Bir "yeni Amerikan sineması" mı? (Un "New American Cinema")

Monnra lletiSim Dergisi, Say:

l,

Araltk 1992

BiR "YENI AMERiKAN SNEMASI''

MI

?

(UN ''NEW AMERICAN

CINEMA''

? )

fazan:

GARY

CROWDUS

Qeviri : Arag. Giir. Battal ODABAg

MARMARA UNIVERSITESI

Iletiqim Faktjltesi

1960-1970 yrllan boyunca "yeni" bir amerikan sinemasrnrn geligip

geligme-dili

soruldulu zaman, her qeyden 6nce, siunu arunlsamak Onemlidir ki ABD'nde fihn endiistrisindeki cinemli _{de!iqiklikler, rnali giriqirn olarak Kaliforniya rnetropoltindep} geriye kalanlara gerekli, hareketli bir pazara bir uyrrra politiftasrmn sonucundan bagka bir;ey delildir.

Son yirmi yrl boyunca, Hollywood, bciylesi uyarlamalarla halkur ellenrnek igin ayrrdrlr parasrnll hepsini elde edecck bigimde

fihn

tiretmeyi baqardr.lkinci diinya savaqrndan beri Hollywood' un ydnelinri iisti.ine en kayda deler etkiyi televiz-yon yaptr. i950 lerde sinerna endijstrisine y<inelik rehdit

ciddi

hale

geldili

za-rnan.Hollywood, insanlan televizyonlanndan koparnrak urnuduyla bir dizi teklik hi-leyi (geniq ekranlar, tig boyutlu ekranlar, sine-parklar. stereofonik ses diizeli, ve hatta

hoq kokularyayan fihnler) ticari hale getierekbuna karqrhkverdi. Boyle ohnakla

bir-Iikte, 1960'h

yrllar

boyunca, televizyon. esas itibariyle arnerikahlarr standart-laqtrrrLnrE e!lence tirtinleriyle (durunt konredileri, polisiye filmler. westernler, me-lodranrlar) beslenrekte olan Hollywod sinernasurur geleneksel iElevini i.isrlendi.

Hollywod, kendilerinc nasrl

filtr

suuulursa sunulsun. insanlarrn gidip gcirdi.ilii doneur olan 1930 ve 194O'h yrllardan beri diizenli bir bigintde kendine gek-tigi geniq halk katrnanrnr kaybetti. Bugiin seyirci sayrsr. Hollywod'un altur galrndaki-nilr en az dortte birine diiEtii : 1946'da haftairk izleyici sayrsr 80 rnilyon iken, I97l de an-cak I7,5 rnilyon oldu.

Bu diir;iiq , I960'h yrllar boyunca iiretim alanrnda da benzer bir diigiiqe yol agtr :

"Major companies", 1930 ve 1940'h yrllarda finanse ettikleri yaklEft 500 ila 700 uzun rnetrajh filmin ancak yansrnr iirettiler. Endiistri bir noktada yolunlaqtr : "Biz az iireti-yoruz ama en iyisini iiretiyoruz" diye giivence verdi. "Filmler hig bu kadar iyi ol-maml$tr" diye haykuan bir slogan ortaya ahldr. Ve filmlerin gclrsel delerine, uzun-lu$una ya da iisttin yapunlara (Cleopatra, The Alamo,Lawrence of Arabia) daha fazla rinem verildi.

A.

BACIMSIZLARIN DEVRIMI

Bu o1 yrl boytnca, biiyiik stiidyolann iiretim sisterni tarafindan stirdiiriilmiiq formiillerin ahqrlmrS tuturnuyla ballarr koparrnak igin tek tiik giriSirnler oldu. Tam da 1960'larda"balunsrzlartn devrimi" gevresinde btlytik bir patutr koparrlmaya ba-landr.Bu srrada, btiyi.,ik sttdyolanll kendi seIraryo, vedet ve yonetmenler "paketi"ni oluqturmak ve fitmlerini sistern drqrnda yapmak igin <izel giriqirncilerden ya da ban-kalardan fonlar elde etmek isteycn yaprmcrlar ortaya grktr. Bir miktar ilging tilm bu Eekilde gevrildi (lrvin Kerschner'in Stake out on Dope Streefi, Denis ve Teny San-der'rn Crime and Punishrnent'r Cssavetes'ilr Shadows'u ve MacKenzie'nin The Exile'i) fakat devrim agalrdaki nedenlerden dolayr derhal yitip gitti : "Balrrrrsrzlar" kendi filmlerini ba5anyla da yapmrq olsalar, dalrtrm sorunundan dolayt kagrnrhnaz olarak

biiyiik stiidyolara ba!mhydrlar.

