Ortaklardan Birinin Ölümü Halinde Kollektif Şirketin Hukuki Durumu

ORTAKLARDAN

BİRİNİN

ÖLÜMÜ

HALİNDE

KOLLEKTİF ŞİRKETİN HUKUKİ

DURUMU

Prof.Dr.Nevin Soygür

M.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

İşletme Bölümü Öğretim Üyesi

TTK.da, ortaklarından birinin ölümü, kollektif şirketi sona erdiren se-bepler arasında sayıldığı halde, doktrinde tartışmalıdır.

Bu yazımızın amacı ilgili kanun hükümleri ve çeşitli görüşlerin ışığı altın­ da kollektif şirketin' özelliği ,<le gözönünde tutularak bir ortağın ölümü ile orta-ya çıkacak yeni hukuki durumlara göre şirketin sona erme kabiliyetini incele-mektir.

.TTK. md.185 de kollektif şirketin sona erme sebepleri içinde 195, mad-de hükmü mahfuz kalmak üzere BK.mcl.535/2 ye atıf yapılarak, bu madde hükmünün aynen kollektif şirketlere de uygulanacağını öngörmüştür.

EK.mel. 535/2; "Mirasçılar ile devamına dair, ewelce yapılmış bir muka -vele olmadığı halde, şeriklerden birinin ... ölmesiyle adi şirketin sona

ere-ceğini hükme bağlamıştır.

· TTK; mel. 185, Borçlar Kanununun bu hükmünü, prensip olarak kollek-tif şirketlerde ele uygulanacağını ancak TK.md. 195. hükmünü mahfuz tut-mak suretiyle, ortağın ölümü ile ortaya çıkacak sonuçları ve şirketin sona er-me kabiliyetini özel olarak tanzim etmiş bulunmaktadır.

Nitekim, BK.md. 535/2 ye göre, bir ortağın ölümü adi şirketi sona erdi-ren sebeplerden biridir. Eğer adi şirketin; mirasçılarla devam edeceğine dair,

sözleşmede hüküm mevcut ise, bu durumda gerek sağ kalan ortaklar gerekse

'

.

mirasçılar sözleşmenin bu hükmü ile bağlı olup, şirkete devam etmek

TTK. md.185 in, BK.md. 535/2 ye yaptığı bu atıf dolayısıyla, sözleşme• de aksine hüküm bulunmaması halinde, bir ortağın ölümü kollektif şirketi so-na erdirir. Ancak, şu farkla ki, mahfuz tutulan TK. md. 195 gereğince sözleş­ m,ede ölen ortağın mirasçıları ile şirketin devam edeceğine dair hüküm bulun-maması halinde, mirasçılarla sağ kalan ortakların oy birliği ile verecekleri ka-rar üzerine, ko11ektif şirket devam edebilir. Bu durumda sözleşmede gerekli değişiklik yapılarak tescil ve ilan edilmesi gerekirı.

Ölum halinde, şirket sözleşmesine açıklık getirilerek veya mirasçılarla anlaşmak suretiyle şirketin devamının mümkün olacağı İsviçre (CO 545/2) ve Fransız Hukuk mevuatinde de kabul edilmiştir2_•

Türk Hukuk Doktrininde bu görüş çoğunlukla kabul edilmekle birlikte, Prof.Dr.Halil Arslanlı; "TTK.da şerikle,rden birinin vefatı şirketin infisahını mucip olmaz, bizde asıl olan şirketin devamıdır. Meğer ki, hilafı şirket

muka-. velesinde mündemiç olsun. Türk sistemine göre vefat, hükmi şahsin vücudu-na ve devamına halel getirmemektedir. Ancak mukavelede yani şeriklerden birinin ölümü ile ortaklığın sona ereceği tasrih edilmişse, vefat şirketin infisa-hını mucip olur" elemek suretiyle ortağın ölümünün, şirketin infisah sebebi ol-madığı aksi görüşünü kabul etmektedir. Gerçi, TK. mcl.195/2 bir özellik ge-tirmiştir. "Mirasçılar veya içlerinden biri şirkette kalmaya razı olmazlarsa, di-ğer ortaklar ölen ortağın payı üzerindeki miras hisselerini razı olmayan miras- ·

çılara vermek suretiyle onları şirketten çıkarır ve keneli aralarında şirkete clec vam edebilirler. "Bu hüküm, Prof. Halil Arslanlı nın tezini doğrular nitelikte görünmekte ise ele, esas prensibi bertaraf etmemekte, mirasçılar veya içlerin-den birinin şirkete devamına muhalefet etmesi halinde sağ kalan ortaklara bu mirasçıları şirketten çıkarmak suretiyle keneli aralarında şirkete devam etme imkanını tanımaktadır, yoksa devam etme zorunluğunu yüklememektedir.

