.
O ra m a n , M .N ., 1970.
Bağcılık Tekniği
I., A nkara Üniv. Ziraat Fak. Y ayınları No: 415. Ö z, A .T ., 2000. Farklı M uhafaza Sıcaklıklarının ve Polietilen Torbaların İki Farklı yerel Trabzon H urm asının M uhafaza Ö m rü ve K alitesine Etkileri. K SÜ Fen Bilim leri Enstitüsü B ahçe Bitkileri A na Bilim Dalı Y üksek Lisans Tezi. 54.s.28
Ö zel, T., 1979. Ç ekirdeksiz Ü züm K urutulm asında R a f Tipi Sergilerin K ullanılm ası Ü zerinde Araştırm alar. Bahçe K ültürleri A raştırm a ve Eğitim M erkezi, Erdem li-Içel. Ö zel, T., Ilh a n , I., 1978. Ü züm K urutm a Denem eleri. T.C. Tarım ve K öyişleri Bakanlığı, Tarım sal A raştırm alar Genel M üdürlüğü. M .B.A.E. Y ayınları, No: 13, M anisa.
R a d le r, F.,1964. The Prevention o f B row ning D uring D rying by The Cold D ipping Treatm ent o f Sultana G rapes Journal o f The Science o f Food and A griculture, 15. 864 869.
T a r h a n S., E rg ü n e ş G ., T ekelioğlu S., 2007. Tarımsal Ü rünler İçin Güneş Enerjili K urutucuların Tasarım ve İşletm e Esasları, Tesisat M ühendisliği Dergisi Sayı: 99, s.26- 32.
T a sk a y a , B. 2005. K uru Ü züm Tarım sal Ekonom i ve A raştırm a Enstitüsü Yayınları Sayı 3,N üsha 7, A nkara
W in k le r, A . J ., 1974. General V iticulture, U niversity o f California Press, Berkeley. Y ağcı, A ., A. A ltındişli, S. K a d e r, E. İlte r, M . C u ra , 2009. Ege B ölgesinde Y etiştirilen Çekirdeksiz Ü züm ün H asat Sırasında ve K urutm a Sonrası Besin M addelerinin D eğişim i Ü zerine Araştırm alar, 7. Türkiye B ağcılık ve Teknolojileri Sem pozyum u Bildirileri K itabı, C ilt 1 (95-101), Salihli/M anisa.
Y ağcıoğlu, A ., 1996. ürün işlem e tekniği. Ege Ü niversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları B ornova-İzm ir
29
E K L E R
Ü ç sergi tipi ve dört potasa konsantrasyonuna ait Sultani Çekirdeksiz kuru üzüm ün bölünm üş parseller düzenindeki varyans analiz tabloları
NEM (%) Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 0,67212 0,33606 1,3770 0,3507 Sergi tipi 2 10,1835 5,09177 20,8640 0,0077 Hataı 4 0,97618 0,24405 - -Potasa Konst. 3 2,16196 0,72065 0,8984 0,4612
Sergi tipi x Potasa kon. Int. 6 35,106 5,85099 7,2942 0,0005
Hata2 18 14,438500 0,80214 Genel 35 63,538275 1 0 0 g tane sayısı Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 1350,14 675,072 21,8457 0,0070 Sergi tipi 2 1695,77 847,885 27,4380 0,0046 Hataı 4 123,608 30,9019 - -Potasa Konst. 3 8867,47 2955,82 23,9778 <.0001
Sergi tipi x Potasa kon. İnt. 6 5297,01 882,835 7,1616 0,0005
Hata2 18 2218,923 123,27 Genel 35 19552,925 Tip Puanı Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 0,48264 0,24132 1,0451 0,4314 Sergi tipi 2 7,46181 3,7309 16,1579 0,0121 Hata1 4 0,92361 0,2309 - -Potasa Konst. 3 1,20833 0,40278 1,0220 0,4062
Sergi tipi x Potasa kon. İnt. 6 7,51042 1,25174 3,1762 0,0264
Hata2 18 7,093750 0,39410
30
E K L E R (devam )
Ü ç sergi tipi ve dört potasa konsantrasyonuna ait Sultani Çekirdeksiz kuru üzüm ün bölünm üş parseller düzenindeki varyans analiz tabloları
Renk L Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 58,9098 29,4549 3,6391 0,1258 Sergi tipi 2 235,879 117,939 14,5714 0,0146 Hataı 4 32,3756 8,0939 - -Potasa Konst. 3 54,8703 18,2901 2,8664 0,0654
Sergi tipi x Potasa kon. İnt. 6 77,2998 12,8833 2,0190 0,1159
Hata2 18 114,85650 6,3809 Genel 35 574,19098 R ank a Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 0,99684 0,49842 2,5822 0,1905 Sergi tipi 2 2,68246 1,34123 6,9487 0,0500 Hata1 4 0,77208 0,19302 - -Potasa Konst. 3 0,24393 0,08131 0,3249 0,8073
Sergi tipi x Potasa kon. İnt. 6 4,67471 0,77912 3,1133 0,0285
Hata2 18 4,504548 0,250253 Genel 35 13,874567 Renk b Var.Kay. SD KT KO F Prob > F Tekerrür 2 14,1129 7,05647 2,0097 0,2488 Sergi tipi 2 34,8047 17,4024 4,9561 0,0827 Hata1 4 14,0451 3,51127 - -Potasa Konst. 3 10,737 3,579 1,0761 0,3841
Sergi tipi x Potasa kon. İnt. 6 45,3616 7,56027 2,2733 0,0827
Hata2 18 59,86344 3,32575
31 Ö Z G E Ç M İŞ K işisel B ilgiler Adı Soyadı D oğum Tarihi ve Y er M edeni Hali Y abancı Dili Telefon e-mail : M ustafa Sacit İN AN : 01 / 07/ 1976 - M erzifon : Evli : İngilizce : 0 505 716 41 40 : m ustafasacit@ gm ail.com E ğ itim
D erece E ğ itim B irim i M ezu n iy et
T a rih i
Lisans G.O.Ü. Ziraat Fak. B ahçe Bitkileri Böl. 1999
Lise Söke Ziraat Teknik Lisesi 1994
İş D eneyim i
Yıl Y er G ö rev
1995 - 2000 A rtova İlçe Tarım M üdürlüğü Ziraat Teknisyeni 2000 - 2003 Çardak İlçe Tarım M üdürlüğü Ziraat M ühendisi 2003 - M anisa B ağcılık A raştırm a İstasyonu Ziraat M ühendisi