Kalifomiya platolaruun drqrnda ktigi.ik bir gezinti yapmayr deneyen yonet-menler, ya gi.izel bir birliktelikle bundan vazgegtiler ya da Hollywood makinast tarafi-ndan eritildiler.Bir eleqtirmen i;u yoruntu yaptr : "Yeni dalga garqabuk denizin gal-kantrsrna kaprldr. "

1960'h yillar boyunca, Hollywood'da deneye az yer verildi. _{Qok basit,} gtinkti artrk, sttidyolar orijinalliklere kalkrgacak durumda de!ildi, bu durum altrn yrllarda mtimktindii. Ote yandan ikilen btiyii'kti.i gtinkii eski reqeteler daha uzun stire uygula-nabilir goriinrniiyordu. Insanlar hep daha vefastz oluyor ve ne yapacaklan da daha bi-Iinmez hale geliyordu. Hollywood bu kadar gok one grkardrlr gorevini yerine getir-mekte btiyi.iyen zorluklarla karqr kargrya kahyordu : Bu da,"halka sadece istedilini

vermekti", gtinkii bu halkrn gergekten ne istedilini tam olarak belirlemek gederek da-ha zor hale geliyordu.

Btiyiiyen bu korku ve belirsizlik havasr kuqkusuz,"big business"li stiidyo-larur, I960'h yrllann sonuna dolru "fiyat krma" uedenlerinden biri oldu. Box-office gelirlerinin siiriip giden diiEi.igtine karqur, yine de Hollywood sti.idyolangayrimenkul delerlerden ve eski filmler iistiinden oldulu gibi. oyunlar, kitaplar, mtizikal partis-yonlardanda aldrklantelif haklarrndan (bunlann en yenileri televizyon ve video saye-sinde giderek deler kazanmaya baqladr)oluqan btiyi.ik sermayelerinden dolayr<inemli gelir kaynaklarr olarak gorirlmeye devarn ettilier. Kugkusuz bu ytzden 1960'h yrllann baqr ve sonu arasrnda bir gok st0dyo "Gulf and Western" _@aramount), "Transameri-ca" (United Artists)," Kinney National" (Warner Bross) ve MCA (Universai) gibi btiyi.ik konglomeralar tarafindan sahn almdr.

B) _"SOUND OFMUSIC SENDROMU"

Bu girketlerin yeni "yoneticileri" ve

kilit

gcirevleri yava$ yaval iggal eden Qahqma Enstitiilerinden diploma alanlar halkta ortaya grkan degigiklikleri anlamaya

gaL$mak ya da kestirmek igu eski aggozli.ilerden daha lazla drsezi sahibi olmadr-klarrnr derhal gcisterdiler. Stiidyolann yeDipatronlan, vakit gegirmeden eski gtizel gtinlerin eski giiz,el ydntemlerini yeniden caulandumaya balladrlar : Bir filmin biiytik bir box-oftice balansr elde etmesini beklernek ve o afilan aynr dlliitlere gcjie bir yeni-sini iiretmck iqin sabrrszhk gdsternlek. Bazen bu oyun baqanl oldu (geqitli James Bond taklitlcrnde

oldu[u

gibir

Our

Man

Flirrt,

The Man From U.N.C.L.E.) _{Fakat gogunlukla da bu larlsr yakalayamadrlar:} qoEunun balxra "sound of nrusic sendromu" derilen lcy geldi.

llk gosterim

y

rndaD itibaren Sound of Music (XXth Century Foxun iki saat yirmi beg dakika[k. Todd-Ao ve Technicolor tekniEiyle kaydedilnil,bol arrrakrl, gdsteriEli bir "rnilzikal"i) bir box,oflicc l-euorneni olarak ortaya grktr. Bu

filn

yiiz nril-yon dolara

yak

hasrlatlyla sinerna tarihrrrD en gok kar getiren tilmidir. "Miizikal " alkr endiisftiyi saidr vc stiidyolarn goEu milyonlarca dolarLk biitqelerle bu tiirde qok gcisteriqli (super- spectaculaire)

tilnlcr

yapmaya girigtiler : Sweet Charitv (8 milyon). Canlelot (15 nilyon),,_P!i!l! Your Wagon (20 milyon) ve Darling

Lili

(22 milyon) .

Hatta Fox, aynr ydnelrreni (Rob€rt Wise) ve aynr aktrisi (Julie Andrews) bagka btiyiik bir "mtizikal" filrn olan Star'da yeniden kullanarak kendi baqansrm gegmeyi denedi. G&Ll4 milyon gerirdi).