Şu halde esas olan, sözleşmede mirasçılarla devam 'edeceğine dair bir hüküm b\.llunmadığı, sağ kalan ortaklarla mirasçılar arasında oy birliği ile ka -rar da verilmediği taktirde bir ortağın. ölümü ile şirketin sona ermesidir. Nite-kim, Yargıtay 11.Hukuk Dairesinin 26.12.1978 tarih, E.78/5758 K. 78/5838 sayılı kararda da "Sağ kalan ortaklardan davacının, ortaklığın feshi ve tasfiye memurları tayini istemini içeren davayı açmakla, ortaklığın. devamını

1 Yarg.TD. 11-6-196(> gün ve esas 1966/965 K2929 TIK Şerhi Doğanay İsmail

istemediği kesindir. Durum bu iken, ortaklığın bir ortağın ölümünden sonra

onyedi ay devam etmesinin sağ kalan ortaklardan davacının ortaklığın devamı­ na zımnen ·muvafakat ettiği şeklinde kabulü TTK.195/1 hükmüne aykırıdır.

TTK. 195/1 gereğince ana sözleşmede ortaklığın ölen ortağın mirasçıların de-vam edeceğine dair hüküm bulunmaması halinde, ancak mirasçılarla diğer or-takların ovbirliği ile verecekleri karar üzerine, ortaklık aralarında devam ede-bilir"

de~ek

TK. md.195/1 e göre, ölen ortağın mirasçıları veya içlerinden biri şirket­ te ortak olarak kalmaya razı olmazsa veya ortak olarak kalma teklifi sağ

ka-lan ortaklar tarafından oy birliği kararı ile kabul edilmezse bu mirasçılara,

ölen ortağın mirasından kendilerine düşen pay verilerek şirketle ilişkileri

kesi-lir ve kendi aralarında şirkete devam edilebilirler. Esasen şirketin yeni hali ile

devamı durumu sadece ortaklardan birinin ölmesi halinde söz konusu

olma-yıp, TK.md.185 in BK.md. 536 ya yaptığı atıf dolayısıyla bu maddede düzenle-nen süresi belli olm.ayan şirketlerde ortaklardan birinin feshi ihbarda bulun-ması halinde diğer ortaklar feshi kabµI etmeyerek, bu ortağı çıkarıp şirketin

kendi aralarında devam etmesine oy birliği ile karar verebilirler. TK.md. 198. Böyle bir karar verilmediği takdirde de yine esas prensip, feshi ihbarının şir­

ketin sona erme sebepleri arasında sayılmasıdır.

Aynı durum TK.md. 196 ,hükmü mahfuz kalmak kaydıyla, ortaklardan

birinin iflası halinde de söz konusu olup müflis ortak şirketten çtkartılıp, payı

masaya ödenirse, şirket ortaklar arasında devam eder. Aksi halde ortağın

ifla-sı ortaklığın sona ermesi sonucunu doğurur ki bu ela ayni prensibin başka

şek-lidir.

TK.md. 195 /2 ye göre; Şirketin, ölen ortağın mirasçıları ile diğer

ortak-lar arasında kollektif şirket olarak devam edeceği hakkında, şirket sözleşme­

sinde hüküm varsa ortaklar bu hükme uymak zorunda oldukları halele miras-)

çılar, kollektif sıfatıyla şirkete devam edip etmemekte serbesttirler. Bu sıfatla

şirketin devam etmesini isterlerse ortaklar bunu kabul etmek zorundadır.

An-cak kollektif sıfatıyla şirkette kalmak istemeyen mirasçı, ölen ortağın payın­

dan kendisine düşen miktar ile komanditer olarak şirkete devam edilmesini

teklif ettiği takdirde ortaklar bu teklifi kabul edip etmemekte serbesttirler.

Mirasçılar bu durumda şirkette kollektif ortak veya komanditer olarak

kal-mak isteyip istemediklerini ortağın ölüm tarihinden itibaren üç ay içinde

Karaya!-çın, üç aylık sürenin başlangıcının _{Ticaret Kanununda ölüm tarihi olarak tes} -pitinin hatalı olduğunu, M.K.md. 546 da olduğu gibi "ıttıla" tarihinin esas alın­

ması ger.ektiğini savunmaktadır34_.

