"IUGURTHA SAVA~I"NIN ÖNSÖZÜ
C. SALLUSTIUS CRISPUSÇeviren: GÜNGÖR VARINLIO~LU
I.O. I. yüzy~lda ya~am~~~ olan b'aius Sallustius Crispus üzerine yaz~lar~ndan bilgi edinmekteyiz. Küçük ya~ta tarihçili~e e~ilim duydu~unu, ancak, bundan daha büyük bir istekle kamu i~lerine yöneldi~ini kendisi söylemektedir. Sallustius halk temsilcisi olmu~, senatoya girmi~, soylular s~n~f~n~n kar~~s~nda yer alm~~, sa~töre bak~m~ndan suçlanarak senatodan ç~kar~lm~~, bir y~l sonra Caesar'~n deste~iyle geri dönmü~tür. `Quaestor', `praetor' olmu~tur. Dalmatia'daki önderli~inde ba~ar~~ gösterememi~tir. Africa Nova yönetimi s~ ras~nda para edinmesi sonucu yolsuzlukla suçlanm~~, sonunda temiz ç~km~~t~r. Siyasal alanda ba~~na gelen tersliklerden b~k~p tarih yazma yolunu tutmu~tur. Collis Quirinalis üzerinde yapt~rd~~~~ evine çekilip sonralar~~ `Florti Sallustiani' (Sallustius'un Bahçeleri) ad~yla an~lan yerde ya~aman~ n sonuna de~in bu u~ra~~n~~ sürdürmü~tür.
De Coniuratione Catilinae (Catilina Tertibi), `Bellum Iugurthinum' (Iugurtha Sava~~) ile `Flistoriae' (Tarih) bu dönemin ürünleridir. Be~~ kitapl~k sonuncu yap~ttan ancak dört söylev ile iki mektup kalm~~t~r.
Sallustius siyasal tarih yazmak amac~n~~ gütmü~tür. Bu alanda Yunanl~~ tarihçi Thuykdides'i izlemi~, onu kendine örnek alm~~t~r. Stoac~~ filozof ve tarihçi Yunanl~~ Poseidonios'tan çok yararlanm~~t~r. De coniuratione Catilinae ile Bellum Iugurthinum'daki önsözlerini ondan esinlenerek yazm~~t~r. Burada insan konusundaki dü~üncelerini belirtmektedir.
Yazar, De coniuratio Catilinae'de ~.Ö. 63 y~l~nda Catilina'mn devlet düzenine kar~~~ y~k~c~~ giri~imini ele alm~~t~r. Sallustius olay~n nedenlerini, belli ba~l~~ ki~ilerin duygu ve dü~üncelerini inceleyerek konuyu ortaya koymu~tur. Yap~ tta nesnel bir tutum tak~nmad~~~~ görülmektedir.
Bellum Iugurthinum'da yazar I.Ö. ii 1-1 o5 y~llar~nda Romal~larla Numid'Ierin kral~~ Iugurtha aras~ndaki uzun sava~~ n a~amalar~n~~ anlatmaktad~r. Iugurtha'n~ n kar~~s~nda dayanamayan Romal~~ önderlerden sonra, Metellus ile ba~layan iyi geli~meyi Marius'un sürdürmesini, sava~~n Roma ordusunun ba~ar~s~yla sonuçlanmas~n~~ ayr~nt~lar~yla i~lemi~tir.
1028 C. SALLUSTIUS CRISPUS - G. VARINLIO~LU
Sallustius, bu yap~ t~nda öncekinden daha ba~ar~l~d~r. Sava~, sava~~n geçti~i yer, sava~~n önemli ki~ileri üzerine iyi bilgi edinmi~tir. üstelik olaylarda pek yan tutmamaktad~r. Anlatt~klar~n~n uzak geçmi~te kalmas~~ bu konuda ba~l~ca etken olmu~tur.