Ama derhal _Sdriildii

ki

hiq kimse Sound of Music'in padamasrm yeniden ger-gekleqtirernenlilti. Bir iki baqarryr saynazsak (Funny Girl ve Oliver) miizikal iistirn yaprmlar hep iistiiu... balaisrzlftlar oldular. Aralarurda[ bir goiu koyduklafi senna, yeyi bile

ku

ararnadrlar. Hemen ard rdan, Hollywood tarihinin en biiyiik bunalnnuu yasadr. en dnemli yedi st0dyodaD bcqi l969da ll0 Milyon dolar tuhn bir zarar beyan ettiler. Bu, '\Dajor"lara yaklari* 500 Mlyon dolar kaybettiren iig yrlhk bir bunahmrn yalnlzca ilkiydi.

C) "EASY RIDER"

Bu bunallm oflanlrnda kiiquk britgeli bagrmsrz _{bir film, E3$LBjdelortaya} grktr.Bu filmin gagkrnl* veren baiansr (hasrlatr, koyduEu sermayesini yiiz defa altl) gengliEin olulturduEu pazafln nlali ydndeD kuqku gijtiirmez gizil olanaklarlll ortaya gftararak Hollywood'da biiyi.ik bir tlrtrna gibi csti.

Asllnda

Hollywood

halkta yrllardan beri yavaq yavaq meydana gelen deliqirnleri gcinnckte yavari kaldr. Savari soluasnrn niifus patlamasrfi olultrran go-cuklar ("baby-boom") biiyiimii$tii ve bundan bdyle seyircilerin goEur uEunu olu$tu ruyordu. lstatistikler ortaya koydu

ki

bunlann 7o 75'inin yagr otuzun, 7o 60'fin da yir mibe$ill alhndaydr. Bununla birlikte Holywod'da daima qu eriqilmez idealin dotrultu-sunda filmler tiretrnek igin gaba gcisterildi: "Kimseye saldumamak ve herkesin

rici, kendi zevkine daha uygurt bir ellence anyordu.

Sinemaya karqr bu yeni itgi, 1960'h yrllarrn "ki.iltiirel devrirn"inin ozelliklerirt-den biri oldu. Amerikan toplurnunun delerlerinden baglayarak tarrramiyle beyaz ve burjuva bir gengli-Iin bir yabancrlaqrnast olayr olan "kiilttirel devrim". Bu agft

plitik

prslxktiflerden yoksuudu ve e-qel.Ilen sisterne muhalefeti hig bir ongdrU (vision) hiE bir alternatif prograrn igermiyordu. Bu karqr kiilttirde yer almayr tercih eden bir "dev-riut" dir: Bu da uyugturucu ve seks deueyimlerirtde bulunmaktan dzel bir giyirn kurah benirnsemekten ve bazr dururnlarda da farkh bir yagam tarzt segmekten (korntinler, -qegim ekonornisi-l'econornie de subsistance) ibaretti.

Kapitaliznr, delerlerine karqr bu baqkaldrnnrn, kendi sisterni igin _-eergek bir tehlike oluqturmadrlrnr, fakat bu

"karir-kiiltiir"ii

paraya gevirmeuin ve ti.jketim i.jriinleri halinde bunu arrrerikan gengliline geri dondtirmenin gok

kirh

bile

olabil-dilini

keqfetrnekte geg kalmadr. Bciylece, giyirn ve plak endtistrilerirrde heyecanh bir bigrrnde bu toplurnsal olayr kullanan "capitalistes hippies" ortaya gfttr. Film endijstri-sine gelince, o da kuyrukta tazla beklemedi. Bir yapuncr "devrim satrlabilir nti.ikem-nrel bir grda uraddesi" diye belirtiyor.

Biiyiik stiidyolar Easy Rider'ur baqansrnr yinelernek alnacryla otuza yaion duragmarr kiraladrlar ve asi genglik iistijne fihn gevinnek igirt geng yazar ve yonet-nrenlerle (ki bazrlan yirmisirrde bile yoktu) anlaqma yaptrlar, Bir sttidyo "sorumlusu-ruuu" da kabul enili gibi" genglik ve yerleqik toplurn" . "genglik ve baba otoritesi" ve "

kirllik

arayrqrndaki genqlik " gibi "rnoda bunahmlan" kullanrnak scizkonusuydu. Bciylece bu ternalan iqleyen filmlerin ortaya grktftlarr gortiliiyor (aralarurdan golu iilkenirr iiniversitelerinde biiytik gristeriler di.izenliyordu) : The Strawberry Statement. Getting Straight. R.P.M., The Maeic Garden Of Stanley Sweetheart, vs.

