s ır d a
u n c u
1 3
KADİMSİZ VE GEGESiZ İMPARATORLUK
Midhat Camal KUNTAY
O
sm anlI îm - p a r a t o r l u - £ u 39 uncu a sırd a n ünce de hem k a dınsızdı, hem gece- sizdi. F a z la beyaz gündüzlerin ucun - d a fa z la siy a h ge celer uzanıyordu. 8 u k a p k a ra gecele re iki sebep vardı:«Kahvenin, tü tü - «niin zu h u ru n a k a - «dar gündüzler ze- «m an-i kisib, gece- «ler ise .v a k t-i inziva «bilindiği için ef - «radın içtim ai, na- «diren v ukubulan «helva sohbetleri - «nın m ü sâ m e ra tı -el «de okunur, anlaşılır, « ıstılahtan,
kafiye-«Ç crhes câ riy e be- nâını N evid, re ’s 1, 15000 K uruş.
«Ç erkeş câ riy e be- n â m ı P âlu z e re’s 1, 15000 K urıış.
«Ç erkeş câriy e be- nâm ı P ey m â n e re ’s 1, 7500 K uruş.
«Ç erkeş câ riy e be- nâm ı F.frâzo, re’s 1, 15000 K uruş.
«Ç erkeş câriy e l»e- nâm ı D iifirib, re ’s 1, 15000 K uruş.
«Ç erkeş câ riy e be ndimi Tilsterin, r e ’s 1, 10000 K uruş.
«Ç erkeş câ riy e be- nâm ı Nilıâl, re ’s 1, 7500 K uruş.
«S iyaa m erk eb re ’s 1, 1200 K uruş. «den y an ın a v a rılır b ir ta rih vey a h ik â
ye olm adığı için lâ k lâ k ıy a ta veya B at- «tal Gazi yollu h ik â y a ta m ünhasırdı <!)■>
19 uncu asrın en m arifetli kalem i<2) ¡kadınsız ve geceslz cem iyeti h ü lâ sa - le n gu yolda a n la tır: K adınlarım ız fe s leğen saksısı gibi yalnız zevk ve sefa- bot esbabından sayılırdı; bu yüzden si y asi vücudum uzun y arısı nüzüllü lı.ik in ünde idi. Gecelerimiz b ir köşeye çe kilip sa k lan m ay la g eçerdi? Bu yüzden 'de y a rı h ay atım ız baygın b ir haldeydi.
- H asılı vücudum uzun da yarısı, zam a- r.m ızın da y a n s ı yoktu. H albuki yine o büyülü kalem in ta b irile k arşım ızda «Gecesini gündüzünü işine ve asayişine' ta k sim etm iş» m edeni b ir dünya vardı, bu iş ve ışık dünyasile biz nasıl y a n ş edebilirdik ?
Böyle b ir dünyanın karşısın d a, biz de kadın, burnunun üstündeki düğüm le bohçaydı, ve ırz-ü-nam us kum aştı.
19 uncu asırda devlet adam ı, İstan b u l da koleranın bitm esi için üç çare görü - yordu:M üslüm an kadınının ince yaşm ak ve bed-renk ferac e ve âdete ay kırı a- yak k ab ı giym em esi... Yani kadın kalın y aşm ak ta k a rs a , fena renkli ferace ve o rljin a l papuç giym ezse k o le ra m ikrobu İnsana te sir etm ezdi.
Şu s a tır la r M‘¡elin 19 uncu asım d a O sm anlI devlet adam m ın resm î ilâ - tundandır (3):
«G azabı hiidâdan m afıfuriycli dâim e «kaziyyesl dahi nevâhiden içtinabe ve «ırz-ü-edeblni gözetüp sıfa tı jnem duha «iktisab ın a v âb e ste bulunduğuna meb- «nl — Taife! nisvan dahi öyle açılı sa- «çık ve ehl-i ırzlığ a n â m uvafık hal-ü- «hey’e t ve nâm ü n asib ve g ay r-i m estur «ve m atbuh elbise ve k ıy a fe t ile esvâ- « k -ü -h azard a ve seyir y erlerinde gez- «m em ek ve hıfzıı nâmım ve ûılâba îıe- • m aiile İtin a ve ria y e t yaııi ince yaş« «inak ve bed-renk ferace istim al ve ik- « tisasından ve hılâfı âd et a y a k k ab ı ve «elbise! sa ire g iy m e k te te v ak k i ve m ü- «baadet eylem ek vesayasının te k ra rın a «lüzum görünür»
. Ve:
«Taife! nisvanın dah i ehl-i ırzftne
es-«vap ve e tıa r d a n g ay ri ahval ve meş- «varda b u lunm am aları m addesine m ü- «davem et olunm ası.»
İ m p a ra to rlu k ta beyaz gece, sade R a m azan ayında vardı. F a k a t bu ayda da v ilâyetler siyahtı, sade Istan b u lu n baz: y erleri beyazdı. D irek le ra ra sı, Divanyo- iu...
★
N am ık K e m ilin «Vatan». -lâyauim lç «Zekiye» yi sahneye çıkarm asını, Rus jim n a z la n n d a okuyan «Mizan» gaz ete si sahibi M urad Bey affetm iy o rd u . Ve kadın, cem iyete, 19 uncu a s ırd a b ir tek defa ve b ir k ü rd kadim le girdi: K ırım sa v aşın d a K ü rd istan d a n gelen K ürd at Ularının serk erd esi olan K a ra F atm a y - Ja.