Yazar, Historiae'de t.Ö. 79-66 y~llar~~ aras~ndaki dönemi ele alm~~t~ r. Sallustius'un siyasal görü~ü ile tarihçili~i özde~~ çizgidedir. Kendisi halk s~n~f~ndand~r, yap~ tlar~nda bu katman~n ba~ar~s~n~~ övmü~tür.
Sallustius, Roma devletinin geçmi~teki bir olay~n~~ ilk kez siyasal ve toplumsal aç~dan, ki~ileri kendi çizgileriyle ve konu~malar~yla sunarak ad~ n~~ duyurmu~, etkili olmu~tur. Augustus ça~~ndan Titus Livius ile I.S. I. yüzy~ldan Tacitus gibi iki büyük tarihçide onun izleri görülmektedir.
A~a~~da qugurtha Sava~~'n~n önsözünün çevirisi yer almaktad~r. Insano~lu güçsüz ve k~sa ya~am~~ kendi de~erinden çok yazg~ya ba~l~~ diye do~al yap~s~ndan haks~z yere yak~n~r. Çünkü,iyice bir dü~ünse, bu do~al yap~dan ne daha büyük ne daha üstün ba~ka bir ~ey bulabilir; insan~n yap~s~ndaki eksi~in güçten ya da zamandan çok çal~~kanl~k oldu~unu görür. Ölümlülerin ya~am~na k~lavuz ve egemen olan ruhtur. Bir kimse ~ana do~ru erdem yolundan ilerleyince, epeyce güçlü, yetkin, ünlü olur, talihe gerekseme duymaz, çünkü talih insan~n eline dürüstlü~ü, çal~~kanl~~~, ba~ka iyi nitelikleri veremedi~i gibi, bunlar~~ onun elinden alamaz da. Buna kar~~l~k biri, biçimsiz isteklere kap~l~p uyu~uklu~un pençesine, beden hazlarm~n burgac~na dü~tü mü, y~k~c~~ tutkusunun k~sa bir süre tad~n~~ ç~kard~ktan sonra, gücü, zaman~, yetene~i umursamazl~kla da~~l~p gidince, insan do~as~n~n zay~fl~~~na suç bulur; herkes sorumlusu oldu~u suçu ko~ullara yükler. Insanlar, yap~lar~na ayk~r~~ olan, hiçbir yarar~~ dokunmayacak, dahas~~ tehlikeli ve zararl~~ birçok ~eylere yönelmek için çaba gösterdikleri ölçüde, iyi ~eyler için kayg~~ duysalard~, olaylarca yöneltilmezlerdi de, kendileri olaylar~~ yönlendirirlerdi, böylece büyüklü~ün o kertesine eri~irlerdi ki, ölümlü olacaklar~~ yerde, ünleriyle ölümsüzlük kazan~rlard~.
Insano~lu bedenle ruhtan olu~tu~una göre, bütün eylemlerimizin, bütün e~ilimlerimizin kimisi bedeni, kimisi ruhun yap~s~na göredir. Güzel yüz, büyük vars~ll~k, beden gücü, bu türden ne varsa hepsi k~sa zamanda yitip gider; buna kar~~l~k usun seçkin ürünleri, ruh gibi, ölümsüzdür. Sözün k~sas~~ bedenin ve talihin nimetleri için bir ba~lang~ç noktas~~ oldu~u gibi, öyle de bir son vard~r, do~an her ~ey ölür, büyüyen de ya~larnr; ruh bozulmaz, son bulmaz, insan soyuna yön verir; her ~eye egemen olur, ona egemen
"IUGURTHA SAVA~I"NIN ONSÖZ° 1029
olunmaz. Bu nedenle kendini beden hazlarma verip ölçüsüz, i~siz-güçsüz bir ya~am sürenlerin, bir de usunu, ölümlülerin yap~s~nda daha iyisi, daha önemlisi bulunmayan bu yan~n~, üstelik içimizde parlak ün yolunu açan böyle çok say~da, türlü türlü beceriler varken, savsamayla, gev~eklikle uyu~maya b~rakanlar~n ak~ls~zl~klar~na büsbütün ~a~~l~r.