Fakat. devrimin pazarrnr yakalarnak igin giriqimlerine ve iiniversitedeki cilrenci htrreketine uygun politik temalara olan sempatilerine karqrn, bu tihnler dev-rimci ve hatta ilerici biie degildi. Tersine, gerici olduklarr agrk yiirekle stiylenebilir. Hollywood sinemasryla aynr stereotip karakterlere ve aynr senaryo kurallanna baEvu-ruyorlardr : Bir gocuk bir krzla tanrqlyor bir gocuk bir krzr kaybediyor, bir gocuk bir krzr i$fal ediyor. Btittin "politik analizleri" kamptistin giiriiltii patutrsrnrn genglilin atrlganh!r ve cinsel yoksunlu!undan ileri geldilini telkin etmekten ibaretti. Gengler gelince, onlar, yagam deneyirnlerini b<iylesine belli bir bigimde ters yiiz eden bu film-leri olurnlu karErlamadr ce go!u ticari bagansrzh!a ulradr.

D) ZENCILER

Asi genglik 0sttine yaprlmrq filmlere ralbetin sona ermesinden cince bile igte bir bagka pazar, olanaklannr ortaya koydu: Zencller ! Afroamerikanlar l97l'de Zenci-ler tarafindan yaprlan iki filmle btiytik bir ticari baqan elde ettiler : Sweet Sweetback's

Baadassssss Sone ve Surcr Flv lBunlar gcisterirnlerinin ilk tig aylan boyunca yaklaq* orr rnilyonlarca dolar kazandrrdrlar. Hollywood, duyarsrzlaqtrrrlmrg kitle seyirciler galrnur deligtiginin ve qirndi ne yaprlmasr gerektilinin farkrna vardr, bu

iyi

tasvir edihniq seyircilere gore tasarlanmrg fihnler yapmaktr.

Burrdan sotua. zencilerin cani karikattirleri ve rkgr stereotipleri ile uzun sijre

[n

yaprnrq Hollywood, tanramiyle zenci ticari

filmler

yapmaya bagladr. Fakat ABD'nde yaqayan afro-amerikanlarrn durumlannm ciddi

bir

incelernesinc gi-riqece!ine, esas itibariyle. satandartla$trtlmrq tiirlerin zenci versiyonlarutr gevirt-rnekle yetinildi.Zencrler bir de baktrlar ki kendilerine zenci dedektifler (Sha[t, Black Gg.U Slaughter, Hit Man ). zenci vestemler (Buck And The heacher. The l,egand Of Nieser Chffley,

gkgk

Rpdsq. 100 Rifles) zenci polisiye filmleri

(Agoss-&sl0t!

Street, Black Caesar. Blackfather ve hatta btyiik korku gfihnlerinin zenci versiyon-lan Blacula ve Blackenstein) sunuluyor. Bu gekilde, Hollywood, stereotiplerirr zenci versiyonlan aracrhlryla yenilenrne iginde bir genglik banyosu salhyor. Tek bir

yeni-lik : Bu kez kahramanlar zencilerden oluquyordu ve beyazlara soytan ve kritii rolleri verihniqti.

Bu krzrlderililer iistijne yaprlan A Man Called Horse. Blue Soldier ve Little Bie Man gibi Hollywood'un "yeni" fihnler dizileriyle ortaya

gftardrlul

andurr bir bulugtur :Genellikle eski rrkgr sfeotiplerle ballarr koparrnak bahanesiyle aqarr bir kargrth!a gitmekten ve Beyaz Liberallerin sugluluk kompleksini yansrtmaktan baqka

Eey yaprnryorlar.

Zenci

tihn

modasr lteniiz gegmerniptir (zenci toplumun sozci.ileri taralindan karqrhk olarak bir taluik beklenmesine kargur). Bu moda zenci kornedilerden (Five on The Black Hand Side) aqrrr solcu, devrirnci bir s<iylem benimseyer.r filmlere kadar (The Spook Who SatBy The Door) Eok geqitli ttirlere yayrlrr.