Bu da, galiba, onun çirkinliğinin kuv- tiydi, kad ın d a cinsiyeti m ahveden çir kinliğin... Y oksa kad ın ı cem iyete p a dişah bile item iyordu: İngiliz s e fa re t hanesindeki ziyafete (4) giden S ultan Aziz’e, İngiliz • Elçisi:
— Şu sofrada, diyordu, k ad ın ların bu lunm asm a m üsaade etm eniz, yakında, M üslüm an k a d ın ların ın örtüden k u rtu la c a k la rın ı gösteriyor.
Bu lâ fa A bdülâzlz sade gülüm süyor du; ve y em ekten k alk ılın c a biri, İn g i liz elçisine şunu söylüyordu:
— Bunu ne diye p a d işah a söylediniz? M üslüm an kadınını örtüden ve e s a re t ten k u rta rm a k padişahın elinde değildir ki... P a d işa h ta n b ir şey isteyecekseniz, bari şehzadelerin e s a re tte n k u rtu lm a sı nı İsteseydiniz (5).
19 uncu a s ırd a bile, O sm anlı im p a r a torlu ğ u n d a kad ın e ğ e r cariye ise ineğe, buğaya, ata, eşeğe m üsavi idi. O a s ır dak i b ir te re k e d efterinden (6 ):
(4) Bu ziyafet, P re n s D oğan’m k a n s ı mıı 3869 yılında Ista n b u la gelm esi ş e refin e verileli.
(5) «H ürriyet» g azetesi, No. 46 (6) S ad raz am K eç eii zade F u ad P a şanın eşi E m ine B ehiye H anim in K a s sa m defterinden — Salih F u ad Keçeci nin dosyasından—
«Al e s te r r e ’s 1. 11>00 kuruş. « S a n inek, re ’s 3; bııga, re’s 1, 3000 kuruş.
«Doru a ra b a beygiri, ç il t 1, 20000 kuruş.»
H ay v a n a m üsavi olan k ad ın ın adı c a riye ise b ir de eşyaya m üsavi olan İca dın v a rd ı ki adı «odalık» dı. O ğluna, bir anne, niçin odalık a lır ? N am ık K e mal bunu dane dane an latıy o rd u (7 ):
«Şimdi sa n a b ir k ib a r kızı bulsam , «alm adan görem iyeeeksln; ald ık ta n son « ra şayed hoşlanm azsm , a z ap İçinde « k alırsın ; bu, bir... E vde ik i hanım pey «da olur, biz birbirim izle geçinem ezsek i «yine sen ra h a tsız o lursun; bu, İki... «A m m a bu, eariyendir, beğenirsek koy «nnna alacaksın.»
F a k a t 19 uncu a s ırd a * F ra n sa d a Vik- to r H ugonun, ve D üm a oğlunun ro m an la rın d a m uadele olan düşm üş kadın, Osm anlı im p a ra to rlu ğ u n d a acınacak k a d a r b ir m esele değildi. «Odalık», g a liba, «Um um î kadın» ı azaltıyordu.
N am usu a z a ’m adan kadınan yabancı erkekle görüşebileceği b ir te k y e r v a r dı: M âbeyn odası. Bu, odalarm â d e ta hünsası idi, harem le selâm lığın k a rış tığ ı yer.
M âbeyn odasında kadın erkekle k o nuşabilirdi, fa k a t başı ö rtü lü o la ra k : (1) N am ık, ib r e t gazetesi, No. 127
(2) N am ık K em al.
(S) M ünşeât-ı azizlye S. 125-126
K assam defterin in y u k a rıd a k i fık ra sının kılişesi bu y azılarım ın v esik alar dosyasında m ahfuzdur.
(7) N am ık K em al, «İntibah, yah u t, AH Beyin Sergüzeşti» A cem basm ası, S. 331-112.
ve asıl sesini h arem d e b ıra k ıp bu odaya m ahsus sesle lâ f ederek; ve az kelim e h a rc ıy a ra k ; ve, b iraz sahiden, b iraz ör- fen u ta n a ra k .
39 uncu asrın en m eşh u r bir h ikâye k ita b ın d a (8) b ir «Bey» ile k onuşm ıya giden b ir «hanım efendi» yi bu «Mâbeyn odası» n a g ö tü rü rler, ve «Beyi o ra y a ça ğ ıra ra k ikisini tenha» b ıra k ırla r. F a k a t bu te n h alık m ücrim değildir.
19 uncu a s ırd a O sm anlı im p a r a to r luğunda b ir nevi’ kız m ektebi, ve b ir ne vi’ kadın gazetesi vardı. Kız m e k teb in den T ü rk ç e okuyup y a z a ra k çıkan k ız lar, yabancı m ürebbiyelerden F ra n s ız ca okuyup yazm ayı ö ğrenerek yetişen kızlardan azdı. K adın g azetesini y a z a n la r d a erk e k ti. K em al, v ak tile o rta o- yununda zenne rolüne çıkan erkek lerin
( D e v a m ı 6 net s a y f a d a )
Kadınsız ve gecesiz
İmparatorluk
( B a ş t a r a f ı S in c i s a y f a d a )
y aşm ak ların d an görünen bıyıkları gibi bu k ad ın y az ıla rın d a e rk e k sesini şu sa tır la r la a la y a a lır (9 ):
«Terelcki’nin m u h a d d e ra t için çık ar- «dığı gazeteyi görüyoruz. B unda kad ın «ağzından yazılm ış b ir ta k ım bendler « v ard ır ki değm e b ir m ek tu p çu ta h ri- «rine m u k te d ir değildir. E ğ e r o nları « sahihan k ad ın lar y a z ıy o rla r ise «kepe- «nek a ltın d a ery a tır» m islini ta ğ y ir «etm ek lâzınıgelir.»
(9) «H ürriyet» gazetesi, No. 60