Bu u~ra~~lar aras~nda kamusal ve askeri yüksek görevlere, kamu i~lerinin yönetimine bu s~rada hiç mi hiç istek duyulmamas~~ gerekti~ini san~yorum, çünkü insanlara de~erine göre yer verilmez, bunu düzenle elde etmi~~ ki~iler ise ne güven içindedir ne de bundan ötürü daha onurludurlar. Yurdu ve uyruklar~~ kaba güçle yönetmek, ba~ar~labilse ve kötülükler düzeltilebilse de, özellikle devlet düzeninde yap~lan her de~i~iklik, ard~~ s~ra adam öldürme, sürgün, ba~ka dü~manca davran~~lar getirdi~ine göre, can s~k~c~d~r. Bo~una çaba göstererek, yorula yorula sonunda insanlar~n kiniyle kar~~la~mak ç~lg~nl~~~n son kertesidir, me~er ki biri ç~k~p da birkaç ki~inin yetkisi için kendi onurunu ve özgürlü~ünü adamak gibi a~a~~larc~~ ve y~k~c~~ bir iste~e kap~lmas~n.
Kafayla gerçekle~tirilen çal~~malar aras~nda ise, özellikle geçmi~~ olaylar~n an~lmas~~ çok yararl~d~r. Bunun öneminden birçoklar~~ sözetti~i için, biri de kalk~p kendi çal~~mam~~ büyüklenme duyarak öve öve göklere ç~kard~~~m~~ dü~ünmesin diye, bunu geçmek gerekti~ine inan~yorum. Ben, kamu i~lerinden uzak bir ya~am sürmeye karar verdi~imden ötürü de yararl~~ oldu~u ölçüde büyük olan çabama i~sizlik ad~n~~ koyacak kimselerin ç~kaca~~n~, halk~~ esenlemeyi, ~ölenlerle halk~n sevgisini kazanmaya çal~~may~~ en büyük etkinlik sayan ki~iler bulanaca~~na inan~yorum. Benim yüksek görevler ald~~~m dönemlerde nice de~erli ki~inin bunlar~~ elde edemedi~ini, sonra da ne biçim insanlar~n senatoya girdi~ini bir dü~ünceler, benim gev~eklik yüzünden de~il, önemli nedenlerle görü~ümü de~i~tirmi~~ oldu~umu, ba~kalar~n~n i~~ yapar olu~undan çok benim i~~ yapmaz olu~umun devlete yararl~~ olaca~~n~~ elbette dü~üneceklerdir. Ulusumuzun çok ünlü yi~itleri olan Q. Maximus ile P. Scipio'nun atalar~n~n maskesine bakt~klar~~ zaman içlerinde erdem için ne yaman bir kor yand~~~n~~ söyleyip durduklar~n~~ çok duydum. Ne biçimin ne de onun gereci olan mumun o denli gücü yoktur, ne var ki, geçmi~~ olaylardaki o yal~m seçkin erkeklerin yüreklerinde büyür, kendileri de~erce onlar~n san~na, ününe eri~meden de sönmez. Ancak, bu zamanda atalanyla paral~~ olma ve paras~n~~ savurma konusunda de~il de, dürüstlük ve çal~~kanl~k konusunda yar~~acak kim ç~kar? Daha önceleri hep erdemleriyle soylular~~ geride b~rakan yeni adamlar bile iyi nitelikleriyle de~il, gizli yollarla ve kaba güce ba~vururak askeri ve
1030 C. SALI,USTIUS CRISPUS - G. VARINLIO~LU
kamusal görevler kapmaya çal~~~ yorlar; praetor'luk, konsüllük, bu türden ba~ka bütün görevler kendi kendine ünlüymü~, görkemliymi~~ de, bunlar~n de~eri, görevleri omuzlar~ na alanlar~n erdemiyle ölçülmezmi~~ gibi. Ancak, ben devletin gidi~inden utamp s~ k~ld~~~m için, sereserpe aç~ld~m, ~imdi konuya dönüyorum.