Dolal olarak. tiirn bu dtiqiik nitelikli esin ortarmnda az sayrda onemli fihnler de bulunur. Boyle ohnakla birlikte her yrl, hig biri dolru diirtist olmayan bir kag yiiz tihn yaprnak gergekten zor olurdu ! Bu zenci filmleri tufanr arasrndan bazrlan Anreri-ka'daki Zenciler'in yaqarnuu duyarh ve di.iriist anlatmalan nedeniyle iyi bir elegtiri el-de ettiler :

Gnelin

Zenci foto$ratir Gordon Parks'rn 1920'li yrllarda Midwest'te gegen -eengli-Einin otobiyografik aulattmt olan The Learning Tree ya da Ossie Davis'in zenci bir ailenin dokunakh portresini gizdigi Black Girl veya 1930'lu yrllarrn Giiney'deki zenci rrgatlar iistiine bir film olan

fuggglq

E)

"YOUTH

CULTURE ''USTUNE HOLLYWOOD

UYARLAMASI

gen9 yiinetmenin biiyiik biitgeli ilk filmlerini gergekleqti-rmesini sailadr ve bazrlan ti-cariden gok elettirel ba{afl elde e[iler. Bob Ratblsonin EyqEg$LPiggg! filrni 9ok ro-mallaqtu rmq olmasrna karqrn iqgi smlfrnm varolul tarzmda karar

k

an fakat sonun-da iki ortamda da kendini ralrat hissetmeye[ imtiyazL bir ortamdan gelen geng bir adarnrn (Jack Nichols)

kililigi

arac rElyla arnerikan tipi yabancrlaqmayr iyi yaka-larn15 bir il1celemedir : Mevkiinden

diiltiriilmiil

bir entelektiielin tipik ikilerni.

Hollywood'un eski kurtlanndan biri (Artlrur Penn) tarafindan ycinetilmig ol-rrasrna kaqrn Bonny alrd Clydc bugiin gaEda{ sinemamn bir geqit klasili haline geldi. Cdsterime gft$rndan itibaren btiyiik bunalm esnasurda iki suglunurl yalanunr anla-tan bu film, ekandaki qiddet filrnlerinin etkileri ve

etiii

nzerine qiddetli bir tar$tmaya neden oldu. Sanatsal araglar taraflDdan sinernanur allatlm Biiciine iistii kapall saygr! Bu belli bir bakl$ aglsma gtire 1960'L

y

llann en giizcl amerikan filnlerinden biridir. Yasadrgrllrlr etilinin rcmansr anlatumr anlattlEl olay drgiisiinde politik igneleineler igerir.

Fakat BqUy_3ld-.lqlyd9_hemen hernen Hollywood'a karEur gevrilmiqtir Giincel yaprmlann en karakteristikleri bazr gevrelerde. Hollywood sinemasrum yeni "boy miraclc" prototipi olaral 5irndiden adr gegen ydnetmenliEi segmiS eski ele$tir-men bir nevzuhur Peter bogdarrovitch'irl

filnleridir.

Bliyiik biitgeli ilk Ug uzun met-rajL filmi (The Last Picture Show, What's Uo Docl ve Paoer Moon) deiigik

eleyiri-lerle kar$ andt'fakat Hollywood'ul hesabnr yaptrgr _Eey kalaballklarrn ilgisini gek-mekt;. BoSdanovitch'in baqarrsmrn anahtan kendi istidadr igilde eski tarzl ve eski pahah regeteli hayah Hollywood'a geri verrnektir. Fakat diitiincelerirr kafinca gibi kaynaqrnasrna karqm onun filmleri oldukga kof, ydnctmenleri isc ustalardan (Hawks, Ford vs.) utanmadan ijdting aldftlar iqirr, stilleri taklit kokuyor. Ticai ba$nsr. ticare, tin gerektirdili duygusal hilenin uygulamalannr drnegin aglatan "finaller"in

iyi

dziimlediEini kamthyor sadece.

Bogdanowitch, Hollywood'u diiqleycn ve ABD'nin sinerna okullantrr doldu-ran biitiiD genglerir drneli oldu. Bununla birlikte, o ve alcanlafl (American Graffi-ti'nin ydoetmeni Georgc Lukas, plllgggglur ydnetmeni John

Millius,!!q!Sg9gt!:in

ydnctrneni Martin Scorcese) Hollywood geleneiiyle ballarr koparmayr dii$iinmeden onu siirdiirmekten balka bir qey istemiyorlar ve sonugta oyunun kurallatmr

eEemen-Iikleri alhla

aLnaya gabahyorlar sadcce. Yeni ycinetmenler kuqagr big business diinyasrnda konformist olmayan dngdfiilere yer olmadrlrnr gok agrk bigimde biliyor-lar