Bu görüşe katılamıyoruz. _{Çünkü MK.md. 517 ye göre,. miras kanunen}

ölüm anında açılmış sayılır ve mirasçılık sıfatıda bu anda doğar. Ortağın ölü-mü ile mirasçılar üç aylık süre içinde kanunen "komanditer" sayılırlar. Bu ne-denle.üç aylık süre _{içinde kollektif ortak veya komanditer olarak kalmak} iste-yip _{istemediklerini bildirmedikleri takdirde üç aylık sürenin bitiminde} koman-diterlik otomatikman sona erer.· Yine ön görülen süre içinde açık veya zımni olarak kollektif şıfatının kazanılması ile komanditerlik son bulur.

Prof. Dr. Yaşar Karayalçın'a göre; "mirasçılar şirkete kollektif veya ko-manditer ortak olarak girip girmeyeceklerini ortağın ölümünden itibaren üç ay i'çincle bildirmek mecburiyetinde olduklarından; ortak sıfatını, ortağ;n ölü-mü anında değil, bu husustaki iradelerini şirkete bildirdikleri anda kazanacak-lardır. Çünkü üç aylık süre, şirkete ortak olarak girip girmeyeceklerine ilişkin haklarını kullanma süresi olup, bı.ı süre· içinde mirasçılar haklarını kullanma-dıkları takdirde ortak olma hakkından vazgeçmiş sayılırlar5_{! Hukuk}

doktrinin-de ~akiin olan görüşe göre ise; Ticaret Kanununun düzenleme tarzına uygun

olarak

_'

,

ortak sıfatını kazanırlar. Bu süre içinde beyanda bulunmamışlar ise üç ayın bi-timinde kollektif statüsüne tabidirler. _{Aynı görüşe katılıyoruz. Ortağın ölümü} ile mirasçılar kanunun ortaklık sıfatını kazanırlar. Ancak kendileri sınırsız so-rumlu ortak sıfatıyla kollektif ortaklı_ğı kabule mecbur olmaclıklarınclan, TK. kendilerine seçim haklarını kullanmak üzere üç aylık süre tanımış ve bu süre içinde ele sınırlı sorumlu "kon,rnnditer" statüsüne tabi tutmuştur.

Beyanda bulundukları _{takdirde süre kesilir; komanditer olarak devam} et-meyi teklif etmişlerse, bu ortakların kabulüne bağlıdır. .Kollektif sıfatıyla or-taklığı _{kabul ediyor isç:ler, bu durumda üç ayın bitiminde değil fakat beyanda} bulundukları _{tarihten itibaren kollektif statüsünü kazanırlar. Yoksa, beyanda} bulunm?mış olmaları, ortaklıktan vazgeçtikleri anlamına gelmemelidir.

3 Pröf.Dr.Domaniç Hayri; Türk Ticaret Kanunu Şerhi l.İst. 1987.

4 Prof.Dr.Karayalçın Yaşar; _{Ticaret Hukuku Dersleri 1965 sh. 194 vd.}

Mirasçıların hepsi, şirketten ayrılmayı açık olarak teklif etmişlerse bu

durumda üç aylık sürenin geçmesine gerek kalmaksızın teklif tarihinden

itiba-ren komanditerlik statü ve şartları sona erer. Ancak bu sona ermenin iyi

ni-yetli üçüncü kişilere karşı geçerli. olabilmesi için tescil ve ilan edilmesi

gere-kir.

Sonuç yukarıda yaptığımız açıklama ve örneklere göre, ortaklardan

biri-nin ölümü, Ticaret Kanununun düzenlemesine de uygun o~arak kollektif şirke­

tin sona erme sebepleri arasında sayılmalıdır. Ancak, istisnai olarak alınmış

veya alınacak kararlar ve mirasçılarla sağ kalan ortaklar arasında oy birliği ile

yapılmış veya yapılacak anlaşmalar ile .şirketin devam etmesi de mümkündür.

Her halde öncelikle, sözleşmede mirasçılarla şirketin devam edeceği şart

kı­

lınmamış ise, ortakları tanımadıkları mirasçılarla şirketi devam ettirmeye zor-lamaya hiç İ:ıir haklı sebep yoktur.