Bu yiizden illrenci hareketi. " black power" ve "kiiltiirel devrim',gibi politik

lemalarla yakrn ili$kilere ka{rn tiim yeni olan _{Seylerle para} kazanmayr amag edinel Hollywood'un alqrlmrg politikasrm uygulamasrndan ba$ka _{bir {eyi biitiin bunlann} iginde gdrmek saf}k olurdu. Hollywood "yeni dalga"sr iisriine biitiin gevezelifin kay_ nagmda onun vatoldugunu herkese duyumak igin insanlann (stiidyolann reklamc_

rla've

uredya gorevlileri) _{parayla tutuldu$u olgusu dolambagsrz orarak}

bulunur! ye_ ni filmlerin hig biri yeni yrinerrne'lerin

_{r;f tiri}

uu hareketi'ya da bu isrne yara5u bir

okulu' iiyesi degildi. Burrarda ve yaprtra''da buldulurnuz tek yenilik ya dold'urma siislere (fioritures) ya da stilistik _{trilelere baqvurma yahutta geleneksel melodramatrk} temalarn yeni bir soslu diize'lernesidir (Michael _{crichtenin westworrd,u).}

F) _{HOLLYWOOD DEGI$MEDI}

Hayr Horlywood defignredi. Bu son

yrlla''

en btiyi.ik ticari baqarrra''rn ris-tesinin de gosterdi!i gibi

venrlure. Aimort) Hollywood. geriqmesi'i kagrg tirtinleri

yop,rrulrtti*

_kil,,.yo

_{o"_}

varn ediyor. Kaygrla.'r ve yoksu'rukra'nr ke'disine _{unutturan bu oyaranra giriqmi_} lerinden _{gaL;nra diinyasr toplutrrun doyurnsuz braktr!r}

-eereksinirnlere sahte telatiler buluyor. "Rtiya tabrikasr" devar. etnresine yardrm

ettili

toplum bizzat kciktinden ye_

nideu yaprlanmadrkga gahqmasrnr siirdiirecektir.

G)''UNDERGROUND''

_SNEMA

"u'derground" siner'a hollywood'da hernen rrer'en belri berirsiz hep vardr, fakat _{birle;miq bir} hareket _{gortiniirntine biirtinrnesi sadece 1960'h yrllaln}

_baila'rda

olnuqtur. Fihn cultur'rn (si'er'asar _{avangardi destekleyen dergi}

)

lir

,,.,"* ou.,".i"un

ci'e.'a".ur

geliriimini bildirmeye baqlarnasr bu donernde _{olmugtur : Manif-estolar} yayurlandr, toplantrlar diizenlcndi ve tema agrsurdan oldulu kadar estetik agrdan da Hollywood'a muhalif bir atnerikan _{sinemasuln oluEturulmasul sallarnasrnr} gerekti-ren hiiktirlleri toparlarnak igin gruplar olugturuldu.

1960'h yrllar boyu'ca az -gok az-sayrda _{ilging tihneler yaprldr ! Fihn culture} ya da "under-{round" fihnler gcisterrnek arnacryla bir sinenratek kuruldu ve bir dalrtrm kooperatiti oluqturuldu. Fakat btitiin giizel scizlere kar;ur, on yrlur solulda "n"*'o,r.,"-rican cittetrla" Hollywood'u _{yrkrrrta g6ttirurekte pek de aceleci davraprnayal kitleler} tarafurdan itibar gcirmedi. En _{yiiksek atamasr'a New}

york

_ve

_diler

_{bir kag btiyii}

qehirde gosteriluriq olan Andy warhol'un _flra.$-Heat) bir kag filmiirin iinlenrnesiyle ulaqtr. Belirgin olmayan ideolojisi. biinyesinde _{bigirrrcilerin nombrilistleril}

(kendisi-.i

diinyan'r _{rnerkezi sana.lar Q.N.) ve} kagrklar.rn _{(tart'elus) oluEturdulu iuhaf bir} ktigiik burjuva boheminin varhlr ve yanla.nda elegtirr'en olmayan jumalci bir gru-bun _{bulunmasr nedeniyle bugiin} can gekigrnektedir.

H)

MILITAN

SINEMA

Deneysel ava'gard sinernauur _{gerilemeye bagladrlr esnada, o zama'a denk} dtigen (korniinist partiye balh olan rinceki on yrllarur "eski sol"una muhalit) "yeni', bir

anterikan ,,sol"unun geliqimiyle eq zamanh politik olarak tarall yeni bir sinema orta- v"E*u.1960'larda,ctin"y'a"trnedenihukuklehineyaprlarrrniicadelelerveKuzey-boiu'da orgiitlenmek

igi'

zer.rci toplumunu' gabalarr. bir kag

filne

neden oldu'

Ay'r

q"[ta"

A'irika.

kara ordusu'da' ilk birlikleri. Vietrram'a gdrrderilr.esi'den soffa anti rnilitarist t'ilmlerin go[aldr-Er gdriiltir. Hatta diinyada politik sinemarurl oltaya Erkrnasr igin 1968 yrh belirleyici oldulu halde 1967' bu.agrdan ABD nde belki

de en ka-iakteristik yrt oldu. Gergekten de niyetleri politik bir silah olarak tilnden yararlanrnak olan iki iiretim dalrtrrn grubu kuruldu o zamarl'

l.,.AmericarrDocumelltaryFilm''(A.D.F.).kArarrractgiitrnedellbirefitint organizasyouunun kurulmasrna girigti ve objektif olarak, arnerikan toplurnunun bu-nahmlan tistiine kamuoyu olugtunnaya ya da karnuoyuna bilgi venneye yiinelik fiLn-lerin iireti'r ve dalrtrmi

igi'

bagrmsrz bir kurulugun yaratrl'rasryla kendirri gcirevlerl-didi.A.D.F.savagkarqrblrareketleilgiligruburrgergeklegtirdilibiruzunrrretrajlr

tjhn olan sons adnDaughters! dalrtrnakla iqe baqladt, daha sonra bir kag yrlda' Viet-,.,nn', s;ouo-5u-ldun kadrnlarrrl <izguitut hareketlerine' gahqma ya;amrnda.iliqkilerin duze.le.uresiudcrl

iigtilcii

dulyadaki mticadelelere kadar politik igerikli genig bir

film ktrtalo!u oluqturdu.

Fakat l97Z ilkbahannda birinci New York Kuba Fihnleri Festivalini diizenle-mck igin yaprlan bir giri;im felakete doniigtti : Arnerikan Hazine Bakanhlr fihnlere el toyau u"

"itig.on tilk";

olarak goriilep KUba ile ticaret yaplrla.rn "yasafa tecaviiz" ol,r.,oil n"d",liyle festivali yasakladr. A.D.F.bu g<isterirlin baqarrstz oltnast yiiziitlden

alll

bir mali kayba ufradr. Ansrzrn baE gosteren bir bar;ka sorutl vc yt.iziinden 197?'nin sJ'baharrnda eikinliklerinc ara vermek zoruuda kaldr. (Bir kaq yrlhk) krsa varhlr es-nasurda A.D.F. politik tilmlerin ABD'nde tecari oltnayau bir

dalrtln

almr olugturma-ya yarduneden onernli bir galuima gergeklegtirdi. Yeni fllmler bile yapmrEtr :The

Peu-iago'

papers and Anrerica' Deurocracy (bu

film grubu'

iflasrndatt ltetrlen <ince yaprhnryr). Bir qo!u qimdi baqka bir dalrtrmcrnrn elinde buluumaktadrr

x

Aynr zarnanda l9(r7'de "Newsreel" grubu kuruldu : Belgesel alanurda rned-yalann grinnr:zden geldifi politik olaylar tistiine uzrnanlaEmlfi

alrl

sol bir sinema

bir-lili.

Vietnam savalr o zantau onull en yiiksek tlokta.slrla ulaqmastna yardtnr etti : Bu yiizden bir gok "Newsreel" tihni bu gahgmaya karEr igerde yaprlan gosterilerin gogku-suyla ,ne askere gitmeyi reddetme ile t'irarlarla da ilgilenrniqtir. Baqlangrgta New York'ta yerlegmi; olan"Newsreel" derhal San Fransisco'da, l,os Atrgeles'ta, Detroifte ve

diler

amedkan kentlerinde qubeler agtt'

Gelir kaynaklaruiln siiregideu gosteriqsizli!ine karqrn Newsreel, yrllar bo-yunca duzenli olarak hhnler uretti : Omelin 1968 ilkbaharrnda New York'ta bir iini-versitenip olrencilerinin grevini ve binamn iqgalini anlatan Columnia Revolt; meho

tipi ulagun sisteminin politik ve ekonornik bir analizi rhe wreck

of

rhe New york Subway; amerikan kadrnlarrnur bilincini etkileyen deliqirnleri sergileyen bir r<ipnrtaj filmi rhe wornen's Fihn ; New York'lu Portoricolular iisttine bir roportaj rhe people Arise; Attica hapishanesindeki isyanla

ilgili

Teach Our Children: ve nihayer

filistilli-lerin rnticadelesi i.ist0ne Revelution Unril Victory.

Newsreel'irt rtrevcudiyetinin baElangrcrnda, i.iyeleri, ycinetrnen olduklanndal da daha gok. politik organizatorler olarak goz<iniine ahndrlar. Tartrqmalar yaratrnak igin projeksiyonu srksft kullandrlar. A.D.F. nin filmleri solun politik durur.nunun ge-ni; bir yelpazesini _{(refbrmistlerden ihtilalcilere kadar) temsil ettiklcri halde} Newsree-lirftiler gok tutarh bir bigirnde agrrr sol antikapitalist ve anti emperyalist bir gizgide bulunuyordu. Bugiin ABD'ndeki Newsreel gruplaruun go!u birbirlerini marksizur-leninizmin varyantl olarak gosteriyorlar.

3. Bununla birlikte bir kag karakteristik film de A.D.F. ve Newsreel gibi orga-trizasyonlann _{drilnda gevrildi. Devrirnci Zenci} lqgiler

Birlilihirr

iqbirligiyle Newsre-el'e ait kiigiiLk bir yonetrnenler grubu tarafindan 1969'da Detroit'te gergekleritirilnri; Fi-nally Got Tlre News filmi, Detroit ve bolgesindeki fabrikalarda zenci iqgileri cirgiitle-meye _Eahgan Birlik'in gahqrnasurda tamamlayrcr ole olarak yararlanrnak auracryla ta-sarlanuu$tu. Bu. zenci iggiler tarafurdan ve onlar igin yaprlmrg tek

filndir

ve politik cirgi.itlenrrre igin sinemanrn silah olarak kullamlabildilinin gtizel bir 6rne!idir.

Wirlter Soldier belki de atnerikatt politik filrnlerinin en tatunrtuflarurdau biri-dir, zira dilerlerinden farkh olarak Cannes t'estivali de dahil sft srk drqarda gosteril-mi5ti. Gaziler tarafindan Vietnarn'da iglenmiq suglarla

ilgili

tanrkhklann belgesel bir kaydrdr. Ozelik]e gok biiyi.ik duygusal bir giig igeren bir kag bdliimi.iyle cinemlidir. Drqarda gok tarunmrq

diler

film de dramatik bir kurguyla oluqturulan politik uzun nrefajh filmlerin ender orneklerinden biridir : Ice . Newsreel'de yetigmiq bir ycinet-rnen olart Robert Kramer tarafindan gevrihniq lce, politik agrdan olsun sanatsal agrdan olsuu tat.tr bir felakettir I Teknik ve dramatik olarak diizensizdir- dalnrk bigirnsiz can srkrcr ve hatta karrqrk-ve politik olarak Amerika'daki devrime segkinci ve terorist bir yakla5rmr benirnsiyor. Fihn yoniinii. eskiden arnerikan yeni solunda baskur gelen po-litik diigiincerfn agur solcu. maceracr ve "Weathermen" stilinin bilingsiz arna yine de son derece tarn bir yansrmastndan ahyor.

4. Ne denli devrirnci ya da refbrrnist olurlarsa olsunlar, politik lilmler giderek daha gok sayrda yaprlmaya devam ediyor. Amerikan ba$rmsrz sinerrrastnur rnilitan aklnr hen0z hazrhk igerisindedir ve en iyi, en karakteristik filmlerin heni.iz

-qelmekte olduluna giivenilebilir. Omegin ABD'ndeki kadrn hareketi iisttine biiyiik fihnler ma-den iggileri sendikasurrn gegmiqteki ve giin0miizdeki mticadeleleri iisttine bir hhn. sa-vag gazilerinin "Post -Vietnam Syndroure"u [stiine bir film, Attica

(l)

hapishanesin-deki isyan iisti.ine uzun metraj bigiminde bir bilango, oto yedek parga fabrikalannda "vahqi" olarak nitelenen grevler i.istiine bir baqkasr vs... hazrlanryor. Ote yandan , A.D.F. nin etkinlilinin durmasrna kargrn "Revolutionary Fihn Committee" "Long March" "New Day Fihns", "Tricontinental Fihn Center" , "Cine-Manifest", "New World Film Co-op" "Filnrs For Social Change" vs... gibi yeni iiretim ve dalrtrm grup-larr ortaya grkrnaya devam ediyor.

Eleqtirmenler bu hareketin bir "new aurerican cinema" olulturup oluptur-madlllru anlamak igin sorunu tartrgabilirler. fakat kesin olan bir qey var ki bu veni bir Amerika icin miicadele eden bir sinemadrr.

Not : Guy Hennebelle'in "Quinze Ans de Cinema Mondial 1960-1975" adL

ki-tabrnrn "Capitalisnre Americain

et

Cin6nra Hollywoodien" baghkh Birinci

Bcili.imiiniin 3 nolu "Un 'new american cinema'?" alt baqhkh bciliimtiniin gevrisidir.

1. Attica adryla Fransa'da tamarnlanmrq ve gdsterilmiqtir. (Cinda Fireston).